YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
85
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASIDA JINOYAT ISHINI SUDGA QADAR
YURITUVCHI ORGANLARNING HAMKORLIGINI TA’MINLASHNI YANADA
TAKOMILLASHTIRISH
Ashirboyev Axrorjon Tirkash og’li
O'zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi
“Tergov faoliyati” kafedrasi kabinet boshlig’i.
Po’latov Sanjar Sobir o’g’li
O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi
3-bosqich 325-guruh kursanti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15691172
Annotatsiya
Ushbu maqolada Oʻzbekiston Respublikasida jinoyat ishlarini sudga qadar yurituvchi
organlar (jinoiy sudlov, tergov, prokuratura va ichki ishlar organlari) oʻrtasidagi hamkorlikni
takomillashtirish masalalari tadqiq qilinadi. Jinoyat protsessining samaradorligi va huquqiy
tartibni ta’minlashda ushbu organlarning oʻzaro muvofiqlashtirilgan faoliyati ahamiyatli
hisoblanadi. Maqolada hamkorlikning huquqiy asoslari, amaliyotdagi kamchiliklar, xorijiy
tajribalar va takomillashtirish yoʻllari tahlil qilinadi. Xususan, axborot almashinuvi, qonuniy
tartibga solish va texnologiyalardan foydalanish orqali samaradorlikni oshirish boʻyicha
tavsiyalar keltirilgan.
Kalit so’zlar
Hamkorlik, xalqaro hamkorlik, axborot almashinuvi, ichki hamkorlik, surishtiruvchi,
tergovchi, prokuror, sudya.
Jinoyat protsessining samarali yuritilishi davlatning huquq-tartib siyosatining muhim
tarkibiy qismidir. Oʻzbekistonda jinoyat ishlarini yurituvchi organlar (tergov qoʻmitasi,
prokuratura, ichki ishlar organlari va xavfsizlik xizmatlari) oʻrtasidagi hamkorlikning
mustahkamligi sud jarayonining adolatli va tez yuritilishiga ta’sir koʻrsatadi. Biroq,
amaliyotda bu sohada bir qator muammolar mavjud boʻlib, ularni hal qilish uchun qonuniy va
tashkiliy choralar koʻrilishi zarur
1
.
Ushbu maqolaning asosiy maqsadi jinoyat ishlarini yurituvchi organlarning hamkorligini
yanada takomillashtirish yoʻllarini oʻrganish, joriy qonunchilikdagi nuqsonlarni aniqlash va
takliflar ishlab chiqishdan iborat.
Oʻzbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksi (JPK), “Prokuratura
toʻgʻrisida”gi qonun, “Ichki ishlar organlari toʻgʻrisida”gi qonun va boshqa normativ hujjatlar
ushbu sohada hamkorlikni tartibga soladi
2
.
- JPK 10-modda – tergov organlari va prokuratura oʻrtasidagi oʻzaro bogʻlanishni
belgilaydi.
- JPK 21-modda – sudlanuvchining huquqlarini himoya qilishda hamkorlikni talab qiladi.
1
Б.Б.Муродов. Жиноят-протсессуал муносабатларда ҳимоячининг иштироки // “Адвокатлик фаолияти: назария
ва амалиёт масалалари” мавзусидаги илмий-амалий конференция материаллари. ЎзР Президенти ҳузуридаги
Амалдаги қонун ҳужжатлари мониторинги институти. – Тошкент, 2010. Б. 171-175.
2
Б.Б.Муродов. Хусусий айблов институтини қўллаш самарадорлигини ошириш йўллари // Хусусий айблов ва
ярашув институтларини такомиллаштириш чоралари: Республика илмий-амалий конференцияси материаллари.
Т:Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2015й.Б. 34-40.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
86
- “Kiberxavfsizlik toʻgʻrisida”gi qonun (2021) – jinoyatlarni tergov qilishda elektron
dalillarni toʻplash va baholash jarayonini tartibga soladi.
Biroq, qonunlarda koʻplab umumiy ifodalar qoʻllanilgani tufayli amaliyotda
tushunmovchiliklar va nizo holatlari yuzaga kelishi mumkin.
1.1. Hamkorlikning konstitutsiyaviy va qonuniy tamoyillari.
Oʻzbekiston Konstitutsiyasining 44-moddasida har bir fuqaroning huquqiy himoyaga
ega ekanligi ta’kidlangan. Bu borada jinoyat ishlarini yurituvchi organlar oʻrtasidagi
hamkorlik muhim rol oʻynaydi
3
.
- Adolatli sudlov tamoyili – JPKning 5-moddasida keltirilgan boʻlib, tergov va
prokuratura organlarining ishi sud tomonidan mustaqil nazorat qilinishini talab qiladi.
- Ishning tez va samarali yuritilishi – JPK 7-moddaga koʻra, jinoyat ishlari muddatlarida
hal qilinishi kerak.
1.2. Prokuratura nazorati va uning ahamiyati
Prokuratura jinoyat ishlarini yuritish jarayonida huquqbuzarliklarga yoʻl qoʻymaslik
uchun nazorat funksiyasini amalga oshiradi.
- Tergov harakatlarini nazorat qilish – prokuror tergovchining harakatlarini
qonuniyligini tekshiradi.
- Sudga murojaat qilish huquqi – prokuror notoʻgʻri qarorlarni sud orqali bekor qildirishi
mumkin
4
.
1.3. Ichki ishlar organlarining roli
Ichki ishlar organlari jinoyatlarni aniqlash va oldini olishda asosiy vazifani bajaradi.
- Dastlabki tergov – jinoyat sodir boʻlgach, dastlabki choralarni koʻrish.
- Jinoyat joyini qoʻriqlash – dalillarni saqlab qolish uchun zarur choralar.
Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, Oʻzbekistonda jinoyat ishlarini yurituvchi organlarning
hamkorligida quyidagi kamchiliklar mavjud:
- Axborot almashinuvining sustligi – tergov va prokuratura oʻrtasida ma’lumotlarning
vaqtida uzatilmasligi ish yuritishni sekinlashtiradi.
- Vazifalarning noaniq taqsimlanishi – ba’zi hollarda bir nechta organlar bir xil ishni
takrorlashga majbur boʻladi.
- Texnologik qoloqlik – elektron tergov tizimlarining etarli darajada rivojlanmaganligi.
- Xalqaro hamkorlikning cheklanganligi – chet eldan qochib ketgan shaxslarni qidirishda
samaradorlik past.
Hozirgi kunda tergov organlari va prokuratura oʻrtasida ma’lumot almashinuvi
an’anaviy usullar (yozma xatlar, shaxsiy uchrashuvlar) orqali amalga oshirilmoqda. Bu
jarayon vaqt talab qiladi va xatolarga olib kelishi mumkin:
- Ba’zi jinoyat ishlarida tergov organlari va prokuratura bir xil ishni ikki marta bajarishi
mumkin, bu esa resurslarning isrof boʻlishiga olib keladi.
- Kiberjinoyatlar keng tarqalgan boʻlishiga qaramay, elektron dalillarni tez va samarali
toʻplash uchun maxsus dasturiy ta’minot yetarli emas.
3
Ш.Ш.Суюнов. Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала
қилишдан иборат жиноятларни квалификатсия қилишнинг муҳим жиҳатлари. “Талқин ва тадқиқотлар”
Республика илмий-услубий журнали 10сони. 01.10.2022 йил Б. 105-109.
4
Ш.Ш.Суюнов. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов харакатининг жиноят содир этган
шахсларни аниқлаш хамда уларнинг айбини исботлашдаги ахамияти. “Замонавий дунёда педагогика ва
психология” номли Республика илмий-амалий конференцияси.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
87
AQSh, Germaniya, Singapur kabi mamlakatlarda jinoyat ishlarini yurituvchi organlarning
hamkorligi yuqori darajada tashkil etilgan
5
.
- AQShda “Federal Tergov Byurosi (FBI)” va mahalliy politsiya oʻrtasida ma’lumotlar
bazasini ulashuvchi “NCIC” tizimi mavjud.
- Germaniyada “Bundeskriminalamt (BKA)” barcha jinoyatlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlarni
markazlashtirgan.
- Singapurda “Criminal Investigation Department (CID)” raqamli texnologiyalardan keng
foydalanadi.
Ushbu tajribalardan quyidagi jihatlarni oʻrganish mumkin:
- Markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi – barcha organlar uchun yagona platforma
6
.
- Kiberjinoyatlarga qarshi maxsus boʻlimlar – elektron dalillarni tezroq toʻplash.
- Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish – Interpol va boshqa tashkilotlar bilan aloqalar.
AQShning “NCIC” tizimi.
Ushbu tizim jinoyatchilar, yoʻqolgan shaxslar va oʻgʻirlangan narsalar toʻgʻrisidagi
ma’lumotlarni birlashtiradi. Oʻzbekistonda ham shunga oʻxshash yagona ma’lumotlar bazasini
yaratish mumkin.
Germaniyaning “BKA” modeli
BKA federal darajada jinoyatlarni tergov qilish uchun markaziy rol oʻynaydi.
Oʻzbekistonda ham Jinoyatlar boʻyicha Markaziy Tergov Boshqarmasining vakolatlari
kengaytirilishi mumkin.
Singapurning raqamli yondashuvi
Singapur jinoyatlarni aniqlashda sun’iy intellekt va katta ma’lumotlar tahlilidan
foydalanadi. Oʻzbekistonda ham kiberjinoyatlarga qarshi maxsus boʻlimlar tashkil etish
foydali boʻladi
7
.
Yuqoridagi tahlillar asosida quyidagi takliflar keltirilishi mumkin:
1. Yagona elektron platforma joriy etish – Jinoyat ishlari boʻyicha barcha ma’lumotlarni
birlashtiruvchi tizim (masalan, “Jinoyat-Online” platformasi).
2. Hamkorlikni tartibga soluvchi qonuniy mezonlarni aniqlash – JPKga aniqroq moddalar
kiritish.
3. Xalqaro hamkorlikni kengaytirish – Interpol va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan
yaqinroq ishlash.
4. Kadrlarni malakasini oshirish – Tergovchilar va prokurorlar uchun maxsus treninglar
oʻtkazish.
5. Kiberjinoyatlar boʻyicha maxsus boʻlimlar tashkil etish – Raqamli dalillarni tezroq
tahlil qilish.
Hukumat tomonidan “Raqamli Oʻzbekiston” dasturi doirasida jinoyat ishlarini yurituvchi
organlar uchun maxsus dasturiy ta’minot ishlab chiqilishi kerak. JPKga yangi moddalar
5
Ш.Ш.Суюнов. Гиёҳвандлик воситаларини, уларнинг аналогларини ёки психотроп моддаларини сотиш
мақсадисиз ноқонуний ишлаб чиқариш, олиш, сақлаш, жинояти тушунчаси // Жамият ва инновация. – 2025. – В.
6. – Но 1/С. – Б. 267-277.
6
Н.А Хушвактова. Коррупцияга оид жиноятларни фош қилиш ва тергов қилишда жамоатчилик ёрдамидан
фойдаланиш // «Давлат бошқаруви соҳасида коррупциявий хавф-хатарларни бартараф этиш механизмларини
такомиллаштириш масалалари»: республика илмий-амалий конференцияси тўплами – Тошкент давлат юридик
университетининг ихтисослаштирилган филиали, Т: 2022. Б.78-83.
7
А.Т.Аширбоев. Айбланувчининг иштирокини таъминлаш имкони бўлмаган тақдирда дастлабки терговни
тўхтатиш: Назария ва амалиёт. Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг
Ахборотномаси № 1 (2024).– 2024. 95-98 б.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
88
kiritilib, tergov va prokuratura oʻrtasidagi hamkorlik aniq belgilanishi lozim. AQSh, Germaniya
va Singapur kabi mamlakatlarning yutuqlarini oʻrganib, Oʻzbekiston sharoitiga moslashtirish
kerak
8
.
Jinoyat ishlarini sudga qadar yurituvchi organlarning samarali hamkorligi huquqiy
tartibni ta’minlashning asosiy shartidir. Oʻzbekistonda bu sohada ancha ishlar qilinmoqda,
biroq texnologik yangilanishlar, qonunchilikni takomillashtirish va xalqaro tajribalardan
foydalanish orqali samaradorlikni yanada oshirish mumkin
9
.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси.
2.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 25.01.2020 йилдаги
Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // [Електрон манба].
3.
Ўзбекистон юридик энциклопедияси. –Т., 2009. – Б. 199.
4.
Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Т.4. –Т., 2002. – Б. 47.
5.
Б.Б.Муродов.
Жиноят-протсессуал қонун нормаларини эркинлаштириш йўллари
// Олий юридик ўқув юртларида инсон ҳуқуқлари муҳофазасини таъминловчи
фанларнинг ўқитишнинг замонавий муаммолари. Тошкент. Ўзбекистон Миллий
университети ҳуқуқшунослик факултети 2009. Б. 66-69.
6.
Б.Б.Муродов.
Жиноят-протсессуал муносабатларда ҳимоячининг иштироки //
“Адвокатлик фаолияти: назария ва амалиёт масалалари” мавзусидаги илмий-амалий
конференция материаллари. ЎзР Президенти ҳузуридаги Амалдаги қонун ҳужжатлари
мониторинги институти. – Тошкент, 2010. Б. 171-175.
7.
Б.Б.Муродов.
Хусусий айблов институтини қўллаш самарадорлигини ошириш
йўллари // Хусусий айблов ва ярашув институтларини такомиллаштириш чоралари:
Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Т:Ўзбекистон Республикаси
ИИВ Академияси, 2015й.Б. 34-40.
8.
Б.Б.Муродов.
“Жиноятларни тергов қилиш методикаси” фанидан ўқув дастури. Т.:
Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2012. Б.24
9.
Ш.Ш.Суюнов.
Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга
хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноятларни квалификатсия қилишнинг
муҳим жиҳатлари. “Талқин ва тадқиқотлар” Республика илмий-услубий журнали
10сони. 01.10.2022 йил Б. 105-109.
10.
Ш.Ш.Суюнов.
Компютер техника воситалари орқали содир этилган фирибгарлик
жинояти турлари. “Замонавий дунёда педагогика ва психология” номли Республика
илмий-амалий конференцияси. 9.06.2023 йил
11.
Ш.Ш.Суюнов.
Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов харакатининг
жиноят содир этган шахсларни аниқлаш хамда уларнинг айбини исботлашдаги
ахамияти. “Замонавий дунёда педагогика ва психология” номли Республика илмий-
амалий конференцияси.
8
Н.Қ.Усманалиев. “Оқилона муддат” тамоийилини жорий этиш назарий ва амалий жиҳатлари //Наука и
инновации в системе образования. – 2025. – Т. 4. – №. 3. – С. 44-50.
9
Ш.С.Агоев., Шакирова С. Қийнаш жиноятини тергов қилиш: назария ва амалиёт //Развитие и инновации в
науке. –2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 75-81.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
89
12.
Ш.Ш.Суюнов.
Гиёҳвандлик воситаларини, уларнинг аналогларини ёки психотроп
моддаларини сотиш мақсадисиз ноқонуний ишлаб чиқариш, олиш, сақлаш, жинояти
тушунчаси // Жамият ва инновация. – 2025. – В. 6. – Но 1/С. – Б. 267-277.
13.
А.Т.Аширбоев.
Айбланувчининг қаерда эканлиги номаълум бўлган ҳолларда
жиноят ишини тўхтатишнинг назарий ва амалий жиҳатлари. Жамият ва инновациялар
№ 1 (2024).– 2024. – 314-320 б.
14.
А.Т.Аширбоев.
Жиноят
ишини
тўхтатиш
тушунчаси
ва
аҳамияти.
Эксмерткриминалистик фаолият: истиқболлар ва инновациялар мавзусидаги халқаро
конференция материллари тўплами. Т., Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар
вазирлиги Академияси, 2023. – Б. 381-388.
15.
А.Т.Аширбоев.
Айбланувчининг иштирокини таъминлаш имкони бўлмаган
тақдирда дастлабки терговни тўхтатиш: Назария ва амалиёт. Ўзбекистон Республикаси
Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг Ахборотномаси № 1 (2024).– 2024.
95-98 б.
16.
А.Т.Аширбоев
. Cуриштирув ва дастлабки терговни тўхтатиш институти: халқаро
тажриба
ва
ўзбекистон
қонунчилигини
такомиллаштириш
истиқболлари
//Общественные науки в современном мире: теоретические и практические
исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 14. – С. 37-42.
17.
Н.Қ.Усманалиев.
“Оқилона муддат” тамоийилини жорий этиш назарий ва амалий
жиҳатлари //Наука и инновации в системе образования. – 2025. – Т. 4. – №. 3. – С. 44-50.
18.
Н.Қ.Усманалиев.
Жиноят ишини юритишни тўхтатиш ва тиклаш муддатлари
билан боғлиқ айрим мулоҳазалар //Теоретические аспекты становления
педагогических наук. – 2025. – Т. 4. – №. 6. – С. 40-47.
19.
Н.Қ.Усманалиев.
Протсессуал
муддатларнинг
ҳисоблашда
қўлланилувчи
меъзонларнинг айрим жиҳатлари //проблемс анд солутионс оф сcиентифиc анд
инновативе ресеарч. – 2024. – Т. 1. – №. 3. – С. 25-30.
20.
Н.Қ.Усманалиев. Байназов Ж
. Ўғирлик жинояти бўйича ҳодиса содир бўлган жойни
кўздан кечириш тергов ҳаракатининг янги усуллари //Наука и инновации в системе
образования. – 2024. – Т. 3. – №. 8. – С. 69-74.
21.
Ш.С.Агоев., Шакирова С
. Қийнаш жиноятини тергов қилиш: назария ва амалиёт
//Развитие и инновации в науке. –2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 75-81.
22.
Ш.С.Агоев., Абдухамидов А
. Гувохлантириш тергов харакатини ўтказишнинг
ахамияти //Общественные науки в современном мире: теоретические и практические
исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 7. – С. 49-51.
23.
Ш.С.Агоев., Асатуллаев Д
. Ахборот технологиялари соҳасидаги ўғирлик
жиноятларни тергов қилишнинг ўзига хос хусусиятлари //Общественные науки в
современном мире: теоретические и практические исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 7. –
С. 31-35.
24.
Ш.С.Агоев., Ташев У
. Экспертиза фаолиятининг арманистон республикаси жиноят-
протсессуал қонунчилигидаги ҳуқуқий асослари //Развитие и инновации в науке. –
2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 48-56.
25.
Н.А Хушвактова
. Факторы, препятствующие эффективному использо-ванию
общественного участия в досудебном производстве / Н.А. Хушвактова //
Теоретические аспекты юриспруденции и вопросы правоприменения: сб. ст. по
материалам LXV Международной научно-практической конференции «Теорети¬ческие
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
90
аспекты юриспруденции и вопросы правоприменения». – № 11(65). – Москва, Изд.
«Интернаука», 2022.
26.
Н.А
Хушвактова
. Коррупцияга оид жиноятларни фош қилиш ва тергов қилишда
жамоатчилик ёрдамидан фойдаланиш // «Давлат бошқаруви соҳасида коррупциявий
хавф-хатарларни бартараф этиш механизмларини такомиллаштириш масалалари»:
республика илмий-амалий конференцияси тўплами – Тошкент давлат юридик
университетининг ихтисослаштирилган филиали, Т: 2022. Б.78-83.
