ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2013
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
24
Т
.
Мадумаров
Юридик
фанлар
номзоди
ТДЮИ
грант
ижрочиси
МИКРОМОЛИЯВИЙ
ХИЗМАТЛАР
КЎРСАТИШ
УЧУН
МАБЛАҒЛАРНИНГ
МАНБАЛАРИ
“
Микрокредит
ташкилотлари
тўғрисида
”
ги
1
қонуннинг
15-
моддасида
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
Банкининг
микрокредит
ташкилотлари
фаолиятини
тартибга
солишга
доир
ваколатлари
белгиланиб
унга
кўра
,
Ўзбекистон
Республикаси
Марказий
Банки
молиявий
тизимнинг
барқарорлигини
сақлаш
,
қарз
олувчилар
ва
кредиторларнинг
манфаатлари
ҳимоя
қилинишини
таъминлаш
мақсадида
"
Ўзбекистон
Республикасининг
Марказий
Банки
тўғрисида
"
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунига
мувофиқ
микрокредит
ташкилотлари
фаолиятини
тартибга
солишни
амалга
оширади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Микрокредит
ташкилотлари
тўғрисида
”
ги
қонунининг
14-
моддасида
микромолиявий
хизматлар
кўрсатиш
учун
маблағларнинг
манбалари
кўрсатиб
ўтилади
.
Микрокредит
ташкилоти
қуйидагилар
ҳисобидан
микромолиявий
хизматлар
кўрсатади
:
–
ўз
маблағлари
,
шу
жумладан
,
олган
даромадлари
;
–
инвесторлар
,
шу
жумладан
,
чет
эллик
инвестор
-
лар
томонидан
инвестиция
шартномалари
асосида
берилган
маблағлар
;
–
банкларнинг
кредитлари
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларининг
маблағлари
;
–
халқаро
молия
институтлари
,
нодавлат
нотижо
-
рат
ташкилотларининг
,
шу
жумладан
,
чет
эл
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
грантлари
ва
қарз
маблағлари
;
–
қонун
ҳужжатларида
таъқиқланмаган
бошқа
манбалар
.
Шунингдек
,
“
Микромолиялаш
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
2
9-
моддасида
“
Микромолиявий
хизматлар
кўрсатувчи
ташкилотлар
ўз
маблағлари
,
шу
жумладан
,
олган
даромадлари
ҳамда
қонун
ҳужжатларида
таъқиқланмаган
бошқа
манбалар
ҳисобидан
микромолиявий
хизматлар
кўрсатади
”,
деб
айтиб
ўтилади
.
Банкларнинг
кредитлари
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларининг
маблағларига
мисол
сифатида
2008
йил
31
январда
1763-
сон
билан
рўйхатга
олинган
Марказий
Банк
Бошқарувининг
2008
йил
2
январдаги
1/1-
сонли
қарори
билан
тасдиқланган
“
Микрокредитбанк
”
орқали
микромолиялаштириш
учун
жалб
этилган
грант
ва
кредитларни
кредит
уюшмалари
ва
микрокредит
ташкилотлари
ўртасида
танлов
асосида
тақсимлаш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низомни
3
келтириш
мумкин
.
Унда
кредитлаш
мақсадлари
,
“
Микрокредитбанк
”
нинг
микромолиялаштириш
маблағларини
нобанк
кредит
ташкилотига
тақсимлаш
шартлари
,
“
Микрокредитбанк
”
томонидан
микромолиялаштириш
маблағларини
ажратиш
тартиби
, “
Микрокредитбанк
”
маблағлари
ҳисобига
1
“
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
”,
2006. 37-38-
сон
, 372-
модда
.
2
"
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
",
2006. 37-38-
сон
, 369-
модда
.
3
"
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
",
2008. 5-
сон
, 22-
модда
.
кредитларни
бериш
ва
ҳисобини
юритиш
тартиби
белгиланган
.
Нобанк
кредит
ташкилотига
кредит
ресурсларини
тақсимлаш
танлов
асосида
қуйидаги
ҳолларда
амалга
оширилиши
мумкин
:
–
нобанк
кредит
ташкилоти
рўйхатга
олинган
кундан
бошлаб
камида
икки
йил
давомида
ўз
фаолиятини
амалга
оширган
бўлиши
;
–
Марказий
Банк
томонидан
ўрнатилган
иқтисодий
меъёрларга
амал
қилаётган
бўлиши
;
–
муддати
ўтган
кредитлар
суммаси
охирги
олти
ой
давомида
нобанк
кредит
ташкилотининг
кредит
портфели
ҳажмининг
5
фоизидан
юқори
бўлмаслиги
;
–
нобанк
кредит
ташкилотининг
капитали
устав
фонди
,
текинга
олинган
мулкларни
чегиргандан
сўнг
охирги
олти
ой
давомида
нобанк
кредит
ташкилоти
активларининг
камида
5
фоизини
ташкил
этиши
.
“
Микрокредитбанк
”
томонидан
микромолиялаштириш
маблағларини
ажратиш
тартибига
кўра
нобанк
кредит
ташкилоти
“
Микрокредитбанк
”
нинг
микромолиялаштириш
маблағларини
кредит
линиясини
очиш
орқали
жалб
этиши
мумкин
.
Кредит
ресурсларини
банкдан
жалб
қилиш
шакли
ва
шартлари
“
Микрокредитбанк
”
ва
нобанк
кредит
ташкилоти
ўртасида
тузиладиган
кредит
шартномасида
кўрсатиб
ўтилади
.
Нобанк
кредит
ташкилоти
томонидан
микромолиялаштириш
мақсадида
“
Микрокредитбанк
”
дан
жалб
қилинган
кредитлар
ва
улар
бўйича
ҳисобланган
фоизлар
шартномада
кўрсатилган
муддатларда
“
Микрокредитбанк
”
ка
қайтарилиши
шарт
.
“
Микрокредитбанк
”
ажратилган
микромолиялаштириш
маблағларидан
мақсадли
фойдаланилишини
назорат
қилиш
мақсадида
нобанк
кредит
ташкилотининг
ўзида
кредит
йиғмажилдларини
ўрганиш
йўли
билан
ҳамда
уларнинг
вакили
билан
биргаликда
,
жойларга
чиққан
ҳолда
,
текшириш
ҳуқуқига
эга
.
Нобанк
кредит
ташкилоти
“
Микрокредитбанк
”
кредит
линияси
маблағларининг
кредит
шартномасида
белгиланган
муддатларда
ишлатилмаган
қисмига
кредит
шартномаси
шартларига
мувофиқ
фоиз
тўлайдилар
.
Кредит
линиясининг
амал
қилиш
муддати
тугаганидан
кейин
нобанк
кредит
ташкилоти
“
Микрокредитбанк
”
ка
кредит
линияси
маблағларини
ҳисобланган
,
лекин
тўланмаган
фоизлар
қолдиғини
қўшган
ҳолда
кредит
шартномасида
белгиланган
муддатларда
тўлаши
шарт
.
Нобанк
кредит
ташкилоти
“
Микрокредитбанк
”
нинг
кредит
линияларини
ўзлаштиришнинг
аҳволи
тўғрисида
ҳар
чоракда
“
Микрокредитбанк
”
ка
,
микромолиявий
хизмат
кўрсатилган
юридик
ва
жисмоний
шахслар
рўйхатини
илова
қилган
ҳолда
,
маълумот
тақдим
этадилар
.
Бундан
ташқари
,
“
Кичик
ва
ўрта
бизнес
лойиҳаларини
маблағ
билан
таъминлаш
учун
банк
оф
Нью
-
Йорк
(
АҚШ
)
нинг
кредит
линиясини
жалб
этиш
ва
ундан
фойдаланиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Махкамаси
9
сентябрь
2002
йил
286-
сонли
Қарорига
асосан
, 2002
йил
12
мартда
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
иқтисодий
фаолият
миллий
банки
,
Банк
оф
Нью
-
Йорк
ва
АҚШнинг
Экспорт
-
импорт
банки
ўртасида
кредит
битими
тузилган
.
АҚШнинг
Экспорт
-
импорт
банкининг
суғурта
қопламаси
остида
Банк
оф
Нью
-
Йорк
томонидан
бериладиган
54,97
миллион
АҚШ
доллари
миқдоридаги
кредит
линияси
Ўзбекистон
Республикасининг
кичик
ва
ўрта
бизнес
субъектлари
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2013
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
25
лойиҳаларини
маблағ
билан
таъминлашга
йўналтирилиши
;
кредит
линияси
доирасида
импорт
контрактлар
бўйича
АҚШда
ишлаб
чиқарилган
технологиялар
,
асбоб
-
ускуналар
,
материаллар
ва
хизматлар
сотиб
олиниши
назарда
тутилади
.
Банк
оф
Нью
-
Йорк
,
АҚШнинг
Экспорт
-
импорт
банки
ҳамда
кредит
битими
ва
грант
тўғрисидаги
битим
доирасида
бошқа
хорижий
қатнашчиларнинг
даромадлари
Ўзбекистон
Республикасида
тўлов
манбаида
даромад
(
фойда
)
солиғи
тўлашдан
;
Банк
оф
Нью
-
Йорк
томонидан
бериладиган
мазкур
кредит
линияси
бўйича
маблағ
билан
таъминланадиган
инвестиция
лойиҳалари
доирасида
Ўзбекистон
Республикасига
олиб
келинадиган
технология
асбоб
-
ускуналари
,
материаллар
ва
хизматлар
қўшилган
қиймат
солиғи
ва
импорт
божхона
божларини
тўлашдан
озод
қилинган
.
Э
.
К
.
Ходжаев
ТДЮИ
катта
илмий
ходим
изланувчиси
КОРХОНАНИ
СОТИШ
МУНОСАБАТЛАРИ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИНИНГ
ВУЖУДГА
КЕЛИШИ
ВА
РИВОЖЛАНИШИ
:
Ғарбий
Европа
мамлакатлари
тажрибасининг
тарихий
-
қиёсий
таҳлили
Корхонани
сотиш
институти
фуқаролик
ҳуқуқининг
муҳим
аҳамият
касб
этувчи
анъанавий
институтлари
қаторига
киради
.
Шу
билан
бирга
вақт
ўтиши
билан
корхонани
сотиш
шаклининг
қонунчиликдаги
ифодаси
тобора
ривожланиб
,
такомиллашиб
борганлигини
кўришимиз
мумкин
.
Бугунги
бозор
муомаласида
корхонани
олди
-
сотдиси
билан
боғлиқ
муносабатларининг
тобора
кенгайиб
бораётганлиги
мазкур
институт
тўғрисидаги
қонунчиликнинг
вужудга
келиш
ва
ривожланиш
тарихини
тадқиқ
этиш
заруриятини
келтириб
чиқармоқда
.
Мазкур
институтнинг
қонуний
асосларини
вужудга
келиш
ва
ривожланиш
тарихини
тадқиқ
этиш
бугунги
кундаги
корхонани
сотишни
тартибга
солувчи
нормаларни
такомиллаштиришга
хизмат
қилиши
мумкин
.
Шу
мақсадда
Франция
,
Германия
ва
Италия
давлатларининг
корхонани
сотиш
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солувчи
қонунчилигини
вужудга
келиш
ва
ривожланиш
тажрибасини
ўрганиш
лозим
.
Чунки
,
айнан
мана
шу
давлатларнинг
корхонани
сотиш
билан
боғлиқ
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
тажрибаси
мамлакатимизда
мазкур
институтининг
шаклланиши
ва
ривожланишига
жуда
катта
таъсир
кўрсатган
.
Корхонани
сотиш
интитутининг
ривожланиши
Европада
анча
илгари
, VII–VIII
асрларда
хўжалик
муносабатларини
янги
босқичга
олиб
чиққан
саноатнинг
ривожланиши
натижасида
бошланган
эди
.
Иқтисодий
муомалани
расмийлаштириши
ҳамда
товарлар
алмашинувини
тартибга
солиши
лозим
бўлган
ҳуқуқ
ушбу
тенденцияни
тан
олмасдан
иложи
йўқ
эди
.
Европада
биринчилардан
бўлиб
корхона
категорияси
ва
унинг
олди
-
сотдисини
қонуний
жиҳатдан
расмийлаштирган
мамлакат
Франция
бўлди
1
.
Францияда
тадбиркорлик
фаолияти
билан
шуғулланиш
учун
савдо
активларига
эга
бўлиш
асосий
шарт
ҳисобланган
.
Ушбу
мураккаб
мулкий
жамланма
тушунчаси
суд
ҳокимияти
томонидан
белгиланган
.
Савдо
активлари
–
бу
тижоратчи
ўзининг
тадбиркорлик
фаолиятини
юритиши
учун
зарур
бўлган
моддий
ва
номоддий
кўчар
активлар
йиғиндисини
ифодалаган
.
Савдо
активлари
таркибига
ашёлар
,
товарлар
,
фирма
,
клиентура
,
пешлавҳа
,
ижарга
олиш
ҳуқуқлари
киритилган
.
Бошқача
қилиб
айтганда
,
бу
шундай
мулк
ҳисобланганки
,
у
катта
иқтисодий
ва
молиявий
аҳамиятга
эга
бўлган
.
Яъни
,
Францияда
“
корхона
”
тушунчаси
“
савдо
активлари
”
тушунчасидан
кенгроқ
ҳисобланган
2
.
Францияда
эркин
хўжалик
фаолияти
эълон
қилиниши
билан
корхона
тадбиркорнинг
шахсидан
ажратилди
.
Корхона
бутун
ҳолатда
ягона
тузилма
1
Қаранг
:
Овчинникова
К
.
Д
.
Предприятие
как
объект
граждан
-
ских
прав
в
Германии
,
Италии
,
Франции
,
Англии
и
России
:
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2003. –
С
. 72.
2
Богатых
Е
.
А
.
Гражданское
и
торговое
право
. –
М
.:
ИНФРА
-
М
,
1996. –
С
. 84.
