“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
805
INTERAKTIV SIMULYATSIYALARNI PEDAGOGIK JARAYONGA TATBIQ
ETISH
Axmadjanova Moxiyat Sadriyvna
Qo`qon davlat universiteti. Bioologiya kafedrasi dosenti E-mail:
axmadjanovamoxiyat
@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15638940
Anotasiya: Maqola talabalarda genetika fanini o‘qitishda Interaktiv simulyatsiyalarni
foydalanish uchun zarur bo‘lgan metodik bilimlarni shakllantirish, ko‘nikmalarni tarkib toptirish
hamda an’anaviy va zamonaviy metodlarning kombinatsiyasi, shuningdek, interaktiv
simulyatsiyalarni qo‘llash, o‘quvchilarning bilimini yanada chuqurlashtirish. Pedagogik
texnologiyalarni qo‘llash nafaqat o‘quvchilarning bilimini oshirish, balki ularning ijodiy va amaliy
fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga Interaktiv simulyatsiyalar o‘quvchilarga murakkab
tushunchalarni o‘zlashtirishda yordam beraAdi va ta’lim jarayonini yanada samarali qilish
masalalariga q`aratilgan.
Kalit so`zlar
:
Labster, PhET Interactive Simulations
Аннотация
:
Целью
статьи
является
развитие
методических
знаний
,
формирование
умений
и
навыков
,
сочетание
традиционных
и
современных
методов
обучения
студентов
генетике
,
а
также
дальнейшее
углубление
знаний
студентов
за
счет
использования
интерактивных
симуляций
.
Использование
педагогических
технологий
не
только
расширяет
знания
учащихся
,
но
и
развивает
их
творческое
и
практическое
мышление
.
Интерактивные
симуляции
помогают
студентам
усваивать
сложные
концепции
и
направлены
на
повышение
эффективности
образовательного
процесса
.
Ключевое
слово
: Labster, PhET Interactive Simulations
Annotation: The purpose of the article is to develop methodological knowledge, develop skills
and abilities, combine traditional and modern methods of teaching students genetics, and further
deepen students' knowledge through the use of interactive simulations. The use of pedagogical
technologies not only expands students' knowledge, but also develops their creative and practical
thinking. Interactive simulations help students learn complex concepts and are aimed at increasing
the effectiveness of the educational process.
Keyword:
Labster, PhET Interactive Simulations
Interaktiv simulyatsiyalar ta’lim jarayonida texnologiyaning eng samarali vositalaridan
biridir. Ular o‘quvchilarga murakkab ilmiy tushunchalarni amaliy tarzda o‘rganishga yordam
beradi. Genetika o‘rganishda interaktiv simulyatsiyalarni qo‘llash, masalan, Mendel qonunlarini
tushunishda, naslning genetik xususiyatlarini bashorat qilishda juda samarali bo‘ladi.
Simulyatsiyalar ta’limga ta’siri quyidagicha bo`ladi:
1.
Faol o‘rganish:
Simulyatsiyalar o‘quvchilarga nafaqat nazariy bilimlarni, balki
amaliy ko‘nikmalarni ham rivojlantirish imkonini beradi. Misol uchun, o‘quvchilar genetik
xususiyatlarni simulyatsiya orqali tekshirishi, genotip va fenotiplarni amalda ko‘rishi mumkin.
2.
Interaktivlik:
Simulyatsiyalar o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlaydi, ular
haqiqiy laboratoriya tajribalarini virtual muhitda bajarib, tajriba o‘tkazishlari mumkin. Bu metod
o‘quvchilarga biror jarayonni o‘zlari boshqarish imkonini beradi.
3.
Tushunchalarni mustahkamlash:
Genetikada ba’zi tushunchalar, masalan,
mutatsiyalar, xromosoma o‘zgarishlari, nasl davomiyligi kabi mavzularni simulyatsiya qilish orqali
o‘quvchilar aniqroq va tezroq o‘zlashtirishlari mumkin.
Interaktiv simulyatsiyalarni yaratish va ta’limda qo‘llash:
1.
Simulyatsiya yaratish:
o
Simulyatsiyalarni yaratishda o‘qituvchilar mavjud onlayn resurslardan yoki o‘zlari
maxsus dasturlar yaratishlari mumkin. Masalan,
Labster
yoki
PhET Interactive Simulations
kabi
“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
806
platformalarda genetikaga oid turli simulyatsiyalar mavjud. Bunda o‘quvchilar virtual laboratoriya
sharoitida genetik tajribalar o‘tkazishlari mumkin.
2.
Simulyatsiyalardan foydalanish:
o
O‘qituvchilar simulyatsiyalardan bir necha shaklda foydalanishlari mumkin:
§
Dars boshlanishida:
O‘quvchilarni qiziqtirish va ularning faolligini oshirish uchun
simulyatsiyani ko‘rsating, masalan, genetik xususiyatlarni qanday meros qilib olishni ko‘rsatish.
§
Mustaqil o‘rganish:
O‘quvchilarni o‘zlari mustaqil ravishda simulyatsiya o‘tkazishga
undash, bu orqali ular nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‘lashadi.
§
Baholash:
Simulyatsiyalarni o‘qituvchilar o‘quvchilarning bilimini baholash uchun ham
ishlatishi mumkin, masalan, o‘quvchilarga virtual tajriba o‘tkazib, natijalarni tahlil qilishni so‘rash.
Simulyatsiyalardan foydalanishdagi afzalliklar:
·
Motivatsiya va qiziqish:
O‘quvchilar uchun interaktiv muhitda o‘rganish yanada qiziqarli
va motivatsion bo‘ladi.
·
Amaliy tajriba:
O‘quvchilar nazariy bilimlarni real sharoitda qo‘llashga o‘rganishadi, bu
esa o‘rgangan bilimlarini mustahkamlaydi.
·
Tezkor tahlil:
O‘quvchilar o‘zlarining xatolarini tezda ko‘rib chiqishlari va to‘g‘rilashlari
mumkin.
Genetika bo‘limida interaktiv simulyatsiyalarni samarali qo‘llash, o‘quvchilarning mavzuni
chuqur tushunishi, murakkab tushunchalarni vizual tarzda anglashlari va mustaqil fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Quyida ushbu simulyatsiyalarni dars jarayonida
qanday qilib samarali qo‘llash bo‘yicha
amaliy tavsiyalar
keltirilgan:
1.
Darsni tayyorlash bosqichida:
·
Simulyatsiyani oldindan sinab ko‘ring:
O‘qituvchi sifatida siz ishlatmoqchi bo‘lgan
simulyatsiyani oldindan ko‘rib chiqing, uning asosiy funksiyalarini va foydali jihatlarini aniqlang.
·
O‘quv maqsadlarini belgilang:
Har bir simulyatsiya uchun aniq o‘quv maqsadlarini
belgilang (masalan: “Punnett kvadratlaridan foydalangan holda naslning genotipini aniqlay oladi”).
2.
Kirish darsida:
·
Mavzuga kirish uchun vizual motivatsiya sifatida foydalaning:
Dars boshida
simulyatsiyani qisqacha ko‘rsatib, o‘quvchilarni qiziqtiring.
·
Asosiy tushunchalarni tushuntirish:
Simulyatsiyadagi asosiy tushunchalar (dominant-
retsessiv allellar, genotip-fenotip, gametalar) bo‘yicha qisqa nazariy tayyorlov o‘tkazing.
3.
Amaliy qo‘llash:
·
Eksperimentlar o‘tkazing:
O‘quvchilarga simulyatsiya orqali virtual tajribalar o‘tkazish
vazifasini bering (masalan, ikkita sichqonni chatishtirib, naslning fenotiplarini aniqlash).
·
Savollar ro‘yxatini tayyorlang:
Simulyatsiya davomida o‘quvchilar uchun javob berilishi
kerak bo‘lgan muammoli savollar tayyorlang. Masalan:
o
Qanday allel kombinatsiyalaridan qaysi fenotip hosil bo‘ladi?
o
Fenotip foizlari qanday bo‘ldi va nima sababdan?
·
Gruppaviy ishni rag‘batlantiring:
O‘quvchilarni kichik guruhlarga ajratib, tajriba
natijalarini solishtirishga undang.
4.
Muammo asosidagi o‘rganish (PBL) uchun:
·
Real hayotga oid muammo qo‘ying:
Masalan, “Agar ikki tashuvchi (carrier) ota-ona o‘z
farzandiga kasallikni o‘tkazsa, ehtimol nima bo‘ladi?”
·
Simulyatsiyani muammoni yechishda qo‘llash:
O‘quvchilar ushbu savolga
simulyatsiyadan foydalanib javob izlashadi, bu esa o‘z-o‘zini o‘rganishga undaydi.
5.
Baholash va tahlil bosqichi:
·
Chi-kvadrat testi va boshqa statistik metodlarni o‘rgating:
O‘quvchilar simulyatsiya
orqali olingan natijalarni matematik tahlil qilishni o‘rganishlari kerak.
·
Natijalarni taqdim qilish:
Har bir guruh yoki o‘quvchi tajriba natijalari asosida hisobot,
diagramma yoki taqdimot tayyorlaydi.
6.
Uy vazifasi sifatida foydalanish:
“ZAMONAVIY BIOLOGIYANING DOLZARB MUAMMOLARI VA
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI”
xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari
adu.uz
universaljurnal.uz
807
·
Online simulyatsiyalarni mustaqil ishlashga topshiring:
Uyda bajarish mumkin bo‘lgan
qisqa tajribalar va savollar bering.
·
Refleksiya topshiriqlari:
O‘quvchilardan o‘rganilgan bilimlar asosida o‘z xulosalarini
yozishlarini so‘rang.
Qo‘shimcha tavsiyalar:
·
Texnik tayyorgarlikni unutmang:
Kompyuterlar, internet va brauzerlar simulyatsiyani
qo‘llab-quvvatlayotganiga ishonch hosil qiling.
·
Differensial yondashuvni tanlang:
Kuchli va sustroq o‘quvchilar uchun alohida vazifalar
yoki bosqichli yondashuv qo‘llang.
Xulosa:Genetika fanini o‘rgatishda an’anaviy va zamonaviy metodlarning kombinatsiyasi,
shuningdek, interaktiv simulyatsiyalarni qo‘llash, o‘quvchilarning bilimini yanada chuqurlashtiradi.
Pedagogik texnologiyalarni qo‘llash nafaqat o‘quvchilarning bilimini oshirish, balki ularning ijodiy
va amaliy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Interaktiv simulyatsiyalar esa
o‘quvchilarga murakkab tushunchalarni o‘zlashtirishda yordam beradi va ta’lim jarayonini yanada
samarali qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. ChatGPT
2. Sadriyevna, A. M. (2021). Use of Mental Maps in Teaching Complete Heritage in
School.
European Journal of Humanities and Educational Advancements
,
2
(10), 233-236.
3. Ravshanova, I. E., Ahmadjanova, M. S., & Shermatova, Y. S. (2020). Role of physiological and
psychological characteristics of a person in life safety.
European Journal of Research and Reflection in
Educational Sciences Vol
,
8
(1).
4.
Sadriyevna, A. M. (2020). Science of Genetics and a Brief History of Its Creation. the Creation of
the Laws of Heredity.
European Scholar Journal
,
1
(3), 14-15.
5. Abzalov, M. F., Akhmedjanova, M., Jumaev, F. K., Yunusov, B., & Khegai, E. V. (2002). Genetic
Analysis of a Mutant with homozygous Lethal Effect in G. Hirsutum L.
Acta Gossypii Sinica
.
6.
Ахмаджонова
,
М
.
С
. (2015).
Состояние
окружающей
среды
и
её
влияние
на
здоровье
человека
.
Инновационная
экономика
:
перспективы
развития
и
совершенствования
, (2 (7)), 29-31.
7.
Ахмаджанова
,
М
.
С
. (2020). THE USE OF MENTAL MAPS IN TEACHING THE TOPIC OF
EPISTASIS.
Актуальные
научные
исследования
в
современном
мире
, (6-7), 9-11.
8.
Ахмаджонова
,
М
.
С
.,
Шониёзова
,
З
., &
Абдиева
,
О
. (2015).
Проблемы
и
перспективы
развития
экологического
воспитания
.
Инновационная
экономика
:
перспективы
развития
и
совершенствования
,
(2 (7)), 31-33.
9.
Ахмаджанова
,
М
.
С
. (2020). USE OF MENTAL MAPS IN TEACHING COMPLETE HERITAGE
IN SCHOOL.
Актуальные
научные
исследования
в
современном
мире
, (5-7), 262-265.
10. Sadriyevna, A. M., Ilsurovna, G. I., & Nasiba, N. (2022). THE USE OF MENTAL MAPS IN
TEACHING THE SUBJECT OF COMPLEMENTARY GENE INTERACTION.
International Journal of
Early Childhood Special Education
,
14
(7).
11. Sadriyevna, A. M. (2021). Some inventions from human structure.
12. Sadriyvna, A. M. (2023). The Use Of Mental Maps In Teaching The Topic Of Polimer
Inheritance.
Journal of Positive School Psychology
, 1187-1192.
13.Ahmadjanova, M. (2023). BIR MEMBRANALI ORGANOIDLAR MAVZUSINI O ‘QITISHDA
MENTAL XARITALARDAN FOYDALANISH.
Namangan davlat universiteti Ilmiy axborotnomasi
, (6),
773-778.
14. Sadriyvna, A. M. (2023). The Use Of Mental Maps In Teaching The Topic Of Polimer
Inheritance.
Journal of Positive School Psychology
, 1187-1192.
15. Axmadjanova, M. S. (2022). DETERMINATION OF STUDENTS'KNOWLEDGE USING A
NON-STANDARD TEST WHEN TEACHING THE SUBJECT OF THE DOCUMENT.
Open Access
Repository
,
9
(11), 310-313.
16.
А
xmadjonova, S. S. (2023). “EPITELIY TO
ʼ
QIM
А
SI” M
А
VZUSINI O
ʼ
QITISHD
А
KEYS-ST
А
DI
T
А
LIM USULINI
А
M
А
LIYOTD
А
QO
ʼ
LL
А
SH.
O'ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA
ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI
,
2
(23), 300-303.
