2403
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
BASKETBOL O‘YINCHILARINI JAROHATLARDAN SAQLASH VA TIKLASH
USULLARI
Utemuratova Dinara Nurillaevna
Ajniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti jismoniy-madaniyat fakulteti
2-a guruhi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15332798
Annotatsiya.
Ushbu maqolada basketbol o‘yinchilarini jarohatlardan saqlash va tiklash
usullari haqida batafsil ma’lumot berilgan. Basketbol sportida jismoniy jarohatlar keng
tarqalgan bo‘lib, ular o‘yinchilarning sport faoliyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Maqola
o‘yinchilarda eng keng tarqalgan jarohatlar — oyoq, tizza, mushak, bo‘yin va qo‘l jarohatlari
haqida so‘z yuritadi. Shuningdek, jarohatlardan saqlanish uchun jismoniy tayyorgarlik, to‘g‘ri
texnika, isitish va sovutish mashqlari, sport anjomlarini tanlash kabi usullarni ko‘rib chiqadi.
Jarohatlardan keyingi tiklanish jarayonlari, fizioterapiya, reabilitatsiya va psixologik
tiklanish usullari haqida ham batafsil tushuntirishlar berilgan. Maqola basketbol
o‘yinchilarining jarohatlardan saqlanish va tiklanish jarayonlarini yaxshilashga qaratilgan
ilmiy va amaliy yondashuvlarni tahlil qiladi.
Kalit so‘zlar:
Basketbol, jarohatlar, tiklanish, jarohatlardan saqlanish, fizioterapiya,
reabilitatsiya, psixologik tiklanish, jismoniy tayyorgarlik, sport anjomlari, o‘yinchilar,
mushaklar, tizza jarohati, oyoq jarohati, to‘g‘ri texnika, isitish mashqlari, sovutish mashqlari,
sport jarohatlari.
METHODS OF PREVENTING AND RECOVERING BASKETBALL PLAYERS FROM
INJURIES
Abstract.
This article provides detailed information on methods of preventing and
recovering basketball players from injuries. Physical injuries are common in basketball, which
significantly affect the sports activities of players. The article discusses the most common
injuries in players - leg, knee, muscle, neck and hand injuries. It also considers methods such as
physical preparation, correct technique, warm-up and cool-down exercises, and selection of
sports equipment to prevent injuries. Detailed explanations are also given about the recovery
processes after injuries, methods of physiotherapy, rehabilitation and psychological recovery.
The article analyzes scientific and practical approaches aimed at improving the
prevention and recovery processes of basketball players from injuries.
Keywords:
Basketball,
injuries,
recovery,
injury
prevention,
physiotherapy,
rehabilitation, psychological recovery, physical training, sports equipment, players, muscles,
knee injury, foot injury, proper technique, warm-up exercises, cool-down exercises, sports
injuries.
2404
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
МЕТОДЫ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ И ВОССТАНОВЛЕНИЯ ТРАВМ
БАСКЕТБОЛИСТОВ
Аннотация.
В статье представлена подробная информация о методах
профилактики и восстановления после травм у баскетболистов. Физические травмы
широко распространены в баскетболе и существенно влияют на спортивные
результаты игроков. В статье рассматриваются наиболее распространенные травмы у
футболистов — травмы стоп, коленей, мышц, шеи и рук. В нем также
рассматриваются такие методы, как физическая подготовка, правильная техника,
упражнения на разминку и заминку, а также выбор спортивного инвентаря для
предотвращения травм. Также даются подробные объяснения процессов восстановления
после травм, физиотерапии, реабилитации и методов психологического восстановления.
В статье анализируются научные и практические подходы, направленные на
совершенствование профилактики травматизма и процессов восстановления у
баскетболистов.
Ключевые слова:
Баскетбол, травмы, восстановление, профилактика травм,
физиотерапия, реабилитация, психологическое восстановление, физическая подготовка,
спортивное оборудование, игроки, мышцы, травма колена, травма стопы, правильная
техника, разминочные упражнения, заминочные упражнения, спортивные травмы.
Basketbol — yuqori tezlik, kuchli raqobat va yuqori jismoniy tayyorgarlikni talab
qiladigan sport turi. Ushbu sportda o‘yinchilarning harakatlari tez, kuchli va o‘zgarmas holatda
bo‘lishi kerak. Natijada, basketbolchilar jismoniy holati va texnik ko‘nikmalariga katta e’tibor
qaratadilar. Biroq, bu sportda jarohatlar juda keng tarqalgan. Tizza, oyoq, bilak, bo‘yin kabi
sohalarda yuzaga keladigan jarohatlar nafaqat sportchilarning jismoniy holatini yomonlashtiradi,
balki ularning sport karerasiga ham jiddiy zarar yetkazadi.
Jarohatlardan saqlanish, o‘z vaqtida davolash va tiklanish jarayonini samarali tashkil
qilish basketbolchilar uchun juda muhimdir. Bu maqolaning maqsadi — basketbolchilarni
jarohatlardan saqlash va tiklash usullarini tahlil qilish, sportchilarning jismoniy va psixologik
tiklanishini tezlashtirishga yordam beradigan samarali metodlarni ko‘rib chiqishdir.
Basketbol o‘yinchilaridagi eng keng tarqalgan jarohatlar
Basketbol o‘yinchilarida jarohatlar, asosan, yuqori harakatlanuvchanlik va tezkor
harakatlar natijasida yuzaga keladi. Eng keng tarqalgan jarohatlar quyidagilar:
Oyoq va tizza jarohatlari
O‘z vaqtida tekshirilmagan va noto‘g‘ri harakatlar natijasida tizza va oyoq jarohatlari
keng tarqalgan.
2405
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Basketbol o‘yinlarida ko‘pincha tizza ligamentlari, shin (oyoqlar orasidagi) va tizza
bo‘g‘imi shikastlanadi. Bu jarohatlar musobaqalar davomida tez-tez uchrab, sportchilarning
o‘yin vaqtini cheklaydi va jiddiy tiklanishni talab qiladi.
Tizza burilishi va ligamentlarning yirtilishi basketbolchilar uchun jiddiy xavf tug‘diradi,
chunki bu jarohatlar tiklanish davrida katta vaqt va resurslarni talab qiladi. Ushbu jarohatlarni
oldini olish uchun, sportchilar o‘zlarining mushaklarini kuchaytiruvchi mashqlarni muntazam
bajarishlari, tizzalariga maxsus yostiqlar kiyishlari va to‘g‘ri oyoq kiyimlari tanlashlari zarur.
Mushaklar va tendonlarning yirtilishi
Mushaklar va tendonlarning yirtilishi ham basketbolchilarda keng tarqalgan jarohatlardir.
O‘yinchilar kuchli tushishlar, yirik zarbalar va uzoq masofalarga yugurishlar natijasida
mushaklarni haddan tashqari zo‘riqtirishadi. Asosiy jarohatlar odatda oyoq va orqa mushaklarida
yuzaga keladi. Bu jarohatlar sportchilarning faoliyatini cheklab, ular tiklanish uchun uzoq vaqt
talab qiladi.
Yosh basketbolchilar o‘rtasida bu kabi jarohatlar ko‘pincha noto‘g‘ri texnika yoki
jismoniy tayyorgarlikning yetishmasligi natijasida sodir bo‘ladi. Jarohatlardan saqlanish uchun
sportchilarga moslashtirilgan trening rejimlari va mushaklarni mustahkamlovchi mashqlarni
bajarish zarur.
Bo‘yin va orqa jarohatlari
Bo‘yin, umurtqa va bel mintaqasida yuzaga keladigan jarohatlar basketbolchilarning
sport faoliyatini cheklovchi yana bir muammo hisoblanadi. Yuksak tezlikda o‘ynash, raqiblar
bilan to‘qnashuvlar, o‘yin davomida tez burilishlar va boshni tez-tez ko‘tarish orqa mushaklarini
yiriklashtirishi va jarohatlanishiga olib keladi.
Bunday jarohatlar ko‘pincha shunchaki yengil jismoniy kuch sarf etganida ham yuzaga
kelishi mumkin, shuning uchun o‘yinchilar bo‘yin va orqa mushaklarini kuchaytirishga alohida
e’tibor berishlari lozim.
Qo‘l va bilak jarohatlari
Basketbol o‘yinlarida qo‘l va bilak jarohatlari ham keng tarqalgan. To‘pni ushlash, zarba
berish va to‘pni qaytarish paytida qo‘l va bilaklarning buzilishi va sinishi sodir bo‘lishi mumkin.
Bu jarohatlar ham o‘yinchilarni uzoq vaqt tiklanish uchun majbur qiladi. To‘pni yuqori
tezlikda ushlash va kuchli zarba berish jarayonida noto‘g‘ri texnika ham jarohatlar xavfini
oshiradi.
Basketbol o‘yinchilarini jarohatlardan saqlash usullari
Jarohatlardan saqlanish uchun o‘yinchilarga doimiy ravishda sog‘lom turmush tarzini
qo‘llash va yaxshi tayyorlovchi mashqlarni amalga oshirish zarur. Quyidagi usullar jarohatlardan
saqlanishda samarali hisoblanadi:
2406
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Fizik tayyorgarlik va umumiy jismoniy holatni oshirish
O‘yinchilarning umumiy jismoniy holatini yaxshilash va mushaklarini kuchaytirish
jarohatlarning oldini olishda muhim ahamiyatga ega. O‘yinchilar doimiy ravishda karvon, sprint
va burilish mashqlarini bajarishlari kerak. Ushbu mashqlar sportchilarning yengillikni va
chidamliligini oshiradi, shu bilan birga o‘yin davomida tezkor reaksiya va kuchli harakatlar
qilish imkoniyatini beradi.
To‘g‘ri isitish va sovutish mashqlari
To‘pni olish, zarba berish va o‘yin davomida bir nechta jismoniy harakatlarni amalga
oshirishdan oldin to‘g‘ri isitish mashqlarini bajarish juda muhimdir. Isitish mushaklarni
tayyorlash va ularni jarohatlardan himoya qilishga yordam beradi. Shuningdek, o‘yin oxirida
sovutish mashqlari orqali mushaklar bosimini kamaytirish va tiklanishni tezlashtirish mumkin.
Jarohatlarga olib keladigan noto‘g‘ri harakatlar va texnikalar
Texnika va taktikalar o‘yinchilarning jarohatlarga uchrash xavfini sezilarli darajada
kamaytiradi. Buning uchun o‘yinchilarga texnikani to‘g‘ri o‘rgatish, noaniq harakatlardan
saqlanish zarur. To‘p olish, zarba berish va mudofaa qilishda o‘yinchilarning harakatlari texnik
jihatdan to‘g‘ri bo‘lishi kerak.
To‘g‘ri oyoq kiyimlari va sport anjomlari tanlash
Basketbolchilar uchun to‘g‘ri oyoq kiyimlari tanlash juda muhim. Oyoq kiyimlari
o‘yinchining oyoqlarini himoya qilish va tizza, bilak kabi muhim bo‘g‘imlarni xavfsiz saqlashda
yordam beradi. Shuningdek, oyoq kiyimlari harakatlarni soddalashtiradi va jarohatlarga olib
keladigan noto‘g‘ri harakatlar xavfini kamaytiradi.
Individual va jamoaviy treninglar
Har bir o‘yinchi uchun individual yondashuvlar mavjud bo‘lib, uning fiziologik holatini
inobatga olgan holda tayyorlash kerak. Jamoaviy mashqlar esa o‘yinchilarga o‘zaro muvofiqlikni
va bir-birlariga yordam berishni o‘rgatadi. Bu jarohatlardan saqlanishda muhimdir, chunki
o‘yinchilar bir-biriga tayyorlik va xavfsizlikni ta’minlaydilar.
Basketbol o‘yinchilarini jarohatlardan so‘ng tiklash usullari
Jarohat olgan o‘yinchi tezda tiklanish jarayoniga kirishishi kerak. Tiklanish jarayoni
murakkab va bir nechta bosqichlardan iborat bo‘lishi mumkin. Har bir jarohat uchun alohida
tiklanish usullari mavjud.
Restorativ jarayonlar va tiklanishning fiziologik asoslari
Tiklanish jarayoni mushaklarning o‘sishi va rivojlanishiga qaratilgan. Jarohatga uchragan
sohaning tiklanish jarayoni, asosan, dam olish va tiklanish uchun zarur vaqtga bog‘liqdir.
Tiklanish jarayonida mushaklar hujayralari yangilanadi va yangi qon hujayralari hosil
bo‘ladi.
2407
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Fizik terapiya va reabilitatsiya
Maxsus mashqlar va fizioterapiya jarayonlari tiklanishning asosiy qismi hisoblanadi.
Reabilitatsiya jarayonida ko‘p hollarda maxsus terapevtik usullar qo‘llaniladi, masalan,
massaj, akupunktura yoki lazer terapiyasi. Fizioterapevtlar jarohat olgan o‘yinchilarga ularning
tiklanishiga yordam beradigan individual mashqlarni belgilaydilar.
Jarohatni davolashda ilg‘or texnologiyalar
Bugungi kunda jarohatlarni davolashda ko‘plab ilg‘or texnologiyalar mavjud. Lazer
davolash, elektr toki stimulyatsiyasi va boshqa zamonaviy metodlar jarohatlarni tezda tiklashga
yordam beradi. Bu texnologiyalar jarohatning darajasiga qarab qo‘llaniladi va tiklanish davrini
qisqartirishga xizmat qiladi.
Psixologik tiklanish
Fizik jarohatdan tashqari, psixologik tiklanish jarayoni ham juda muhimdir. O‘yinchilar
uchun psixologik yordam, motivatsiya va stressni boshqarish tiklanish jarayonida katta
ahamiyatga ega. Psixologik qo‘llab-quvvatlash jarohatdan keyin o‘yinga qaytish uchun zarur
bo‘lgan muhim omildir.
Basketbolda jarohatlar o‘yinchilarning faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Shuning uchun, jarohatlardan saqlanish va tiklanish jarayonlari yaxshi tashkil etilishi
zarur. Buning uchun o‘yinchilarning jismoniy tayyorgarliklari, to‘g‘ri texnika va taktikalar,
shuningdek, zamonaviy reabilitatsiya usullari muhim ahamiyatga ega. Jarohatlardan saqlanish va
ularni tezda tiklash sportchilarning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi uchun asosiy omillardan
biridir.
REFERENCES
1.
Bukhariy, A. (2020). Basketbol sportida jarohatlarning oldini olish va tiklashning
zamonaviy usullari. Tashkent: "O'zbekiston sport nashriyoti".
2.
Ismailov, M. (2018). Sport jarohatlari va ularning davolash usullari. Tashkent:
O'zbekiston sport akademiyasi nashriyoti.
3.
Sattarov, D. (2019). Basketbolchilarni tayyorlashda texnika va taktikaning o‘rni.
Toshkent: "O'zbekiston sporti".
4.
Xolmuhamedov, A. (2017). O‘yinchilarning sport faoliyatidagi jarohatlar va reabilitatsiya
jarayonlari. Tashkent: O'zbekiston tibbiyot nashriyoti.
5.
Rahmonov, I. (2015). Basketbol o‘yinchilarining jarohatlardan saqlanish va tiklanish
usullari. Tashkent: O'zbekiston sport akademiyasi.
6.
Tursunov, B. (2016). Fizioterapiya va reabilitatsiya: Basketbolchilarni jarohatlardan
tiklash usullari. Tashkent: "O'zbekiston tibbiyot ilmiy nashriyoti".
