Особенности назначения судебной экспертизы электронным доказательствам

CC BY f
71-75
47
8
Поделиться
Пирматов, О. (2018). Особенности назначения судебной экспертизы электронным доказательствам. Обзор законодательства Узбекистана, (2), 71–75. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/uzbek_law_review/article/view/12795
О Пирматов, Ташкентский государственный юридический университет

преподаватель кафедры гражданского процессуального и хозяйственного процессуального права

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье освещены процессуальные аспекты назначения судебной экспертизы в отношении электронных доказательств, обеспечения до суда электронных доказательств, а также особенности заявления об обеспечении электронных доказательств и определения суда о назначении судебно-технической экспертизы в отношении электронных доказательств.

Похожие статьи


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2018

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

71

чет

эл

давлатларига

иш

излаб

чиқиб

кетган

фуқароларимизнинг

инсон

ҳаёти

ва

соғлиги

учун

хавфли

бўлган

шароитларда

,

шунингдек

турли

салбий

таъсирлар

чангалига

тушиб

қолаётганлигини

таъсирчан

мисоллар

,

видеофильмлар

орқали

тушунтириш

ишларини

олиб

бориш

;

саккизинчи

,

ижтимоий

муаммоларни

ҳал

этиш

,

биринчи

навбатда

,

аҳоли

бандлигини

таъминлаш

,

аёллар

ва

ёшларни

ижтимоий

фойдали

фаолиятга

жалб

этишни

фаоллаштириш

,

вояга

етмаганларнинг

бўш

вақтини

мазмунли

ташкил

этиш

бўйича

чора

-

тадбирларнинг

самарадорлигини

ошириш

.

Адабиётлар

рўйхати

:

1.

Ўзбекистон

Республикаси

ИИВ

Ҳуқуқбузарликлар

профилактика

бош

бошқармаси

Вояга

етмаганлар

ўртасида

ҳуқуқбузарликлар

профилактикасини

ташкил

этиш

бўлимининг

2017

йил

якуни

бўйича

ҳисоботи

.

2.

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

. –

Т

., 2017.

37. – 976-

м

.

3.

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

Т

., 2017.

15. – 243-

м

.,

37. – 982-

м

.

4.

Ўзбекистон

Республикаси

ИИВ

Ҳуқуқбузарликлар

профилактика

бош

бошқармаси

Вояга

етмаганлар

ўртасида

ҳуқуқбузарликлар

профилактикасини

ташкил

этиш

бўлимининг

2017

йил

якуни

бўйича

ҳисоботи

.

О

.

Пирматов

,

Фуқаролик

процессуал

ва

иқтисодий

процессуал

ҳуқуқи

кафедраси

ўқитувчиси

ЭЛЕКТРОН

ДАЛИЛЛАРГА

СУД

ЭКСПЕРТИЗАСИ

ТАЙИНЛАШНИНГ

ЎЗИГА

ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

:

мазкур

мақола

электрон

далилларга

нисбатан

суд

экспертизаси

тайинлашнинг

процессуал

жиҳатлари

,

судгача

электрон

далилларни

таъминлаш

,

электрон

далилларни

таъминлаш

тўғрисидаги

ариза

ҳамда

электрон

далилларга

нисбатан

суд

-

техник

экспертизасини

тайинлаш

тўғрисидаги

суд

ажримининг

ўзига

хос

хусусиятлари

ёритилган

.

Калит

сўзлар

:

электрон

далиллар

,

суд

экспертизаси

,

электрон

почта

,

электрон

ёзишмалар

,

ижтимоий

тармоқлар

.

Аннотация

:

в

данной

статье

освещены

процессу

-

альные

аспекты

назначения

судебной

экспертизы

в

отношении

электронных

доказательств

,

обеспечения

до

суда

электронных

доказательств

,

а

также

особен

-

ности

заявления

об

обеспечении

электронных

доказа

-

тельств

и

определения

суда

о

назначении

судебно

-

технической

экспертизы

в

отношении

электронных

доказательств

.

Ключевые

слова

:

электронные

доказательства

,

судебная

экспертиза

,

электронная

почта

,

электронная

корреспонденция

,

социальная

сеть

.


Annotation:

in this article the procedural aspects of

the appointment of forensic examination, the provision of
electronic evidence before initiate case, as well as the
specific features of the application for the provision of
electronic evidence and the court's decision to appoint a
forensic expert examination of electronic evidence were
covered.

Key words:

electronic evidence, judicial examination,

e-mail, electronic correspondence, social network.

Электрон

далилларнинг

ўзига

хос

мураккаб

хусусияти

,

яъни

илмий

техник

билим

талаб

қилиши

ҳамда

суд

томонидан

баҳолаш

ҳамда

текширишда

алоҳида

билим

талаб

қилиши

туфайли

фуқаролик

ишлар

бўйича

судлар

ҳамда

иқтисодий

судлар

томонидан

электрон

далилларга

экспертиза

тайинланиши

мумкин

.

Юридик

луғатларда

экспертиза

тушунчасининг

луғавий

маъноси

берилган

бўлиб

,

унга

кўра

,

экспертиза

(

лот

.-rasponsa, rasponsio

жавоб

сўзидан

;

инглизча

expert, examination, expertise;

фр

.

е

xpertise) –

мутахассис

ёки

мутахассислар

гуруҳи

томонидан

у

ёки

у

соҳада

малакали

ечим

талаб

қилинадиган

масалаларни

ўрганиш

(

тиббий

экспертиза

,

суд

экспертизаси

,

санъат

экспертизаси

,

бухгалтерия

экспертизаси

,

экологик

экспертиза

ва

бошқалар

)

экспертизанинг

амалий

ёки

ҳужжат

тарзидаги

натижаси

экспертнинг

ёки

экспертлар

гуруҳининг

хулосаси

ҳисобланди

[1, 545-546

бетлар

].

Ҳуқуқшунос

олим

С

.

Отахўжаев

суд

экспертизаси

икки

хил

хусусиятга

эга

,

яъни

у

бир

томондан

илмий

(

техник

ёки

бошқа

турдаги

)

тадқиқот

,

иккинчи

томондан

эса

далилий

фактларни

аниқлашга

қаратилган

процессуал

ҳаракат

.

Суд

экспертизасининг

процессуал

принциплари

барча

турдаги

процессларда

амал

қилиб

,

уларга

қонунийлик

,

эксперт

тадқиқотининг

холислиги

,

тўлиқлиги

,

экспертнинг

ўз

касбига

лойиқлиги

,

процессуал

мустақиллик

,

ўз

хулосаларига

шахсан


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2018

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

72

жавобгарлиги

,

ташаббускорлиги

ва

бошқалардир

[2,

30-31

бетлар

]

деб

айтиб

ўтган

.

Ҳуқуқшунос

олим

С

.

Отахўжаевнинг

фикрига

қўшилган

ҳолда

экспертиза

ҳақиқатан

ҳам

илмий

тадқиқотдир

.

Зеро

,

судья

суд

мажлисида

махсус

билимлар

билан

аниқлайдиган

билимларини

экспертиза

тайинлаш

орқали

аниқлайди

.

Ш

.

Шорахметов

экспертизани

билимдон

ёки

ҳунарманд

шахслар

ёрдамида

далилларни

текшириш

усули

сифатида

эътироф

этади

[3, 151-

бет

].

М

.

Митрофанованинг

фикрича

,

электрон

далилларнинг

экспертизаси

тушунчаси

нафақат

иқтисодий

суд

ишларини

юритишда

,

балки

барча

процессуал

фанлар

учун

янги

тушунчадир

.

Электрон

далиллар

мураккаб

объект

,

суд

уларни

текширишда

мураккабликларга

дуч

келади

.

Чунки

компьютерда

электрон

ҳужжатларга

сезиларли

ўзгартиришлар

киритиш

мумкин

:

унинг

манзилини

ўзгартириш

,

реквизитларни

алмаштириб

қўйиш

,

йўқ

қилиш

ва

бошқалар

.

Одатда

,

электрон

далиллар

бўйича

экспертизалар

тарафларнинг

илтимосига

асосан

амалга

оширилади

,

бу

эса

илтимосномани

кўриб

чиқиш

,

экспертиза

тайинлаш

,

экспертга

материалларни

юбориш

,

эксперт

хулосаларини

ўрганиш

билан

процессни

мураккаблаштиради

[4, 135-

бет

].

Ҳуқуқшунос

олим

А

.

Давтян

экспертизанинг

асосий

белгилари

сифатида

предмет

,

объект

,

субъектни

кўрсатади

[5, 19-

бет

].

Электрон

далилларга

экспертиза

тайинлашда

экспертизанинг

объекти

бўлиб

,

электрон

далиллар

хизмат

қилади

.

Фуқаролик

ишлари

бўйича

экспертизанинг

ўзига

хос

хусусияти

шундаки

,

ушбу

жараён

фуқаролик

процесси

бир

неча

субъектлар

фаолияти

умумлашмасидан

шаклланади

.

Хусусан

,

экспертиза

тайинлаш

судья

ваколатига

тааллуқли

бўлса

,

экспертиза

текширувини

ўтказиш

ва

хулоса

бериш

эксперт

зиммасига

юклатилган

,

унинг

хулосасини

баҳолаб

,

ундан

фойдаланиш

масаласини

ҳал

этиш

эса

яна

суд

ихтиёрига

топширилган

.

Бунда

суднинг

ҳаракатлари

қуйидагиларда

намоён

бўлади

:

экспертиза

муассасини

ва

хулоса

бериши

лозим

бўлган

экспертни

аниқлаш

ва

жалб

қилиш

;

эксперт

амалга

ошириши

ва

аниқлаши

керак

бўлган

ҳолатларни

белгилаб

бериш

;

ўтказилаётган

экспертизанинг

қонунийлигини

назорат

қилиш

;

экспертиза

хулосасини

олиш

,

таҳлил

қилиш

,

баҳолаш

ва

далилий

аҳамиятини

аниқлаш

.

Хулоса

қилиб

айтганда

,

экспертиза

фақатгина

суд

талабига

биноан

махсус

субъект

бўлган

эксперт

томонидан

амалга

ошириладиган

ва

юридик

фактни

шакллантиришга

қаратилган

ҳаракат

ҳисобланади

[13,

71-

бет

].

Экспертиза

нафақат

фуқаролик

процессида

юритишда

бир

неча

субъектлар

фаолияти

умумлашмасидан

шаклланади

,

балки

барча

процессуал

фанларда

ҳам

бир

неча

субъектлар

фаолияти

умумлашмасидир

.

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

процессуал

кодексининг

95-

моддасига

асосан

иш

муҳокамаси

чоғида

келиб

чиққан

,

фан

,

техника

,

санъат

ёки

ҳунар

соҳасида

махсус

билимларни

талаб

қиладиган

масалаларни

тушунтириш

учун

суд

ишда

иштирок

этувчи

шахсларнинг

илтимосномасига

ёки

ўз

ташаббусига

кўра

экспертиза

тайинлаши

мумкин

.

Ўзбекистон

Республикаси

Иқтисодий

процессуал

кодексининг

80

моддасида

ҳам

шундай

тартиб

белгилаб

берилган

.

Электрон

далиллар

бўйича

экспертиза

ўтказиш

юқоридаги

кўрсатилган

моддалар

талаби

асосида

амалга

оширилади

.

Шу

жумладан

,

электрон

далиллар

яъни

,

видео

,

аудио

ёзувлар

,

СМС

,

интернет

саҳифалари

,

электрон

ҳужжатларга

тарафлар

томонидан

шубҳа

билан

қараб

,

уларга

суд

-

техник

экспертизасини

,

видео

ва

аудио

ёзувлар

бўйича

суд

ишда

иштирок

этувчи

шахсларнинг

илтимосига

кўра

ёки

ўз

ташаббуси

билан

суд

-

фонографик

экспертизаси

тайинланиши

мумкин

.

Экспертиза

тайинлаш

ҳақидаги

суд

ажрими

асослантирилган

бўлиши

,

хусусан

,

унда

экспертиза

тайинлаш

учун

асос

бўлган

ҳолатлар

,

тарафнинг

айнан

қайси

важи

ёки

ишнинг

айнан

қайси

ҳолати

текширилиши

ва

ушбу

ҳолатни

текшириш

учун

қайси

соҳадаги

мутахассис

фикри

талаб

қилиниши

аниқ

ва

батафсил

қайд

этилмоғи

лозим

.

Экспертиза

тайинланганда

суд

томонидан

экспертга

қуйидагилар

тақдим

қилиниши

керак

:

тегишли

экспертизани

тайинлаш

ҳақида

ажрим

;

эксперт

текшируви

объекти

бўлган

предметлар

ва

ҳужжатлар

,

зарур

ҳолларда

эса

таққослаш

текширувини

ўтказиш

учун

намуналар

ҳамда

ўзида

экспертиза

предметига

тааллуқли

маълумотларни

мужассамлаштирган

бошқа

ҳужжатлар

(

кўздан

кечириш

,

сўроқ

қилиш

ва

бошқа

процессуал

ҳаракат

баённомалари

,

маълумотномалар

,

кўчирмалар

,

фотосуратлар

ва

бошқалар

).

Экспертиза

тайинлаш

ҳақидаги

суд

ажримида

иш

тўғрисида

маълумотлар

,

экспертиза

тайинлаш

асослари

,

эксперт

олдига

қўйилган

саволлар

,

тақдим

этилган

объектлар

ва

материаллар

,

зарур

ҳолларда

эса

эксперт

текшируви

объекти

билан

муомала

қилишнинг

алоҳида

шартлари

кўрсатилиши

керак

[7].

Электрон

далилиллар

бўйича

суд

-

техник

экспертиза

тайинлаш

ҳақидаги

суд

ажримида

қуйидагилар

кўрсатилиши

керак

:

1)

ажрим

чиқарилган

вақт

ва

жой

;

2)

экспертиза

тайинлаган

суднинг

номи

,

судьянинг

фамилияси

(

суд

таркиби

),

суд

мажлисининг

котиби

;

3)

ишда

иштирок

этувчи

шахслар

;

4)

экспертиза

тайинланган

иш

тўғрисида

маълумотлар

;

5)

экспертиза

тайинлаш

асослари

;

6)

экспертиза

ўтказиш

юклатилган

муассасанинг

номи

;

7)

эксперт

олдига

қўйилган

саволлар

;

8)

тақдим

этилган

электрон

далиллар

ва

улар

нимада

сақланаётганлиги

тўғрисидаги

маълумотлар

(

компьютер

,

диск

,

флешка

,

видео

кассета

ва

бошқалар

),

зарур

ҳолларда

эса

эксперт

текшируви

объекти

билан

муомала

қилишнинг

алоҳида

шартлари

.

9)

экспертга

била

туриб

ёлғон

хулоса

берганлик

,

узрсиз

сабабларга

кўра

хулоса

беришни

рад

этганлик

ва

бу

ишдан

бўйин

товлаганлик

учун

эксперт

Ўзбекистон

Республикаси

Жиноят

кодексининг

238

ва

240-

моддалари

билан

жиноий

жавобгар

бўлиши

ҳақида

огоҳлантириши

лозим

.

Эксперт

суд

-

техник

экспертиза

бўйича

ўз

хулосасини

ёзма

шаклда

беради

.

Эксперт

хулосаси

уч

қисмдан

иборат

бўлиб

:

кириш

,

тадқиқот

(

текширувчи

)

қисм

,

хулосадан

иборат

бўлади

.

Эксперт

хулосасининг

қуйидаги

турлари

мавжуд

:

қатъий

(

ижобий

ёки

салбий

);

тахминий

;

мазкур

вазиятдаги

саволларга

жавоб

бериш

мумкин

эмас

;

шартли

;


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2018

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

73

Экспертнинг

тахминий

хулосаси

суднинг

ҳал

қилув

қарори

қабул

қилишга

асос

бўлмаслиги

лозим

[8].

Одатда

суд

-

техник

экспертиза

қуйидаги

йўналишларда

амалга

оширилади

:

алоқа

;

электроника

;

автоматлаштириш

;

ахборот

жараёнлари

;

компьютер

технологиялари

;

дастурлаш

;

радиотехника

;

– 3D,

квант

ва

бошқалар

.

Бизнинг

назаримизда

,

электрон

далилларни

экспертизадан

ўтказишда

унинг

иккита

асосий

хусусиятига

эътибор

қаратган

ҳолда

текшириш

лозим

.

Биринчидан

,

хусусияти

технология

ва

унинг

компонентлари

.

Ахборот

техникасининг

дизайни

,

унинг

ички

тузилишининг

ҳолати

,

магнит

сақловчи

ва

бошқа

қурилмалари

аниқроқ

қилиб

айтганда

электрон

далилнинг

ташқи

ҳолатини

текшириш

;

Иккинчидан

,

техниканинг

дастурий

таъминоти

ва

маълумотлари

.

Дастурий

маҳсулотларнинг

ишлаш

тартиби

,

мазмуни

,

алгоритм

вазифаларини

текшириш

;

Учинчидан

,

техниканинг

тармоққа

уланганлиги

текшириш

(

интернет

,

локал

),

яъни

техника

ва

интернетнинг

ўзаро

алоқасини

текшириш

.

Бугунги

кунда

электрон

далилларнинг

асосий

қисми

компьютерлар

ёрдамида

яратилади

,

қайта

ишланади

,

йўқ

қилинади

.

Интернет

саҳифалари

,

ижтимоий

тармоқ

хабарлари

,

электрон

почта

,

электрон

ҳужжатлар

ва

бошқаларни

айтиб

ўтишимиз

мумкин

.

Экспертлар

компьютер

техникасини

экспертизадан

ўтказишда

унинг

тўртта

асосий

кўринишини

қайд

этиб

ўтишади

:

дастурий

таъминот

компьютери

;

компьютер

-

аппарати

;

компьютер

-

ахбороти

;

компьютер

-

тармоғи

;

Компьютер

дастурий

таъминотини

экспертизадан

ўтказишда

компьтернинг

айнан

ўзи

эмас

,

балки

унинг

дастурлари

текширилади

.

Таҳлил

объектлари

:

ўрнатилган

тизимнинг

хизмат

маълумотлари

;

презентациялар

таҳрири

;

график

,

матн

муҳаррирлари

;

электрон

жадваллар

;

коммунал

хизматлар

;

операцион

тизимлар

;

иқтисодиёт

,

технология

,

фан

соҳасидаги

махсус

вазифаларни

ҳал

қилиш

учун

аризалар

;

дастурларни

ривожлантириш

учун

маблағлар

;

маълумотлар

базаларини

бошқариш

кабилар

ташкил

этади

[9].

Электрон

далилларнининг

дастурий

таъминоти

текширишда

электрон

далилларнинг

тури

ва

хусусиятидан

келиб

чиқиб

,

эксперт

қуйидаги

саволларга

жавоб

олиш

учун

ёрдам

беради

:

дастурий

таъминотнинг

компонентлари

;

рухсатсиз

киришдан

ҳимоя

мавжудлиги

;

функционал

вазифани

амалга

ошириш

;

дастурий

маҳсулотнинг

умумий

алгоритми

;

қалбакилаштириш

белгилари

мавжудлиги

;

дастурларни

ишлаб

чиқишда

қўлланиладиган

асбоблар

:

аппарат

қурилмасига

қўйилган

дастурий

талаблар

;

ахборот

воситаларида

дастлабки

матнларнинг

мавжудлиги

;

дастурнинг

тури

,

номи

,

версияси

.

Компьютер

дастурий

таъминотини

экспертизадан

ўтказиш

асосан

муаллифлик

ҳуқуқи

,

ҳақ

эвазига

хизмат

кўрсатиш

,

илмий

-

текшириш

,

тажриба

-

конструкторлик

ва

технология

ишлари

пудрати

билан

боғлиқ

ишларда

дастурий

таъминотни

суд

-

техник

экспертизасидан

ўтказиш

мақсадга

мувофиқ

бўлади

.

Шунингдек

,

экспертлар

томонидан

нафақат

компьютернинг

дастурий

таъминоти

,

балки

техниканинг

ўзига

экспертиза

тайинланиши

мумкин

.

Эксперт

томонидан

текшириладиган

текширув

объектлари

,

яъни

техниканинг

моддий

қисми

қуйидагилардан

иборат

:

компьютерлар

;

аппарат

блоклари

;

пейджерлар

;

микросхемалар

;

магнит

дисклар

;

ишчи

станциялари

;

микросхема

хотираси

;

уяли

телефонлар

;

флеш

-

карталар

;

периферик

қурилмалар

;

магнит

-

оптик

дисклар

ва

бошқалар

.

Компьютер

техникаси

устида

экспертиза

ўтказилганда

қуйидаги

техник

саволларга

жавоб

берилиши

лозим

:

компьютер

воситаларининг

тузилиши

;

техник

стандартлардан

четга

чиққанлиги

;

дастурнинг

хронологик

навбати

;

нуқсонлар

мавжудлиги

;

техник

хусусиятлари

;

модели

;

компьютер

тизимидаги

роли

ва

бошқалар

ёритилади

.

Компьютер

умуман

олганда

,

техникага

нисбат

суд

-

техник

экспертизаси

тайинлаш

асосан

компьютер

технолгиялари

билан

боғлиқ

бўлган

олди

-

сотди

,

хизмат

кўрсатиш

,

ижара

шартнома

ва

бошқа

фуқаролик

шартномалардан

келиб

чиқадиган

иқтисодий

ва

фуқаролик

суд

ишларида

тайинланиши

мумкин

.

Низоли

иқтисодий

ва

фуқаролик

суд

ишларида

нуқсонли

техника

суд

-

техник

экспертизасидан

ўтказилади

.

Шунингдек

,

компьютерлар

тармоғи

,

яъни

интернет

ҳам

электрон

далиллар

сифатида

уларга

нисбатан

суд

томонидан

экспертиза

тайинланиши

мумкин

.

Тармоқ

воситалари

устида

эксперт

хулосалари

олинади

.

Компьютер

тармоқлари

,

яъни

интернетни

экспертизадан

ўтказиш

объектлари

қуйидагилардан

иборат

:

интернетга

уланган

компьютер

;

провайдер

ҳизматлари

;

электрон

почта

;

видеоконференция

;

– www

ҳизмати

;

электрон

эълонлар

ва

бошқалар

[10].

Интернет

тармоғи

суд

-

техник

экспертиздан

ўтказилаётганда

қуйидаги

техник

масалалар

эксперт

томонидан

ўрганилиб

чиқилади

,

яъни

тармоқларни

экспертизадан

ўтказиш

интернет

провайдерлари

ҳамда

истеъмолчилар

ўртасида

вужудга

келадиган

иқтисодий

ва

фуқаролик

суд

ишларидаги

низоларни

ҳал

қилишда

аҳамият

касб

этади

.

Интернет

провайдерлари

хизматларидан

норози

бўлган

тараф

провайдер

хизматларини

,

ўз

навбатида

,

интернет

провайдери

истеъмолчининг

интернетга

уланган

компьютерни

суд

-

техник

экспертизасидан

ўтказишни

сўраши

мумкин

.

Шунингдек

,

домен

номлари

,

электрон

эълонлар

билан

боғлиқ

фуқаролик

ва

иқтисодий

суд

ишларида

ҳам

суд

-

техник

экспертизаси

тайинланиши

мумкин

.


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2018

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

74

Интернет

,

яъни

тармоқларни

экспертизадан

ўтказишда

қуйидаги

вазифлар

ҳал

қилиниши

лозим

:

техник

воситанинг

вақти

ва

жойининг

аҳамияти

,

глобал

тармоққа

уланганлиги

,

жўнатилаган

ҳамда

қабул

қилинган

хабарлар

ва

унинг

хусусиятлари

,

унинг

бошланғич

ҳолати

,

мустаҳкамлиги

,

дастурнинг

дастлабки

ҳолатига

ўзгартириш

киритилганлиги

ва

бошқа

маълумотлар

аниқланиши

лозим

.

Компьютер

ахбороти

фуқаролик

ва

иқтисодий

суд

ишларида

тижорат

сири

,

давлат

сири

ёки

низонинг

объекти

сифатида

аҳамиятлидир

.

Фуқаролик

ва

иқтисодий

суд

ишларида

компьютер

ахбороти

далил

сифатида

тақдим

этилганда

тарафлар

томонидан

суд

-

техник

экспертизаси

тайинланиши

мумкин

.

Компьютер

ахбороти

бўлиб

,

матнлар

,

график

чизмалар

,

электрон

жадваллар

,

маълумотлар

базаси

,

презентациялар

,

аудио

ва

видео

ёзувлар

бўлиши

мумкин

.

Суд

-

техник

экспертизаси

бира

тўла

дастурий

таъминот

компьютери

,

компьютер

-

аппарати

,

компьютер

ахбороти

,

тармоқлари

устида

амалга

оширилиши

мумкин

.

Фуқаролик

ва

иқтисодий

суд

ишларини

юритишда

электрон

далиллар

устида

экспертиза

ўтказишда

уларнинг

дастурий

таъминоти

ҳам

,

глобал

тармоғи

ҳам

,

техника

воситаларидаги

ахборотлар

ҳам

текширилади

.

Ўзбекистон

Республикасининг

Суд

экспертизаси

тўғрисида

ги

Қонуни

19-

моддасида

суд

экспертизаси

бир

ёки

(

комиссиявий

суд

экспертизаси

)

ёхуд

турли

хил

(

комплекс

суд

экспертизаси

)

суд

-

эксперт

ихтисослигидаги

бир

неча

суд

эксперти

томонидан

ўтказилиши

мумкинлиги

белгиланган

.

Электрон

далилларга

нисбатан

суд

-

техник

экспертизаси

тайинланганда

суд

экспертизаси

бир

хил

(

комиссиявий

суд

экспертизаси

)

томонидан

техниканинг

ўзи

,

унинг

дастурий

таъминоти

,

интернет

бўйича

ўтказилиши

мумкин

.

Комиссиявий

суд

экспертизаси

ўтказилаётганда

суд

экспертларининг

ҳар

бири

текширишларни

тўлиқ

ҳажмда

ўтказади

ва

улар

олинган

натижаларни

биргаликда

таҳлил

қилади

.

Суд

экспертлари

умумий

фикрга

келганидан

сўнг

биргаликдаги

хулосани

ёки

хулоса

беришнинг

иложи

йўқлиги

тўғрисидаги

ҳужжатни

тузади

ва

имзолайди

.

Ҳуқуқшунос

олим

И

.

Астанов

экспертизани

ўтказишда

кетма

кетлигига

кўра

,

бирламчи

,

қўшимча

ва

қайта

экспертиза

,

комиссиявий

экспертиза

,

тадқиқот

иш

ҳажмига

кўра

якка

шахс

томонидан

ўтказиладиган

экспертиза

,

комиссиявий

экспертиза

,

фойдаланиши

лозим

бўлган

билимлар

кўламига

биноан

бир

турдаги

экспертиза

,

комплекс

экспертиза

турларига

ажратади

[11, 86-

бет

].

Рус

ҳуқуқшуноси

Т

.

Саханова

ҳам

экспертизанининг

муҳим

долзарблигидан

келиб

чиқиб

,

биринчи

(

асосий

),

қайта

,

қўшимча

,

комплекс

,

комиссиявий

турларга

ажратган

[12, 202-

бет

].

Ўзбекистон

Республикаси

Иқтисодий

процессуал

кодекси

,

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

процессуал

кодексларида

қайта

,

қўшимча

,

комплекс

,

комиссиявий

экспертиза

ўтказилиши

белгиланган

.

Электрон

далилларга

нисбатан

ҳам

турли

хил

(

комплекс

суд

экспертизаси

)

суд

-

эксперт

ихтисослигидаги

бир

неча

суд

эксперти

томонидан

ўтказилиши

мумкин

,

яъни

техниканинг

ўзи

текширилиши

билан

биргаликда

унинг

ахбороти

давлат

сири

,

тижорат

сири

,

оилавий

сир

ёки

фуқаролик

ва

иқтисодий

суд

иши

учун

далил

бўлиб

хизмат

қилиши

мумкинлиги

аниқланади

.

Комплекс

суд

экспертизасини

ўтказишда

суд

экспертларининг

ҳар

бири

ўз

ваколати

доирасида

текширишлар

олиб

боради

.

Комплекс

суд

экспертизасининг

хулосасида

суд

экспертларининг

ҳар

бири

қайси

текширишларни

ва

қанча

ҳажмда

олиб

борганлиги

,

қайси

ҳолатларни

шахсан

ўзи

аниқлаганлиги

ҳамда

қандай

фикрларга

келганлиги

кўрсатилади

.

Суд

экспертларининг

ҳар

бири

хулосанинг

ушбу

текширишлар

баён

этилган

қисмини

имзолайди

ва

улар

учун

жавобгар

бўлади

.

Умумий

фикрни

(

фикрларни

),

олинган

натижаларни

баҳолашга

ва

ушбу

фикрни

(

фикрларни

)

шакллантиришга

ваколатли

бўлган

суд

экспертлари

қилади

.

Агар

суд

экспертлари

комиссияси

якуний

фикрининг

ёки

унинг

бир

қисмининг

асоси

сифатида

суд

экспертларидан

бирининг

(

алоҳида

суд

экспертларининг

)

аниқлаган

ҳолатлари

олинган

бўлса

,

бу

ҳақида

хулосада

кўрсатилиши

керак

.

Суд

-

техник

экспертизанинг

хулосасида

:

суд

экспертизаси

ўтказилган

сана

ва

жой

;

суд

экспертизасини

ўтказиш

асоси

;

суд

экспертизасини

тайинлаган

орган

(

шахс

)

тўғрисида

маълумотлар

;

суд

эксперти

(

фамилияси

,

исми

,

отасининг

исми

,

маълумоти

,

ихтисослиги

,

иш

стажи

,

илмий

даражаси

,

илмий

унвони

,

эгаллаб

турган

лавозими

)

ва

суд

экспертизасини

ўтказиш

топширилган

ташкилот

ҳақида

маълумотлар

;

суд

экспертининг

била

туриб

нотўғри

хулоса

берганлиги

,

шунингдек

хулоса

беришни

рад

этганлиги

ёки

бу

ишдан

бўйин

товлаганлиги

учун

жиноий

жавобгарлик

тўғрисида

огоҳлантирилганлиги

;

суд

экспертининг

олдига

қўйилган

саволлар

;

суд

экспертига

тақдим

этилган

текшириш

объектлари

ва

иш

материаллари

(

диск

,

флешка

,

компьютер

,

видео

ва

аудио

кассетлар

);

суд

экспертизаси

ўтказилаётганда

ҳозир

бўлган

шахслар

ҳақида

маълумотлар

;

қўлланилган

усуллар

кўрсатилган

ҳолда

текширишларнинг

мазмуни

ва

натижалари

,

шунингдек

бу

текширишлар

,

агар

суд

экспертлари

комиссияси

ишлаган

бўлса

,

ким

томонидан

ўтказилганлиги

;

текшириш

натижаларининг

баҳоланиши

,

қўйилган

саволларга

берилган

асосли

жавоблар

;

иш

учун

аҳамиятга

молик

бўлган

ва

суд

экспертининг

ташаббусига

кўра

аниқланган

ҳолатлар

кўрсатилиши

лозим

.

Фуқаролик

процессуал

қонунчилигимизда

эксперт

(

экспертлар

комиссияси

)

хулосаси

асослантирилмаганда

ёки

унинг

тўғрилигига

шубҳа

туғилганда

ёхуд

унга

асос

қилиб

олинган

далиллар

ишончли

эмас

деб

топилганда

ёки

экспертизани

ўтказишнинг

процессуал

қоидалари

жиддий

равишда

бузилганда

кайта

экспертиза

тайинланиши

белгиланган

.

Электрон

далиллар

бўйича

эксперт

(

экспертлар

комиссияси

)

хулосаси

асослантирилмаганда

ёки

унинг

тўғгрилигига

шубҳа

туғилганда

ҳам

электрон

далиллар

бўйича

қайта

экспертиза

ўтказилиши

мумкин

.

Электрон

далиллар

бўйича

қайта

экспертиза

ўтказилганда

электрон

далиллар

бошқа

экспертга

ёки

экспертлар

комиссиясига

топширилади

.

Шунингдек

,

электрон

далиллар

бўйича

ўтказилган

экспертиза

хулосасида

бўшлиқлар

мавжуд

бўлса

,

суд

қўшимча

экспертиза

тайинлаши

мумкин

.

Қўшимча

ёки

такрорий

суд

экспертизаси

тайинланган

тақдирда

экспертиза

муассасасига

хулоса

ёки

олдинги

ўтказилган

суд

экспертизаси

хулосасини

бериш

мумкин

эмаслиги

тўғрисидаги

далолатнома


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2018

2

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

75

барча

иловалар

(

фото

жадваллар

,

экспериментал

материаллар

ва

шу

кабилар

)

билан

бирга

тақдим

этилади

.

Қўшимча

ёки

такрорий

суд

экспертизаси

тайинлаш

тўғрисидаги

қарор

(

ажрим

)

да

уни

тайинлашнинг

сабаблари

ва

асослари

,

албатта

,

кўрсатилади

[13, 71-

бет

].

Бизнинг

назаримизда

,

Ўзбекистон

Республикасининг

Суд

экспертизаси

тўғрисида

ги

Қонуни

текшириш

объектлари

доирасини

кенгайтириш

лозим

деб

ҳисоблаймиз

.

Ўзбекистон

Республикасининг

Суд

экспертизаси

тўғрисида

ги

Қонуни

9-

моддасида

ашёвий

далиллар

,

текшириш

учун

намуналар

,

бошқа

моддий

объектлар

,

мурдалар

ва

уларнинг

қисмлари

,

ҳужжатлар

,

шунингдек

суд

экспертизаси

ўтказилаётган

иш

материаллари

текшириш

объектлари

бўлиши

мумкин

.

Текширишлар

тирик

одамга

нисбатан

ҳам

ўтказилиши

белгиланган

.

Бироқ

юқоридаги

бобларда

таъкидалаб

ўтганимиздек

,

ашёвий

далиллар

,

ҳужжатларнинг

электрон

далиллардан

тубдан

фарқи

бор

.

Шу

боис

уларга

электрон

далиллар

,

яъни

техника

воситалари

ҳамда

уларда

электрон

шаклда

сақланадиган

ахборотларни

ҳам

киритиш

мақсадга

мувофиқ

бўлар

эди

.

Ўзбекистон

Республикасининг

Суд

экспертизаси

тўғрисида

ги

Қонуни

9-

моддасига

қуйидаги

ўзгартириш

ва

қўшимчаларни

киритишни

таклиф

этамиз

:

9-

модда

.

Текшириш

объектлари

Ашёвий

далиллар

,

текшириш

учун

намуналар

,

бошқа

моддий

объектлар

,

мурдалар

ва

уларнинг

қисмлари

,

ҳужжатлар

,

ахборт

-

техника

воситалари

ҳамда

уларда

электрон

шаклда

сақланадиган

маълумотлар

,

шунингдек

суд

экспертизаси

ўтказилаётган

иш

материаллари

текшириш

объектлари

бўлиши

мумкин

.

Текширишлар

тирик

одамга

нисбатан

ҳам

ўтказилади

...

Амалдаги

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

процессуал

кодекси

,

Ўзбекистон

Республикаси

Иқтисодий

процессуал

кодексларида

хусусий

тусга

эга

бўлган

аудио

ёки

видеоёзувни

қайта

намойиш

қилиш

,

шунингдек

уларни

текшириш

имконияти

берилди

.

Суд

томонидан

хусусий

тусга

эга

бўлган

аудио

ёки

видеоёзувларга

нисбатан

суд

-

техник

экспертизаси

тайинланганда

,

эксперт

аудио

-

ёки

видеоёзувлар

сақланаётган

кассета

,

диск

,

флешка

ёки

компьютерни

эмас

,

балки

уларда

сақланаётган

аудио

ёки

видеоёзувларни

текширади

ҳамда

уларга

нисбатан

эксперт

хулосасини

беради

.

Бундан

кўринадики

,

аудио

ёки

видеоёзувлар

ашёвий

далиллар

ҳам

,

ёзма

ҳужжатлар

ҳам

эмас

.

Шу

боис

Ўзбекистон

Республикасининг

Суд

экспертизаси

тўғрисида

ги

Қонуни

электрон

далилларга

оид

объектлар

акс

этиши

лозим

деб

ҳисоблаймиз

.

Адабиётлар

рўйхати

:

1.

Ўзбекистон

юридик

энциклопедияси

. –

Тошкент

:

Адолат

, 2010. –

Б

.545-546.

2.

Отахўжаев

С

.

Асосий

Қонун

ва

суд

экспертизаси

принциплари

.//

Ҳуқуқ

ва

бурч

. –

Тошкент

, 2009. –

12.

Б

.30 – 31.

3.

Шорахметов

Ш

.

Ўзбекистон

Республикаси

Фуқаролик

процессуал

ҳуқуқи

. –

Тошкент

:

Адолат

,

2010. –

Б

.151.

4.

Митрофанова

М

.

Электронные

доказательства

и

принцип

непосредственности

в

арбитражном

процессе

.

Диссер

.

канд

.

юрид

.

наук

. –

Саратов

. 2013. –

Ст

. 135

5.

Давтян

А

.

Экспертиза

в

гражданском

процессе

.

Москва

.

Спарк

.2010. –

С

.19.

6.

Муаллифлар

жамоаси

.

Фуқаролик

ишларини

судда

кўришда

исботлаш

ва

далиллар

.

Монография

. –

Тошкент

,2015. –

Б

.71.

7.

Абдураҳмонова

Г

.

Фуқаролик

процесси

:

унда

экспертиза

тайинлаш

ва

ўтказиш

тартиби

.//www.huquqburch.uz

8.

Мишурина

О

.

Оценка

судом

заключения

эксперта

.

http://www.divorces.ru/faq/dokazatelstva/svideteli.htm

9. http://prosud24.ru/kompjuterno-tehnicheskaja-

jekspertiza/

10. http://prosud24.ru/kompjuterno-tehnicheskaja-

jekspertiza/

11.

Астанов

И

.

Жиноят

ишлари

бўйича

махсус

билимлардан

фойдаланиш

шакли

сифатида

экспертиза

тергов

ҳаракатини

ўтказиш

:

назария

ва

амалиёт

. –

Тошкент

, 2012. –

Б

.86.

12.

Саханова

Т

.

Судебная

экспертиза

. –

Москва

,

2000. –

С

.202.

13.

Муаллифлар

жамоаси

.

Фуқаролик

ишларини

судда

кўришда

исботлаш

ва

далиллар

.

Монография

. –

Тошкент

, 2015. –

Б

.71.

Библиографические ссылки

Узбекистан юридик энциклопедияси. - Тошкент: Адолат, 2010. - Б.545-546.

Отахужаев С. Асосий Конун ва суд экспертизаси принциплари.// Э^у^ук ва бурч. - Тошкент, 2009. - №12.

-Б.30-31.

Шорахметов Ш. Узбекистан Республикаси Фуцаролик процессуал хуку^и. - Тошкент: Адолат, 2010.-Б.151.

Митрофанова М. Электронные доказательства и принцип непосредственности в арбитражном процессе.Диссер. канд. юрид. наук. - Саратов. 2013. -Ст. 135

Давтян А. Экспертиза в гражданском процессе. - Москва. Спарк.2010. - С.19.

Муаллифлар жамоаси. Фуцаролик ишларини судда куришда исботлаш ва далиллар. Монография. -Тошкент,2015. - Б.71.

Абдурахмонова Г. Фукаролик процесси: унда экспертиза тайинлаш ва утказиш TapTn6n.//www.huquqburch.uz

Мишурина О. Оценка судом заключения эксперта.

http://www.divorces.ru/faq/dokazatelstva/svideteli.htm

http://pro$ud24.ru/kompiuterno-tehnicheskaia-jekspertiza/

http://prosud24.ru/kompiuterno-tehnicheskaia-jekspertiza/

И.Астанов И. Жиноят ишлари буйича махсус билимлардан фойдаланиш шакли сифатида экспертиза тергов харакатини утказиишназария ва амалиёт. - Тошкент, 2012. - Б.86.

Саханова Т. Судебная экспертиза. - Москва, 2000. - С.202.

Муаллифлар жамоаси. Фуцаролик ишларини судда куришда исботлаш ва далиллар. Монография. -Тошкент, 2015. - Б.71.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов