YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
21
VIZUAL DASTURLASH TILIDA LOYIHALASH BO'LIMINI O‘QITISH
METODIKASI
Karimova Iroda Shavkatovna
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Matematika va informatika yo‘nalishi talabasi
O‘ktamov Madadjon O‘ktam o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14998021
Annotatsiya.
Visual dasturlash tillari (VDT) yordamida loyihalash bo'limini o'qitish
metodikasi o'quvchilarga dasturlash asoslarini yanada intuitiv va samarali o'rganish imkonini
beradi. Mazkur maqolada VDTlarning asosiy tushunchalari, grafik interfeyslarni yaratish va
amaliy mashg'ulotlar orqali o'qitish metodikalari ko'rib chiqiladi. Bundan tashqari,
o'quvchilarni mini-loyihalar va hamkorlik loyihalari orqali o'rgatish yondashuvlari ham tahlil
qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Visual dasturlash tillari, loyihalash, o'qitish metodikasi, grafik interfeys,
mini-loyihalar, hamkorlik loyihalari, nazariy tayyorlov
,
amaliy mashg'ulotlar.
Annotation.
The methodology for teaching the design section using visual programming
languages (VPL) offers students a more intuitive and efficient way to learn the basics of
programming. This article explores the core concepts of VPLs, the creation of graphical
interfaces, and practical training methods. Additionally, the approaches of teaching students
through mini-projects and collaborative projects are analyzed.
Keywords:
Visual programming languages, design, teaching methodology, graphical
interface, mini-projects, collaborative projects, theoretical preparation, practical training.
Аннотация.
Методика преподавания раздела проектирования с использованием
визуальных языков программирования (ВЯП) позволяет студентам более интуитивно
и эффективно осваивать основы программирования. В данной статье рассматриваются
основные понятия ВЯП, создание графических интерфейсов и методы практического
обучения. Также анализируются подходы к обучению студентов с помощью мини-
проектов и совместных проектов.
Ключевы слова:
Визуальные, языки программирования, проектирование,
методика преподавания, графический интерфейс, мини-проекты, совместные проекты,
теоретическая подготовка, практическое обучение.
Visual dasturlash tillari zamonaviy dasturlashda muhim rol o'ynaydi. Ular grafik
interfeyslar orqali dasturlashni intuitiv va qiziqarli qiladi. Visual dasturlash tillari yordamida
loyihalash bo'limini o'qitish, dasturlashni yangi o'rganayotgan o'quvchilar uchun qulay va
samarali metodikani ta'minlaydi. Ushbu maqola vdt yordamida loyihalash bo'limini o'qitish
metodikasini batafsil ko'rib chiqadi. O'qitish jarayonida nazariy bilimlar va amaliy
mashg'ulotlar uyg'unlashadi, bu esa o'quvchilarga dasturlashni o'rganishda qulaylik yaratadi.
Loyihalash prinsiplari va grafik interfeyslar yaratish ko'nikmalari o'rgatiladi. Ushbu metodika
o'quvchilarning ijodiy va texnik ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.o'qitishning
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
22
bosqichlario'qitishning har bir bosqichi o'quvchilarning nazariy va amaliy bilimlarini
rivojlantirishga qaratilgan. Quyida bu bosqichlarni batafsil ko'rib chiqamiz.
Kompyuterda dasturlash bu – kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar
berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish haqida
buyruqlar berishdir. Ushbu maqolada, qanday dasturlash tillari borligi, eng keng tarqalgan
dasturlash tillari va ularning farqi. Hamda, Dasturlashni o'rganish yo'llari haqida
suhbatlashamiz Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari mavjud bo'lib, dasturlash va
unga qiziquvchilar soni ortib bormoqda. Bir xil turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic,
Pascal, Ci va boshqa tillarda yozish mumkin. Pascal, Fortran va Kobol tillari universal tillar
hisoblanadi, Ci va Assembler tillari mashi tiliga ancha yaqin tillar bo'lib, quyi yoki o'rta
darajali tillardir. Algoritmik til inson tillariga qanchalik yaqin bo'lsa, u tilga yuqori darajali til
deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir. Mashina tili bu sonlardan iborat. Yuqori
darajali dasturlashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo'naltirilgan)
belgili kodlardagi tillar hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari
shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani
avtomatik taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til -
ASSEMBLER tili nomini oldi. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari vositasida
amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur
tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Ko'p ishlatiladigan dasturlash tillari. Biz hozir biladigan
va ishlatadigan tillarning barchasi shu guruhga mansub. Ular insonga "tushunarli" tilda
yoziladi. Ingliz tilini yaxshi biluvchilar programma kodini qiynalmasdan tushunishlari
mumkin. Bu guruhga Fortran, Algol, C, Pascal, Cobol va h.k. tillar kiradi. Eng birinchi paydo
bo`lgan tillardan to hozirgi zamonaviy tillargacha ishlatish mumkin. Lekin, hozirgi web
texnologiya orqali ishlaydigan tillarda bunday dasturlar tuzilmaydi. Chunki bunday
dasturlarning ishlashi uchun yana bir amaliy dastur ishlab turishi kerak.
Hozirda, amaliy dasturlar, asosan, Visual C++, C#, Borland Delphi, Borland C++, Java,
Phyhon kabi tillarda tuziladi. O`zbekistonda ko`pchilik Delphi dan foydalanadi. Buning asosiy
sababi: soddaligi, komponentlarning ko`pligi, interfeysining tushunarliligi va h.k. Delphida
birinchi ishlagan odam ham qanaqadir dastur tuzishi oson kechadi. Lekin, Windows da
dasturning asosiy ishlash mohiyatini ancha keyin biladi(komponentlarning ko`pligi va API
funksiyalari dasturda ko`rsatilmasligi uchun). Yana bir tarafi, Delphi(Pascal) operativ xotirani
tejashga kelganda ancha oqsaydi. Unda o`zgaruvchilarni oldindan e'lon qilib qo`yish evaziga
ishlatilmaydigan o`zgaruvchilar va massivlar ham joy olib turadi.
Eng keng tarqalgan dasturlash tili Microsoft Visual C++ tilidir. Ko`pchilik dasturlar
hozirda shu tilda tuziladi. Umuman olganda, C ga o`xshash tillar hozirda dasturlashda
yetakchi. Deyarli hamma zamonaviy tillarning asosida C yotadi. Bundan tashqari, Turli
komputer o'yinlari tuzishda yoki kichik hajmdagi dasturlar tayyorlashda LUA script yoki
JavaScript tillari ham keng ishlatilmoqda. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop
dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari haqida aytib o'tamiz: Delphi-
dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili
ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-
yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Object Pascal - Pascal tilidan bir
qancha kengaytirishlar va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob'yektga yoʻnaltirilgan
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
23
dasturlash tili hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows
amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo'ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda
Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so'ng ishlab chiqarish
to'xtatildi, ko'p o'tmay esa Microsoft.NET tizimini qo'llab quvvatlashi to'g'risida e'lon qilindi.
Java Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlash tili va u C++ ga ancha o'xshash.Eng ko'p yo'l
qo'yildigan xatolarga sabab bo'luvchi qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha
soddalashtirildi. Java kod yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin
bayt kod ga o'tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o'qib yurgizdiriladi. C++ -turli
maqsadlar uchun moʻljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup
tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented
Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with Classes"
deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan yaʼni C++ deb oʻzgartirilgan. C++ C da yozilgan
dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili
operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-server dasturlarni, EHM oʻyinlarini,
kundalik ehtiyojda qoʻllaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan
dasturlarni ishlab chiqarishda qoʻllaniladi. O'quvchilarga visual dasturlash tillarining asosiy
tushunchalarini tushuntirish, ularning afzalliklari, qo'llanish sohalari va boshqa dasturlash
tillaridan farqlarini ko'rsatish.
Afzalliklar.grafik interfeyslar va intuitiv dasturlash muhiti
orqali dasturlashni osonlashtirish amaliy mashg'ulotlar
Visual dasturlash tilida loyihalash bo'limini o'qitish uchun turli xil metodik
yondashuvlar qo'llaniladi. Ushbu yondashuvlar o'quvchilarning nazariy va amaliy
ko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan.projekt yondashuvi
o
'quvchilarning mustaqil
ishlash ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu yondashuv quyidagi
elementlarni o'z ichiga oladi.
Mini-loyihalar
-
o'quvchilarga kichik loyihalarni tayyorlashni topshirish, bu ularning
nazariy bilimlarini amaliyotga qo'llashga yordam beradi. Mini-loyihalar o'quvchilarga
mustaqil ravishda ishlash va o'z g'oyalarini amalga oshirish imkonini beradi.
Hamkorlik loyihalari - o'quvchilarni jamoa bo'lib ishlashga o'rgatish, bu ularning ijtimoiy
va texnik ko'nikmalarini rivojlantiradi. Hamkorlik loyihalari orqali o'quvchilar bir-birlarining
g'oyalarini baholash va ularga qo'shimchalar kiritish imkoniyatiga ega bo'ladilar.refleksiya va
tahlil
y
ondashuvi o'quvchilarga o'z o'rganish jarayonlarini tahlil qilish va baholash imkonini
beradi
Vizual dasturlash tili — bu dasturlashni o'rganish va amaliy dasturlar yaratishda
qulaylik yaratish uchun ishlatiladigan til turidir. Vizual dasturlashda, an'anaviy kod yozish
o'rniga, dasturchilar kodni bloklar yoki grafik elementlar yordamida "to'playdi". Bu usul kodni
o'rganishni va yozishni boshlovchilar uchun ancha osonlashtiradi. Vizual dasturlash tillari
odatda bloklar, tasvirlar, diagrammalar va boshqalarni ishlatadi, bu esa dastur yaratish
jarayonini yanada intuitiv qiladi.
Xulosa qilib shuni aytishim joizki. Visual dasturlash tillari (vdt) yordamida loyihalash
bo'limini o'qitish metodikasi o'quvchilarga dasturlashning asosiy tushunchalarini yanada
intuitiv va qiziqarli tarzda o'rganish imkonini beradi. Ushbu metodika nazariy tayyorlov va
amaliy mashg'ulotlar orqali o'quvchilarning bilimlarini rivojlantirishga qaratilgan. Vdtlar
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
24
yordamida grafik interfeyslar yaratish va loyihalar tayyorlash o'quvchilarning ijodiy fikrlash
va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Musurmanova, Yayra, and Jasmina Toshpo‘lotova. "Iqtisodiyotni raqamlashtirish
sharoitida iqtisodiy jarayonlar va moliyaviy munosabatlarning transformatsiyasi." (2024): 38-
41.
2.
Uktamov, M. "Modeling the professional training development of future teachers
through computer training." Science and innovation 2.B9 (2023): 139-141.
3.
Октамов, Мададжон, Жасмина Тошполотова, and Яйра Мусурманова. "Aniq fanlarni
o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo ‘llagan holda dars jarayonlarini tashkil
etish." Новый Узбекистан: наука, образование и инновации 1.1 (2024): 432-434.
4.
Madadjon, O‘Ktamov. "PEDAGOGIKA OLIY TA’LIM MUASSASALARI TALABALARINING
INFORMATIKADAN
AXBOROT-TEXNOLOGIK
KOMPETENTLIGINI
RIVOJLANTIRISH
METODIKASI." Academic research in educational sciences 4.CSPU Conference 1 (2023): 275-
281.
5.
O’G’Li, Madadjon O’Ktam. "Kuzatuv quduqlarida yer osti suvlarini gidrorejim
parametrlarini masofaviy nazorat qilishning avtomatlashgan tizimlari." Science and Education
2.12 (2021): 202-211.
6.
Usmon o‘g‘li, Musirmanov Shohboz. "IJTIMOIY TARMOQLAR ORQALI TURISTIK
JOYLARNI REKLAMA QILISH VA MIJOZLAR BILAN SAMARALI ALOQA O ‘RNATISH." Scientific
Journal of Actuarial Finance and Accounting 4.10 (2024): 369-374.
7.
Xabibullayevich, Abdullayev Safibullo, et al. "TECHNOLOGY OF ORGANIZATION OF
ENVIRONMENT FOR THE DEVELOPMENT OF ERGONOMIC CULTURE." Harvard Educational
and Scientific Review 1.1 (2021).
8.
Beknazarova, Saida, et al. "METHOD OF FILTERING DIGITAL IMAGES BY PULSE
CHARACTERISTIC IN THE SPECTRAL REGION." Актуальные вопросы развития
инновационно-информационных технологий на транспорте 2021 (2021): 66-69.
9.
Musirmanov, Shohboz. "TURIZM SOHASIDA KADRLAR TAYYORLASHDA AMALIYOT VA
NAZARIYANING PEDAGOGIK UYG ‘UNLIGI." Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб
муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual Problems of
Humanities and Social Sciences. 4.11.
