281
3. Miralimov, Mirrakhim Mirmakhmutovich. "Principles of Regulation of Thermal
Protection of Enclosing Structures and Their Impact on the Energy Efficiency Of
Buildings."
Design Engineering
(2021): 496-510.
4. GMFN, Dos, Samiyeva Sh Kh, and Master M A Muminov. "DEFORMATION OF
MOISTENED LOESS FOUNDATIONS OF BUILDINGS UNDER STATIC AND
DYNAMIC LOADS." (2022).
5. Хакимов, Ғайрат, et al. "ЭНЕРГИЯТЕЖАМКОР ВА ПАСТ ЭНЕРГИЯ
ЭҲТИЁЖЛИ ЗАМОНАВИЙ БИНОЛАР ҚУРИЛИШИНИНГ ЖАҲОН АМАЛИЁТИ
ВА
УНДАН
ЎЗБЕКИСТОН
ШАРОИТИДА
ФОЙДАЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ."
Talqin va tadqiqotlar
1.19 (2023).
6.
Султанова
А.Р.,
Попова
Ю.А.
“СРОКИ
ОКУПАЕМОСТИ
ЭНЕРГОЭФФЕКТИВНЫХ МЕРОПРИЯТИЙ ДЛЯ МНОГОКВАРТИРНЫХ ДОМОВ”
DOI: https://doi.org/10.18454/mca.2020.20.5.
8.
Зохидов, М. М., and Н. Н. Норов. "Энергоэкономичное здание." Жилищное
строительство 5 (2003): 29-29.
9.
Маракаев, Р. Ю., and Н. Н. Норов. "Узбекистон шароитида энергия самарали
биноларни лойих, алаш/Укув кулланма." Ўқув-услубий қўлланма. Т., ТАҚИ (2009).
10.
Норов, Н. Н., and У. Р. Абдуллаев. "ЭНЕРГОЭФФЕКТИВНЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ С СОЛНЕЧНЫМИ СИСТЕМАМИ ТЕПЛОСНАБЖЕНИЯ В
СЕЛЬСКОМ КОМПЛЕКСЕ." Ta’lim fidoyilari 3.2 (2023): 48-50.
AVTO MAGISTRALLARDA LANDSHAFT ARXITEKTURASINI
TAKOMILLASHTIRISH.
Hamidov Oybek Umarjon o’g’li
Nam.MQI. arxitektura kafedrasi o’qituvchisi
Annotatsiya. Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasida xusussan Namangan
viloyatining turistik marshrutlarini bir-biri bilan bo’g’lovchi yo’l bo’yi hududlarida landshaft
arxitekturasiung takomillashtirish masalalari taxli etilgan.
Аннотация. В данной статье анализируются вопросы совершенствования
ландшафтной архитектуры в Республике Узбекистан, особенно на придорожных
территориях, соединяющих туристические маршруты Наманганской области.
Annotation. This article analyzes the issues of landscape architecture improvement in
the Republic of Uzbekistan, especially in the roadside areas connecting the tourist routes of the
Namangan region.
Калит сўзлар: turistik, yo’l, avto magistral, landshaft, marshrut, me’morchilik,
transport, yashil, meridional.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 13-avgustdagi PF-5781-son
"O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida"gi turizm infratuzilmasidagi mavjud muammolarni hal etish, taqdim etilayotgan
xizmatlar sifatini oshirish va jahon bozorlarida milliy turizm mahsulotlarini faol targ‘ib qilish,
turizm tarmog‘ining kadrlar salohiyatini kuchaytirish orqali turizm sohasida amalga
oshirilayotgan islohotlar samaradorligini oshirish hamda respublikaga kirib kelayotgan xorijiy
fuqarolar sonini keskin ko‘paytirish maqsadida, shuningdek, 2019-2025-yillarda O‘zbekiston
Respublikasida turizm sohasini rivojlantirish konsepsiyasining asosiy yo‘nalishlariga muvofiq
[1].
Namangan viloyati, Namangan shahar markazlarining turistik marshrutlari loylashgan
magistrallar yaqinidagi hududlarni turistlar uchun ajratilgan ochiq yo`l bo`yi maydonlari
orasidagi yashil himoya mintaqalarini ko`zda tutish zarur. Turistlar harakatlanadigan shahar
282
magistralini lanshaftini tashkil etish va takomillashtirish uning eniga va transportning
harakatlanish jadalligiga bog`liq.
(1-jadval)
№
Yo’l toifalari
Bitta
polosa
kengligi, m.
Ikkala yo’nalishda harakat polosalari
soni
Kamida
Istiqboldagi
harakat hajmini
hisobga olgan holda
1.
Shahar ahamiyatidagi
magistral ko’chalar:
- uzluksiz harakatdagi;
- harakati boshqariladigan.
3,75
3,75
6
4
8
6
2.
Tuman ahamiyatidagi
magistral ko’chalar
3,75
4
6
Namangan viloyati markazida avto magistrallar yaqinidagi hududlardan zamonaviy
maqsadda foydalanish tavsifiga ularni ko`kalamzorlashtirish ushbu hududlarda turistlarni
qiziqtira oladiga o`zbek milliy me`moriy yechimlari asosida yashil hududlani tashkil qilish
maqsadlar va uslublar bog`liq bo`ladi. Viloyatning quruq issiq iqlimli tumanlarda mikro muhitli
va sanitariya gigienik rejimmi optimalashtirish uchun ko`kalamzorlashtirishni va lanshaft
elementlarini rejali va fazoviy tashkil etish tamoyillariga amal qilish zarur [3-4].
Bunda avto magistralni mo`ljallashni hisobga olish muhim ahamiyatga ega.
1-rasm.
Namangan viloyatidagi turistik marshrutlarni bir-biri bilan bog’lovchi avto
magistral yo’li loyiha taklifi.
➢
Avto magistralni meridional orientatsiyalashda-qurilishda janub tomondan,soyaga
qoladigan, maydonlarning ochiq qoladiganlarga qaraganda nisbatan kamida 60:40%ni tashkil
etishi kerak.
➢
Kenglikni orientatsiyalashda-70:30% nisbatda bo`lishi maqsadga muvofiq.
➢
Aralash, diagonal orientasiyada-50:50% nisbatda bo`lishi kerak.
Namangan viloyatining Qirg’iziston Respublikasi va boshqa viloyat hududlari bilan
bog’lovchi avto magistral yo’llarning keng ochiq fazolarida magistralning bosh o’qida bluvar
ko’zda tutilishi kerak, u yerda hududning ayrim sayyohlar uchun ajratilgan uchastkalaridan
foydalanish tavsifiga ko’ra funksional zonalashni o’tkazish maqsadga muofiqdir. Prinsipial va
loyiha modellarida janubiy va g’arbiy orientatsiyada soyalanishni talab qiluvchi zonalar aks
283
ettirilgan. Bunda ochiq va soyalanuvchi maydonlarning umumiy nisbati kun mobaynida
hududlardan jadal foydalanishda insolirlangan va soyalashtirilgan fazolarning 50x50 % nisbati
kattaligiga mos bo’lishi kerak [2].
Loyiha takliflar modellari, shuningdek, yuqorida qayd etilgan 50x50 % fazoviy
nisbatlarni va yuqori o’simliklar landshaftining boshqa elementlariga va ochiq fazolariga
nisbatan rejali joylashtirishni aks ettiradi.
Viloyatdagi turistik marshrutlari hududlarida sayyohlar harakati zonalarida va
qurilishga yoqish hududlarda ochiq va soyali fazolarning navbatma-navbat kelishi havo
massalarining vertikan konveksiyasini yaxshilaydi va hududni hamda turistlar yoz vaqtida
ortiqcha quyosh radiatsiyasidan himoya qilishga imkon beradi.
Radiatsion rejimni tartibga solish nuqtai nazaridan daraxtlarning jinslarini to’g’ri
tanlash maqsadga muofiq joylashtirish uchun daraxtning soyalashtirishning turlicha yuzini
belgilovchi kattaligi va shakli ham juda muhim ahamiyatga ega. Sanitariya-himoya
mintaqalarini landshfat tashkil qilish usullari ko’kalamzorlashtirish mintaqasi kengligiga va
o’simliklarni hajmiy-fazoviy tashkil etishga bog’liq [4-5].
Namangan viloyati magistrallar bo’yiga yoki himoyaviy ko’kalamzorlashtirish
mintaqalarida yanada keng shovqindan himoyalash mintaqalarini va sanitariya-himoya viloyat
hududlaridan kelib chiqib joylarda o’zining milliy diqqatga sazovor ekinlarini shakillantirish
turli jinsdagi o’simliklardan foydalanish mumkin, ular o’ylab qilingan jinsli hamda
kompozitsion olib borishda qulay estetik ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Viloyat avto magistrallariga yaqin hududlarning landshaftli tashkil etilishi va dizayni
magistralning sinfga mos bo’lishi kerak. Bunda shahar markazlaridan va shahar, tuman va
turistik marshrutlardan o’tadigan magistral qismlari ekskuliziv (antiqa) landshaftli dizaynga ega
bo’lishi kerak.
ADABIYOTLAR
1.
Sh.Mirziyoyevning 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasi rivojlantirishning
beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasi. – T., 2016.
2.
Хасанов А.О. Ўзбек миллий автомагистрали бекатларида микроиқлимли муҳит
яратишнинг баъзи масалалари //Меъморчилик ва қурилиш муаммолари. - Самарқанд,
2013. - №1
3.
Adilova L.A.Landshaft arxitekturasi. I qism. O’quv qo’llanma. – T.: “O’zbekiston”,
2009 y.
4.
Isamuxammedova D.U., Adilova L.A. Shaharsozlik asoslari va landshaft
arxitekturasi (II-qism). – T.,2010
5.
Кузьмичев И., Печеницын В. Озеленение городов и сёл Узбекистана. – T., 1989
Г.
QURUQ-ISSIQ IQLIM SHAROITIDA BINOLARGA ISSIQLIK YUKLARINI
KAMAYTIRISHDA YOPIQ INSHOOTLARNING ROLI
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti professori
M.M. Mirolimov,
Toshkent arxitektura-qurilish universiteti doktoranti
Z.S. Tulyaganov
Annotatsiya: Ushbu maqolada quruq-issiq iqlim sharoitida joylashgan binolarga
termal yuklarni yumshatishda tuzilmalarni o‘rab olishning hal qiluvchi roli haqida
ma’lumotlar keltiriladi. Shuningdek, iqlim sharoitida energiya samaradorligi va issiqlik
qulayligini oshirish uchun yopiq inshootlarni loyihalash va qurishda qo‘llaniladigan turli
strategiyalar va texnologiyalarni tahlil qilish hamda quyosh radiatsiyasi, issiqlik uzatish va
issiqlik izolatsiyasining binolarning ishlashiga ta’siri o‘rganiladi. Bundan tashqari, u yopiq
inshootlarning issiqlik ko‘rsatkichlarini optimallashtirish uchun ilg‘or materiallar, soyali
qurilmalar va shamollatish tizimlaridan foydalanishni o‘rganadi. Ushbu tadqiqot natijalari
quruq-issiq iqlim sharoitida binolar uchun barqaror dizayn yondashuvlarini ishlab chiqishga
yordam beradi.
