ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010. – 53
б
.
2.
Раҳмонқулов
ва
бошқалар
.
Иқтисодиётни
эркинлаштиришни
ҳуқуқий
таъминлаш
муаммолари
/
О
.
Оқюлов
ва
Ш
.
Н
.
Рўзиназаровларнинг
умумий
таҳрири
остида
. –
Т
.:
ТДЮУ
, - 72
б
.
3.
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Хусусий
мулк
ва
унинг
дахлсиз
-
лиги
. –
Т
.: 2000. - 64
б
.
4.
Тадбиркорлик
ҳуқуқи
:
Умумий
қисм
.
Дарслик
/
Маъсул
муҳаррир
Ш
.
Н
.
Рўзиназаров
. -
Т
.:
Консауди
-
тинформ
, 2002. - 238
б
.
5.
Абдусаломов
М
.
Э
.
Тадбиркорлар
ҳуқуқ
ва
ман
-
фаатларини
ҳимоя
қилишнинг
фуқаролик
ҳуқуқий
усуллари
ва
муаммолари
:
Юрид
.
фан
.
номз
.
дисс
...
автореф
. –
Т
.: 2003. -
Б
. 9-10.
6.
Эргашев
В
.
Фуқаролар
хусусий
мулк
ҳуқуқи
вужудга
келиш
ва
бекор
бўлишининг
илмий
-
назарий
жиҳатлари
:
Юрид
.
фан
.
номз
.
дисс
. ...
автореф
. –
Т
.:
2005.
Т
.
Мадумаров
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
МИКРОКЕДИТ
ТАШКИЛОТЛАРИ
ТОМОНИДАН
ТУЗИЛАДИГАН
ШАРТНОМАЛАР
ТИЗИМИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Бозор
муносабатлари
шароитида
товарлар
,
ишлар
,
хизматлар
ва
молиявий
маблағларнинг
эркин
ҳаракатда
бўлишини
ҳуқуқий
таъминлаш
воситаси
шартномалар
ҳисобланади
.
Шартномалар
ҳуқуқ
объектларнинг
муомалада
бўлишини
,
бир
шахсдан
иккинчи
шахсга
ўтишини
ва
товар
-
пул
-
товар
шаклидаги
моддий
неъметлар
ҳаракатланишини
юридик
жиҳатдан
расмийлаштиради
.
Шу
жиҳатдан
молиявий
маблағларнинг
муомалага
киритилиши
,
бир
шахсдан
иккинчи
шахсга
ўтказилиши
ва
улар
натижасида
янги
қиймат
ҳосил
бўлиши
ҳам
шартномалар
орқали
амалга
оширилади
.
Шартномалар
тузиш
ва
уларни
бажариш
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
ва
етказиб
бериш
фаолияти
билан
шуғулланувчи
субъектлар
учун
нечоғли
аҳамиятли
бўлса
,
молиявий
тузилмалар
учун
ҳам
шу
даражада
муҳим
ва
эътиборлидир
.
Айнан
мазкур
нуқтаи
назардан
айтиш
мумкинки
,
микрокредит
ташкилотлари
ҳам
ўзларининг
микромолиялаш
фаолиятларини
бевосита
шартномалар
тузиш
орқали
амалга
оширадилар
.
Бундан
улар
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
ва
ўз
фаолиятларининг
мақсадларидан
келиб
чиқиб
,
бир
қатор
банк
-
молия
хизматларини
кўрсатишга
оид
бўлган
шартномаларни
тузадилар
.
Бинобарин
бу
ҳолат
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Микрокредит
ташкилотлари
тўғрисида
”
ги
Қонуни
3-
моддаси
1-
қисмидан
англашилади
.
Мазкур
нормага
кўра
,
микрокредит
,
микроқарз
,
микролизинг
бериш
соҳасида
хизматлар
кўрсатиш
бўйича
фаолиятни
амалга
оширувчи
ва
ушбу
қонунга
мувофиқ
бошқа
микромолиявий
хизматлар
кўрсатувчи
юридик
шахс
микрокредит
ташкилотидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
томонидан
эълон
қилинган
Концепцияда
“...
ж
a
ҳон
молиявий
-
иқтисодий
инқирози
д
a
врид
a
м
a
мл
a
к
a
тимиз
молия
-
б
a
нк
тизими
ўзининг
б
a
рқ
a
рор
в
a
ишончли
эк
a
нини
исботл
a
ди
.
Шу
бил
a
н
бирг
a,
бу
тизимнинг
ян
a
д
a
муст
a
ҳк
a
мл
a
ниши
x
усусий
б
a
нкл
a
р
в
a x
усусий
мулкк
a a
сосл
a
нг
a
н
лизинг
,
суғурт
a
комп
a
ниял
a
ри
,
кр
e
дит
уюшм
a
л
a
ри
,
микромолиявий
т
a
шкилотл
a
р
к
a
би
молиявий
институтл
a
рни
т
a
шкил
этишнинг
қонунчилик
a
сосл
a
рини
ш
a
клл
a
нтириш
ҳисобид
a
н
б
a
нк
-
молия
соҳ
a
сиг
a x
усусий
к
a
пит
a
лни
ж
a
лб
қилиш
бил
a
н
ҳ
a
м
боғлиқ
”
1
Шу
жиҳатдан
олганда
,
микрокредит
ташкилотларининг
шартномавий
муносабатларини
ривожлантириш
,
уларнинг
хизматлар
кўрсатиш
шартномаларини
тузиш
орқали
ўз
капиталини
ошириб
боришлари
,
мамлакатда
барқарор
молиявий
тизимни
ривожлантиришга
имкон
беради
.
“
Микрокредит
ташкилотлари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
13-
моддасида
микрокредит
ташкилотлари
томонидан
кўрсатиладиган
хизматлар
турлари
кўрсатиб
ўтилган
бўлиб
,
ушбу
модданинг
1-2-
қисмларига
кўра
,
микрокредит
ташкилоти
қуйидаги
1
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010. – 50
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
турлардаги
микромолиявий
хизматлар
кўрсатиши
мумкин
:
микрокредитлар
ёки
микроқарзлар
бериш
;
қарз
мажбуриятларини
сотиб
олиш
ва
сотиш
(
факторинг
);
микрокредит
ташкилоти
лизинг
берувчи
сифатида
иштирок
этадиган
микролизинг
(
молия
ижараси
);
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бошқа
турдаги
мик
-
ромолиявий
хизматлар
кўрсатиш
,
шу
жумладан
ис
-
теъмол
кредитлари
бериш
.
Микрокредит
ташкилоти
микрокредитлар
,
мик
-
роқарзлар
,
микролизинг
бериш
ва
бошқа
микромоли
-
явий
хизматлар
кўрсатиш
билан
боғлиқ
маслаҳат
ва
ахборот
хизматлари
кўрсатиши
мумкин
.
Мазкур
нормадан
кўриниб
турибдики
,
микрокредит
ташкилотлари
аввало
қарз
ва
кредит
шартномалари
тузиш
йўли
билан
микрокредит
ва
микроқарз
хизматларини
кўрсатадилар
.
Таъкидлаш
лозимки
, “
Микромолиялаш
тўғрисида
”
ги
Қонунда
микрокредит
ва
микроқарз
тушунчалари
берилган
бўлиб
,
ушбу
Қонунда
микрокредит
ва
микроқарз
шартномалари
хусусида
қоидалар
белгиланмаган
.
Бу
ҳолатда
микрокредит
ташкилотлари
томонидан
кўрсатиладиган
микрокредит
ва
микроқарз
хизматлари
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексида
белгиланган
қарз
ва
кредит
шартномаларига
оид
нормалар
асосида
шартнома
тузиш
йўли
билан
амалга
оширилади
.
Бироқ
,
бу
ҳолатда
микрокредит
ва
микроқарз
тушунчалари
ФКда
белгиланган
кредит
ва
қарз
шартномаларининг
тушунчаларидан
фарқ
қилишини
эсдан
чиқармаслик
лозим
.
Агар
ФКда
қарз
шартномаси
сифатида
муайян
пул
суммаси
ёки
турга
хос
аломатлари
билан
белгиланадиган
ашёларни
қарз
олувчига
мулк
қилиб
бериш
назарда
тутилса
,
микроқарзда
фақат
қонун
билан
белгиланган
миқдордан
ошмайдиган
пул
суммалари
қайтариш
шарти
билан
қарз
олувчига
берилади
.
Микроқарзнинг
миқдори
“
Микромолиялаш
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
5-
моддасида
белгиланганидек
,
энг
кам
иш
ҳақининг
юз
баравари
миқдоридан
ошмайдиган
суммада
берилади
.
Анъанавий
қарз
шартномаларидан
фарқли
равишда
микроқарз
фақат
жисмоний
шахсларга
берилади
.
Кўриниб
турибдики
,
бу
ҳолатда
микроқарз
шартномасининг
объекти
бўлиб
,
қонунда
белгиланган
суммадан
ошмайдиган
пул
маблағлари
назарда
тутилмоқда
.
Бу
ўринда
“
пул
маблағлари
”
атамасига
нисбатан
юридик
адабиётларда
мавжуд
бўлган
баҳсли
ҳолатга
тўхталиб
ўтиш
лозим
.
Айрим
мутахассисларнинг
фикрича
,
қарз
шартномасининг
объектини
фақат
турга
хос
аломатлари
билан
белгиланадиган
ашёлар
ташкил
этади
.
Чунки
,
қарзга
олинган
ашё
“
истеъмол
”
қилиниши
натижасида
“
йўқ
бўлиб
кетади
”
ва
унинг
ўрнига
қарз
олувчи
айнан
шу
турдаги
,
сифатдаги
ва
миқдордаги
ашёни
қайтаради
.
Нақд
пул
ҳам
айнан
турга
хос
аломатлари
билан
белгиланадиган
ашё
хусусиятига
эга
ва
фақат
нақд
пулгина
қарз
шартномасининг
объекти
бўлиши
мумкин
.
Нақд
бўлмаган
пул
маблағлари
эса
қарз
шартномасининг
эмас
кредит
шартномасининг
объекти
бўлиши
мумкин
.
Шу
сабабли
ҳам
юридик
шахслар
иштирокидаги
муносабатларда
нақд
пул
мабалғларининг
айланмаси
чекланган
ва
улар
қарз
муносабатларининг
одатдаги
субъектлари
ҳисобланмайдилар
1
.
Бир
қатор
муаллифлар
(
В
.
В
.
Витрянский
ва
М
.
И
.
Брагинскийлар
2
,
С
.
С
.
Занковский
3
)
эса
мазкур
фикрларни
танқид
қилиб
,
қарз
шартномасининг
объектини
тор
маънода
талқин
этиш
керак
эмаслигини
,
нақд
бўлмаган
пул
маблағлари
қарзга
берилганда
,
мулк
ҳуқуқи
эмас
талаб
қилиш
ҳуқуқининг
қарз
олувчига
ўтиши
қарзнинг
моҳиятини
ўзгартирмаслигини
таъкидлашади
.
Мазкур
фикрларни
ривожлантириб
,
С
.
Ю
.
Эшонқулов
қуйидагиларни
билдиради
:
бинобарин
,
қарз
объекти
ҳисобланган
пул
ва
пул
маблағларининг
муайян
муддатда
қайтарилиш
шарти
билан
берилиши
ва
қарз
олувчи
ушбу
маблағларни
ўз
хоҳишига
кўра
истеъмол
қилиши
қарз
олувчининг
ўз
мулк
ҳуқуқини
амалга
ошириши
ҳисобланади
.
Гарчи
олимлар
ўртасида
нақд
бўлмаган
пул
маблағлари
қарзга
берилганда
қарз
олувчида
мулк
ҳуқуқи
эмас
талаб
қилиш
ҳуқуқи
вужудга
келади
деган
қараш
мавжуд
бўлса
-
да
,
бу
ҳолат
нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
қарзга
берилишини
инкор
этмайди
.
Нақд
бўлмаган
пул
маблағлари
қарзга
берилганда
ҳам
қарз
олувчи
уларни
нақд
пул
каби
тасарруф
этишга
ҳақли
бўлади
4
.
Мазкур
икки
нуқтаи
назар
таҳлилидан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
бу
вазиятда
нақд
бўлмаган
пул
маблағлари
қарз
объекти
сифатида
мулк
ҳуқуқининг
объекти
бўла
олмаслиги
сабабли
ҳам
уларни
қарз
шартномасининг
объекти
бўлишини
инкор
этиш
ўринли
.
Чунки
,
нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
қарз
олувчи
нақд
пул
каби
эркин
ва
исталган
вақтда
тасарруф
этиш
имконига
эга
бўлмайди
.
Одатда
нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
тасарруф
этиш
кўплаб
банк
таомиллари
ва
қоидаларига
риоя
этишни
,
турли
расмиятчиликлар
ва
ҳужжатларни
тўлдиришни
талаб
этади
.
Одатда
нақд
бўлмаган
пул
маблағлари
кредит
шартномасининг
объекти
бўлади
ва
бу
ҳолат
ФКнинг
744-
моддаси
1-
қисмидан
ҳам
англашилади
.
Мазкур
нормада
шартномада
назарда
тутилган
миқдорда
ва
шартлар
асосида
пул
маблағлари
(
кредит
)
бериш
кредит
эканлиги
назарда
тутилган
.
Қолаверса
,
нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
бирор
-
бир
мақсад
учун
ишлатиш
кўп
вақт
талаб
этиши
ва
ҳар
доим
иккинчи
шахс
–
банк
билан
боғлиқ
бўлиши
ҳам
нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
қарз
шартномасининг
объекти
бўлиши
мумкин
эмаслигини
кўрсатади
.
Зеро
,
қарз
олишдан
асосий
мақсад
қарз
олувчининг
мавжуд
эҳтиёжларини
тез
ва
самарали
қондириш
ҳисобланади
.
Нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
олиш
эса
бундай
талаблар
ва
мезонларга
жавоб
бермайди
.
Бундан
ташқари
,
нақд
пулли
муносабатларда
юридик
шахслар
ўртасида
деярли
қўлланилмаслиги
сабабли
ҳам
қонун
чиқарувчи
микроқарз
шартномасида
қарз
олувчи
жисмоний
шахс
бўлишини
белгилайди
.
Шу
сабабли
ҳам
“
Микромолиялаш
тўғрисида
”
ги
Қонунда
белгиланган
микроқарз
шартномасининг
объекти
1
Гражданское
право
.
в
2
т
.
т
. II.
Полутом
2, 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.:
Учебник
/
отв
.
ред
.
проф
.
Суханов
Е
.
А
. –
М
.: 2000. -
С
204.
2
Брагинский
М
.,
Витрянский
В
.
Договорное
право
.
Книга
I:
Общие
положения
. –
М
.:
Статут
, 1997. - 235
с
.
3
Комментарий
к
Гражданскому
кодексу
Российской
Федера
-
ции
,
ч
.II /
под
.
ред
.
Абовой
Т
.
Е
.
и
Кабалкина
А
.
Ю
. –
М
.: 2003. -
С
496.
4
Эшонқулов
С
.
Ю
.
Бозор
муносабатлари
шароитида
қарз
шартномасининг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муаммолари
:
Юрид
.
фан
.
номз
.
дис
. ... –
Тошкент
: 2012. – 28
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
ҳисобланган
пул
маблағлари
нақд
пул
сифатида
талқин
этилмоғи
ва
жисмоний
шахсларга
нақд
пул
ёки
пластик
карточкалар
шаклида
берилиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Бу
эса
ўз
навбатида
,
ФКнинг
732-
моддаси
ва
“
Микромолиялаш
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
5-
моддаси
ўртасидаги
номутаносиблик
мавжудлигини
кўрсатади
.
Зеро
, “
пул
маблағлари
”
деганда
одатда
нақд
бўлмаган
пул
тушунилади
ва
амалиётда
ҳам
шундай
талқин
этилади
.
ФКнинг
732-
моддасида
эса
қарзга
“
пул
мабалғлари
”
эмас
“
пул
”
берилиши
белгиланган
.
Мазкур
ҳолатдан
келиб
чиқиб
,
“
Микромолиялаш
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
5-
моддасидаги
“
пул
маблағлари
”
атамасини
“
пул
”
атамаси
билан
алмаштириш
зарур
.
Маълумки
,
кредит
тушунчаси
иқтисодий
ва
ҳуқуқий
нуқтаи
назардан
талқин
этилади
.
Юридик
адабиётларда
кредитнинг
иқтисодий
ва
ҳуқуқий
нуқтаи
назардан
тушуниш
бораси
бир
қатор
фикрлар
билдириб
ўтилгани
ҳолда
,
кредитнинг
ҳуқуқий
жиҳатдан
моҳияти
очиб
беришга
ҳаракат
қилинган
.
Жумладан
,
Е
.
А
.
Сухановнинг
фикрича
,
товар
айланмасининг
бир
иштирокчиси
томонидан
иккинчисига
эквиваленти
қайтариш
,
яъни
қоидага
кўра
ҳақни
тўлаш
шарти
билан
муайян
мол
-
мулкни
бериш
хусусида
гап
кетганда
,
кредитни
иқтисодий
маънода
бериш
назарда
тутилади
.
Бироқ
иқтисодий
муносабатлар
турли
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартномалар
воситасида
расмийлаштирилгани
каби
кредит
иқтисодий
ўзаро
алоқалар
ҳам
ҳуқуқий
жиҳатдан
турлича
:
пул
ёки
ашёни
қарзга
олиш
шартномаси
,
кредит
шартномаси
,
шунингдек
факторинг
шартномаси
ёрдамида
расмийлаштирилиши
мумкин
1
.
Л
.
Г
.
Ефимованинг
таъкидлашича
,
кредитнинг
иқтисодий
ва
ҳуқуқий
тушунчалари
тўлиқ
бир
-
бирига
мос
келади
,
деб
ҳисоблаш
мумкин
эмас
.
Иқтисодий
фан
нуқтаи
назардан
кредит
ҳисобланадиган
кўплаб
муносабатлар
мавжудки
,
улар
ҳуқуқий
жиҳатдан
кредит
сифатида
эътироф
этилмаслиги
мумкин
.
Ҳуқуқий
нуқтаи
назардан
қарз
олувчи
ва
кафил
ўртасидаги
ҳуқуқий
муносабатлар
кредит
сифатида
қаралмагани
ҳолда
,
иқтисодий
жиҳатдан
мазкур
муносабат
кредит
сифатида
баҳоланади
2
.
В
.
Г
.
Голышев
“
кредитнинг
унинг
барча
иқтисодий
хусусиятларини
батафсил
тарзда
акс
эттирадиган
ҳуқуқий
таърифини
келтиришнинг
иложи
йўқлиги
тўғрисида
”
“
биринчидан
,
кредит
ҳуқуқий
муносабатлари
тушунчасини
аниқлаш
учун
асос
бўлиб
хизмат
қилувчи
иқтисодий
ҳодиса
;
иккинчидан
,
кредитни
ҳуқуқшунослик
нуқтаи
назаридан
таърифлаган
ҳолда
вужудга
келадиган
муносабатларнинг
иқтисодий
мазмунини
ҳуқуқий
шаклда
акс
эттириш
зарурлиги
”
тўғрисида
мулоҳаза
юритган
ҳолда
бошқа
бир
туркумдан
:
“
кредит
соҳасидаги
битимлар
”
дан
фойдаланишни
таклиф
этади
3
.
Д
.
Ж
.
Суюнованинг
фикрига
биноан
,
маълумки
,
амалдаги
ЎзР
ФК
тегишли
муносабатларни
йўлга
солиш
мақсадлари
учун
қарз
мажбуриятининг
махсус
кўриниши
–
тижорат
кредитини
кўзда
тутган
ҳолда
“
кредит
”
туркумини
1
Гражданское
право
.
В
2
т
.
Т
.2.
Полутом
2:
Учебник
/
Отв
.
ред
.
проф
.
Е
.
А
.
Суханов
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
., 2000. –
С
. 204.
2
Ефимова
Л
.
Г
.
Банковские
сделки
:
право
и
практика
. –
М
.,
2001. –
С
. 496.
3
Голышев
В
.
Г
.
К
вопросу
о
понятии
сделки
в
кредитной
сфере
//
Правоведение
. 2002. –
№
5. –
С
. 139 – 144.
иқтисодий
маънода
қабул
қилган
.
Тижорат
кредити
(
коммерческий
кредит
)
мажбурияти
ҳар
қандай
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартномада
кўзда
тутилиши
мумкин
бўлиб
,
унинг
бажарилиши
бошқа
томоннинг
мулки
қилиб
турдош
аломатлар
билан
белгиланувчи
пул
қийматлари
ёки
бошқа
буюмларни
,
шу
жумладан
,
бўнак
,
олдиндан
пул
тўлаш
,
товарлар
,
ишлар
ёки
хизматлар
учун
ҳақ
тўлашни
кечиктириш
ҳамда
бўлиб
-
бўлиб
ҳақ
тўлаш
билан
боғлиқдир
.
Шу
аснода
ФКда
“
тижорат
кредити
”
туркумининг
пайдо
бўлиши
“
кредит
муносабатларининг
асосий
мажбуриятлари
йўқ
бўлишига
олиб
келмади
.
Тижорат
кредити
бўйича
ҳуқуқий
муносабатлар
томонлар
тузган
шартнома
доирасида
шартномани
аралаш
шартномага
айлантирган
ҳолда
асосий
мажбуриятлар
(
маҳсулотлар
етказиб
бериш
,
ишларни
бажариш
,
хизматлар
кўрсатиш
)
билан
бирга
бормоқда
”
4
.
Мазкур
фикрларга
қўшилган
ҳолда
,
кредит
муносабатлари
соф
маънода
пул
маблағларини
фоизлари
билан
қайтаришни
назарда
тутадиган
ҳуқуқий
муносабат
эканлигини
таъкидлаш
лозим
.
Кредит
беришдан
асосий
мақсад
,
қарз
олувчи
учун
муайян
муддатга
пул
маблағларни
топшириш
ва
ушбу
пул
маблағларидан
эркин
ва
тўсқинликсиз
фойдаланишни
таъминлаш
ҳисобланади
.
Кредит
шартномасининг
шакли
тўғрисидаги
тилга
олинган
қоидаларнинг
махсус
хусусияти
шунда
намоён
бўладики
,
биринчидан
,
шартномани
оғзаки
шаклда
,
шу
жумладан
унинг
тузилганлиги
ҳолатини
қарз
олувчининг
тилхати
ёки
бошқа
ўхшаш
ҳужжат
билан
тасдиқлаган
ҳолда
ҳам
тузишга
йўл
қўювчи
қарз
олиш
шартномаси
шакли
тўғрисидаги
меъёрларини
(
ФКнинг
733-
моддаси
)
қўллаш
мустасно
этилади
;
иккинчидан
,
битим
шакли
тўғрисидаги
умумий
қоидаларда
кўзда
тутилган
оқибатларга
нисбатан
кредит
шартномаси
ёзма
шакли
талабларига
риоя
қилмаганликнинг
янада
кескинроқ
оқибатлари
кўзда
тутилади
.
Қонунчиликда
кредит
шартномасининг
шаклига
бошқа
қўшимча
талаблар
мавжуд
эмас
,
бу
эса
кредит
шартномасига
ЎзР
ФКнинг
366-
моддасида
мавжуд
бўлган
ҳар
қандай
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартноманинг
ёзма
шакли
тўғрисидаги
умумий
қоидалар
тўлалигича
қўлланилишини
англатади
5
.
Микрокредит
шартномаси
барча
кредит
шартномалари
каби
ёзма
тузилиши
ва
тегишли
тартибда
микрокредит
ташкилоти
томонидан
расмийлаштирилиши
лозим
.
Бунда
қарз
олувчидан
тегишли
ҳужжатларни
тақдим
этиш
ва
шартномани
имзолаш
талаб
этилади
.
Умуман
олганда
,
микрокредит
ташкилотлари
томонидан
тузиладиган
шартномалар
ўзининг
табиатига
кўра
,
суммаси
чекланганлиги
,
аниқ
мақсадларга
йўналтирилганлиги
ва
кичик
тадбиркорлик
субъектлари
фаолиятини
ривожлантиришга
қаратилганлиги
билан
ажралиб
туради
.
Шу
сабабли
микрокредит
ташкилотлари
томонидан
тузиладиган
шартномаларнинг
шакли
,
уларга
нисбатан
талаблар
ва
қоидаларни
янада
аниқ
ифодалаш
мақсадга
мувофиқдир
.
Аннотация
:
ушбу
мақолада
микрокредит
ташкилотлари
томонидан
тузиладиган
шартномалар
тизими
,
ушбу
шартномаларнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
,
4
Суюнова
Д
.
Ж
.
Правовое
регулирование
кредитных
отноше
-
ний
в
Республике
Узбекистан
и
пути
его
совершенствования
:
Автореф
.
дис
. ...
докт
.
юрид
.
наук
. –
Ташкент
, 2011. –
С
14.
5
Там
же
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
шунингдек
,
мазкур
соҳадаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
масалалари
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
микрокредит
ташкилотлари
,
микромолиявий
хизматлар
,
микрокредит
,
микроқарз
,
микролизинг
,
шартнома
,
шартнома
шакли
,
пул
маблағлари
.
Аннотация
:
в
статье
раскрыты
особенность
и
си
-
стема
договоров
,
заключённых
микрокредитными
ор
-
ганизациями
,
а
также
проанализированы
вопросы
совершенствания
действующего
законодательства
в
данной
сфере
.
Ключевые
слова
:
микрокредитные
организации
,
услуги
микрофинансирования
,
микрокредит
,
микроли
-
зинг
,
микродолг
,
договор
,
форма
договора
,
валютные
средства
.
Annotation:
In this article studied features and system
of contracts which were made by microcredit organiza-
tions, also analyzed issues of development current legisla-
tion in this sphere.
Key words:
microcredit organizations, microfinance
service, microcredit, microleasing, micro debt, contract,
shape of contract, currency funds.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010.
2.
Эшонқулов
С
.
Ю
.
Бозор
муносабатлари
шароитида
қарз
шартномасининг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муаммолари
:
Юрид
.
фан
.
номз
. ...
дис
. –
Т
.: 2012.
3.
Суюнова
Д
.
Ж
.
Правовое
регулирование
кредит
-
ных
отношений
в
Республике
Узбекистан
и
пути
его
совершенствования
:
Автореф
.
дис
. ...
докт
.
юрид
.
наук
.
–
Т
.: 2011.
4.
Гражданское
право
.
в
2
т
.
т
. II.
Полутом
2, 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.:
Учебник
/
отв
.
ред
.
проф
.
Суханов
Е
.
А
. –
М
.: 2000.
5.
Брагинский
М
.,
Витрянский
В
.
Договорное
право
.
Книга
I:
Общие
положения
. –
М
.:
Статут
, 1997.
6.
Комментарий
к
Гражданскому
кодексу
Россий
-
ской
Федерации
,
ч
.II /
под
.
ред
.
Абовой
Т
.
Е
.
и
Кабалки
-
на
А
.
Ю
. –
М
., 2003.
7.
Гражданское
право
.
В
2
т
.
Т
.2.
Полутом
2:
Учеб
-
ник
/
Отв
.
ред
.
проф
.
Е
.
А
.
Суханов
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
., 2000.
8.
Ефимова
Л
.
Г
.
Банковские
сделки
:
право
и
прак
-
тика
. –
М
., 2001.
9.
Голышев
В
.
Г
.
К
вопросу
о
понятии
сделки
в
кре
-
дитной
сфере
//
Правоведение
. 2002. –
№
5. –
С
.139–144.
Қ
.
Мехмонов
ТДЮУ
“
Фуқаролик
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
КОМПЬЮТЕР
ДАСТУРЛАРИНИ
ФУҚАРОЛИК
-
ҲУҚУҚИЙ
ҲИМОЯ
ҚИЛИШ
:
ХОРИЖИЙ
ТАЖРИБА
Бугунги
кунда
Республикамизда
ахборот
коммуникация
технологияларини
шакллантириш
ва
ривожлантиришга
алоҳида
эътибор
қаратилмоқда
ҳамда
устувор
йўналишлардан
бири
сифатида
эътироф
этилмоқда
.
Ушбу
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
бир
қатор
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинди
.
Жумладан
, “
Электрон
ҳисоблаш
машиналари
учун
яратилган
дастурлар
ва
маълумотлар
базаларининг
ҳуқуқий
ҳимояси
тўғрисида
”
ги
1994
йил
6
май
ва
“
Муаллифлик
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
2006
йил
20
июлдаги
қонунлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2002
йил
30
майдаги
ПФ
-3080-
сонли
“
Компьютерлаштиришни
янада
ривожлантириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
жорий
этиш
тўғрисида
”
ги
Фармони
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
“
Жойларда
компьютерлаштириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
янада
ривожлантириш
учун
шарт
-
шароитлар
яратиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарори
ва
ҳ
.
к
.
Ўзбекистон
Республикаси
интеллектуал
мулк
объ
-
ектларини
ҳимоя
қилишга
даҳлдор
бўлган
бир
қатор
Конвенция
ва
шартномалар
иштирокчиси
саналади
.
Хусусан
,
Париж
Конвенцияси
,
Адабий
ва
бадиий
асар
-
ларни
ҳимоя
қилиш
тўғрисидаги
Берн
Конвенцияси
,
Патент
ҳуқуқи
тўғрисидаги
шартнома
,
Товар
белгилари
бўйича
қонунлар
тўғрисидаги
шартномалар
,
Белгилар
-
ни
халқаро
қайд
этиш
тўғрисидаги
Мадрид
битимига
баённома
,
Патент
кооперацияси
тўғрисидаги
шартно
-
ма
,
Патент
процедураси
(
тамомиллари
)
мақсадлари
учун
микроорганизмларни
халқаро
тан
олиш
ҳақида
Будапешт
шартномаси
,
Халқаро
патент
таснифи
тўғрисидаги
Страстбург
битими
,
Саноат
намуналарини
халқаро
таснифини
таъсис
этиш
тўғрисидаги
Локорн
Битими
,
Бутунжаҳон
интеллектуал
мулк
ташкилотини
таъсис
этиш
тўғрисидаги
Стокгольм
Конвенцияси
ка
-
билар
.
Бу
ўринда
компьютер
дастурларига
нисбатан
ҳуқуқларни
ҳимоя
қилишда
хорижий
мамлакатлар
тажрибасини
ўрганиш
муҳим
саналади
.
Чунки
,
бир
томондан
ривожланган
мамлакатларда
компьютерлар
яратилса
,
бошқа
томондан
унга
тегишли
дастурлар
ҳамда
ушбу
давлатларда
яратилиб
,
фуқаролик
муомаласига
жадал
киритилади
.
Шунингдек
,
хорижий
давлатларда
компьютер
дастурларини
ҳуқуқий
ҳимоя
қилишга
нисбатан
турлича
ёндошувлар
мавжуд
.
Уларнинг
айримларида
патент
ҳуқуқий
ҳимояни
қўллаш
учун
муайян
имкониятлар
мавжуд
бўлса
,
бошқаларида
бундай
имконият
нисбатан
чекланган
.
Бундан
ташқари
,
аксарият
ривожланган
мамлакатларда
бўладиган
суд
жараёнлари
“
домино
”
каби
бошқа
давлатларда
ҳам
бу
каби
низоларни
ҳал
қилишга
нисбатан
ўз
таъсирини
кўрсатади
.
Аксарият
хорижий
мамлакатларнинг
патент
қонунчилиги
компьютер
дастурларини
ҳуқуқий
муҳофаза
қилинадиган
объектлар
қаторига
киритмасдан
,
уларни
мавҳум
ғоялар
категориясига
киритади
.
Масалан
,
Бразилия
ва
Аргентинада
фақатгина
компьютер
дастурини
қўллаш
ҳисобига
янги
