54
NAZORAT QILISH VA BAHOLASHNING ZAMONAVIY USULLARI
G‘ulamova Gulnoza Muzrobxon qizi
SHDPI talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
SHDPI katta oʻqituvchisi
Negmatova Sevinch Ergash qizi
Qarshi davlat texnika universiteti 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16566991
Annotatsiya.
Zamonaviy nazorat va baholash usullari o‘quvchilarning faolligini oshirish,
individual yondashuvni ta’minlash va o‘z-o‘zini baholash ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratilgan. Jumladan, formatif baholash, portfoliolarni yuritish, reflektiv tahlil, masofaviy test
tizimlari va sun’iy intellekt yordamida avtomatlashtirilgan baholash metodlari o‘quv jarayonini
yanada samarali bo’lishiga xizmat qiladi. Ayniqsa, interfaol texnologiyalardan foydalanish
orqali nazorat jarayonining shaffofligi ta’minlanib, o‘quvchilarga o‘z natijalarini real vaqt
rejimida kuzatish imkoniyati yaratiladi.
Kalit so‘zlar:
nazorat qilish, baholash, Nolinchi stress, Kahoot, Quiz, test, axborot,
zamonaviy.
Abstract.
Modern methods of control and assessment are aimed at increasing student
activity, ensuring an individual approach and developing self-assessment skills. In particular,
formative assessment, portfolio management, reflective analysis, remote testing systems and
automated assessment methods using artificial intelligence serve to make the learning process
more effective. In particular, the use of interactive technologies ensures transparency of the
control process and creates the opportunity for students to monitor their results in real time.
Keywords:
control, assessment, Zero stress, Kahoot, Quiz, test, information, modern.
Аннотация.
Современные методы контроля и оценки направлены на повышение
активности студентов, обеспечение индивидуального подхода и развитие навыков
самооценки. В частности, формативное оценивание, управление портфолио,
рефлексивный анализ, системы дистанционного тестирования и методы
автоматизированного оценивания с помощью искусственного интеллекта служат
повышению эффективности образовательного процесса. В частности, за счет
использования интерактивных технологий обеспечивается прозрачность процесса
контроля, а студентам предоставляется возможность отслеживать свои результаты в
режиме реального времени.
Ключевые слова
:
контроль, оценка, Нулевой стресс, Кахут, Викторина, тест,
информация, современный.
Kirish
Ta’lim tizimining rivojlanishi va zamonaviy texnologiyalarning keng joriy etilishi nazorat
qilish va baholash jarayonlarini ham takomillashtirishni talab qilmoqda. An’anaviy baholash
usullari ko‘proq o‘qituvchining subyektiv qarorlariga asoslangan bo‘lsa, bugungi kunda
texnologik yondashuvlar orqali aniq, shaffof va samarali baholash tizimlari ishlab chiqilmoqda.
Baholashning asosiy maqsadi – o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarini
haqqoniy aniqlash, ularning rivojlanish dinamikasini kuzatish va ta’lim jarayonini
takomillashtirishdan iboratdir.
Zamonaviy ta’limda nazorat va baholashning bir necha innovatsion shakllari mavjud
bo‘lib, ularning eng asosiylari test sinovlari, elektron jurnal va baholash tizimlari, loyihaviy
55
ishlarni baholash, portfoliolarga asoslangan baholash hamda avtomatlashtirilgan baholash
tizimlaridir. Xususan, sun’iy intellekt asosida ishlab chiqilgan baholash tizimlari
o‘quvchilarning bilimlarini tahlil qilish va ularga individual tavsiyalar berish imkoniyatini
ta’minlamoqda.
Adabiyotlar tahlili.
Nazorat qilish va baholashning zamonaviy usullari ta’lim
jarayonining samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Quyida ushbu sohada amalga
oshirilgan ikki nafar o‘zbek va ikki nafar xorijiy olimlarning tadqiqotlari tahlil qilib o’tamiz:
Artiqova Oxistaxon Mirodilovna o‘zining “Bilimlarni nazorat qilish va baholashning
innovatsion metodlari” nomli maqolasida ta’lim tizimida zamonaviy pedagogik va axborot
texnologiyalarini qo‘llash orqali o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish
masalalarini yoritadi. Maqolada ta’lim oluvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshirish uchun
innovatsion baholash usullarini joriy etish zarurligi ta’kidlaydi.[1]
A’zam Xoliqov muallifligidagi “Pedagogik mahorat” kitobida o‘z-o‘zini tahlil qilish va
nazorat qilish, o‘z-o‘zini baholash kabi usullar orqali o‘quvchilarning ma’naviy-axloqiy
sifatlarini rivojlantirish masalalari ko‘rib chiqiladi. Muallif ta’lim jarayonida baholashning
tarbiyaviy ahamiyatiga alohida e’tibor qaratadi.[2]
Frontiers in Education jurnalida chop etilgan "The past, present and future of educational
assessment" maqolasida ta’limdagi baholash usullarining tarixiy rivojlanishi, hozirgi holati va
kelajakdagi istiqbollari tahlil qilinadi. Maqolada baholashning evolyutsiyasi va zamonaviy
yondashuvlar haqida batafsil ma’lumot beriladi.[3]
Sciendo platformasida chop etilgan "Modern assessment methods in primary education"
maqolasida zamonaviy baholash usullarining boshlang‘ich ta’limda qo‘llanilishi va ularning
samaradorligi o‘rganiladi. Maqolada an'anaviy va alternativ baholash usullarining
taqqoslanishi orqali ularning o‘quvchilarning o‘qishga motivatsiyasiga ta’siri tahlil qilinadi.[4]
Metodlar.
Nazorat qilish va baholashning zamonaviy usullari mavzusini o‘qitishda
quyidagi interfaol va noodatiy metodlarni tavsiya etamiz:
“Gamifikatsiya orqali baholash” (O‘yinlashtirilgan testlar).
O‘quvchilarning bilimlarini
qiziqarli va interaktiv tarzda baholash uchun Kahoot, Quizizz, Gimkit kabi platformalardan
foydalanish. O‘yin elementi kiritilgan testlarda har bir to‘g‘ri javob uchun ball to‘plash yoki
mukofot tizimini joriy qilish.
“Baholashning yashirin eksperti”.
Sinfda har bir darsdan so‘ng bir necha o‘quvchi yashirin
baholovchi sifatida tayinlanadi. Ular o‘qituvchi tomonidan oldindan belgilangan mezonlar
asosida tengdoshlarini baholaydi va xulosalarini taqdim etadi. Bu metod tanqidiy fikrlash va
adolatli baholash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
“Portfel baholash” (Digital Portfolio).
O‘quvchilar o‘z yutuqlari va loyihalarini Google Sites,
Notion yoki Padlet platformalarida raqamli portfel shaklida yuritadi. Har bir talaba o‘z
portfelidagi materiallarni muntazam yangilab, o‘z ustida ishlash jarayonini aks ettiradi.
“Nolinchi stress” (Psixologik yondashuv asosida baholash).
O‘quvchilar baholash
jarayonidan stress olmaydigan muhit yaratish. Baholash jarayonida fikr-mulohaza (feedback)
asosiy o‘ringa ega bo‘ladi, xatolar uchun jazolash o‘rniga ularni tushuntirish va rivojlantirishga
e’tibor qaratiladi.
Natija.
“Nolinchi stress” (Psixologik yondashuv asosida baholash) metodi bu
o‘quvchilarni baholash jarayonidagi tashvish va bosimdan xalos qilishga qaratilgan innovatsion
metoddir. Ushbu usulning asosiy maqsadi o‘quvchilarga bilimlarini erkin namoyish etish,
56
baholashni rag‘batlantiruvchi jarayon sifatida qabul qilish hamda o‘z xatolaridan o‘rganishga
imkon yaratishdir.
Bosqich
Mazmuni
1.
Baholashdan
oldin
tayyorgarlik
O‘quvchilarga baholash jarayonining maqsadi tushuntiriladi
va ular stressni kamaytirish usullari bilan tanishtiriladi.
2. O‘quvchining o‘z-o‘zini
baholashi
O‘quvchilar o‘z bilimlarini mustaqil baholaydi va o‘zlarining
kuchli va zaif tomonlarini aniqlaydi.
3. O‘zaro baholash
O‘quvchilar bir-birining ishlarini baholaydi va konstruktiv
fikr-mulohazalar bildiradi.
4.
O‘qituvchi
tomonidan
baholash
O‘qituvchi har bir o‘quvchining yutuqlari va rivojlanish
jihatlarini yozma yoki og‘zaki shaklda tushuntiradi.
5. Takomillashtirish bosqichi O‘quvchilar o‘z natijalarini yaxshilash uchun tavsiyalar
asosida qayta ishlaydi va yakuniy baho o‘zgarishi mumkin.
“Nolinchi stress” baholash usuli zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchilarni motivatsiya
qilish, psixologik muhitni yaxshilash va natijalarni ijobiy tahlil asosida baholashning samarali
usullaridan biridir. Ushbu metod stress va qattiq nazoratni kamaytirib, ta’lim jarayonida
sog‘lom muhit yaratishga xizmat qiladi.
Xulosa.
Zamonaviy ta’lim jarayonida nazorat qilish va baholash usullari an’anaviy
yondashuvlardan farqli ravishda o‘quvchilarning bilimini aniqlash bilan birga, ularning ijodiy
fikrlashi, muammolarni hal qilish qobiliyati va mustaqil ta’lim olishga bo‘lgan qiziqishini
oshirishga yo‘naltirilgan. Shu sababli, baholash tizimi nafaqat natijalarni o‘lchash, balki
o‘quvchilarning rivojlanish jarayonini kuzatish va ularni rag‘batlantirish uchun ham muhim
vosita bo‘lib xizmat qilishi kerak.
Zamonaviy nazorat va baholash usullari o‘quvchilarning faolligini oshirish, individual
yondashuvni ta’minlash va o‘z-o‘zini baholash ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan.
Jumladan, formatif baholash, portfoliolarni yuritish, reflektiv tahlil, masofaviy test tizimlari va
sun’iy intellekt yordamida avtomatlashtirilgan baholash metodlari o‘quv jarayonini yanada
samarali bo’lishiga xizmat qiladi. Ayniqsa, interfaol texnologiyalardan foydalanish orqali
nazorat jarayonining shaffofligi ta’minlanib, o‘quvchilarga o‘z natijalarini real vaqt rejimida
kuzatish imkoniyati yaratiladi.
O‘quvchilarning stress darajasini pasaytirish va baholash jarayonini yanada samarali
qilish uchun “Nolinchi stress”, “Baholash intervyusi”, “O‘zaro baholash” kabi yondashuvlar
qo‘llanilishi tavsiya etiladi. Ushbu metodlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustaqil baholash,
o‘zaro fikr almashish va bilimlarini doimiy takomillashtirib borish imkoniyatini beradi.
Shunday qilib, zamonaviy baholash tizimlarining asosiy vazifasi nafaqat bilimlarni
baholash, balki o‘quvchilarni o‘z-o‘zini rivojlantirishga undash va ularga kelajakdagi
faoliyatlarida zarur bo‘ladigan muhim kompetensiyalarni shakllantirishdan iborat. Zamonaviy
ta’lim muassasalari ushbu yondashuvlarni joriy qilish orqali ta’lim jarayonining sifatini
oshirishlari mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
57
1.
Abdievna, Axmedova Barno. "USE OF PROGRAMMING LANGUAGES IN SOLVING
TECHNICAL PROBLEMS."
International scientific-online conference International scientific-
online conference
.
2.
Barno Abdiyevna Axmedova. “TA’LIM XIZMATLARINI SINERGIK SAMARADORLIGINI
OSHIRISH MODELLARI”. ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2.
Страницы 170-175
3.
Barno Abdiyevna Axmedova. “RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITDA TAʼLIM XIZMATI
SIFATINI OSHIRISHNI EKONOMETRIK MODELLASHTIRISH USULLARI”. ЛУЧШИЕ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2. Страницы 176-180.
4.
Axmedova, Barno. "Ta’lim xizmatlari sifatini oshirishning nazariy-ilmiy asoslari."
YASHIL
IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT
3.2 (2025).
5.
Mukhitdinov Khudayar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “TRANSFORMATION
OF EDUCATIONAL BUSINESS LEARNING PROCESSES IN IMPROVING THE QUALITY OF
REGIONAL EDUCATIONAL SERVICES”. Journal of Survey in Fisheries Sciences. 2023/3/9.
Страницы 3200-3216.
6.
Mukhitdinov Khudoyar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “Econometric modeling
and forecasting of educational services to the population of the region”. To Secure Your Paper
As Per UGC Guidelines We Are Providing A Electronic Bar Code. 2021/1. Страницы 241-251.
7.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Рақамли иқтисодиёт шароитида таълим хизмати
сифатини оширишнинг моҳияти ва вазифалари”. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы 28-
31.
8.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ways to Improve the Quality of Educational Services Using
ICT”. Eurasian Journal of History, Geography and Economics. 2022. Страницы 34-38.
9.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Econometric Methods Aimed at Improving the Quality and
Digitalization Of Educational Services”. Eurasian Research Bulletin. 2022. Страницы 66-70.
10.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Raqamli iqtisodiyot sharoitida ta’lim xizmati sifatini
oshirishda ekonometrikadan foydalanish metodikasi“. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
42-45.
11.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ta'limda raqamli iqtisodiyot muammolari tahlili”.
O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA ILM-FAN
SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 639-642.
12.
Барно Абдиевна Ахмедова. ”Raqamli iqtisodiyotda ekonometrik usullardan foydalanib
t’alim xizmati sifatini oshirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-
TARBIYA VA ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы
642-644.
13.
Барно
Абдиевна
Ахмедова.
“Raqamli
iqtisodiyotda
ta’lim
xizmatlarini
takomillashtirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA
ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 644-646.
14.
Akhmedova Barno Abdiyevna. “PRINCIPLES OF IMPROVING THE QUALITY OF
EDUCATION BASED ON THE USE OF ICT”. Journal of Management Value & Ethics (A quarterly
Publication of GMA). 2023. Страницы 48-59.
15.
Барно Ахмедова. “РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ”. Международная конференция академических наук. 2023/3/4.
Страницы 8-24.
58
16.
Барно Ахмедова. “ДИСТАНЦИОННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК КЛЮЧЕВОЙ ФАКТОР
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ”. Development of pedagogical technologies in modern sciences.
2023/3/4. Страницы 11-26.
17.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDAGI O’RNI VA AHAMIYATI”. Наука и технология в современном мире. 2023/3/5.
Страницы 63-73.
18.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDA ASOSIY OMIL SIFATIDA”. Наука и технология в современном мире. 2023/3/5.
Страницы 74-84.
