“TABIIY FANLAR: DOLZARB MUAMMOLAR VA ULARNING YECHIMLARI”
71
KIMYO FANIDAN ZAMONAVIY VA PEDAGOGIK TO’GARAKLARNI TASHKIL
ETISH TEXNOLOGIYASI
Nortojiyeva Shahnoza Asad qizi
2
, Xaliqulov Xamro Jasur o’g’li
1
, Tilyabov Maqsud
Umurzoqovich
1
shahnozanortojiyeva9@gmail.com
1
O’zbekiston – Finlandiya pedagogika instituti talabasi
2
71- umumiy o’rta ta’lim maktabning kimyo o’qituvchisi
Anotatsiya:
Mazkur maqolada kimyo fanini chuqur o‘rganish va o‘quvchilarning amaliy
bilimlarini rivojlantirish maqsadida tashkil etilgan zamonaviy va pedagogik to‘garaklar
faoliyatining samaradorligi yoritiladi. To‘garaklarda interaktiv metodlar, STEAM yondashuvi,
raqamli vositalar hamda tajriba va loyihaviy ishlarga asoslangan mashg‘ulotlar muhim o‘rin
egallaydi. Maqolada o‘quvchilarning to‘garaklarda ishtiroki asosida olingan natijalar statistik va
grafik ko‘rinishda tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
kimyo to‘garagi, interaktiv metodlar, STEAM, kompetensiya, tajriba asosli
o‘qitish
Kirish.
Kimyo fani nazariy bilimlar bilan bir qatorda tajriba va amaliy ko‘nikmalarga
tayanadi. Shu bois, umumta’lim muassasalarida fanlarni chuqur o‘rgatishning muhim omillaridan
biri — fan to‘garaklarini tashkil etishdir. Ayniqsa, akademik litsey va ixtisoslashtirilgan
maktablarda pedagogik to‘garaklar o‘quvchilarning ilmiy-ijodiy salohiyatini rivojlantirishda
beqiyos o‘rin tutadi. Hozirgi davrda fan to‘garaklarini tashkil qilishda zamonaviy yondashuvlar,
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), STEAM integratsiyasi asosiy o‘rinni egallamoqda.
Metodologiya
Tadqiqot Samarqand shahridagi akademik litsey va maktabda o‘tkazildi. Har bir joyda kimyo
fani bo‘yicha tashkil etilgan to‘garak mashg‘ulotlari tahlil qilindi. 1 oy davomida 35 nafar o‘quvchi
qatnashgan to‘garaklarda faoliyat yuritdi. To‘garaklar: STEAM loyihalari, Virtual laboratoriyalar
(ChemLab, Crocodile Chemistry), Tajriba asosida o‘qitish, Kimyo viktorinalari va intelektual
o‘yinlar asosida tashkil etildi.
O‘quvchilarning faoliyati so‘rovnomalar, baholash varaqalari, testlar va nazorat ishlari orqali
monitoring qilindi.
Natijalar
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI 7-8-MAY 2025-YIL
72
3-Chizma. O‘quvchilarning fan bo‘yicha qiziqishi (to‘garak oldi va keyingi holati)
.
Qiziqish
darajasi 1-5 ballik tizimda 62%dan 89%ga oshgan.
To‘garaklarda tajriba va interaktiv yondashuvlar asosida mashg‘ulot o‘tkazilishi natijasida
o‘quvchilarning fanga bo‘lgan motivatsiyasi keskin oshdi.
2-Chizma. Nazorat testlarida ballar taqqoslanishi
Diagramma: O‘rtacha test ballari 58 → 84 gacha ko‘tarilgan.
To‘garak ishtirokchilari nazorat testlarida yuqori natijalarga erishgan. Bu esa metodik
yondashuvlarning samaradorligini ko‘rsatadi.
“TABIIY FANLAR: DOLZARB MUAMMOLAR VA ULARNING YECHIMLARI”
73
3-Chizma . O‘quvchilarning fikr-mulohazalari asosida samaradorlik
Diagramma: 5 mezon bo‘yicha baholash (qiziqarli, tushunarli, amaliy, zamonaviy,
innovatsion) – o‘rtacha 4.6 ball.
Ko‘pchilik o‘quvchilar to‘garaklarni zamonaviy, qiziqarli va amaliy jihatdan foydali deb
baholagan.
Muhokama
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, kimyo fanidan tashkil etilgan zamonaviy to‘garaklar
o‘quvchilarda fanga bo‘lgan qiziqishni, tajriba o‘tkazish ko‘nikmalarini, muammoli vaziyatlarda
ijodiy yondashuvni, guruhda ishlash va loyihaviy fikrlash malakalarini rivojlantiradi.
Interaktiv vositalar, raqamli ilovalar va o‘yinli metodlar orqali to‘garaklar pedagogik jihatdan
yuqori samaradorlikka ega bo‘lmoqda.
Ayrim tajribalardan namunalar: 1 –tajriba Neytrallanish reaksiyasi
Ishning maqsadi: Kislota va asoslar o‘rtasida neytrallanish reaksiyasini kuzatish.
Kerakli reaktiv va jihozlar: 0.1M HCl (xlorid kislotasi), 0.1M NaOH (natriy gidroksid),
fenolftalein indikatori, pipetka va probirka
Ishning borish tartibi:Probirkaga 5 ml HCl eritmasi solinadi. Unga 2 tomchi fenolftalein
qo‘shiladi — eritma rangsiz bo‘ladi. Asta-sekin NaOH tomiziladi, silkitiladi. Eritma och pushti
rangga o‘tganda — neytrallanish tugagan bo‘ladi.
Fenolftalein indikator sifatida ish beradi, neytrallanishda muhitning o‘zgarishini bildiradi.
2-Tajriba: Indikatorlarning muhitga ta’siri
Ishning maqsadi: Turli indikatorlar yordamida eritmaning kislotali yoki ishqoriyligini
aniqlash.
Kerakli reaktiv va jihozlar: Lakmus qog‘ozi (qizil va ko‘k), Fenolftalein, Metiloranj, Sirka,
sovunli suv, limon sharbati, pishirish sodasi eritmasi
Ishning borish tartibi: Har bir modda alohida probirkaga solinadi. Ularga indikatorlar
tomiziladi yoki lakmus botiriladi. Rang o‘zgarishi yozib boriladi.
Kislotalar (sirka, limon sharbati) — lakmusni qizilga aylantiradi. Ishqorlar (sovunli suv, soda)
— lakmusni ko‘kka aylantiradi, fenolftalein pushti rang beradi.
3-Tajriba: Uy sharoitida tabiiy indikator tayyorlash
Ishning maqsadi: Qizil karam ekstrakti yordamida tabiiy indikator tayyorlash va sinash.
Kerakli reaktiv va jihozlar: Qizil karam, issiq suv, filtr, sirka, soda eritmasi,limon, sovunli suv
Ishning boorish tartibi: Qizil karamni mayda to‘g‘rab issiq suvda 10 daqiqa qaynatiladi. Hosil
bo‘lgan eritma filtrlanadi — bu tabiiy indikator. Bu indikator har xil eritmalarga tomiziladi. Rang
o‘zgarishiga qarab muhit aniqlanadi:
Kislota — qizg‘ish; Neytral — siyohrang; Ishqor — ko‘k-yashil
Tabiiy indikatorlar orqali muhitni aniqlash mumkin. Qizil karam yaxshi o‘rganish vositasi
bo‘lib xizmat qiladi.
Xulosa
Kimyo fanidan zamonaviy va pedagogik to‘garaklarni tashkil etish o‘quvchilarning
kompetensiyalarini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu to‘garaklar orqali
o‘quvchilar nafaqat fanga qiziqadi, balki mustaqil izlanish, tajriba o‘tkazish va ilmiy natija olish
ko‘nikmalarini shakllantiradi. Shu bois, metodik jihatdan puxta rejalashtirilgan va raqamli vositalar
bilan boyitilgan to‘garaklar barcha umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida keng joriy
etilishi lozim.
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI 7-8-MAY 2025-YIL
74
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Lushin V. A. (2019).
Uchebniy protsess v ximi
. Moskva.
2.
Niyozova M. X.
Pedagogik to‘garaklar asosida fanlarni o‘qitish texnologiyasi
. Toshkent
-2022
3.
H.J.Xoliqulov, M.U.Tilyabov Elektron doskalarni maktab jamoasiga tadbig‘ etish.
D.I.Mendeleyev davriy sistemasining elektron modeli. Zamonaviy pedagogikani yangicha talqini
orqali o‘quvchini jalb etish. Virtual labaratoriya bo‘yicha tajribalar to‘plami. 2023-12-30,
Vol. 2
No. 24 (2023): Innovative Development in Educational Activities (IDEA)
4.
O‘zbekiston Respublikasi XTV. (2021).
To‘garak faoliyatini tashkil etish bo‘yicha
metodik ko‘rsatmalar
.
5.
Crocodile Chemistry. (2023). Virtual lab platform documentation.
6.
ChemLab Mobile. (2022). Android application user guide.
