ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
44
DARSDAN TASHQARI MASHG‘ULOTLARNI O‘TKAZISH SSENARIYLARI BILAN
TANISHISH
Jumanazarova Sadina Yangiboyevna
SHDPI talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
SHDPI katta oʻqituvchisi
Negmatova Sevinch Ergash qizi
Qarshi davlat texnika universiteti 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16570091
Annotatsiya.
Mazkur maqolada darsdan tashqari mashg‘ulotlarning o‘quv jarayonidagi
ahamiyati va ularni tashkil etish metodlari tahlil qilinadi. O‘quvchilarning informatikaga
bo‘lgan qiziqishini oshirish, amaliy tajribalar orqali chuqur bilim berish hamda kreativ
fikrlashni shakllantirishda darsdan tashqari mashg‘ulotlar muhim rol o‘ynaydi. Tadqiqot
davomida an’anaviy va zamonaviy metodlarning taqqoslanishi, jumladan, interfaol o‘yinlar,
gamifikatsiya, loyiha asosida o‘qitish va "G‘oyalar bozori" kabi innovatsion yondashuvlarning
samaradorligi o‘rganilgan. Shuningdek, maqolada mediasavodxonlik, jamoaviy ish, startap va
IT-tadbirkorlik kabi konsepsiyalar orqali darsdan tashqari mashg‘ulotlarni yanada qiziqarli
qilish yo‘llari ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar:
Darsdan tashqari mashg‘ulotlar, informatika ta’limi, mediasavodxonlik,
gamifikatsiya, loyiha metodikasi, jamoaviy ish, axborot xavfsizligi, interfaol ta’lim, startap
ta’limi, IT-loyihalar, innovatsion pedagogika.
Abstract.
This article analyzes the importance of extracurricular activities in the
educational process and the methods of their organization. Extracurricular activities play an
important role in increasing students' interest in computer science, providing in-depth
knowledge through practical experiences, and forming creative thinking. The study compared
traditional and modern methods, including the effectiveness of innovative approaches such as
interactive games, gamification, project-based learning, and the "Marketplace of Ideas". The
article also examines ways to make extracurricular activities more interesting through
concepts such as media literacy, teamwork, startups, and IT entrepreneurship.
Keywords:
Extracurricular activities, computer science education, media literacy,
gamification, project methodology, teamwork, information security, interactive education,
startup education, IT projects, innovative pedagogy.
Аннотация.
В данной статье анализируется значение внеклассной деятельности в
учебном процессе и методы ее организации. Внеклассная деятельность играет важную
роль в повышении интереса учащихся к информатике, обеспечении углубленных
знаний посредством практического опыта, формировании творческого мышления. В
ходе исследования было проведено сравнение традиционных и современных методов, в
том числе изучена эффективность таких инновационных подходов, как интерактивные
игры, геймификация, проектное обучение и «Рынок идей». В статье также обсуждаются
способы сделать внеклассную деятельность более интересной с помощью таких
концепций, как медиаграмотность, командная работа, стартапы и ИТ-
предпринимательство.
Ключевые слова
:
внеклассная деятельность, ИТ-образование, медиаграмотность,
геймификация, методология проектов, командная работа, информационная
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
45
безопасность, интерактивное образование, стартап-образование, ИТ-проекты,
инновационная педагогика.
Kirish
Zamonaviy ta’lim jarayonida darsdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarning bilimini
mustahkamlash, ularning qiziqishlarini rivojlantirish va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini
shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. An’anaviy dars jarayoni doirasida barcha
mavzularni chuqur o‘zlashtirish va amaliyotda qo‘llash imkoniyati har doim ham yetarli
bo‘lavermaydi. Shu sababli, darsdan tashqari mashg‘ulotlar ta’lim jarayonining ajralmas qismi
bo‘lib, u o‘quvchilarga fanlarni chuqurroq o‘rganish, ijodiy va ilmiy izlanishlar olib borish,
jamoada ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish imkonini beradi.
Darsdan tashqari mashg‘ulotlar turli shakllarda tashkil etilishi mumkin: fan to‘garaklari,
ilmiy-amaliy konferensiyalar, intellektual o‘yinlar, loyihaviy ishlar, tajribaviy laboratoriyalar va
master-klasslar shular jumlasidandir. Ushbu tadbirlar nafaqat o‘quvchilarni bilim olishga
undaydi, balki ularning muloqot madaniyatini rivojlantiradi, mustaqil qaror qabul qilish va
ijodiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Adabiyotlar tahlili.
Quyida “Darsdan tashqari mashg‘ulotlarni o‘tkazish ssenariylari
bilan tanishish” mavzusiga oid adabiyotlar tahlilini taqdim etaman. Ushbu tahlil ilmiy
manbalarga asoslanib, mavzuning nazariy va amaliy ahamiyatini yoritib beradi.
Yo‘ldoshev darsdan tashqari mashg‘ulotlarning ahamiyatini ta’kidlab, ularni ta’lim
jarayonining ajralmas qismi sifatida ko‘rsatadi. U o‘z tadqiqotida quyidagicha fikr bildiradi:
"Darsdan tashqari mashg‘ulotlar nafaqat bilimni mustahkamlash vositasi, balki o‘quvchilarning
ijtimoiy faolligini oshirish, ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatish va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishga xizmat qiladi". U o‘z ishida intellektual o‘yinlar, loyiha asosidagi o‘qitish, debat
va munozaralar kabi metodlarni samarali deb ta’kidlaydi.[1]
Xususan, o’zbek tadqidotchilaridan yana biri Karimova darsdan tashqari faoliyatni
rejalashtirish muhimligini ta’kidlab, ushbu “Zamonaviy ta’lim texnologiyalari va darsdan
tashqari mashg‘ulotlar” nomli tadqiqotida quyidagi fikrni bildiradi: "O‘quvchilarning bilim
olishga bo‘lgan qiziqishini orttirish uchun darsdan tashqari mashg‘ulotlar an’anaviy dars
metodlaridan farqli, interfaol va qiziqarli usullarda tashkil etilishi kerak". Muallifning
ta’kidlashicha, bunday mashg‘ulotlar o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi, ularga mantiqiy
fikrlash, tahliliy yondashuv va ijodiy tafakkur imkonini yaratadi.[2]
Yuqoridagi adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, darsdan tashqari mashg‘ulotlar ta’lim
jarayonida muhim o‘rin tutib, o‘quvchilarning bilim olishga bo‘lgan qiziqishini oshirish,
ularning mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish va ijodiy rivojlanishini ta’minlashga
xizmat qiladi. Ushbu tadqiqotlar shuni tasdiqlaydi: ta’lim nafaqat dars davomida, balki darsdan
tashqari faoliyatlar orqali ham samarali amalga oshirilishi kerak.
Metodlar.
Darsdan tashqari mashg‘ulotlarni o‘tkazishda interfaol va noodatiy yangi
metodlar o‘quvchilarning qiziqishini oshirish, ularni faol ishtirok etishga undash va chuqur
bilim olishlariga yordam beradi. Quyida ushbu mashg‘ulotlar samaradorligini oshirishga xizmat
qiluvchi ba’zi innovatsion metodlarni tavsiya qilish mumkin:
“Missiya: Topshiriqni bajaring”.
O‘quvchilarga ilmiy yoki amaliy topshiriqlar beriladi va
ular topshiriqni bajarib, keyingi bosqichga o‘tishadi. Masalan, informatika fanida kod yozish
yoki algoritmlarni tuzish bo‘yicha “Kod detektivi” o‘yini o‘tkazilishi mumkin.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
46
“Raqobatli kvest”.
Darsdan tashqari mashg‘ulotni kvest formatida tashkil etish mumkin.
O‘quvchilar har bir bosqichda bilim va mantiqiy tafakkur asosida muammolarni hal qilishadi.
Masalan, “Matematika sarguzashtlari” yoki “Fanni kashf et!” kabi loyihalar.
“Fakt yoki feyk?”.
O‘quvchilar real va soxta axborotni ajratishni o‘rganish uchun fakt-chek
mashg‘ulotlari o‘tkaziladi. Masalan, tarixiy yoki ilmiy maqolalar berilib, ularning qanchalik
ishonchli ekanligi tahlil qilinadi.
“G‘oyalar bozorida” ishtirok etish”.
O‘quvchilar o‘z innovatsion loyihalarini taqdim qilib,
investorlarni (o‘qituvchi va sinfdoshlar) jalb qilishga harakat qilishadi. Bu metod biznes va
texnologik loyihalar uchun ayniqsa samarali hisoblanadi.
Natija.
Biz sizga “
G‘oyalar bozorida” ishtirok etish
” metodini tavsiya qilamiz.
O‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish, innovatsion g‘oyalar yaratishga undash,
tadbirkorlik va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish.
O‘yin ishtirokchilari
Startapchilar (loyiha taqdimotchilari) – o‘quvchilar jamoalarga bo‘linib, o‘z loyihalarini
ishlab chiqadilar va uni himoya qiladilar.
Investorlar (o‘qituvchi va sinfdoshlar) – startaplarga baho berib, ularga "virtual sarmoya"
kiritadilar.
Mentorlar – ba’zi tajribali o‘quvchilar yoki o‘qituvchi yordamchilari startapchilarga
maslahat berishadi.
Bosqich
Faoliyat
Vaqt
1-bosqich: Loyihani
yaratish
Guruhlar muammo va yechim topadi,
loyiha g‘oyasi ustida ishlaydi
Dolzarb muammoga
yechim topish
2-bosqich: Taqdimot
tayyorlash
Jamoalar o‘z loyihalarini 3-5
daqiqalik taqdimotga tayyorlaydi
G‘oyani aniq ifodalash
3-bosqich: Taqdimot
va investorlar bahosi
Har bir jamoa loyihasini himoya
qiladi, investorlar baho berib, virtual
sarmoya ajratadi
Eng yaxshi g‘oyalar
aniqlanadi
4-bosqich:
Muhokama va xulosa
Investorlar va jamoalar fikr
almashadi, kelajakda rivojlantirish
bo‘yicha takliflar beriladi
O‘quvchilar biznes
yondashuvni tushunib
yetishadi
Xulosa.
Darsdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish,
ularning bilim va ko‘nikmalarini chuqurlashtirish hamda fanga bo‘lgan qiziqishini oshirishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilar o‘zlarini erkin his qiladi,
amaliy tajriba orttiradi va muammolarni mustaqil hal qilishga o‘rganadi. Ayniqsa, informatika
fanida darsdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil etish nafaqat nazariy bilimlarni
mustahkamlash, balki zamonaviy texnologiyalarni amaliy o‘rganish, dasturlash ko‘nikmalarini
shakllantirish va media-savodxonlikni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, darsdan tashqari mashg‘ulotlar an’anaviy yondashuvlardan
farqli ravishda interfaol metodlar, o‘yinli ta’lim, loyiha usullari va texnologik yangiliklar bilan
boyitilgan taqdirda samaradorlik yuqori bo‘ladi. Ayniqsa, "G‘oyalar bozori", "Gamifikatsiya"
kabi metodlar o‘quvchilarning qiziqishini oshirib, ularning bilimni o‘zlashtirish darajasini
oshirishga yordam beradi.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
47
Loyiha asosida o‘qitish – O‘quvchilar amaliy mashg‘ulotlarda qatnashib, real hayotga
yaqin IT-loyihalarni ishlab chiqishi lozim.
Gamifikatsiya elementlaridan foydalanish – Informatika mashg‘ulotlariga interfaol
o‘yinlar va virtual muhitlarni jalb qilish foydali bo‘ladi.
Jamoaviy ishga asoslangan metodlarni keng joriy etish – O‘quvchilar bir-biri bilan
hamkorlikda ishlashga o‘rgatilishi kerak.
Startap va IT-tadbirkorlik yo‘nalishlarini rivojlantirish – O‘quvchilar o‘z loyihalarini
ishlab chiqish va taqdim etishga o‘rgatilishi zarur.
Axborot xavfsizligi va mediasavodxonlik – O‘quvchilarga soxta axborotlarni tahlil qilish
va kiberxavfsizlik bo‘yicha treninglar tashkil etish muhim.
Ushbu takliflarni amalga oshirish orqali darsdan tashqari mashg‘ulotlar yanada mazmunli
bo‘lib, o‘quvchilarning ilmiy va amaliy tayyorgarligi yuqori darajaga ko‘tariladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abdievna, Axmedova Barno. "USE OF PROGRAMMING LANGUAGES IN SOLVING
TECHNICAL PROBLEMS."
International scientific-online conference International scientific-
online conference
.
2.
Barno Abdiyevna Axmedova. “TA’LIM XIZMATLARINI SINERGIK SAMARADORLIGINI
OSHIRISH MODELLARI”. ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2.
Страницы 170-175
3.
Barno Abdiyevna Axmedova. “RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITDA TAʼLIM XIZMATI
SIFATINI OSHIRISHNI EKONOMETRIK MODELLASHTIRISH USULLARI”. ЛУЧШИЕ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2. Страницы 176-180.
4.
Axmedova, Barno. "Ta’lim xizmatlari sifatini oshirishning nazariy-ilmiy asoslari."
YASHIL
IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT
3.2 (2025).
5.
Mukhitdinov Khudayar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “TRANSFORMATION
OF EDUCATIONAL BUSINESS LEARNING PROCESSES IN IMPROVING THE QUALITY OF
REGIONAL EDUCATIONAL SERVICES”. Journal of Survey in Fisheries Sciences. 2023/3/9.
Страницы 3200-3216.
6.
Mukhitdinov Khudoyar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “Econometric modeling
and forecasting of educational services to the population of the region”. To Secure Your Paper
As Per UGC Guidelines We Are Providing A Electronic Bar Code. 2021/1. Страницы 241-251.
7.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Рақамли иқтисодиёт шароитида таълим хизмати
сифатини оширишнинг моҳияти ва вазифалари”. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы 28-
31.
8.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ways to Improve the Quality of Educational Services Using
ICT”. Eurasian Journal of History, Geography and Economics. 2022. Страницы 34-38.
9.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Econometric Methods Aimed at Improving the Quality and
Digitalization Of Educational Services”. Eurasian Research Bulletin. 2022. Страницы 66-70.
10.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Raqamli iqtisodiyot sharoitida ta’lim xizmati sifatini
oshirishda ekonometrikadan foydalanish metodikasi“. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
42-45.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
48
11.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ta'limda raqamli iqtisodiyot muammolari tahlili”.
O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA ILM-FAN
SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 639-642.
12.
Барно Абдиевна Ахмедова. ”Raqamli iqtisodiyotda ekonometrik usullardan foydalanib
t’alim xizmati sifatini oshirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-
TARBIYA VA ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы
642-644.
13.
Барно
Абдиевна
Ахмедова.
“Raqamli
iqtisodiyotda
ta’lim
xizmatlarini
takomillashtirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA
ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 644-646.
14.
Akhmedova Barno Abdiyevna. “PRINCIPLES OF IMPROVING THE QUALITY OF
EDUCATION BASED ON THE USE OF ICT”. Journal of Management Value & Ethics (A quarterly
Publication of GMA). 2023. Страницы 48-59.
15.
Барно Ахмедова. “РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ”. Международная конференция академических наук. 2023/3/4.
Страницы 8-24.
16.
Барно Ахмедова. “ДИСТАНЦИОННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК КЛЮЧЕВОЙ ФАКТОР
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ”. Development of pedagogical technologies in modern sciences.
2023/3/4. Страницы 11-26.
17.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDAGI O’RNI VA AHAMIYATI”. Наука и технология в современном мире. 2023/3/5.
Страницы 63-73.
18.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDA ASOSIY OMIL SIFATIDA”. Наука и технология в современном мире. 2023/3/5.
Страницы 74-84.
