Dekabr, 2024-Yil
683
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR MUHITIDA BO‘LAJAK O‘QITUVCHILARNING
KASBIY PEDAGOGIK MAHORATINI OSHIRISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISH
Tashmatova Gulzoda
Guliston davlat pedagogika instituti o’qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14476557
Annotatsiya.
Mazkur maqolada raqamli texnologiyalar muhitida bo’lajak
o’qituvchilarning kasbiy pedagogik mahoratini oshirish metodikasini takomillashtirish usullari va
mazmuni, samarali vositalar hususida fikr yuritilgan. O’qituvchini yangi raqamli
kompetensiyalariga qanday bo’lishi jahon pedagogikasi misolida bayon qilingan.
Raqamlashtirish kompyuterlashtirishni joriy qilinishi, hayotni va jamiyatni barcha
sohalariga ham o’z ta’sirini ko’rsatmoqda. Oliy ta’limda raqamli texnologiyalar ahamiyati,
ulardan oqilona va samarali foydalanish talablari keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
raqamli texnologiya, pedagogik mahorat, ta’lim, tarbiya, rivojlanish,
axborot kommunikatsion texnologiyalar, virtual dunyo, rivojlanish, globallashuv, motivatsiya.
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕТОДОЛОГИИ ПОВЫШЕНИЯ
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ НАВЫКОВ БУДУЩИХ
УЧИТЕЛЕЙ В СРЕДЕ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ
Аннотация.
В данной статье рассматриваются методы и содержание
совершенствования методики повышения профессионально-педагогического мастерства
будущих учителей в среде цифровых технологий, а также эффективные инструменты.
Как вооружить учителя новыми цифровыми компетенциями, рассказано на
примере мировой педагогики. Цифровизация, внедрение компьютеризации затрагивает все
сферы жизни и общества. Представлено значение цифровых технологий в высшем
образовании, требования к их рациональному и эффективному использованию. Ключевые
слова: интеграция, результат, опыт.
Ключевые слова:
цифровые технологии, педагогическое мастерство, образование,
воспитание, развитие, информационно-коммуникационные технологии, виртуальный мир,
развитие, глобализация, мотивация.
IMPROVING METHODS FOR IMPROVING PROFESSIONAL PEDAGOGICAL
SKILLS OF FUTURE TEACHERS IN THE ENVIRONMENT OF DIGITAL
TECHNOLOGIES
Dekabr, 2024-Yil
684
Abstract.
This article discusses the methods and content of improving the methodology of
improving the professional pedagogical skills of future teachers in the environment of digital
technologies, as well as effective tools. How to equip a teacher with new digital competencies is
described on the example of world pedagogy. Digitization, the introduction of computerization,
affects all spheres of life and society. The importance of digital technologies in higher education,
requirements for their rational and effective use are presented. Key words: integration, result,
experience.
Key words:
digital technology, pedagogical skills, education, upbringing, development,
information and communication technologies, virtual world, development, globalization,
motivation.
Bugungi raqamli texnologiyalar asrida ilg’or xorijiy tajribalar orqali bo’lajak
o’qituvchilarning kasbiy mahoratini raqamli texnologiyalari muhitida oshirishni takomillashtirish
dolzarb masalalardan biridir. Ma’lumki, pedagog doimiy ravishda o’sib o’zgarib boradigan inson
ob’ekti bilan ishlaydi. Bu esa ular bilan ishlashda bir xil qolip, shakllanib qolgan hatti-
harakatlardan foydalanish mumkin emasligini bildiradi ya’ni, pedagogdan doimo izlanish, xorijiy
tajribalarni o’rganishni talab etadi.
Ta'limning samaradorligi o'qituvchi va talabaning faoliyatiga, ta'lim vositalarining
mavjudligiga, o'quv jarayonining tashkiliy, ilmiy, uslubiy mukammalligiga, jamiyatdagi
odamlarning bilimlariga bo'lgan ehtiyojga va hali aniqlanmagan boshqa omillarga bog'liq.
O'qituvchining pedagogik mahoratini shakllantirish uchun, birinchi navbatda, pedagogik
faoliyatni ilmiy asosda tashkil etish kerak. Buning uchun o'qituvchining istaklari va manfaatlarini
hisobga olish, uning intilishlarini va boshqa tashqi omillarni uyg'unlashtirish, kasbiga va shaxsiy
xususiyatlariga qarab faolligini oshirish kerak. Bu sinchkovlik bilan o'rganish, kuzatish, tajribani
o'rganish, tahlil qilish va xulosa qilishni talab qiladi
Pedagog - o‘quvchilar, yoshlar yoki boshqa insonlarga ta'lim berish, taraqqiyotlariga
yordam berish va tayyorlash bo‘yicha ilmiy va amaliy ishlar bilan shug‘ullanuvchi mutaxassisdir.
Pedagog, o‘quvchilarning o‘zlarini o‘rganishlariga yordam berish, talabalarning o‘zaro
munosabatlarini rivojlantirish va ularning o‘zlarini va dunyosini tushunishlarini oshirish
maqsadida o‘qitish usullari, texnologiyalari va dasturlaridan foydalanadi. Eng avvalo ushbu
xususiyatlarga ega bo‘lish uchun esa pedagogda mahorat shakllanishi lozim.
Pedagogik mahorat - bu o'qituvchining insonparvarlik va sub'ektivlik tamoyillariga
asoslanib, pedagogik jarayonni tashkil etish va boshqarish qobiliyati.
Dekabr, 2024-Yil
685
Shuningdek, ushbu kasbiy va shaxsiy xususiyatlar bir nechta pedagogik vazifalarni
muvaffaqiyatli bajarish uchun asos bo'lishi mumkin, masalan, talaba yoshlarning ma'naviy va
jismoniy rivojlanishini ta'minlash, o'quv va kognitiv faoliyatni faollashtirish. Har bir yosh
mutaxassisni puxta ilmiy va nazariy bilimlar bilan taminlash, olingan ilmiy bilimlarni amaliy
faoliyatda qo'llash, mahorat va ko'nikmalarni egallash, tarbiyalash, albatta, oson emas. Ilmiy, ongli
munosabatda bo'lgan, mustaqil fikrlaydigan, mukammal ma'lumotni o'zlashtirishga muhtoj,
kognitiv faollik va aqliy mehnat madaniyatini o'zida mujassam etgan yoshlarni tarbiyalash muhim
vazifasidir. Zamonaviy sharoitda o'qituvchi ijodiy fazilatlarga ega bo'lishi kerak. Kasbiy Kamolot,
mutaxassis sifatida shaxsning rivojlanishi bu jarayonda o'z mohiyatiga ko'ra namoyon bo'ladi.
Pedagogik mahorat - bu har bir o'qituvchiga xos bo'lgan o'quv ishlarini doimiy ravishda oshirish,
takomillashtirishga asoslangan san'at. Ushbu san'at kognitiv faoliyatni muntazam ravishda tartibga
solish, o'z ishini boshqarish va yuksaltirish bilan tavsiflanadi. U pedagogik va psixologik
nazariyalardan samarali foydalanishni ta'minlaydi.
Pedagogik mahoratning eng muhim tarkibiy qismi bu kasbiy tajriba-o'qituvchi o'z faoliyati
davomida olgan bilim, ko'nikma va malakalar majmui. U quyidagi yo'llar bilan hosil bo'ladi:
doimiy o'z-o'zini tarbiyalash;
eng yaxshi ish tajribasi bilan tanishish;
ilmiy konferentsiyalarda
ishtirok etish;
o'qituvchilar o'rtasida tajriba almashish;
qo'shma pedagogik tadqiqotlar
o'tkazish;
tajribali hamkasblar va mutaxassislardan maslahat olish
Axborot texnologiyalari va global integratsiya, kuzatuvchi an’analar va talabalarining
ko‘proq bilim va ko‘nikmalariga muhtojlikka aylanib kelishi, hozirda pedagogik tadqiqotlar va
o‘qitish usullari qiziqarli o‘zgarishlarga uchraganligi haqida ildizli matnlar va bu bo‘yicha
maqolalar ko‘p e’lon qilinmoqda. Boshlang‘ich pedagogik mahorat bu o‘zgarishlarni tushuntirish
va uni qabul qilish uchun zarur bo‘lgan asosiy tushunchalarni ta’minlashda muhim ahamiyatga
ega. Boshlang‘ich pedagogik mahorat bir necha ko‘rinishda shakllanadi: 1. Tarbiya va
psixologiya: Bu shaklda pedagogik mahorat, talabalarning rivojlanishini tushunishga va
o‘zlashtirishga qaratilgan asosiy prinsiplarni o‘z ichiga oladi. Bu, talabalarning psixologik,
ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishlarini tushunish, ularning o‘rganish va tarbiyalanish jarayonlarini
nazorat qilishni o‘rgatish, o‘qitish usullari va muntazam dasturlar tuzishni o‘rgatish va talabalarni
o‘zlashtirishlarini yaxshilashga yordam berishni o‘z ichiga oladi.
2. Dasturlash: Bu shaklda pedagogik mahorat, ta’limning asosiy aspekti bo‘lgan
dasturlashga qaratilgan asosiy prinsiplarni o‘z ichiga oladi. Bu, talabalar uchun ta’lim dasturlarini
Dekabr, 2024-Yil
686
tuzish, o‘rganish jarayonlarini rejalashtirish, o‘qitish usullarini nazorat qilish, va talabalar uchun
muhim ko‘nikmalarni o‘rgatish jarayonlarini nazorat qilishni o‘rgatishga yordam beradi.
3. O‘qitish usullari: Bu shaklda pedagogik mahorat, o‘qituvchilar uchun asosiy o‘qitish
usullariga qaratilgan asosiy prinsiplarni o‘z ichiga oladi. Bu, talabalarni tushunish va ularga
ko‘nikmalar va bilimlar o‘rgatish jarayonlarida o‘qitish usullari va xususiyatlarini tushunish,
talabalarni baholash, o‘quv dasturlarini nazorat qilish, va ularni o‘rganish jarayonlarini nazorat
qilishni o‘rgatishga yordam beradi.
Butun dunyoda hozir katta e’tibor ostida turgan tushunchalar bular “raqamli savodxonlik,
“raqamli ta’lim”, “raqamli ta’lim muhiti”, “raqamli didaktika” bo’lib hisoblanadi. Hozirgi vaqtda
raqamlashtirish inson faoliyatining barcha sohalarini ishonch bilan tezkor egallab bormoqda.
Jamiyat oldida endi ana shu raqamli kasbiy kompetensiyalarga ega bo’lgan mutaxassislarni
tarbiyalash vazifasi turibdi. O’zbekistonda ham Prezident Sh.M.Mirziyoyev raqamli iqtisodiyot,
raqamli ta’lim, raqamli aqlli shaharlar qurishminglab dasturchilar tayyorlash to’g’risida qarorlar
va farmoyishlar chiqardilar. Raqamli iqtisodiyot raqamli turizm va raqamli ta’lim sohasida qator
mutaxassislar tayyorlash ta’lim dasturiga kiritilgan. Davlat xizmatlarini yo’lga quyib butun
aholiga raqamli ta’lim berish ularda raqamli murojat ko’nikmalarini, telefon va kompyuterlardan
foydalanish ko’nikmalarini shakllantirish yo’lga qo’yilmoqda.
Raqamli ta’lim tizimini yaratish HEMIS dasturi oliy ta’limda ta’limni raqamlashtirishning
yorqin namunasi bo’lib hisoblanadi. Ta’limni barcha turlarini raqamlashtirishni shu darajaga
yetkazish kerakki u aholining barcha qatlamiga ta’lim olishga imkon yaratib bersin. Ta’limni
raqamlashtirishni shu darajaga yetkazish kerakki barcha ta’lim tashkilotlari va boshqaruv
tizimidagi xodimlar undan foydalana olsinlar. Oliy ta’limda HEMIS, o’rta maxsus ta’limda …
o’rta ta’limda elektron kundalik va hokazolar yo’lga tizimli qo’yilishi kerak. Raqamli ta’lim va
raqamli iqsodiyotda har bir ishtirokchining kompotensiyalari bo’lishi kerak. Bu degani har bir
fuqaroning shaxsiy kompotensiyalari electron muhitda shakllantiriladi. Uning ko’nikma, malaka,
bilim, kompotensiyalari to’plagan tajribasi, turli yutuqlari ko’rinib turadi. Bu fuqaroni mehnat
bozorida raqobatbardoshligini ko’rsatadi.
Pedagogik mahoratni ijobiy rivojlantirish quyidagi yo‘llardan biri yoki bir nechasi orqali
amalga oshirilishi mumkin:
1. Ta’limni modernlashtirish: Ta'limning modern usullariga mos keluvchi o‘qitish
metodlarini ishlatish va yangi texnologiyalardan foydalanish orqali, pedagogik mahoratni
rivojlantirish mumkin.
Dekabr, 2024-Yil
687
Bu, talabalarga qiziqarli, samarali va innovatsion ta'lim jarayonlarini taqdim etishga
yordam beradi va ularning o‘zlarini va dunyoni tushunishlarini oshirishga o‘z hissasini keltiradi.
2. Talabalarni alohida tahlil qilish: Har bir talabaga alohida tahlil va baho berish orqali,
ularning o‘zlarini nima qadar tushunishlarini, bilim darajalarini, xohishlarini va xavfsizlik
talablarini tushunish mumkin. Bu, o‘qituvchilar uchun talabalarning maxsus xususiyatlarini,
ajoyibliklarini va zaxiraliklarini ko‘rib chiqish imkonini beradi va shuningdek, ularning o‘ziga
mahsus individual ta'lim dasturlarini tuzishga imkon beradi. 3. O‘quv jarayonini biznesga
moslashtirish: Pedagogik mahoratni biznes va loyihalar jihatidan rivojlantirish mumkin. O‘quv
jarayonlari biznesning talabalarni qabul qilishiga qaratilgan kriteriyalarga moslashtirilishi mumkin
va shu bilan birga, o‘qituvchilar biznesga oid texnologiyalarni o‘quv jarayonlarida ishlatish orqali
talabalarni biznes hayotida ishga kirishga tayyorlashadi.
4. O‘quv materiallarini yaxshilash: O‘quv materiallari tayyorlash va ulardan foydalanish
yordamida pedagogik mahoratni rivojlantirish mumkin. O‘qituvchilar o‘zlarining o‘qitish
usullariga mos keluvchi yangi o‘quv materiallarini tuzish orqali talabalarning tushunishlarini
oshirishga yordam berishadi. O‘quv materiallari qo‘llanmalar, darsliklar, maqolalar, interaktiv
veb-saytlar va boshqa turdagi tahlil materiallari bo‘lishi mumkin. 5. Hamkorlik va tajribali
o‘qituvchilardan o‘rganish: Boshqa pedagogik mahorat mutaxassislarining fikr-mulohazalaridan,
tajribalaridan va texnologiyalardan foydalanish, ularning qo‘shimcha ko‘nikmalari va
texnologiyalari haqida o‘rganish.
Pedagog o’quvchilarning faolligi va bilimini tanqidiy obyektiv, tahlil qilib baholay olishi
kerak. O’z vaqtida qayta aloqani o’rnatishda raqamli texnologiyalardan foydalanishi lozim.
Beshinchi yo’nalish o’qituvchini raqamli resurslarga kira olishi kerak, shunday qobiliyatga
ega bo’lishi kerak. Shu bilan birga ta’limga differensiallashgan va individual, shaxsiy yondashuvni
tarbiyalashi kerak bu bilan o’quvchilarni ham raqamli texnologiyalarga jalb qilishi kerak.
O’quvchilarda tug’iladigan raqamli ta’lim muammolarini hal qilishi kerak. O’quvchilarni
Raqamli ta’limda o’zini ko’rsatishga yo’l ochib berishi kerak. Oltinchi yo’nalish pedagogning
information va mediasavodxonligi bilan bog’liq. Pedagog kasbiy hamkorlikda o’zini
informatsiyani yig’ish, raqamli ta’lim muhitida o’quvchilarni oldidagi muammolarni yuqori
saviyada hal qila olishi kerak. Raqamli texnologiyalarda o’quvchilarni samarali o’qishi va ta’lim
olishini ta’minlashi lozim. Yuqorida keltirilgan kompetensiyalar pedagogga o’zini ko’rsatishi va
faoliyatini takomillashtirishi uchun sharoit yaratib beradi.
G.V.Potemkinaning fikriga ko’ra pedagogning raqamli kompetensiyalari ta’limning
raqamli didaktik imkoniyatlari va resurslaridan foydalanish imkonini ham beradi.
Dekabr, 2024-Yil
688
Raqamli didaktikani rivojlanishi uchun didaktik loyixalar va birgalikdagi ta’lim olish va
yangi bilimlarni o’zlashtirishni ko’zda tutadi.
Xulosa qilib aytganda, hozirgi pedagoglar raqamli muhitda ishlash bilan birga to’plagan
ma’lumotlarni interfaol ishlash ko’nikmalariga ham ega bo’lishi kerak, shundagina ularda kasbiy
mahorat oshadi va dars samaradorligi yuqori bo’lishiga erishiladi.
REFERENCES
1.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi PQ-2909- sonli “Oliy
ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori.
2.
D. Babaraximova. Ta`lim tizimida axborot texnologiyalarini qo’llashning ilmiy
pedagogik masalalari; 6 – tom 3 – son / 2022 - yil / 15 – mart.
https://bestpublication.org/index.php/pedg/issue/view/81
3.
Orishev J.B. Raqamli texnologiyalarning ta’lim jarayonini tashkil etishdagi o’rni //
Ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalari” mavzusida Xalqaro ilmiyamaliy anjuman
materiallari. Jizzax 23 aprel. 2021 y. B. 167-170 Barkamol avlod-“O‘zbekiston
taraqqiyotining poydevori". Toshkent-1997.
4.
Беликов В. А. Образование. Деятельность. Личность: мо-ногр. М.: Академия
естествознания, 2010. 340 с.
5.
Загвязинский В. И. О стратегических ориентирах развития образования на
современном этапе // Образование и наука. Изв. УрО РАО. 1999. № 1. С. 34–36.
