329
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
MOUTINBIKE VELOSIPED SPORTINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA MTB
(TOG‘) VELOSIPEDINING SHOSSE VELOSIPEDIDAN FARQI
Akmanova Durdona Allayar qizi
O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti Nukus filiali.
+99891-306-99-04
https://doi.org/10.5281/zenodo.15876596
Annotatsiya. Ushbu maqolada Velosport sport turining Moutinbike yo‘nalishining kelib
chiqish bosqichlari. Shosse velosipedi bilan MTB velosipedlarining farqi shu bilan bir qatorda
birinchi tog‘ velosipedlari va ularning yaratuvchilari haqida ma’lumotlar keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: Velosport, tog‘ velosipedi, shosse, rama, BMX, tarix, AQSH, velokross,
kompaniya.
Аннотация. Эта статья посвящена этапам возникновения велоспорта Moutinbike.
Разница между шоссейным велосипедом и велосипедами MTB, а также информация о
первых горных велосипедах и их создателях.
Ключевые слова: Велоспорт, горный велосипед, дорога, рама, BMX, история, США,
циклокросс, компания.
Abstract. This article is dedicated to the stages of Moutinbike cycling emergence. The
difference between highway bicycle and MTB bicycles, as well as information about the first mountain
bikes and their creators.
Keywords: Cycling, mountain bike, highway, frame, BMX, history, USA, cycling, company.
Kirishish.
Tog‘ velosporti tarixi qayerdan boshlangani haqidagi bahs-munozaralar
hamon davom etmoqda. Hisobni ikki faktdan boshlash mumkin: yo‘l chetidan haydash va
mauntinbayk dizaynining yaratilishi. Agar tog‘ velosipedida yurish yo‘lsiz joyda velosipedda
yurish sifatida belgilansa, bu yerda birinchi bo‘lib 1886-yildan boshlab velosipedlarda otlarning
o‘rniga foydalanib, chorrahalar bo‘ylab harakatlangan AQSH harbiy xizmatchilari hisoblanadi.
Asosiy qism.
Agar tog‘ velosipedining biz o‘rgangan dizayni hal qiluvchi omil bo‘lsa, u
yana qariyb 100 yildan keyin paydo bo‘ldi. 1978-yilda birinchi shunday dizayn amerikalik
velosipedchi Jo Briz tomonidan namoyish etilgan. Oddiy tilda bunday velosipedlar Breezers
(ijodkorning familiyasidan olingan) deb atalgan.
XX asrning birinchi yarmida, mauntinbayk alohida fan sifatida paydo bo‘lishidan oldin,
shosse musobaqasi ishtirokchilari qishda formasini saqlab qolish uchun to‘siqli velosipedlardan
foydalanib, yo‘lsiz yurib borar edi. 1940-yillarda velosportga oid turlardan biri - velokross paydo
bo‘ldi. Ushbu sport turi bo‘yicha birinchi jahon chempionati 1950-yilda bo‘lib o‘tgan.
Keyinchalik velokross "mauntinbayk"dan ajralib, alohida turga aylandi.
Mauntinbaykning vatani AQSH. Bu yerda XX asr o‘rtalarida yo‘ldan tashqarida
velosiped haydash klublari paydo bo‘ldi. Kolorado va Kaliforniya velosipedchilari o‘zlarining
og‘ir kruiz velosipedlarini qayta ishlab, ularni yo‘lsiz yurishning og‘ir sharoitlariga moslashtirdi.
1970-yillarning oxiri - 1980-yillarning boshlarida shosse velosipedlarini ishlab
chiqaruvchi kompaniyalar yuqori texnologiyali yengil materiallardan foydalanib tog‘
velosipedlarini ishlab chiqara boshladilar. 1979-yilda Geri Fisher, Charli Kelli va Tom Ritchi
bilan hamkorlik natijasida MountainBikes kompaniyasi paydo bo‘ldi. Ta’kidlanganidek,
"mauntinbayk" dizayni Jo Briz bilan yaqin hamkorlikda ishlab chiqildi.
Bu to‘rtlik zamonaviy tog‘ velosipedining tarixini boshlab berdi va 1983-yili kompaniya
tarqalib ketgandan keyin, uning asoschilarining har biri o‘zlarining yaxshi ko‘rgan ishlarini
330
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
davom ettirdi. Fisher "Gary Fisher Mountain Bikes" firmasiga asos soldi, keyinchalik uni "Trek
Bicycle" kompaniyasi sotib oldi.
Charli Kelli tog‘ velosipedlari haqidagi birinchi jurnal - "The Fat Tire Flyer" jurnalini
tuzdi va 1986-yilgacha bu tog‘ velosipedchilari uchun yagona jurnal edi. Bundan tashqari, u
1983-yilda USA Cycling tog‘ velosporti bo‘limiga asos solishda ishtirok etib, yangi sport turi
uchun ilk qoidalar tuzilgan.
Tom Richi, Geri Fisher kabi, 1980-yillarning o‘rtalarida MTB uchun komponentlar ishlab
chiqish bo‘yicha Shimano kompaniyasidan keyin ikkinchi o‘rinda turgan Ritchey Design
kompaniyasini tuzdi. Uch kishining nomi ham tog‘ velosipedining barchasi bo‘lmasa-da,
ko‘pchiligining asoschisi Jo Briz tomonidan tashkil etilgan Mauntinbayk (tog‘ velosipedi) shon-
shuhrat zaliga kiritilgan.
Dastlabki tog‘ velosipedlarining ramalari shosse velosipedlari ramalarining deyarli
nusxasi edi, lekin og‘ir trubalari va boshqa geometriyasi bor edi, shinadan ko‘proq foydalanish
mumkin bo‘lishi uchun kengroq rama va vilka bor edi. Rul to‘g‘ri ko‘ndalang edi, qiyshiq emas.
Bundan tashqari, ayrim detallari, masalan, chiqarish, vizual harakatlarni bajarish uchun
mo‘ljallangan katta bo‘lmagan velosiped - BMX dan olingan. Buning natijasida 1981-yilda
"Specialized Stumpjumper" nomi bilan ko‘plab ishlab chiqarilgan birinchi mauntinbayk paydo
bo‘ldi. Specialized uni "Hayotda barcha holatlarda velosiped" shiori bilan arzon va universal
velosiped sifatida sotadi.
Dastlab velosiped sotuvchilari BMXga o‘xshashligi, lekin katta o‘lchamlari tufayli
Stumpjumperga ishonchsizlik bilan qarashdi. Shunday bo‘lsa-da, 125 ta "temir ot"ning birinchi
partiyasi olti kunda sotildi. Stumpjumper dizayni biroz o‘zgargan bo‘lsa-da, hamon ishlab
chiqarilmoqda.
1982-yilda Brayan Skinner tog‘ velosipedlari uchun dunyoda birinchi ilgichni ixtiro qildi.
U tog‘ velosipedlari uchun tarkibiy qismlarni ishlab chiqish va yaratishda ta’sirchan inson
edi, ularning eng mashhurlari Shimano Deore va Deore XT - tog‘ velosipedlari uchun guruhlar
(velosiped uchun jihozlar to‘plami) bo‘lib, ular hozirgacha talab qilinadi.
Kam odam biladi, lekin Skinner ham to‘liq ilgakli birinchi velosipedni yaratdi (1983-y.).
Bu prototip MCR Descender deb atalgan, lekin u ko‘plab ishlab chiqarilmadi. Uning
o‘rnini seriyali ishlab chiqarishda Serrota kompaniyasining boshqa ikki yetakchisi - Proflex
Offroad (1990-y.) egalladi.
Velosipedlar orasida shosse velosipedlari bilan tog‘ velosipedlari orasidagi farqning
keskinligini topish mumkin. Ularning ramalari, rullari va shinalari butunlay farq qiladi.
Shosse velosipedi.
Shosse velosipedlari shahar ko‘chalari, avtomobil yo‘llari, velosiped
yo‘laklari, tog‘ usti yo‘llari va boshqa ko‘plab qattiq qoplamali yo‘llarda yurishga mo‘ljallangan.
Bu velosipedlar yengil va aerodinamik, ular to‘g‘ri yo‘lda tez yura oladi va tog‘ga tezroq
ko‘tarila oladi.
Lekin yo‘lsiz joyda ular o‘zlarini yaxshi ko‘rsatmaydi. Chunki tor rul, tor va tekis
shinalar hamda amortizatsiyaning yo‘qligi, ya’ni asfalt yo‘ldagi velosipedga tezlikni oshiruvchi
barcha narsalar chorrahada mutlaqo foydasiz.
Tog‘ velosipedi.
Tog‘ velosipedining rama geometriyasi zarbalarni yumshatish va
notekis joylarda muvozanatni yaxshilash uchun ishlab chiqilgan bo‘lib, kuchli diskli tormozlar
va uzatish sonlarining keng diapazoni har qanday yo‘lsiz vaziyatga mos bo‘ladi.
Biroq, bularning barchasiga qaramasdan, tog‘ velosipedlari shaharda trotuarlarda ham,
ajratilgan velosiped yo‘laklarida ham juda qulay.
331
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 7
MTB hech qachon yo‘l velosipedidek tez yura olmaydi, lekin uning ustiga minish va
amortizatsiyalash yo‘ldagi yoriqlarni va chegaralarni xavfsiz bartaraf etish imkonini beradi.
Shuning uchun ham ko‘pincha endi sportga qatnay boshlayotgan velosipedchilarning birinchi
velosipedi - mauntinbayk bo‘ladi.
Xulosa.
Shu bilan birga, har bir tog‘ velosporti ixtisosligining o‘ziga xos velosiped turi
borligini unutmaslik kerak. Bir qarashda ularning bir-biridan farqi shosse va tog‘ velosipedidagi
kabi ko‘zga tashlanmaydi, lekin ularning o‘ziga xosliklari bor.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ye.N. CHERNIKOVA, 1.1. KARIMOV, O.Yu XOLMURATOV “VELOSPORT
NAZARIYASI VA USLUBIYATI” TOSHKENT – 2017 b. 23-25
2.
Верхошанский Ю. В. Основы специальной физической подготовки спортсменов -
М.: Физкультура и спорт, 1988, - 331 с.
3.
S.M. TOYLIBAEV Q.O. SERIMBETOV “ TANLANǴAN SPORT TÚRI BOYÍNSHA
QÁNIYGELIKKE KIRISIW (VELOSPORT) Tashkent “METODIST NASHRIYOTI”
2023 b. 69
4.
Тойлибаев, С., & Акманова, Д. (2024). ВЛИЯНИЕ ВЕЛОСИПЕДНОГО СПОРТА
НА ФИЗИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ ТУРИСТОВ И ОБЩЕЕ РАЗВИТИЕ ТУРИЗМА В
УЗБЕКИСТАНЕ.
NRJ
,
1
(3), 909-916.
5.
Toylibaev, S. M., & Akmanova, D. A. (2024). VELOSPORTCHILARNING
MUSOBAQAGA
OLDI
PSIXOLOGIK
TAYORGALIGIN
O‘SHIRISH
ASOSLARI.
Modern Science and Research
,
3
(11), 294-298.
6.
Akmanova, D. (2024). O‘SPIRIM YOSHDAGI SPORTCHILARNING JISMONIY
TAYYORGARLIKNING
VELOSIPED
SPORTIGA
TA'SIRI:
ZAMONAVIY
TEXNIKA VA TEXNIKALARNI KO'RIB CHIQISH VA TAHLIL QILISH.
Modern
Science and Research
,
3
(5).
