89
O’QUVCHILAR FAOLLIGINI OSHIRISHDA MUSTAQIL TA’LIMDAN
FOYDALANISHNING AHAMIYATI
Elibayeva Lola Sulaymanovna
Buxoro davlat Pedagogika instituti Pedagogika kafedrasi katta o‘qituvchisi.
Sulaymonova Gulbahor Sodiq qizi
Buxoro davlat Pedagogika instituti, MTPP 2 kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11518184
Annotatsiya
. Maqolada mustaqil ta’lim asosida o‘quvchilar faolligini oshirish usullari
haqida so’z boradi. Mustaqil ta’limdan foydalanish yo’llari, vositalari, o’quvchilar ijodkorligini
oshirishda mustaqil ta’limning ahamiyati haqida ma’lumotlar berilgan.
Kalit so’zlar:
mustaqil ta’lim, bo’sh o’zlashtiruvchi,
interfaol, dars, sinfdan tashqari
ishlar, yangi bilim berish.
THE IMPORTANCE OF USING INDEPENDENT EDUCATION IN INCREASING
STUDENT ACTIVITY
Abstract.
The article talks about ways to increase student activity based on independent
learning. Information is given on the ways and means of using independent education, the
importance of independent education in increasing the creative abilities of students.
Keywords:
independent learning, self-study, interactive, lesson, extracurricular activities,
imparting new knowledge
.
ЗНАЧИМОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ САМОСТОЯТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ПОВЫШЕНИИ СТУДЕНЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ
Аннотация.
В статье говорится о способах повышения активности учащихся на
основе самостоятельного обучения. Дана информация о способах и средствах
использования самостоятельного образования, значении самостоятельного образования в
повышении творческих способностей учащихся.
Ключевые слова:
самостоятельное обучение, самообучение, интерактив, урок,
внеклассная работа, приобщение новых знаний.
Mustaqil ta'lim-bu ta'lim shakli bo'lib, u o’quvchilar faolligini oshirish uchun ta’lim
muassasalari tomonidan taklif etiladi. Ba'zan bu yo'naltirilgan o'rganish deb ataladi va bu aksariyat
hollarda nazoratsiz amalga oshiriladigan ta'lim faoliyati hisoblanadi.
90
Mustaqil tadqiqotlar talabalarga o'z qiziqishlarini chuqurroq o'rganish va kelajakda o'z
iste'dodlarini qanday va qaerga yo'naltirishlari to'g'risida muhim qarorlar qabul qilish imkoniyatini
beradi. Mustaqil o'rganishni tushunishning yana bir usuli - masofadan turib o'rganishni tushunish.
Masofaviy o'qitish-bu nazariya bo'lib, talaba o'qituvchisidan aqliy yoki jismoniy
uzoqlikdagi masofada joylashgan bo'ladi. Bunda talaba va o'qituvchi ish varag'i, insho yoki
Internetdagi veb-sayt kabi narsalar bilan bog'langan bo'ladi.
Boshlang'ich va o'rta maktablar uchun mustaqil ta'lim ba'zan iqtidorli va iste'dodli
talabalarga mo'ljallangan o'quv dasturi bo'lib, u erda talaba mavzuni o'rganishi va savollarni
shakllantirishi va ularga javobni mustaqil topishi kerak. Oxir-oqibat, ular xulosalarini ishlab
chiqadilar va taqdim etadilar.
Didaktik maqsadlardagi barcha turdagi mustaqil ishlarni besh guruhga bo'lish mumkin
:
1) yangi bilimlarni egallash, bilimlarni mustaqil egallash qobiliyatini shakllantirish;
2) bilimlarni mustahkamlash va aniqlashtirish;
3) bilimlarni o'quv va amaliy muammolarni hal qilishda qo'llash qobiliyatini rivojlantirish;
4) amaliy xarakterdagi ko'nikmalarni shakllantirish;
5) ijodiy xarakterni shakllantirish, bilimlarni murakkab vaziyatda qo'llash qobiliyati.
Mustaqil ish – bu o'quv mashg'ulotlarini tashkil etish shakli bo’lib, o'qitish usuli emas. Buni
o’quvchilarni mustaqil bilim faoliyatiga jalb qilish vositasi, uni mantiqiy va psixologik tashkil
etish vositasi sifatida ko'rib chiqish qulayroqdir.
Jamiyatning zamonaviy maktabga qo‘yadigan asosiy talabi ilmiy, ishlab chiqarish, ijtimoiy
muammolarni mustaqil ravishda ijodiy hal eta oladigan, tanqidiy fikrlaydigan, o‘z nuqtai nazarini,
fikrilashini rivojlantiradigan va himoya qila oladigan, tizimli va doimiy ravishda to‘ldirib boruvchi
va yangilab turuvchi shaxsni shakllantirishdan iboratdir. Bu borada Prezidentmiz
Sh.Mirziyoyevning 26.11.2019 yilda
“Zamonaviy maktab”larni tashkil etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” gi
PQ-4537 sonli Qarorini misol qilib keltirsak o’rinli bo’ladi.
Umumiy o‘rta ta’lim tizimida ilg‘or xalqaro tajriba va jamiyatning zamonaviy talablariga
muvofiq sifatli ta’lim olish imkoniyatlarini yaratish, xalq ta’limi muassasalarining moddiy-texnik
bazasini mustahkamlash va budjetdan mablag‘ bilan ta’minlashning samaradorligini oshirish,
yoshlar ta’lim-tarbiyasi uchun qo‘shimcha sharoitlar yaratishga qaratilgan chora-tadbirlarni
amalga oshirish bo‘yicha izchil islohotlar amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining mavjud holati ularning faoliyatidagi
tizimli muammolar va kamchiliklarni tezkor bartaraf etish mexanizmlarini yaratish, qishloq va
shahar maktablarining moddiy-texnik ta’minoti va ta’lim berish sifatidagi tafovutni qisqartirish
91
hamda o‘quvchi-yoshlarning ta’lim olishlari uchun teng shart-sharoitlar yaratish zarurligini
ko‘rsatmoqda
1
.
O’quvchilarning bilim olishdagi faolligi va mustaqilligi xususiyatini o`rganishda turli
yo`nalishlar mavjud. Birinchi yo'nalish qadimgi davrlarga borib taqaladi. Uning vakillari sifatida
qadimgi yunon olimlari Suqrot, Platon, Aristotel kabilarning fikrlarini keltrib o’tish mumkin. Bu
olimlar bolaning ixtiyoriy, faol va mustaqil bilim olishi muhimligini chuqur va har tomonlama
asoslab bergan. Ular o'z fikrlarida inson tafakkurining rivojlanishi faqat mustaqil faoliyat
jarayonida, shaxsning takomillashishi va uning qobiliyatlarini rivojlantirish - o'z-o'zini bilish
orqali muvaffaqiyatli davom etishi mumkinligidan kelib chiqadi (Suqrot) – deb hisoblashgan.
Mustaqil ishlash jarayonlarining afzalligi haqida kyingi yillarda Fransua Rabelais, Mishel
Montaigne, Tomas Morelarning izlanishlarini ham aytib o’tish mumkin. Bu olimlar qorong'u o'rta
asrlar davrida, sxolastika, dogmatizm va esdalik maktabi amaliyotida gullab-yashnash chog'ida,
bolani mustaqillikka o'rgatishda fikrlay oladigan, tanqidiy tafakkur qiladigan shaxs sifatida
tarbiyalashni shart deb hisoblashgan.
Ya.A.Kamenskiy, J.J. Russo, I.G. Pestalozzi, K.D. Ushinskiy va boshqalarning ham
pedagogik asarlari sahifalarida ham xuddi shunday fikrlar ishlab chiqilgan.
Mustaqil ish - bu o'qituvchining bevosita ishtirokisiz, lekin uning ko'rsatmasi bo'yicha,
maxsus belgilangan vaqtda bajariladigan mashg’ulot turidir. O'quvchilar ongli ravishda o'z
maqsadlariga erishish uchun harakat qiladilar, o'z kuchlarini sarflaydilar va natijani aqliy yoki
jismoniy (yoki ikkalasi) harakatlar shaklida ifodalaydilar.
Mustaqil ish bir qancha didaktik mezonlarga ko'ra tasniflanadi. Ular quyidagicha bo’lishi
mumkin:
-
yangi materialni tayyorlash va idrok etish;
-
yangi bilimlarni egallash;
-
olingan bilimlarni mustahkamlash, kengaytirish va takomillashtirish;
-
umumbashariy ta'lim harakatlarini rivojlantirish, mustahkamlash va takomillashtirish.
Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinf o’quvchilari bilim olishning poydevori hisoblanar
ekan, mazkur sinfdan boshlab, o’quvchilarda ijodiy faoliyatini rivojlantirishni taqoza etadi.
Mustaqil ta’limni to’g’ri tashkil etish esa o’quvchilar faolligini oshirishda xizmat qiladi.
REFERENCES
1
Zamonaviy maktab”larni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ-4537 sonli O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Qarori.
92
1.
“Zamonaviy maktab”larni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ-4537 sonli
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori.
2.
M. Abdullajonova, boshlang’ich sinf o’quvchilarining o’zlashtira olmaslik sabablari //.
“Xalq ta’limi” jurnali. N_6, 2002-yil.
3.
Элибаева, Л. С. (2022). ЗНАЧЕНИЕ ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ФОРМИРОВАНИЯ
СЛАБОУСПЕВАЮЩИХ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ В ПОВЫШЕНИИ
ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБУЧЕНИЯ.
MODERN SCIENTIFIC CHALLENGES AND
TRENDS
, 71.
4.
Элибаева, Л. С. (2022). Необходимые особенности и вариативные программы
обучения и воспитания детей.
Science and Education
,
3
(1), 636-640.
5.
Гревцева, Г. Я., & Элибаева, Л. С. (2022, November). ВОСПИТАНИЕ МОРАЛЬНО-
НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЧЕЛОВЕКА В «КАБУСНАМЕ»: 10.53885/edinres.
2022.41. 85.009 ГЯ Гревцева доктор педагогических наук, профессор ЧГИК,
РОССИЯ ЛС Элибаева. Старший преподаватель БГУ. In
Научно-практическая
конференция
(pp. 896-900).
6.
Элибаева, Л. (2021). Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining pedagogik mahoratini
oshirishda
interfaol
ta'lim
metodlaridan
foydalanish.
ЦЕНТР
НАУЧНЫХ
ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)
,
4
(4).
7.
Ismoilovna, B. A. (2023). BО ‘LАJАK BОSHLАNG ‘ICH SINF О‘QITUVCHILАRINI
DАRSDАN TАSHQАRI TАRBIYАVIY FАОLIYАTNI АMАLGА ОSHIRISHGА
TАYYОRLАSH MEXАNIZMINING DOLDZARBLIGI.
TA'LIM VA RIVOJLANISH
TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(10), 225-226.
8.
Bahronova, A. I. (2022). BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHILARINING O’ZIGA
XOS PEDAGOGIK IMKONIYATLARI.
Scientific Impulse
,
1
(4), 1305-1311.
9.
Baxronova, A. (2022). БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ
ДАРСДАН ТАШҚАРИ ТАРБИЯВИЙ ФАОЛИЯТНИ АМАЛГА ОШИРИШГА
ТАЙЁРЛАШ ЙЎЛЛАРИ.
Физико-технологического образование
,
1
(1).
10.
Бахронова, А. И. (2022). БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ
ДАРСДАН ТАШҚАРИ ТАРБИЯВИЙ ФАОЛИЯТНИ АМАЛГА ОШИРИШГА
ТАЙЁРЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК ИМКОНИЯТЛАРИ.
Scientific Impulse
,
1
(5),
624-637.
93
11.
Рахмонова Г. Ш. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ
ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА НА ОСНОВЕ НАЦИОНАЛЬНЫХ ОБЫЧАЕВ И
ТРАДИЦИЙ //Научный Фокус. – 2023. – Т. 1. – №. 2. – С. 1067-1073.
12.
Shavkatovna R. G. Methods of the Competence Approach in the Spiritual and Moral
Education of Students //American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM
Education (2993-2769). – 2024. – Т. 2. – №. 2. – С. 535-539.
13.
Рахмонова Г. Ш. Технологии Развития Духовно-Нравственной Компетентности
Студентов //Miasto Przyszłości. – 2024. – Т. 45. – С. 306-309.
14.
Raxmonova G. S., Norquliyeva O. O. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHDAGI
BOLA SHAXSINING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI //Educational Research
in Universal Sciences. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 295-297.
15.
Raxmonova G. S., Abdunabiyeva F. N. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI VA
OILA HAMKORLIGI //Educational Research in Universal Sciences. – 2024. – Т. 3. –
№. 2. – С. 729-734.
