«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
535
O‘
QITUVCHI BILAN
O‘
QUVCHILAR
O‘
ZARO MUNOSABATLARINING
XORIJIY PSIXOLOGIYADAGI AHAMIYATI
Dilfuza Uchkunovna Raxmanova
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Psixologiya kafedrasi o
‘
qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada o
‘
quvchi va o
‘
qituvchi munosabatlarining
xorij psixologiyasida qanday akas etgani haqida yoritilgan.
Kalit so
‘
zlar:
Insonga yo
‘
naltirilgan informatika, vizualizatsiya, o
‘
zaro ta
’
sir
dizayni, interaktivlik, vizual vakillar, murakkab bilish, vazifa va faoliyat, inson-
axborot o
‘
zaro ta
’
sir, vizual fikrlash, kognitiv vositalar, harakat.
ЗНАЧЕНИЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ УЧИТЕЛЯ И УЧЕНИКА В
ЗАРУБЕЖНОЙ ПСИХОЛОГИИ
Дильфуза Учкуновна Рахманова
Чирчикский государственный педагогический университет
преподаватель кафедры психологии
Аннотaця:
В данной статье рассмотренно, как взаимоотношения
ученика и учителя отражаются в зарубежной психологии.
Ключевые
слова:
человекоцентрированная
информатика,
визуализaция, интерактивный дизайн, интерактивность, визуальные
представления, сложное познание, задача и деятельность, человеко
-
информaционное взаимодействие, визуальное мышление, когнитивные
средства, действие.
THE IMPORTANCE OF TEACHER-STUDENT INTERACTION IN
FOREIGN PSYCHOLOGY
Dilfuza Uchkunovna Rakhmanova
Chirchik State Pedagogical University Teacher of the Department of Psychology
Abstract:
This article describes how student-teacher relationships are
reflected in foreign psychology.
Keywords:
Human-centered informatics, visualization, interaction design,
interactivity, visual representations, complex cognition, task and activity, human-
information interaction, visual thinking, cognitive tools, action.
KIRISH
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
536
Xorij psixologiyasida
o‘
qituvchi bilan
o‘
quvchilar
o‘
zaro munosabatlari
muammosini
o‘
rganishga y
o‘
naltirilgan ilmiy-tadqiqotlarni
o‘
rganar ekanmiz,
ularning aksariyatida
o‘
quvchi shaxsining t
o‘
laqonli shakllanishida
o‘
qituvchi
bilan
o‘
quvchi munosabatlarining
o‘
ziga xos psixologik xususiyatlarini e
’
tiborga
olish zarurligini alohida qayd etadilar.
Jumladan, R. Plomin va X. Xermanslarning (1997) ilmiy tahlillariga k
o‘
ra,
aslida shaxsning barkamol shakllanishi uchta asosiy omil ta
’
siri bilan belgilanadi:
1) Shaxsda mavjud b
o‘
lgan biologik imkoniyatlar
–
bunda odamlarning
o‘
zaro munosabatlari jarayonlariga temperament tipining ta
’
siri nazarda tutiladi.
2) Shaxsning sub
’
ektiv, ya
’
ni psixologik imkoniyatlar jarayonining
strategiyasini tuzadi;
o‘
zaro munosabatga kirishishni shaxsan
o‘
zi tanlaydi hamda
ijtimoiy turmushda ularni t
o‘
ldiradi va takomillashtiradi.
3) Shaxslararo munosabatlar jarayoni
–
bu munosabatlar va shaxsning
ijtimoiy
–
madaniy, ma
’
naviy
–
axloqiy shakllanishiga ta
’
sir k
o‘
rsatadi. Ijtimoiy-
madaniy muhit shaxslararo munosabatlar uchun bosh mexanizm sifatida
shaxsning shakllanishini ta
’
minlaydi. Ammo uchala omil ham
o‘
zaro uzviy
bo
g‘
liqlikda bir-biriga ta
’
sir etadi. Bu uzviyliksiz shaxsning barkamol taraqqiyoti
yuzaga kelmaydi [3].
ISHNING MAQSADI
Adabiyotlar bilan ishlash, manbalarni
o‘
rganish va ma
’
lumotlar tahlili orqali
o‘
qituvchi bilan
o‘
quvchilar
o‘
zaro munosabatlarining xorijiy psixologiyadagi
o‘
rni masalalarini yoritishdan iborat.
Q
O‘
LLANILGAN USULLAR
Adabiyotlar bilan ishlash va nazariy tahlil.
Olingan natijalar muhokamasi. Psixoanalitik J. Laind (1965) va
K. Rodjerslarning (1961) fikricha, dastavval bolaning oilada ota-onasi bilan
shaxslararo munosabatlarida emotsional va kognitiv rivojlanish shakllanadi.
Shaxsda shakllanayotgan ichki tayyorgarlik uning keyingi taraqqiyoti uchun
muhim ahamiyatga ega. Shaxs
o‘zining ichki dunyosini “fenomenologik davolash”
davomida namoyon qila boradi. Shaxslararo munosabatlar jarayoni uchun
ahamiyatli b
o‘
lgan odamlarning shaxsga munosabati kutilmasi
–
“Men”
konsepsiyasi va intrapsixik mojaro yuzaga keladi. Bunda emotsional
munosabatlar shakllanishi natijasida shaxs
o‘
ziga hamda narsa va hodisalarga
jamiyatdagi boshqa odamlarning nazari bilan qarashga
o‘
rganadi [3]. Bu keyingi
munosabatlarni tashkil etishda ahamiyatli hisoblanadi.
A. Banduraning (1997) tadqiqotlariga k
o‘
ra, shaxslararo munosabatlar
jarayonida asta-sekin ijtimoiy-kognitiv yondashuv asosida shaxsda ichki standart
va
o‘
zini-
o‘
zi boshqarishga nisbatan qobiliyat namoyon b
o‘
la boradi. Natijada,
hamkorlik faoliyati jarayonida
o‘
qituvchilar, ota-onalar va tengdoshlari
o‘
quvchining imkoniyatlarini
o‘
rgangan holda unga aqliy salohiyatini
faollashtirish, shaxsiy standartini shakllantirish,
o‘
z qobiliyatlarini tekshirib
k
o‘
rish va
o‘
zini namoyon qilishga yordam berishlari lozim [3].
M. Shouning (1971) ta
’
kidlashicha, hamkorlikning eng muhim tarkiblaridan
biri
–
guruhda qaror topgan birdamlik muhitidir. Birdamlik bor guruhda uning
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
537
a
’
zolari bir-birini q
o‘
llab-quvvatlaydilar, unda bir xillik hukm suradi, ular har
doim birgalikda,
o‘
zaro yordam berishga tayyor hamda guruhning talablari va
qiziqishlariga sodiq b
o‘
ladilar. Birdamlikka asoslangan guruh a
’
zolari bajonidil
birga yi
g‘
ilishadi, kengashadi va ular uchun dolzarb masalalarni faol muhokama
qilishadi. Ular
o‘
z guruhlarining ishlariga emotsional holda kirishib ketishadi va
muvaffaqiyatlaridan quvonishadi, muvaffaqiyatsizlikdan esa qay
g‘
urishadi.
Birdamlik guruhi muhiti jamoaga alohida yuksak axloqiylik baxsh etib turadi [2].
Tajribalarning k
o‘
rsatishicha, hamkorlik jarayonida uchraydigan eng
muhim xususiyatlardan yana biri
–
bu konformizm va b
o‘
ysunuvchanlikdir.
B
o‘
ysunuvchanlikni
o‘
rganish maqsadida psixologik tadqiqotlar
o‘
tkazilgan
b
o‘
lib, ulardan eng muhimi Saloman Ashning (1956) izlanishlaridir. Uning
ta
’
kidlashicha, konformizm va b
o‘
ysunuvchanlik
o‘
ziga-
o‘
zi baho berish deb
atalgan psixologik hodisa bilan chamcharchas bo
g‘
liqdir.
O‘
ziga yuqori baho
beradigan
o‘
quvchilar guruh talablariga b
o‘
ysunishga kamroq moyildirlar,
o‘
ziga-
o‘
zi past baho beradigan va
o‘
z imkoniyatlariga uncha ishonmaydigan
o‘
quvchilar
esa guruh ta
’
siriga k
o‘
proq duchor b
o‘
lar ekanlar [2].
V.M. Bexterev va V.M. Myasishevlarning [30] tadqiqotlari natijalariga k
o‘
ra,
shaxs
–
o‘
zaro hamkorlik va boshqalar bilan munosabatning mahsuli sifatida
namoyon b
o‘
lib, u bunday hamkorlik va munosabatlar sub
’
ektlarining qiziqish
darajasini, hayajon kuchini, hohish yoki extiyojini tavsiflaydi hamda ularning
xulq-atvorida, xatti-harakatida, kechinmalarida vujudga keladi. Shaxsning
munosabatlari hamkorlikda turli darajadagi faollik, tanlovchanlik hamda ijobiy
yoki salbiy tomonlari bilan aks etadi. Mazkur omillarni e
’
tiborga olish esa
hamkorlik faoliyatini samarali tashkil etishni ta
’
minlaydi.
XULOSA
Shunday qilib, xorijiy va rus psixologlari
o‘
qituvchi-
o‘
quvchi
munosabatining ayrim qirralarini ochib bergan. Ma
’
lumki, ta
’
lim-tarbiya jarayoni
har bir xalqning milliy, madaniy, an
’
anaviy va hududiy xususiyatlari bilan ham
ajralib turadi. Bu omillarni inobatga olmagan holda tadqiqotlar bir yoqlama
b
o‘
lishidan tashqari, q
o‘
lga kiritilgan natijalar ham ishonchsiz b
o‘
lib qoladi.
Shuning uchun, biz ta
’
lim-tarbiya jarayonida
o‘
qituvchi-
o‘
quvchi munosabatining
buyuk ajdodlarimizning asarlaridagi talqinini k
o‘
rib chiqamiz. Ma
’
lum ma
’
noda
aytish mumkinki, bu holat yuqorida zikr qilingan fandagi b
o‘
shliqni t
o‘
ldirish,
ya
’
ni
o‘
qituvchi-
o‘
quvchi munosabatining milliy-hududiy jabhalarini
o‘
rganish
imkoniyatini beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘
YXATI:
1.
Alimjanovna T.G. Professional motivation of students and their
psychological features //European research.
–
2018.
–
№.
1 (35).
–
С. 75
-78.
2.
Baratov Sh.R.
O‘
quvchi shaxsini
o‘
rganish usullari.
–
Toshkent, 1995.- 56 b.
3.
Shoyimova Sh.S. Muloqot psixologiyasi,
O‘
quv-uslubiy q
o‘
llanma.
Toshkent. 2017 y. 136 bet
«Актуальные проблемы обучения социально
-
гуманитарных наук в медицинском образовании»
Международная научно
-
практическая онлайн конференция
538
4.
Uchkunovna, Raxmanova Dilfuza. Buyuk ajdodlarimiz ta
’
limotida sog
‘
lom avlodni tarbiyalash. "PEDAGOG" 1.2 (2022): 186-190.
5.
Бойко В.В. Общение и взаимовлияние в процессе воспитания // Сов.
Педагогика.1989.
-
№ 2 –
С. 65 –
70.
6.
Грищенко Л.А. Дети, не оправдывающие ожиданий. –
Сверловск:
Издат.
-
во. Урал. Ун
-
та. –
1991.
–
64 с.
7.
Мирзаева Ш. Р., Шорустамова М. Волевые
качества личности студента и
их развитие // Colloquium
-journal.
–
Голопристанський міськрайонний
центр
зайнятості,
2022.
–
№.
11
(134).
–
С.
35
-38.
https://cyberleninka.ru/article/n/volevye-kachestva-lichnosti-studenta-i-ih-razvitie
8.
Мирзаева Ш.Р., Шойимова Ш.С., Мирзаева Н.А. Ўқитишда таълим
олувчиларнинг интеллектуал қобилиятларини аниқлаш ва индивидуал
ёндашувни ташкил этиш муаммолари // “Халқаро ҳамкорлик ва инновациялар
–
тиббий таълим ислоҳотларининг асосидир” Республика ўқув
-
услубий
конференцияси ТошПТИ, 2018 йил 28 декабрь, 136
-
140 бетлар.
9.
Шойимова Ш.С., Исаходжаева С.Д. Касбий –
педагогик мулоқотнинг
ўзига хос хусусиятлари. Интернаука №7
-
2 (89), часть 2, 2019 г. С 82
-83.
