ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
56
ошириш
имконини
берадиган
ҳуқуқлар
берилиши
ва
уларга
бажарилиши
ахборотнинг
сақланишини
таъминлайдиган
тегишли
режимга
риоя
этиш
мажбуриятлари
юкланиши
лозим
.
Махфийликнинг
бир
хиллиги
принципи
халқаро
муносабатларда
ўзаро
ишончни
мустаҳкамлашга
кўмаклашади
,
турли
мамлакатларда
шаклланган
режимга
оид
чеклашларда
мавжуд
номутаносибликни
бартараф
этишга
ёрдам
беради
.
Ахборотни
бошқа
томондан
яширишга
ортиқча
зўр
бериш
доим
шубҳа
уйғотади
,
чунки
бундай
ҳаракатлар
одатда
бир
томоннинг
бошқа
томонга
нисбатан
ёмон
ниятлари
билан
боғланади
.
Мулкдорлик
ва
иқтисодий
мақсадга
мувофиқлик
принципи
.
Сўнгги
йилларда
жамиятимизда
юз
берган
оламшумул
ўзгаришлар
иқтисодий
ислоҳот
замирида
ётувчи
мулкий
муносабатларни
ҳам
четлаб
ўтгани
йўқ
.
Мазкур
муносабатлар
соҳасини
,
мулкдорлик
муносабатларини
тартибга
солувчи
бир
қатор
қонунлар
қабул
қилинди
,
шу
жумладан
интеллектуал
мулкка
,
ахборотга
эгалик
қилиш
ва
уни
тасарруф
этишга
,
ахборотни
муҳофаза
қилишга
бўлган
ҳуқуқларни
тартибга
солиш
амалга
оширилди
.
Бу
ахборот
интеллектуал
мулк
объектларининг
мулкдорларига
уларни
турли
ҳуқуқий
механизмлар
,
шу
жумладан
патентлар
,
муаллифлик
ҳуқуқи
нормалари
ёрдамида
муҳофаза
қилиш
чораларини
кўриш
ҳуқуқини
беради
.
Махфийлик
истеъмол
хоссаси
сифатида
баҳоланиши
ва
унинг
қиймати
ишлаб
чиқарилаётган
маҳсулот
нархига
киритилиши
лозим
.
Ахборот
эгаси
махфийлик
режимини
таъминлайдиган
тадбирларни
айни
шу
қиймат
ҳисобидан
амалга
оширади
.
Махфийлик
иқтисодий
категорияга
,
бозор
иқтисодиёти
шароитларида
унга
риоя
этиш
эса
сирларнинг
эгалари
ишига
айланиши
,
улар
махфийлик
даражаси
ва
унинг
амал
қилиш
муддатини
олинган
ёки
бой
берилган
фойдадан
келиб
чиқиб
ўзлари
баҳолашлари
лозим
.
Давлат
сирларини
муҳофаза
қилиш
соҳасида
ахборотни
муҳофаза
қилиш
муаммоларини
ечишга
бошқа
(
сиёсий
,
ҳарбий
ва
ҳ
.
к
.)
омиллар
ҳам
таъсир
кўрсатади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Ахборот
эркинлиги
принциплари
ва
кафолатлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
.
12.12.2002
й
.
№
439-II.
2.
Алексенцев
А
.
И
.
О
классификации
конфиденциальной
информации
по
видам
тайны
//
Безопасность
информационных
технологий
.
−
1999.
−
№
3.-
−
Б
. 65-71.
3.
Фатьянов
А
.
А
.
Концептуальные
основы
обеспе
-
чения
безопасности
на
современном
этапе
//
Безопас
-
ность
информационных
технологий
.
−
1999.
−
№
1.
−
Б
.
26-40.
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
сирларини
сақлаш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
07.05.1993
й
.
−
№
848-XII.
5.
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларацияси
.
1948
йил
10
декабрь
.
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
халқаро
шартномалар
:
тўплам
//
Ўзбекча
нашрининг
масъул
муҳаррири
А
.
Х
.
Саидов
. –
Т
.:
Адолат
, 2004. –
Б
. 34.
Т
.
Мадумаров
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
МИКРОКРЕДИТ
ТАШКИЛОТЛАРИ
ТОМОНИДАН
КЎРСАТИЛАДИГАН
МИКРОМОЛИЯВИЙ
ХИЗМАТЛАР
КЎРСАТИШ
УЧУН
МАБЛАҒЛАРНИНГ
МАНБАЛАРИ
КЕНГАЙТИРИШ
МУАММОЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
микрокредит
ташкилотлари
томонидан
кўрсатиладиган
микромолиявий
хизматлар
,
микромолиявий
хизматларни
молиялаштириш
,
микромолиявий
хизматларнинг
турлари
,
микрокредит
ташкилотлари
,
микромолиявий
хизматлар
кўрсатиш
учун
инвесторлар
,
шунингдек
чет
эллик
инвесторлар
билан
инвестиция
шартномаларини
тузиш
йўли
билан
маблағларни
жалб
этишига
доир
масалалар
ёритилган
.
Калит
сўзлар
:
банк
,
нобанк
,
микрокредит
,
микромоливий
хизмат
,
инвестор
,
халқаро
молия
институтлари
,
микроқарз
,
микролизинг
,
фоиз
,
валюта
ва
кредит
-
молия
муносабатлари
,
давлатнинг
мақсадли
жамғармаларининг
маблағлари
.
Аннотация
:
в
данной
статье
изучены
микрофинансовые
услуги
,
предоставляемые
микро
-
кредитными
организациями
,
микро
-
финансовые
услуги
,
виды
микрофинансовых
услуг
,
микро
-
кредитные
организации
,
микрофинансовые
услуги
,
предоставляемые
инвесторам
,
а
также
иностранными
инвесторами
,
привлечение
средств
путем
заключения
инвестиционных
договоров
.
Ключевые
слова
:
банк
,
не
-
банк
,
микрокредит
,
микрофинансовые
услуги
,
инвестор
,
международные
финансовые
институты
,
микродолг
,
микролизинг
,
про
-
цент
,
валюта
и
кредитно
-
финансовые
отношения
,
гос
-
ударственные
целевые
фонды
Annotation:
in this article is studied microfinance ser-
vices provided by micro-credit institutions, micro-financial
services, the types of microfinance services, micro-credit
institutions, microfinance services provided to investors,
as well as foreign investors, raising funds through the con-
clusion of investment contracts.
Key words:
bank, non-bank micro-credit, micro-
finance services, investors, international financial institu-
tions, mikrodebt, micro-leasing, percent, currency and
credit-financial relations, state funds
Микрокредит
ташкилотлари
томонидан
кўрсатиладиган
микромолиявий
хизматлар
муайян
манбалар
асосида
амалга
оширилади
.
Кўп
ҳолларда
бу
манбалар
муассисларнинг
ўз
маблағлари
ҳисобланса
,
бир
қатор
хорижий
мамлакатларда
эса
мижозлардан
жалб
этилган
маблағлар
ҳисобидан
хизматларни
молиялаштириш
амалга
оширилади
.
Бу
ҳолат
айниқса
,
банклар
томонидан
микромолиявий
хизматларни
кўрсатиш
аниқроқ
намоён
бўлади
.
Айни
ушбу
масаланинг
аҳамияти
ва
долзарблигига
юртбошимиз
Ш
.
Мирзиёев
мамлакатимизни
2016
йилда
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантиришнинг
асосий
якунлари
ва
2017
йилга
мўлжалланган
иқтисодий
дастурнинг
энг
муҳим
устувор
йўналишларига
бағишланган
Вазирлар
Маҳкамасининг
кенгайтирилган
мажлисидаги
“
Танқидий
таҳлил
,
қатъий
тартиб
-
интизом
ва
шахсий
жавобгарлик
–
ҳар
бир
раҳбар
фаолиятининг
кундалик
қоидаси
бўлиши
керак
”
номли
маърузасида
қуйидаги
фикр
-
мулоҳазани
билдириб
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
ўтдилар
,..
мамлакатимиз
ҳудудларига
салмоқли
инвестицияларни
киритишга
доир
муаммоларга
алоҳида
эътибор
қаратиш
зарур
.
Шу
сабабли
тажриба
лойиҳаси
тариқасида
Миллий
банк
мисолида
қуйидаги
тизимни
жорий
этиш
бўйича
таклиф
киритаман
.
Банк
инвестиция
фаолиятига
ўз
маблағлари
билан
бирга
,
ташқаридан
молиялаштириш
манбаларини
жалб
этиш
бўйича
чора
-
тадбирлар
ишлаб
чиқиши
керак
[1, 2-
бет
].
Бироқ
микромолиявий
хизматлар
нобанк
тузилмалар
,
хусусан
,
микрокредит
ташкилотлари
томонидан
амалга
оширилиши
сабабли
ҳам
улар
томонидан
кўрсатилаётган
молиявий
хизматларнинг
манбалари
доирасини
аниқлаш
ва
қонуний
майдон
доирасида
ифодалаш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Зеро
,
молиявий
хизматларнинг
манбалари
доирасини
қонунчилик
аниқ
ифодамаслик
турли
суиистеъмолликлари
ва
қонун
бузилиш
ҳолатларини
юзага
келитириш
мумкин
.
Шу
боис
“
Микрокредит
ташкилотлари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
14-
моддаси
айнан
шу
масалага
бағишланган
.
Мазкур
нормага
кўра
,
микрокредит
ташкилоти
қуйидагилар
ҳисобидан
микромолиявий
хизматлар
кўрсатади
:
ўз
маблағлари
,
шу
жумладан
олган
даромадлари
;
инвесторлар
,
шу
жумладан
чет
эллик
инвесторлар
томонидан
инвестиция
шартномалари
асосида
бе
-
рилган
маблағлар
;
банкларнинг
кредитлари
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларининг
маблағлари
;
халқаро
молия
институтлари
,
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
,
шу
жумладан
чет
эл
нодавлат
но
-
тижорат
ташкилотларининг
грантлари
ва
қарз
ма
-
блағлари
;
қонун
ҳужжатларида
тақиқланмаган
бошқа
манба
-
лар
.
Микрокредит
ташкилотларининг
ўз
маблағлари
деганда
,
муассислар
томонидан
устав
капиталига
киритилган
ёки
молиявий
хизматларни
кўрсатиш
учун
ажратилган
маблағларни
тушуниш
мумкин
. 2011
йилнинг
24
декабрь
кунидан
бошлаб
“
Микрокредит
ташкилотларининг
фаолиятини
лицензиялаш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низомга
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритилиши
билан
мувофиқ
ҳолдаги
Марказий
банк
бошқармасининг
қарори
кучга
кирди
ва
унга
кўра
, 2012
йилнинг
1
январь
кунидан
бошлаб
микрокредит
ташкилотлари
устав
фондининг
минимал
ҳажми
миллий
валютада
100
минг
евро
эквивалентга
тенг
деб
ўрнатилади
.
Микрокредит
ташкилотларининг
даромадларига
улар
томонидан
кўрсатилган
микромолиявий
хизматлар
:
микроқарз
,
микрокредит
,
микролизинг
ҳисобидан
олинадиган
фоизлар
назарда
тутилади
.
Микрокредит
ташкилотлари
инвесторлар
,
шу
жумладан
чет
эллик
инвесторлар
томонидан
инвестиция
шартномалари
асосида
берилган
маблағлар
ҳисобидан
микромолиявий
хизматлар
кўрсатиши
мумкин
.
Инвестиция
атамаси
лотинча
in-vestire
дан
олинган
бўлиб
,
ўзбек
тилига
таржима
қилинганда
“
кийинтириш
,
қоплаш
,
ўраш
”
маъноларини
билдиради
[2, 893-
бет
].
Иқтисодиёт
ва
молия
соҳаларидаги
адабиётларда
эса
,
инвестиция
атамаси
маблағлар
ва
сармоянинг
ҳаракатланиши
сифатида
талқин
этилади
.
Масалан
,
Ж
.
Кейнснинг
фикрича
,
инвестиция
сармоя
мол
-
мулки
қийматини
унинг
асосий
,
айланма
ёки
ликвидли
маблағ
эканлигидан
қатъий
назар
ўсишидир
[3, 54-
бет
].
Лоренс
Ж
.
Гитман
,
Майкл
Д
.
Жонкларнинг
қайд
этишига
кўра
,
инвестицияни
капитал
қийматининг
сақланишини
ёки
ўсиб
боришини
кафолатловчи
ва
фойда
ошишига
ижобий
таъсир
кўрсатувчи
маблағларни
жойлаштириш
усули
ҳисобланади
[4, 10-
бет
].
Албатта
,
ушбу
фикрларда
инвестициялар
пул
қўйилмаларни
амалга
ошириш
ва
жорий
этиш
усули
сифатида
моҳияти
келтирилган
.
Хорижий
иқтисодий
адабиётларда
,
жумладан
,
Америка
қўшма
штатлари
(
АҚШ
)
да
мутахассислар
инвестицияларнинг
бир
нечта
хили
мавжудлигини
билдиришсада
,
инвестицияларнинг
энг
асосий
кўриниши
молиявий
инвестициялар
эканлигини
қайд
этишади
[5, 1-
бет
].
Дарҳақиқат
,
инвестицияларнинг
асосий
тури
–
молиявий
инвестиция
бўлиб
,
пул
маблағларини
ишлаб
чиқариш
ва
саноатнинг
исталган
турини
ривожлантиришга
,
мамлакатда
тадбиркорлик
ва
кичик
бизнес
ривожлантиришга
қаратиш
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикасининг
2014
йил
9-
декабрдаги
ЎРҚ
−
380-
сон
янги
таҳрирдаги
“
Инвестиция
фаолияти
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
3-
моддасига
кўра
,
инвестициялар
–
қонун
ҳужжатларида
тақиқланмаган
тадбиркорлик
фаолияти
ва
бошқа
турдаги
фаолият
объектларига
киритиладиган
моддий
ва
номоддий
неъматлар
ҳамда
уларга
бўлган
ҳуқуқлар
,
шу
жумладан
интеллектуал
мулкка
бўлган
ҳуқуқлар
,
шунингдек
реинвестициялардир
.
Инвестор
–
инвестиция
фаолияти
объектларига
ўз
маблағларини
инвестиция
қилишни
ва
бошқа
инвестиция
ресурсларини
жалб
этишни
амалга
оширувчи
инвестиция
фаолияти
субъекти
ҳисобланади
.
Микрокредит
ташкилоти
милллий
инвесторлар
маблағлари
билан
бирга
,
чет
эллик
инвесторларнинг
ҳам
маблағларини
жалб
этиши
мумкинки
,
чет
эллик
инвесцияларининг
мақоми
Ўзбекистон
Республикасининг
1998
йил
30
апрелдаги
609-I-
сон
“
Чет
эл
инвестициялари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
билан
белгиланган
.
Ушбу
қонуннинг
3-
моддаси
биринчи
қисмига
биноан
,
чет
эллик
инвесторлар
томонидан
тадбиркорлик
фаолияти
ва
қонун
ҳужжатларида
тақиқланмаган
бошқа
турдаги
фаолият
объектларига
қўшиладиган
барча
турдаги
моддий
ва
номоддий
бойликлар
ҳамда
уларга
бўлган
ҳуқуқлар
,
шу
жумладан
интеллектуал
мулкка
бўлган
ҳуқуқлар
,
шунингдек
реинвестициялар
чет
эл
инвестициялари
деб
эътироф
этилади
.
Мазкур
Қонуннинг
4-
моддасида
эса
кимлар
чет
эллик
инвесторлар
бўлиши
мумкинлиги
назарда
тутилган
.
Унга
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикасида
чет
эллик
инвесторлар
қуйидагилар
бўлиши
мумкин
:
чет
эл
давлатлари
,
чет
эл
давлатларининг
маъму
-
рий
ёки
ҳудудий
органлари
;
давлатлараро
битимлар
ёки
бошқа
шартномаларга
мувофиқ
ташкил
топган
ёки
халқаро
оммавий
ҳуқуқ
субъектлари
бўлган
халқаро
ташкилотлар
;
чет
эл
давлатларининг
қонун
ҳужжатларига
муво
-
фиқ
ташкил
топган
ва
фаолият
кўрсатиб
келаётган
юридик
шахслар
,
бошқа
ҳар
қандай
ширкатлар
,
ташки
-
лотлар
ёки
уюшмалар
;
чет
давлат
фуқаролари
ва
Ўзбекистон
Республика
-
сидан
ташқарида
доимий
равишда
яшовчи
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
.
Микрокредит
ташкилотлари
микромолиявий
хизматлар
кўрсатиш
учун
инвесторлар
,
шунингдек
чет
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
эллик
инвесторлар
билан
инвестиция
шартномаларини
тузиш
йўли
билан
маблағларни
жалб
этиши
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Тўғридан
-
тўғри
хусусий
хорижий
инвестицияларни
жалб
этишни
рағбатлантириш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
2005
йил
11
апрелдаги
ПФ
–3594-
сон
Фармони
ва
шу
Фармон
асосида
Вазирлар
Маҳкамасининг
2005
йил
2
августдаги
180-
сон
қарорига
асосан
“
Инвестиция
шартномаларини
тузиш
ва
амалга
ошириш
тартиби
”
тўғрисида
низом
ишлаб
чиқилган
бўлиб
,
ушбу
низомнинг
7-
бандига
биноан
,
инвестиция
шартномасида
қуйидагилар
кўрсатилиши
керак
:
инвестициялар
объекти
ва
ҳажми
;
инвестиция
шартномасининг
амал
қилиш
муддати
ва
шартлари
;
инвесторнинг
,
шу
жумладан
инвестициялаш
ҳажми
,
ишлаб
чиқаришнинг
муайян
ҳажмини
таъминлаш
,
маҳсулот
ишлаб
чиқаришни
маҳаллийлаштириш
ва
сифатининг
кафолатланган
даражаси
,
ўзи
ишлаб
чиқарган
товарлар
экспорти
ва
кўрсатадиган
хизма
-
тлари
ҳажми
,
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳукумати
ка
-
фолати
остида
жалб
этиладиган
кредитларнинг
қайта
-
рилишини
таъминлаш
,
атроф
муҳитни
муҳофаза
қилиш
,
табиий
ресурслардан
оқилона
фойдаланиш
соҳасидаги
қонун
ҳужжатларига
,
меҳнат
қонунчилигига
ва
техника
хавфсизлигига
риоя
қилиш
,
ишлаб
чиқариш
фаолиятининг
бошқа
соҳалари
бўйича
ҳуқуқ
ва
мажбу
-
риятлари
;
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳукуматининг
,
шу
жум
-
ладан
қонун
ҳужжатларида
белгиланганларга
қўшимча
кафолатлар
ва
ҳимоя
чоралари
бериш
бўйича
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
;
лойиҳа
-
смета
ҳужжатларини
тайёрлаш
,
пудрат
ишларига
шартномалар
тузиш
муддатлари
,
молия
-
лаштириш
манбалари
,
лойиҳани
амалга
ошириш
жадваллари
,
инвестиция
лойиҳасининг
амалга
ошири
-
лишини
техник
назорат
қилиш
тартиби
тўғрисидаги
ахборотлар
;
чет
эллик
инвестор
томонидан
унинг
мажбуриятла
-
ри
ижроси
тўғрисидаги
ҳисоботларни
тақдим
этиш
тар
-
тиби
ва
муддатлари
;
томонларнинг
инвестиция
шартномаси
шартларига
риоя
қилмаганлиги
учун
жавобгарлиги
;
ўзгартиришлар
киритиш
тартиби
;
инвестиция
шартномасининг
амал
қилишини
тўхта
-
тиш
тартиби
;
инвестиция
шартномасидан
келиб
чиқадиган
низо
-
ларни
ҳал
этиш
тартиби
ва
кўриб
чиқиш
жойи
.
Инвестиция
шартномасида
инвестиция
лойиҳаси
хусусиятига
қараб
бошқа
шартлар
,
шу
жумладан
:
томонларнинг
минтақанинг
ишлаб
чиқариш
ва
ижтимоий
инфратузилмасини
ривожлантириш
бўйича
ўзаро
мажбуриятлари
;
инвесторнинг
шартномани
бажариш
натижасида
ўзига
тегишли
маҳсулотни
ва
олинган
фойдани
(
даро
-
мадларни
)
Ўзбекистон
Республикасидан
четга
чиқариш
ҳуқуқи
;
чет
эллик
инвесторнинг
Ўзбекистон
Республикаси
жисмоний
шахслари
бўлган
ходимларни
ёллаш
ва
ўқитиш
бўйича
мажбуриятлари
,
технологиялардан
фойдаланиш
шартлари
,
шунингдек
инвесторнинг
ин
-
вестиция
лойиҳасини
амалга
ошириш
тугаллангандан
кейин
ташкил
этилган
ташкилотнинг
ходимларини
ўқитиш
бўйича
мажбуриятлари
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Молия
-
банк
тизими
барқарорлигини
таъминлашга
доир
комплекс
чора
-
тадбирларнинг
амалга
оширилиши
фаол
инвестиция
сиёсатини
ҳаётга
татбиқ
этиш
имконини
берди
.
Бунинг
самарасида
банклар
умумий
капитали
жорий
йилнинг
биринчи
ярмида
23,3
фоиз
,
уларнинг
активлари
25,1
фоиз
,
банклардаги
депозитлар
27,7
фоиз
кўпайди
.
Натижада
тижорат
банклари
маблағлари
ҳисобидан
иқтисодиётга
кредит
ажратиш
ҳажми
26,2
фоиз
ўсди
.
Бунда
банк
кредитларининг
қарийб
80
фоизини
инвестиция
мақсадлари
учун
узоқ
муддатли
кредитлар
ташкил
қилди
.
Шу
йилнинг
биринчи
ярмида
иқтисодиётда
ўзлаштирилган
капитал
қўйилмалар
умумий
ҳажмининг
23
фоиздан
зиёдини
хорижий
инвестиция
ва
кредитлар
ташкил
этди
.
Уларнинг
ҳажми
ўтган
йил
шу
давридагига
қараганда
17,2
фоиз
ўсди
ва
1,8
миллиард
долларни
,
жумладан
,
тўғридан
-
тўғри
хорижий
инвестициялар
1,2
миллиард
долларни
ташкил
қилди
.
Иқтисодиётнинг
стратегик
тармоқларида
йирик
инвестиция
лойиҳаларини
амалга
ошириш
учун
Ўзбекистон
Тикланиш
ва
тараққиёт
жамғармаси
ҳисобидан
ўзлаштирилган
маблағлар
ҳажми
6,9
фоиз
кўпайди
ва
240
миллион
доллардан
ошди
.
Ўзлаштирилган
капитал
қўйилмаларнинг
51
фоиздан
ортиғини
корхона
ва
аҳоли
маблағлари
ҳисобидан
йўналтирилган
инвестициялар
ташкил
қилди
.
Бу
фаол
инвестиция
сиёсатини
амалга
ошириш
,
шунингдек
тадбиркорлик
даромадлари
ўсишини
рағбатлантириш
ва
аҳоли
яшаш
даражаси
ҳамда
шароитларини
юксалтириш
чора
-
тадбирларини
рўёбга
чиқариш
учун
қўшимча
ички
захиралар
жалб
этилгани
самарасидир
[6, 2-
бет
].
Маълумки
,
микрокредит
ташкилотлари
ўз
фаолиятларни
самарали
амалга
ошириш
учун
банкларнинг
кредитлари
ва
давлат
мақсадли
жамғармаларининг
маблағларидан
фойдаланишлари
мумкин
.
Бунда
микрокредит
ташкилотлари
давлатнинг
мақсадли
жамғармаларининг
маблағларини
кичик
бизнес
тузилмаларини
қўллаб
-
қувватлашга
йўналтиришлари
мумкин
.
Микрокредит
ташкилотлари
томонидан
кўрсатиладиган
молиявий
хизматлар
манбаларининг
яна
бир
тури
–
бу
халқаро
молия
институтлари
,
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
,
шу
жумладан
чет
эл
нодавлат
нотижорат
ташкилотларининг
грантлари
ва
қарз
маблағлари
ҳисобланади
.
Халқаро
молия
институтлари
жаҳон
иқтисодиёти
ва
халқаро
молия
муносабатларини
барқарорлаштириш
мақсадида
жаҳон
ҳамжамиятининг
ҳаракатларини
бирлаштиришга
,
валюта
ва
кредит
-
молия
муносабатларини
давлатлараро
тартибга
солишни
амалга
оширишга
,
жаҳон
валюта
ва
кредит
-
молия
сиёсати
тактикаси
ва
стратегиясини
ҳамкорликда
ишлаб
чиқиш
ва
мувофиқлаштиришга
хизмат
қилади
.
Халқаро
валюта
фонди
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
(
БМТ
)
нинг
ихтисослашган
бўлинмаси
ҳисобланади
.
Ушбу
ташкилотнинг
1944
йил
22
июлда
валюта
-
молия
масалаларига
бағишлаб
ўтказилган
Бреттон
-
Вудс
конференциясида
Халқаро
валюта
фонди
хартиясининг
асослари
ишлаб
чиқилди
. 1945
йил
27
декабрда
эса
хартиянинг
мақбул
варианти
29
та
давлат
томонидан
имзоланди
.
Шу
боис
ўша
сана
Халқаро
валюта
фонди
расман
ташкил
топган
кун
си
-
фатида
тарих
саҳифаларига
муҳрланди
.
Фонд
эса
аъзо
давлатлар
ўртасида
валюта
-
кредит
муноса
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
батларини
тартибга
солиб
туриш
ва
уларга
тўлов
ба
-
лансининг
тақчиллиги
билан
боғлиқ
валютавий
қийин
-
чиликлар
пайтида
чет
эл
валютасида
қисқа
ва
ўрта
муддатли
кредитлар
бериш
йўли
билан
молиявий
ёр
-
дам
кўрсатувчи
ҳукуматлараро
ташкилотга
айланди
.
Халқаро
тикланиш
ва
тараққиёт
банки
(
қисқача
–
Жаҳон
банки
)
эса
Халқаро
валюта
фонди
билан
бир
вақтда
тузилган
дастлабки
давлатлараро
инвестиция
институти
ҳисобланади
.
У
1945
йили
АҚШда
бўлиб
ўтган
Бреттон
Вудс
конференциясида
45
та
давлат
вакиллари
келишуви
асосида
таъсис
этилди
.
Ҳам
муа
-
ссаса
ҳақидаги
битим
,
ҳам
унинг
низоми
бўлмиш
ҳуж
-
жат
ўша
йил
27
декабрдан
эътиборан
расман
кучга
кирди
.
Орадан
олти
ой
ўтгач
,
банк
ўз
фаолиятини
бошлади
.
Унинг
асосий
мақсади
атроф
-
муҳитга
зарар
етказмай
,
иқтисодий
ривожланишга
эришишга
,
аҳоли
-
нинг
барча
қатламларига
уларнинг
манфаатларига
мос
ёрдам
кўрсатишга
,
янги
имкониятлар
яратиш
ва
умид
уйғотишга
,
камбағаллик
кўламини
қисқартиришга
қара
-
тилган
.
Асосий
вазифалари
эса
қашшоқлик
ва
очликка
барҳам
бериш
,
ҳамма
учун
бошланғич
таълимни
таъминлаш
,
болалар
ўлимини
камайтириш
,
спид
,
са
-
ратон
ва
шу
каби
касалликларга
қарши
курашиш
,
она
-
ликни
муҳофаза
қилишни
яхшилаш
,
атроф
-
муҳитга
салбий
таъсир
ўтказмасдан
иқтисодий
ўсишга
эришиш
,
ривожланишни
таъминлаш
учун
халқаро
ҳамкорликни
шакллантириш
,
эркаклар
ва
аёлларнинг
тенг
ҳуқуқли
-
лигини
жорий
этиш
,
хотин
-
қизларнинг
ҳуқуқ
ва
имкони
-
ятларини
кенгайтиришдан
иборатдир
.
1991
йили
Лондонда
Европа
тикланиш
ва
тараққиёт
банкининг
очилиш
маросими
бўлиб
ўтди
.
Унга
ҳозир
61
та
давлат
аъзо
.
Бундан
ташқари
,
иккита
Европа
ҳам
-
жамияти
ва
Европа
инвестиция
банки
молиялашти
-
рувчи
ташкилот
ҳисобланади
.
Бош
офиси
Лондонда
жойлашган
.
Мазкур
муассаса
иқтисодиёти
бозор
муно
-
сабатига
ўтаётган
давлатларга
хусусий
мулкчилик
жа
-
раёнларини
шакллантиришда
кўмаклашади
.
Шубҳасиз
,
бунда
инвестиция
муҳим
ўрин
тутади
.
1965
йил
ниҳоясида
Филиппиннинг
Манила
шаҳри
-
да
27
та
давлат
вакиллари
иштирокида
Осиё
тараққи
-
ёт
банкини
таъсис
этиш
учун
конференция
чақирилиб
,
уни
тузиш
тўғрисидаги
битим
имзоланди
.
Бу
ҳужжат
1966
йил
22
августдан
кучга
кирди
.
Банк
ўз
кредит
фа
-
олиятини
1967
йилдан
йўлга
қўйди
.
Бугунги
кунда
унинг
аъзолари
67
тага
етган
.
Шундан
48
таси
ҳудудий
,
19
таси
ҳудудий
бўлмаган
мамлакатлардир
.
Банкнинг
бош
мақсади
Осиё
ва
Узоқ
Шарқдаги
аъзоларининг
иқтисодий
тараққиётига
ёрдамлашиш
,
минтақавий
ҳамкорликни
рағбатлантириш
,
камбағаллик
даражаси
-
ни
пасайтириш
,
аёлларга
жамиятда
ўз
ўринларини
топиб
олишларига
кўмаклашиш
,
аҳоли
сони
кўпайиши
-
ни
ҳисобга
олган
ҳолда
меҳнат
ресурсларини
риво
-
жлантириш
,
табиатдан
тўғри
фойдаланишни
таъмин
-
лаш
каби
долзарб
масалаларни
қамраб
олади
.
Шу
асно
у
ривожланаётган
аъзо
давлатларни
ижтимоий
-
иқтисодий
жиҳатдан
қўллаб
-
қувватлаш
учун
ўз
восита
-
лари
орқали
кўмаклашиш
,
лойиҳа
ва
дастурларни
тай
-
ёрлашда
мутахассислар
хизмати
орқали
ва
техник
жиҳатдан
ёрдам
кўрсатиш
,
иқтисодий
ўсишни
таъмин
-
лаш
учун
давлат
ва
хусусий
инвестицияларни
рағбат
-
лантиришга
доир
ишларни
амалга
оширади
.
Ўзбекистон
Мустақилликка
эришгач
, 1992
йили
Халқаро
валюта
фондига
,
Жаҳон
ҳамда
Европа
тикла
-
ниш
ва
тараққиёт
банкларига
, 1995
йил
эса
Осиё
та
-
раққиёт
банкига
аъзо
бўлди
.
Осиё
тараққиёт
банки
(
ОТБ
) 1966
йилда
ташкил
топган
ва
унга
67
та
мамлакат
(48
та
Осиё
–
тинч
океа
-
ни
минтақасидаги
ва
19
та
ҳудуддан
ташқари
мамла
-
катлар
)
аъзо
.
ОТБга
аъзо
мамлакатлар
қатнашув
улу
-
шига
мутаносиб
равишда
овоз
бериш
ҳуқуқига
эга
.
ОТБнинг
–
йирик
акциядорлари
Япония
ва
АҚШ
ҳар
бири
– 15,6
ва
Хитой
– 6,4,
Ҳиндистон
– 6,3,
Австралия
– 5,8,
Индонезия
– 5,4,
Канада
– 5,2,
Корея
Республи
-
каси
– 5,0
фоизлик
улушга
эга
.
ОТБ
мақсади
:
Осиё
–
тинч
океани
минтақасида
жойлашган
банкга
аъзо
ри
-
вожланаётган
мамлакатларга
камбағалликни
камайти
-
риш
ва
аҳоли
турмуш
сифатини
яхшилашга
ёрдам
бе
-
ришдан
иборат
;
ОТБни
иқтисодий
ёрдам
беришининг
асосий
дастаклари
–
займлар
,
техник
ёрдам
,
грантлар
,
тавсиялар
ва
тадқиқ
этишдан
иборатдир
.
Аъзоликдаги
мавжуд
бундай
кенг
имкониятлар
ОТБда
Осиё
мин
-
тақасидан
ташқари
мамлакатлар
улушининг
ортишига
олиб
келди
,
уларга
банк
акцияларининг
қарийб
37
фо
-
изи
ва
овозларининг
35
фоизи
тўғри
келади
.
ОТБ
мо
-
лиялаштирадиган
соҳалар
:
транспорт
ва
коммуника
-
ции
,
энергетик
лойиҳалар
,
қишлоқ
хўжалиги
ва
табиий
ресурслар
,
молия
,
ижтимоий
инфратузилма
соҳалари
-
ни
молиялаштиришдир
.
ОТБда
Осиё
ривожланиш
фонди
(20,5
млрд
.
долл
.)
ва
Махсус
техник
ёрдам
фонди
(721,7
млн
.
долл
.)
мавжуд
. 1988
йилда
Банк
ва
Япония
ҳукумати
ўртасида
Техник
ёрдам
кўрсатиш
бўйича
Япония
махсус
фонди
ташкил
этилди
.
ОТБ
ри
-
вожланаётган
мамлакатларга
қуйидаги
фондлар
ҳисо
-
бидан
кредитлар
беради
: 1)
оддий
фонд
ҳисобидан
тижорат
шартлари
асосида
25
йил
муддатга
(
барча
кредитларнинг
қарийб
2/3
қисми
); 2)
Осиё
ривожланиш
махсус
фонди
ҳисобидан
имтиёзли
1 – 3
фоиз
ставка
-
лар
бўйича
камбағал
мамлакатларга
40
йилгача
муд
-
датга
.
ОТБ
ўз
кредитларининг
30
фоизини
имтиёзли
шартларда
махсус
фонддан
беради
.
У
ушбу
ма
-
блағларни
Европа
бозорларига
йўналтириб
,
уларни
ривожланаётган
мамлакатларга
25 – 40
йилга
мўлжал
-
ланган
узоқ
муддатли
кредитларга
айлантиради
.
Ўзбе
-
кистон
ОТБга
1995
йилда
аъзо
бўлган
бўлиб
,
банкнинг
минтақавий
аъзолари
рўйхатида
15-
ўринни
,
йирик
ак
-
ционерлар
рўйхатида
эса
22-
ўринни
эгаллайди
.
Ўзбе
-
кистон
ОТБнинг
23 834
та
акциясига
(0,67%)
ва
37 066
та
овозга
(0,84%)
эга
[7,
3-
бет
].
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
ҳузуридаги
Нодавлат
нотижорат
ташкилотларини
ва
фуқаролик
жамиятининг
бошқа
институтларини
қўллаб
-
қувватлаш
жамоат
фонди
маблағларини
бошқариш
бўйича
Парламент
комиссияси
2008
йил
2
октябрдаги
йиғилиши
баённомаси
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Нодавлат
нотижорат
ташкилотларивафуқаролик
жамияти
бошқа
институтларининг
лойиҳалари
танловини
ва
саралашниўтказиштартибитўғрисида
”
ги
Низомнинг
7-
бандига
кўра
,
танловда
нодавлат
нотижорат
ташкилоти
ва
фуқаролик
жамиятининг
танлов
шартлари
қўйган
талабларга
мос
бўлган
бошқа
институтлари
иштирок
этиши
мумкин
.
Умуман
олганда
,
бугунги
кунда
микрокредит
ташкилотларининг
микромолиявий
хизматлар
кўрсатиш
учун
маблағларнинг
манбалари
кенгайтириш
энг
аввало
микрокредит
ташкилотлари
фаолиятини
жонлантириш
ва
уларнинг
фаоллигини
ошириш
нуқтаи
назаридан
муҳимдир
.
Шу
боис
микрокредит
ташкилотларининг
маблағлари
манбалари
сифатида
қисқа
муддатли
,
юқори
фоизли
тезкор
микромолиявий
хизматлар
тизимини
жорий
этиш
ҳамда
ушбу
ташкилотларга
хорижий
валютада
микромолиявий
хизматлар
кўрсатиш
ҳуқуқини
бериш
мақсадга
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
мувофиқ
бўлар
эди
.
Албатта
,
бу
турдаги
микромолиявий
хизматлар
узоқ
вақтлар
давомида
микрокредит
ташкилотлари
хизматларидан
фойдаланиб
келаётган
ишончли
мижозларга
тақдим
этилиши
назарда
тутилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Халқ
сўзи
. 2017
йил
16
январь
№
11(6705)
2.
Ананьев
П
.
М
.
Полный
латинский
словарь
. –
М
.:
1962. –
С
. 893.
3.
Кейнс
Дж
.
Общая
теория
занятости
,
процент
и
денег
. /
Пер
.
с
англ
.
Н
.
Н
.
Любимова
;
Под
ред
.
Л
.
П
.
Куракова
. –
М
.: 2000. –
С
. 54.
4.
Гитман
Л
.
Дж
.,
Джон
М
.
Д
.
Основы
инвестирова
-
ния
. –
М
.: 1997. –
С
. 10.
5.
Инвестиции
. /
Сост
.
У
.
Ф
.
Шарп
,
Г
.
Дж
.
Алексан
-
дер
,
Дж
.
Бейли
.
М
., 1997.
С
. 1.
6.
Ўзбекистон
республикасини
2016
йилнинг
биринчи
ярмида
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
якунлари
тўғрисида
//
Халқ
сўзи
2016
йил
27
июль
.
7.
Омаров
М
.,
Иминахунова
Д
.
Халқаро
молия
ин
-
ститутлари
фаолияти
таҳлили
:
Осиё
тараққиёт
банки
мисолида
// "
БИРЖА
". 14.07.2012 |
Номер
:
№
82 (1493).
О
.
Дадаходжаев
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
ТАШУВЧИНИНГ
ФУҚАРОЛИК
ЖАВОБГАРЛИГИНИ
МАЖБУРИЙ
СУҒУРТА
ҚИЛИШ
ШАРТНОМАСИ
ВА
УНИНГ
МУҲИМ
ШАРТЛАРИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
муаллиф
ташиш
муносабатларида
ташувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
килиш
шартномаси
ва
унинг
муҳим
шартларини
очиб
беришга
харакат
қилган
.
Шунингдек
,
мақолада
ташувчининг
қандай
турдаги
мажбуриятларини
суғурта
қилишга
оид
масалалар
кўриб
чиқилган
.
Олиб
борилган
тадқиқот
натижасида
муаллиф
бир
қатор
хулосаларни
келтириб
ўтган
.
Калит
сўзлар
:
ташиш
,
ташувчи
,
ташувчининг
фуқаролик
жавобгарлиги
,
суғурта
,
мажбурий
суғурта
,
суғурта
харажатлари
,
суғурта
ходисаси
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автор
говорит
о
договоре
перевозчика
об
обязательном
страховании
гражданской
отвественности
перевозчика
и
ее
важных
условиях
при
осуществлении
перевозок
.
Также
в
статье
рассмотрены
виды
обязательного
страхования
.
По
проведенному
исследованию
автор
предлогает
несколько
выводов
.
Ключевые
слова
:
перевозка
,
перевозчик
,
гражданская
ответственность
перевозчика
,
страхование
,
обязательное
страхование
,
страховые
расходы
,
страховой
случай
.
Annotation:
in this article the author has tried to
disclose the contract of the carrier on compulsory
insurance of civil liability of the carrier and its important
conditions for the carriage. Also in the article types of
compulsory insurance are considered. According to the
research, the author made several conclusions.
Key words:
transportation, carrier, civil liability of the
carrier, insurance, compulsory insurance, insurance costs,
insurance event.
Жамиятда
юзага
келадиган
ижтимоий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишда
қонун
нормалари
ва
шартнома
қоидалари
асосий
восита
ҳисобланади
.
Агар
қонун
нормалар
ижтимоий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишда
умумий
ва
ижтимоий
муносабатларнинг
тегишли
тури
учун
хос
бўлган
барча
вазиятлар
учун
тавсиявий
тусга
эга
бўлган
қоидаларни
назарда
тутса
,
шартномалар
аниқ
олинган
ҳар
бир
вазиятни
бевосита
тартибга
солишга
оид
бўлган
шартларни
ифодалайди
.
Шу
сабабли
ҳам
ижтимоий
муносабатларни
шартномалар
воситасида
ҳуқуқий
тартибга
солиш
ўзининг
самарали
ва
мақсадлилик
хусусияти
билан
ажралиб
туради
.
Шартнома
–
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
шакли
сифатида
шартнома
қатнашчиларининг
хоҳиш
-
иродаси
ва
ҳаракатларини
намоён
этиш
ҳамда
расмийлаштиришнинг
воситаси
сифатида
хизмат
қилади
[1].
Ташувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилиш
шартномаси
ҳам
йўловчи
,
багаж
ва
юк
ташиш
муносабатларида
ташувчининг
ўз
мажбуриятларини
бажармаган
ёки
лозим
даражада
бажармаганда
ташувчига
нисбатан
юзага
келадиган
мулкий
жавобгарликни
суғурталашни
назарда
тутади
.
Мутахассисларнинг
фикрича
,
ташиш
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
ислоҳотлари
мазкур
соҳада
суғурта
хизматларини
ривожлантиришни
тақозо
этади
.
