“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
799
ODAM VA UNING SALOMATLIGI FANI BO‘YICHA MASALA VA MASHQLAR
TUZISH
Axmadjanova Moxiyat Sadriyvna
Qo`qon davlat universiteti Bioologiya kafedrasi dosenti E-mail:
axmadjanovamoxiyat
@gmail.com
Otajonova Sarvigul Ravibjonova
Qo`qon davlat universiteti E-mail:
sarvigulotajonova12@gmail com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15637465
Anotasiya: Maqola talabalarda odam va uning salomatligi fanini o‘qitishda masala va
mashqlardan foydalanish uchun zarur bo‘lgan metodik bilimlarni shakllantirish, ko‘nikmalarni tarkib
toptirish hamda talabalarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirish maqsadida
ta’lim-tarbiya jarayonida turli mantiqiy yo‘nalishdagi masala va mashqlarning tuzish masalalariga
q`aratilgan.
Tayanch so`zlar: Leykosit, qon, limfa, eritrositlar, yurak, vena, klapanlar, arteriya, ko’zning
to’r pardasi, uzunchoq miya
Аннотация
:
В
статье
рассматриваются
вопросы
построения
задач
и
упражнений
различной
логической
направленности
в
учебном
процессе
с
целью
формирования
методических
знаний
,
развития
умений
и
навыков
самостоятельного
и
творческого
мышления
учащихся
,
необходимых
для
использования
задач
и
упражнений
в
обучении
человек
и
его
здоровии
Ключевое
слово
:
Лейкоцит
,
кровь
,
лимфа
,
эритроциты
,
сердце
,
вена
,
клапаны
,
артерия
,
сетчатка
,
продолговатый
мозг
Annotation: The article examines the issues of constructing tasks and exercises of various
logical orientations in the educational process with the aim of forming methodological knowledge,
developing the skills and abilities of independent and creative thinking of students, necessary for
using tasks and exercises in teaching man and his health.
Keyword: Leukocyte, blood, lymph, erythrocytes, heart, vein, valves, artery, retina, medulla
oblongata
Kirish.
O‘quvchilarning ijodiy va mustaqil fikr yuritishni ko‘nikmalarini rivojlantirishda
biologiyadan tashkil etiladigan ta’lim-tarbiya jarayonida masala va mashqlar echishni yo‘lga qo‘yish
muhim ahamiyat kasb etadi:
O‘quvchilarning biologiyadan o‘zlashtirgan nazariy bilimlarni amaliyotga qo‘llash orqali
mustahkamligi ta’minlanadi.
O‘quvchilarda mantiqiy, ijodiy va mustaqil fikr yuritish ko‘nikmalari rivojlantiriladi.
O‘quvchilarning biologiyani o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqishi ortadi, ilmiy dunyoqarashi
kengayadi.
O‘quvchilarning bilish faoliyati faollashadi, ta’lim samaradorligi ortadi.
Masala - ko‘zda tutilgan noma’lumni muayyan o‘quv usullaridan foydalanib hal etish sanaladi.
Masala echish jarayonida o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish imkoni vujudga keladi.
Har qanday masalada muayyan darajadagi qiyinchiliklar bo‘lib o‘quvchilar uni avval
o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakalaridan foydalanib engib o‘tishi kerak. Masala matni uning
izohi va shartini o‘z ichiga oladi.
Masala izohi – muayyan vaziyatni tasvirlab, o‘quv muammosini keltirib chiqaradi, u yoki bu
ob’ektning noma’lum xususiyatlarini topishga yo‘naltiriladi.
Masala sharti noma’lum vaziyatni to‘liq hal etishni talab qilib, ba’zi hollarda so‘roq bilan
tugashi mumkin. O‘quvchilar masalani echish jarayonida masalaning shartini to‘liq anglagan holda
ma’lum bo‘lgan holatdan noma’lum bo‘lgan vaziyatni aniqlashi, o‘quvchiga ma’lum bo‘lgan
xususiyatlardan noma’lum ob’ektlarning xususiyatlarini topishi zarur.
Material va metodlar.
Masalani echish masalada berilgan shartni to‘liq bajarish sanaladi.
“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
800
Ba’zi hollarda o‘qituvchining o‘zi ham masala tuzishi mumkin, bunda muayyan vaziyatning
izohi va shartini aniq belgilash kerak bo‘ladi.
Mashqlar o‘quvchilarning avval o‘zlashtirgan bilimlarini mustahkamlash, ko‘nikmalarni tarkib
toptirish imkonini beradi.
Mashqlar mazmuni jihatidan o‘quvchilarning avval o‘zlashtirgan bilimlarini mustahkamlash,
amaliyotga qo‘llash, ularni yangi vaziyatlarda qo‘llash, mantiqiy fikr yuritish operatsiyalari: tahlil,
sintez, taqqoslash, umumlashtirish, yaxlit ob’ektlarni qismlarga ajratish, xulosalash kabilarni amalga
oshirish talab etishi mumkin.
Taxlillar va natijalar.
O‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirish.
O‘quvchilarga odam va uning salomatligini o‘qitish asosiy anatomik, fiziologik, gigienik, ibbiy
tushunchalami rejali va izchil rivojlantirish, o‘quvchilammg amaliy tayyorlash, ularda ilmiy
dunyoqarashni shakllantirish asosini tashkil etadigan g‘oya, nazariya, ilmiy dalillarni o ‘zlashtirish
asosida amalga oshiriladi. Odam va uning salomatligini asosiy g‘oyalari - odam anatomiyasi,
fizioiogiyasi, gigienasi g‘oyalari, tuzilish va funksiyaning o‘zaro bog'liqligi, odam organizmining
tabiiy muhit bilan bog‘liqligi, organizmning bir butunligi va o‘z-o‘zini boshqarishi, nazariya bilan
amaliyotning bog‘liqligi, asosiy tushunchalami rivojlantirish izchilligini belgilaydi. Odam va uning
salomatligi kursini o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish yuqorida berilganlarning yoritishda
muhim rol o‘ynaydi
1-masala. Odamning nafas olish organlari butunligiga qaramasdan uzunchoq miyaning
zararlanishi nafas olish jarayonining to’xtashiga olib kelishining sababini tushuntiring.
2-masala. Fiziologik eritmaning tarkibini va inson hayotidagi ahamiyatini aniqlang. Nima
sababdan fiziologik eritmani organizmga in’eksiya qilishdan oldin tana haroratigacha isitish
zarurligini tushuntiring.
3-masala. Odam qonidagi eritrositlar umrining davomiyligi 4 oy, mushukning eritrositi 2 oy,
sichqonning eritrositi 1 oy, baqa va toshbaqa eritrositi 2 yil yashaydi. Nima sababdan eritrositlar
umrining davomiyligi o’rtasida keskin farq qilishining sababini tushuntiring.
4-masala. Odam qonida leykositlarga nisbatan eritrositlarning miqdori ko’pligini qanday
tushuntirish mumkin?
5-masala. Nima sababdan leykositlar qonda va limfada, eritrositlar faqat qonda uchrashining
sababini aniqlang. Limfa tomirlariga leykositlar qaerdan keladi?
6-masala. Nima sababdan yirik venalarda klapanlar bo’ladi, ular yirik arteriyalarda uchramaydi.
7-masala. Yurak porogi kasalligining bir turida o’ng va chap bo’lmachalar o’rtasida tirqish
bo’ladi. Yurak tuzilishidagi bu kamchilik inson hayotiga qanday xavf tug’diradi?
8-masala. 150g go’sht iste’mol qilinganda organizmda 150 kk energiya hosil bo’lishiga
qaramasdan, u 100g nondan hosil bo’lgan 300 kkal energiyasiga nisbatan 2 marta kam bo’lishiga
qaramasdan odamni to’q tutadi. Mazkur holatning sababini tushuntiring.
9-masala. Ko’zning to’r pardasida 2 tipdagi tayoqchasimon va kolbachasimon reseptorlari
bo’lgan hayvonlar, to’r pardasida bir xil tipdagi reseptorlar bo’lgan hayvonlarga nisbatan qanday
afzallikka ega bo’ladi?
10. Fiziologlar va tibbiyot xodimlari tomonidan isbotlangan quyidagi dalillarning mohiyatini
anglashga harakat qiling: a) sut emizuvchi hayvonlar va odamda qonning tarkibi o’xshash va shaklli
elementlari bir xil tuzilishga ega;
b) qon tarkibi, guruhlari va shaklli elementlar tuzilishi odamning barcha irqlarida o’xshash
bo’lganligi sababli, bir xil qon guruhiga ega turli irqqa mansub odamlarning qonini bir-biriga quyish
mumkin;
Ushbu dalillar nimadan darak berishini muhokama qiling va xulosa yasang.
Xulosa.
“Odam va salomatligi”ni o’qitishda masala va mashqlardan foydalanish ta’lim
samaradorligini orttirish, o’quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish, bilim, ko’nikma va
malakalarni mustahkamlash, umumlashtirish, tizimga solish, nazorat qilish va baholashda muhim
ahamiyat kasb etadi
Adabiyotlar ro`yxati
“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
801
1. G.A.Shaxmurova, I.T.Azimov, U.E.Raxmatov Biologiyadan masalalar va mashiqlar
yechish. 2017y
2. Sadriyevna, A. M. (2021). Use of Mental Maps in Teaching Complete Heritage in
School.
European Journal of Humanities and Educational Advancements
,
2
(10), 233-236.
3. Ravshanova, I. E., Ahmadjanova, M. S., & Shermatova, Y. S. (2020). Role of physiological
and psychological characteristics of a person in life safety.
European Journal of Research and
Reflection in Educational Sciences Vol
,
8
(1).
4.
Sadriyevna, A. M. (2020). Science of Genetics and a Brief History of Its Creation. the
Creation of the Laws of Heredity.
European Scholar Journal
,
1
(3), 14-15.
5. Abzalov, M. F., Akhmedjanova, M., Jumaev, F. K., Yunusov, B., & Khegai, E. V. (2002).
Genetic Analysis of a Mutant with homozygous Lethal Effect in G. Hirsutum L.
Acta Gossypii
Sinica
.
6.
Ахмаджонова
,
М
.
С
. (2015).
Состояние
окружающей
среды
и
её
влияние
на
здоровье
человека
.
Инновационная
экономика
:
перспективы
развития
и
совершенствования
, (2 (7)), 29-
31.
7.
Ахмаджанова
,
М
.
С
. (2020). THE USE OF MENTAL MAPS IN TEACHING THE TOPIC
OF EPISTASIS.
Актуальные
научные
исследования
в
современном
мире
, (6-7), 9-11.
8.
Ахмаджонова
,
М
.
С
.,
Шониёзова
,
З
., &
Абдиева
,
О
. (2015).
Проблемы
и
перспективы
развития
экологического
воспитания
.
Инновационная
экономика
:
перспективы
развития
и
совершенствования
, (2 (7)), 31-33.
9.
Ахмаджанова
,
М
.
С
. (2020). Use of mental maps in teaching complete heritage in
school.
Актуальные
научные
исследования
в
современном
мире
, (5-7), 262-265.
10. Sadriyevna, A. M., Ilsurovna, G. I., & Nasiba, N. (2022). THE USE OF MENTAL MAPS
IN TEACHING THE SUBJECT OF COMPLEMENTARY GENE INTERACTION.
International
Journal of Early Childhood Special Education
,
14
(7).
11. Sadriyevna, A. M. (2021). Some inventions from human structure.
12. Sadriyvna, A. M. (2023). The Use Of Mental Maps In Teaching The Topic Of Polimer
Inheritance.
Journal of Positive School Psychology
, 1187-1192.
13. Ahmadjanova, M. (2023). Bir membranali organoidlar mavzusini o‘qitishda mental
xaritalardan foydalanish.
Namangan davlat universiteti Ilmiy axborotnomasi
, (6), 773-778.
14. Sadriyvna, A. M. (2023). The Use Of Mental Maps In Teaching The Topic Of Polimer
Inheritance.
Journal of Positive School Psychology
, 1187-1192.
15. Axmadjanova, M. S. (2022). Determination of students'knowledge using a non-standard
test when teaching the subject of the document.
Open Access Repository
,
9
(11), 310-313.
