47
BLOKCHEYN TEXNOLOGIYALARI ORQALI QAYTA TIKLANADIGAN
ENERGIYA SAVDOSINI AVTOMATLASHTIRISH
Qodirov Farrux Ergash o
ְ
‘g‘li
Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi kafedrasi mudiri, Ilmiy rahbar
Turayeva Sabrina Kamoliddin qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Pedagogika fakulteti Biologiya yoʻnalishi 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15180188
Annotatsiya:
Bugungi kunda qayta tiklanadigan energiya manbalarining global
energetika tizimidagi ulushi ortib bormoqda. Quyosh, shamol va boshqa manbalardan
energiya ishlab chiqarish kengaygani sari, energiya taqsimoti va savdosi jarayonlarini
avtomatlashtirish va shaffof qilish zaruriyati ham oshmoqda. Ushbu masalada blokcheyn
texnologiyalari samarali yechim sifatida maydonga chiqmoqda. Ushbu maqolada blokcheyn
asosida qayta tiklanadigan energiya savdosini avtomatlashtirishning afzalliklari, amaliy
qo'llanmalari va istiqbollari yoritiladi.
Kalit soʻzlar:
Renewable Energy Certificates – REC, Peer-to-peer (P2P) savdo tizimlari,
tranzaktsiyalar, Tokenizatsiya, Markazlashtirilmagan platforma, Masshtablilik, Microgrid1,
Power Ledger
Аннотация:
Сегодня доля возобновляемых источников энергии в мировой
энергетической системе увеличивается. По мере расширения производства энергии из
солнечных, ветровых и других источников растет и необходимость автоматизировать
и сделать процессы распределения и торговли энергией более прозрачными. В этом
вопросе технология блокчейн становится эффективным решением. В этой статье
освещаются преимущества, приложения и перспективы автоматизации торговли
возобновляемой энергией на основе блокчейна.
Ключевые слова:
Сертификаты возобновляемых источников энергии — REC,
Одноранговые
(P2P)
торговые
системы,
транзакции,
Токенизация,
Децентрализованная платформа, Масштабируемость, Microgrid1, Power Ledger.
Abstract:
Today, the share of renewable energy sources in the global energy system is
increasing. As energy production from solar, wind and other sources expands, so does the
need to automate and make the processes of energy distribution and trading more
transparent. In this matter, blockchain technology is emerging as an effective solution. This
article highlights the benefits, applications, and prospects of blockchain-based renewable
energy trading automation.
Keywords:
Renewable Energy Certificates - REC, Peer-to-peer (P2P) trading systems,
transactions, Tokenization, Decentralized platform, Scalability, Microgrid1, Power Ledger
Blokcheyn – bu o‘zaro bog‘langan, o‘zgartirilishi mumkin bo‘lmagan ma'lumotlar
bloklari zanjiri bo‘lib, u markazlashmagan tarmoqda ishlaydi. Ushbu texnologiya quyidagi
asosiy tamoyillarga asoslanadi.Markazlashmagan boshqaruv – ma'lumotlar yagona markaziy
serverda emas, balki ko‘plab ishtirokchilar o‘rtasida taqsimlanadi.Shaffoflik – tranzaktsiyalar
ochiq tarzda qayd etiladi va kuzatilishi mumkin.O‘zgarmaslik – bir marta yozilgan ma'lumotni
o‘zgartirish yoki o‘chirish deyarli imkonsiz.
Qayta tiklanadigan energiya savdosida blokcheynning roli.Blokcheyn texnologiyasi
qayta tiklanadigan energiya savdosi jarayonlarini avtomatlashtirish va samaradorligini
48
oshirishga yordam beradi. Uning asosiy amaliy qo‘llanmalari quyidagicha.Peer-to-peer (P2P)
savdo tizimlari:Blokcheyn orqali energiya ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar o‘rtasida
vositachisiz savdo qilish mumkin. Masalan, kichik quyosh elektr stansiyalari o‘z ortiqcha
energiyasini qo‘shnilarga yoki boshqa iste'molchilarga sotishi mumkin. Bu jarayonda "aqlli
shartnomalar" (smart contracts) avtomatik hisob-kitob va tranzaktsiyalarni boshqaradi.
Energiya kuzatuv tizimlari:Blokcheyn tarmog‘i orqali ishlab chiqarilgan energiyaning manbai
va sifati haqidagi ma'lumotlarni kuzatish mumkin. Bu qayta tiklanadigan energiya
sertifikatlarini (Renewable Energy Certificates – REC) boshqarishda muhim ahamiyatga ega.
Energiya kreditlash tizimlari:Blokcheyn orqali energiya ishlab chiqaruvchilarga moliyaviy
yordam ko‘rsatish yoki ular bilan kelishuvlarni avtomatlashtirish mumkin. Energiya ishlab
chiqaruvchilar, masalan, kichik biznes egalari, o‘z loyihalarini blokcheyn asosidagi
crowdfunding platformalari orqali moliyalashtirishi mumkin.
Afzalliklari
Shaffoflik va ishonchlilik – har bir tranzaktsiya ochiq va kuzatilishi
mumkin.Vositachilarning yo‘qligi – energiya savdosida vositachilar o‘rnini texnologiya
egallaydi, bu esa operatsion xarajatlarni kamaytiradi.Tezkorlik – aqlli shartnomalar tufayli
tranzaktsiyalar avtomatik ravishda amalga oshiriladi.Xavfsizlik – blokcheyn ma'lumotlarni
buzishga chidamli tizim hisoblanadi.
Amaliy qo‘llanmalarning real misollari
Power Ledger (Avstraliya): Power Ledger platformasi orqali quyosh energiyasi ishlab
chiqaruvchilari ortiqcha energiyani mahalliy iste'molchilarga sotishi mumkin.WePower
(Litva): Bu platforma qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar
o‘rtasida bevosita savdo qilish imkonini beradi.Energy Web Chain (AQSh): Energy Web
Foundation tomonidan yaratilgan platforma qayta tiklanadigan energiya savdosini
avtomatlashtirish uchun aqlli shartnomalardan foydalanadi.
Blokcheynning asosiy tamoyillari
Markazlashtirilmagan platforma – Oraliq vositachilarsiz ishlab chiqaruvchilar va
iste’molchilar bevosita tranzaktsiyalarni amalga oshirishi mumkin. Shaffoflik va o‘zgartirib
bo‘lmaslik – Tranzaktsiyalar blokcheynga yozilgach, ularni o‘zgartirib bo‘lmaydi, bu
firibgarlikning oldini oladi. Aqlli kontraktlar (smart contracts) – Avtomatik ravishda
shartnoma shartlariga muvofiq energiya savdosini amalga oshirish mumkin. Peer-to-Peer
(P2P) savdo – Mahalliy iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilar o‘zaro energiya almashishi
mumkin.Real vaqtda kuzatish – Har bir kilovatt-soat energiyaning qayerdan kelganligi va kim
tomonidan iste’mol qilinganligi kuzatib boriladi.
Ishlash mexanizmi
Energiyani ishlab chiqarish – Quyosh yoki shamol panellari tomonidan ishlab
chiqarilgan ortiqcha energiya blokcheynga yoziladi. Tokenizatsiya – Har bir kilovatt-soat
energiya raqamli token shaklida ifodalanadi. Savdo va tranzaktsiyalar – Foydalanuvchilar aqlli
kontraktlar orqali energiya tokenlarini sotib oladi yoki sotadi. To‘lov jarayoni –
Tranzaktsiyalar kriptovalyuta yoki boshqa raqamli to‘lov tizimlari orqali amalga oshiriladi.
Taqsimlash va iste’mol – Xaridor elektr energiyani tarmoq orqali oladi va bu jarayon
blokcheynda qayd etiladi.
Amaliy qo‘llanilishi
Mahalliy energiya bozorlari – QTE ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar uchun shaxsiy
49
tarmoqlar yaratish.IoT bilan integratsiya – Aqlli tarmoqlar (smart grids) orqali real vaqtda
ma’lumotlarni kuzatish.Uzoq hududlar – Elektr tarmoqlari yetib bormagan joylarda mahalliy
blokcheyn asosida energiya almashish tizimini yaratish.Blokcheyn Texnologiyalari Orqali
Qayta Tiklanadigan Energiya Savdosini Avtomatlashtirish
Blokcheyn texnologiyasi qayta tiklanadigan energiya (QTE) savdosini avtomatlashtirish
va optimallashtirish uchun kuchli vosita hisoblanadi. U energiya ishlab chiqaruvchilar,
iste’molchilar va tarmoq operatorlari o‘rtasida ishonchli, shaffof va samarali savdo tizimini
yaratishga yordam beradi. Muammo va An’anaviy Yondashuvning Cheklovlari.Hozirgi elektr
energiya bozorlari markazlashtirilgan bo‘lib, ular quyidagi muammolarga duch
keladi.Vositachilarga qaramlik – Markazlashgan elektr taqsimlovchilar orqali energiya
sotiladi, bu esa narxlarni oshiradi va tranzaktsiya xarajatlarini ko‘paytiradi.Shaffoflik
yetishmovchiligi – Energiya iste’moli va ishlab chiqarilishi haqidagi ma’lumotlar
markazlashgan operatorlar tomonidan nazorat qilinadi.Sezilarli operatsion xarajatlar –
Energiya savdosi va hisob-kitoblari uzoq vaqt talab qilishi mumkin.Energiya isrofi – Mahalliy
ishlab chiqarilgan energiya tarmoqda yo‘qotishlarga uchraydi yoki saqlash imkoniyati
cheklangan bo‘ladi.Blokcheyn texnologiyasi ushbu muammolarni hal qilish orqali P2P (peer-
to-peer) energiya savdosini qo‘llab-quvvatlaydi. Blokcheyn Asosida QTE Savdo
Modeli.Blokcheyn texnologiyasiga asoslangan energiya savdosi quyidagi bosqichlardan
iborat.Energiya Ishlab Chiqilishining Qayd Etilishi.Quyosh panellari, shamol turbinalari yoki
biogaz stansiyalari tomonidan ishlab chiqarilgan energiya real vaqtda IoT sensorlari
yordamida o‘lchanadi.Ushbu ma’lumotlar blokcheyn tarmog‘iga avtomatik yoziladi.
Tokenizatsiya:Har bir ishlab chiqarilgan 1 kVt-soat (kWh) energiya token sifatida
blokcheynga yoziladi.Bu tokenlar raqamli aktiv sifatida harid qilinishi, sotilishi yoki saqlanishi
mumkin. Peer-to-Peer (P2P) Savdo:Iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilar orasida vositachisiz
to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo amalga oshiriladi.Aqlli kontraktlar (smart contracts) oldindan
belgilangan shartlar asosida avtomatik ravishda tranzaktsiyalarni bajaradi.Masalan, agar
biror uyda ortiqcha quyosh energiyasi ishlab chiqarilsa, u blokcheynga joylashtiriladi va
atrofdagi ehtiyojmand foydalanuvchilar avtomatik ravishda uni sotib olishlari mumkin. To‘lov
Jarayoni:Savdo jarayonlari avtomatlashtirilgan bo‘lib, tokenlar kriptovalyuta yoki
markazlashmagan moliyaviy tizimlar (DeFi) orqali sotib olinadi.To‘lovlar bevosita aqlli
kontraktlar orqali amalga oshiriladi va energiya tarmoq orqali yetkazib beriladi. Real Vaqtda
Kuzatish va Hisob-kitoblar.Har bir tranzaktsiya blokcheynga yoziladi, bu esa energiya
iste’moli va ishlab chiqarilishi haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi.Iste’molchilar o‘z
balanslarini va xarajatlarini real vaqtda kuzatishlari mumkin.
Texnologik Yechimlar
Blokcheyn asosida energiya savdosini avtomatlashtirish uchun quyidagi texnologiyalar
qo‘llaniladi.Blokcheyn Platformalari:Ethereum – Aqlli kontraktlarni yozish va ishlatish uchun
mashhur platforma.Hyperledger Fabric – Yirik energetika kompaniyalari tomonidan
foydalaniladigan korporativ blokcheyn tarmog‘i.Energy Web Chain – Aynan energiya tarmog‘i
uchun moslashtirilgan blokcheyn platformasi. Aqlli Kontraktlar (Smart Contracts):Ethereum
yoki boshqa blokcheyn platformalarida yozilgan aqlli kontraktlar avtomatik ravishda
tranzaktsiyalarni bajaradi.Masalan, "Agar iste’molchi 10 kVt-soat energiya sotib olsa, 10 token
avtomatik ravishda ishlab chiqaruvchiga o‘tadi" kabi shartlar bajariladi. IoT va Sun’iy Intellekt
(AI) Integratsiyasi:IoT qurilmalari energiya ishlab chiqarish va iste’molini aniq kuzatib
50
boradi.AI algoritmlari esa energiya taqsimotini optimallashtirishga yordam beradi.
Afzalliklar
Vositachilarsiz savdo – Markazlashmagan tizim vositachilarga bo‘lgan ehtiyojni yo‘q
qiladi.
Shaffoflik va xavfsizlik – Har bir tranzaktsiya blokcheynga yoziladi va soxtalashtirish
imkonsiz.
Operatsion xarajatlarning kamayishi – Aqlli kontraktlar avtomatik ravishda
tranzaktsiyalarni amalga oshiradi.
QTE rivojlanishini rag‘batlantirish – Mahalliy ishlab chiqaruvchilar o‘z energiyalarini
osongina sotish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Kamchiliklar
Huquqiy tartibga solish muammolari – Ko‘pgina davlatlarda blokcheyn asosida energiya
savdosi hali qonuniy jihatdan tartibga solinmagan.
Texnik murakkablik – IoT va blokcheyn integratsiyasini to‘liq joriy qilish uchun
texnologik infrastrukturani rivojlantirish zarur.
Tarmoq chegaralari – Mahalliy elektr tarmoqlari energiyani taqsimlashda cheklovlarga
duch kelishi mumkin.
Energiya savdosi va qayta tiklanadigan energiya tarmoqlari blokcheyn evolyutsiyasidan
katta ta'sir ko'rsatgan sohalardan faqat ikkitasidir. Markazlashtirilmagan daftar birinchi
marta kriptovalyutani osonlashtirish uchun yaratilgan, ammo u ko'proq imkoniyatlarga ega
ekanligini ko'rsatdi. MPost ushbu maqolada o'rganishni xohlaydi. Uning o'ziga xos fazilatlari -
shaffoflik, o'zgarmaslik va markazsizlashtirish - energetika sanoatida ijodiy foydalanish uchun
eshiklarni ochdi.Energiya savdosida blokcheyn texnologiyasi energiya tranzaktsiyalarini
amalga oshirishning innovatsion usulini taqdim etadi. Energiya savdosi har doim
markazlashtirilgan tashkilotlar tomonidan nazorat qilingan, bu ko'pincha samarasizlik va
xarajatlarning oshishiga olib keladi. Tengdosh-tengdosh energiya savdosi jarayonning
markazlashtirilmaganligi tufayli mumkin bo'ladi. Bu shuni anglatadiki, energiya ishlab
chiqaruvchilar, jumladan, kichkina quyosh panellari o'rnatganlar ham, qo'shimcha energiyani
xaridorlarga to'g'ridan-to'g'ri va vositachilarga muhtoj bo'lmasdan sotishlari mumkin.
Ledgerning markazlashtirilmagan tuzilmasi har bir tranzaksiyaning xavfsizligi va shaffofligini
kafolatlaydi.Microgrid ishlab chiqish energetika sanoatidagi eng qiziqarli blokcheyn
ilovalaridan biridir. Bu ixcham, mintaqaviy energiya tizimlari bo'lib, ular mustaqil ravishda
ham, kattaroq tarmoqlarda ham ishlaydi. Blokcheyn mikrogridlar tomonidan jamiyatda
energiyani samarali boshqarish va taqsimlash uchun ishlatiladi. Bu, ayniqsa, ajratilgan
joylarda yoki energiya ta'minoti tartibsiz bo'lgan joylarda foydalidir. Blokcheyn qayta
tiklanadigan manbalardan, masalan, quyosh va shamoldan olinadigan energiyadan iloji
boricha samarali foydalanilishi va taqsimlanishiga ishonch hosil qiladi.Toza energiya
manbalaridan foydalanish va ulardan foydalanish usuli blokcheyn va qayta tiklanadigan
energiyani birlashtirish orqali inqilob qilmoqda. Qayta tiklanadigan energiya sertifikatlari
(REC) yangi markazlashtirilmagan texnologiyalar tufayli kuzatilishi mumkin. Bu qayta
tiklanadigan manbalardan olinadigan energiya tegishli ravishda hisobga olinishi va
mukofotlanishini kafolatlaydi. Bu mijozlarning yashil energiyaga bo'lgan ishonchini oshiradi
va qayta tiklanadigan energiya tashabbuslarini ko'proq moliyalashtirishga yordam beradi.
Blokcheyn uglerod kreditlari bilan savdo qilishni osonlashtirishi mumkin. Shuningdek, u
51
korxonalarga tartibga soluvchi majburiyatlarni bajarishda va uglerod chiqindilarini
kamaytirishda yordam beradi.Innovatsion firmalar va an'anaviy energiya tizimlarini
yaxshilashga qaratilgan tashabbuslar ham blokcheyn energiya bozorida keng tarqalmoqda.
Korxonalar mijozlarga energiyani to'g'ridan-to'g'ri sotib olish va sotish imkonini beruvchi
daftarga asoslangan platformalarni yaratmoqda.Bu unumdorlikni oshiradi va xarajatlarni
kamaytiradi. Ushbu platformalar to'lovlar va tranzaktsiyalarni avtomatlashtirish uchun aqlli
shartnomalardan foydalanadi, bu esa energiya savdosini osonlashtiradi.Blokcheyn
texnologiyalari orqali qayta tiklanadigan energiya savdosini avtomatlashtirish qayta
tiklanadigan energiya almashinuvi uchun yanada shaffof, samarali va xavfsiz platformalarni
yaratish orqali energetika sektorini inqilob qilish imkoniyatiga ega. Blokcheynning
markazlashtirilmagan va o'zgarmas tabiati qayta tiklanadigan energiya savdosi, tarqatilishi va
iste'molini sezilarli darajada oshirishi mumkin bo'lgan aqlli shartnomalar, tokenizatsiya va
peer-to-peer operatsiyalarini amalga oshirish imkonini beradi. Quyida blokcheyn
texnologiyalari qayta tiklanadigan energiya savdo landshaftini qanday o'zgartirayotganining
asosiy jihatlari keltirilgan.Markazlashtirilmagan energiya savdosi: Blokcheynning eng muhim
ta'siridan biri markazlashtirilmagan energiya savdosini osonlashtirish qobiliyatidir, bunda
energiya ishlab chiqaruvchilar (masalan, quyosh panellari, shamol turbinalari yoki boshqa
qayta tiklanadigan manbalarga ega bo'lgan shaxslar) vositachilarga ehtiyoj sezmasdan
energiyani iste'molchilar yoki boshqa ishlab chiqaruvchilar bilan to'g'ridan-to'g'ri sotishlari
mumkin. Peer-to-Peer (P2P) energiya savdosi: Blockchain P2P energiya savdo platformalariga
imkon beradi, bu erda iste'molchilar (energetika ishlab chiqaradigan va iste'mol qiluvchilar)
ortiqcha qayta tiklanadigan energiyani boshqa iste'molchilar bilan to'g'ridan-to'g'ri sotishlari
mumkin. Blokcheyndagi aqlli shartnomalar butun jarayonni avtomatlashtiradi, savdolar
xavfsiz va samarali amalga oshirilishini ta'minlaydi.Markazlashtirilgan kommunal xizmatlarga
qaramlikning kamayishi: Blokcheyn jismoniy yoki kichik guruhlarga energiya bozorining faol
ishtirokchisiga aylanish imkonini beradi, bu esa an'anaviy energiya xizmatlariga bo'lgan
ishonchni kamaytiradi. Ushbu markazlashmagan tizim raqobatni oshiradi va energiya
xarajatlarini kamaytiradi.
Energiya operatsiyalari uchun aqlli shartnomalar
Blokcheynga asoslangan aqlli shartnomalar to'g'ridan-to'g'ri kod satrlarida yozilgan
shartnoma shartlari bilan o'z-o'zidan bajariladigan shartnomalardir. Ushbu shartnomalar,
markaziy hokimiyat yoki vositachiga ehtiyoj sezmasdan, oldindan belgilangan shartlar
bajarilganda energiya savdosi operatsiyalarini avtomatik ravishda amalga oshiradi va amalga
oshiradi. Energiya savdosini avtomatlashtirish: Qayta tiklanadigan energiya savdosida aqlli
shartnomalar energiya narxining o'zgarishi, mavjudligi va talabi kabi real vaqt ma'lumotlari
asosida avtomatik ravishda sotib olish yoki sotish buyurtmalarini bajarishi mumkin. Misol
uchun, agar iste'molchining quyosh paneli ortiqcha energiya ishlab chiqarsa, aqlli shartnoma
avtomatik ravishda ortiqcha narsani tarmoqqa yoki boshqa xaridorlarga sotishi
mumkin.Hisob-kitoblar va to'lovlar: Aqlli shartnomalar an'anaviy moliyaviy hisob-kitob
tizimlaridagi kechikishlarni bartaraf etib, energiya operatsiyalari uchun tezkor to'lovlarni
osonlashtirishi mumkin. Energiya etkazib berilgandan so'ng, to'lov avtomatik ravishda
amalga oshiriladi, bu shaffoflikni ta'minlaydi va tranzaksiya xarajatlarini kamaytiradi.
Energiyaning tokenizatsiyasi
Blokcheyn energiyani tokenizatsiya qilishga imkon beradi, ya'ni energiya ma'lum
52
energiya miqdorini (masalan, kilovatt-soat) ifodalovchi raqamli tokenlarga aylantirilishi
mumkin. Ushbu tokenlarni blokcheynda sotish, sotib olish yoki sotish mumkin. Energiya
tokenlari: Qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqaruvchilari o'zlari ishlab chiqaradigan
energiyani (masalan, 1 kVt / soat) tokenizatsiya qilishlari va uni bozorda raqamli tokenlar
sifatida sotishlari mumkin. Ushbu tokenlar ishlab chiqaruvchilar, iste'molchilar va energiya
xaridorlari o'rtasida sotilishi mumkin, bu esa bozorda qayta tiklanadigan energiyaning
likvidligi va foydalanish imkoniyatini oshiradi. Fraksiyonel egalik va mikrogrid integratsiyasi:
Tokenizatsiya shuningdek, quyosh fermalari yoki shamol turbinalari kabi energiya aktivlariga
qisman egalik qilish imkonini beradi.Jismoniy shaxslar yoki korxonalar qayta tiklanadigan
energiya ishlab chiqarish ulushini ko'rsatadigan tokenlarni sotib olishlari mumkin, yangi
investitsiya imkoniyatlarini yaratadi va jamiyatga asoslangan qayta tiklanadigan energiya
loyihalarini osonlashtiradi.
Energiya savdosida shaffoflik va xavfsizlik
Blokcheynning markazlashtirilmagan va shaffof tabiati barcha tranzaktsiyalarning
davlat daftarida ishonchli qayd etilishini ta'minlaydi, bu esa energiya savdosida ishonch va
javobgarlikni oshiradi. O'zgarmasligi va tekshirilishi: blokcheyndagi har bir tranzaksiya vaqt
tamg'asi bilan belgilanadi va o'zgarmasdir, ya'ni energiya tranzaktsiyalari qayd etilgandan
so'ng ularni o'zgartirish yoki o'chirish mumkin emas. Bu shaffoflikni ta'minlovchi va energiya
savdosida firibgarlik yoki manipulyatsiyaning oldini olish uchun tekshiriladigan iz
yaratadi.Qayta tiklanadigan energiya manbalarini tekshirish: Blokcheyndan energiya
tasdiqlangan toza manbalardan (masalan, shamol, quyosh yoki gidroenergetika) kelishini
ta'minlab, sotilayotgan qayta tiklanadigan energiya manbasini tekshirish uchun ham
foydalanish mumkin. Ushbu tekshirish iste'molchilarga energiya iste'molining atrof-muhitga
ta'siri to'g'risida qaror qabul qilishga yordam beradi.
Tarmoq boshqaruvi va energiya savdo platformalari
Blokcheyn
qayta
tiklanadigan
energiyani
mavjud
elektr
tarmoqlariga
integratsiyalashuvini osonlashtirishi va tarmoqni yanada samarali boshqarish imkonini
berishi mumkin. Energiya savdosini avtomatlashtirish va talab va taklifni muvozanatlash
orqali blokcheyn tarmoq nomutanosibligini oldini olishga va qayta tiklanadigan energiya
taqsimotini optimallashtirishga yordam beradi. Tarmoq operatsiyalari uchun taqsimlangan
daftar: Blockchain tarmoq ichidagi energiya tranzaktsiyalari uchun shaffof kitob yaratishi
mumkin. Bu tarmoq operatorlariga energiya oqimlarini yanada samarali boshqarish imkonini
beradi, bu esa turli manbalardan qayta tiklanadigan energiya manbalarini real vaqt rejimida
kuzatish va sozlash imkonini beradi. Ta'minot va talabni muvozanatlash: Aqlli shartnomalar
sensorlar yoki energiya hisoblagichlarining real vaqt ma'lumotlari asosida energiyani
avtomatik ravishda sotib olish yoki sotish orqali energiya ishlab chiqarishni talab bilan
moslashtirishga yordam beradi. Misol uchun, agar qayta tiklanadigan energiya ishlab
chiqarish keskin oshib ketgan bo'lsa, blokcheynga asoslangan aqlli shartnomalar uni yaqin
atrofdagi iste'molchilarga sotishi yoki keyinchalik foydalanish uchun saqlashi, isrofgarchilikni
kamaytirishi va tarmoq barqarorligini yaxshilashi mumkin.
Qayta tiklanadigan energiya manbalarining transchegaraviy savdosi
Blokcheyn mamlakatlar o‘rtasida uzluksiz tranzaksiyalarni amalga oshirish, geografik
to‘siqlarni bartaraf etish va xalqaro energiya savdosi qoidalarini soddalashtirish orqali qayta
tiklanadigan energiya manbalarining transchegaraviy savdosini osonlashtirishga yordam
53
beradi.Global savdo platformalari: Qayta tiklanadigan energiyani tokenizatsiya qilish uchun
blokcheyndan foydalangan holda, turli mamlakatlardan energiya ishlab chiqaruvchilar qayta
tiklanadigan energiyani iste'molchilar yoki butun dunyo bo'ylab boshqa ishlab chiqaruvchilar
bilan to'g'ridan-to'g'ri sotishlari mumkin. Bu vositachilarga bo'lgan ehtiyojni kamaytiradi va
bozor samaradorligini oshiradi, qayta tiklanadigan energiya uchun yangi bozorlarni ochadi.
Normativ hujjatlarga muvofiqlik va energiya sertifikatlari: Blockchain qayta tiklanadigan
energiya sertifikatlarini (REC) boshqarish va xalqaro standartlarga muvofiqligini ta'minlash
uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu sertifikatlar qayta tiklanadigan energiya ishlab
chiqarishning ekologik afzalliklarini tasdiqlaydi va blokcheyn platformalarida sotilishi
mumkin, bu energiya ishlab chiqaruvchilarga yashil energiya ishlab chiqarish uchun tovon
olish imkonini beradi.
Energiyani saqlash tizimlari bilan integratsiya
Energiyani saqlash tizimlari qayta tiklanadigan energiya manbalarining intervalgacha
tabiatini boshqarish uchun juda muhimdir. Blokcheyn energiyani sotib olish/sotish
operatsiyalarini avtomatlashtirish va tarmoqqa uzluksiz integratsiyani ta’minlash orqali
energiya saqlash tizimlarining samarali ishlashini osonlashtirishi mumkin.Batareyani saqlash
va tokenizatsiya: Blockchain batareyalarda saqlanadigan energiyani tokenizatsiya qilish
uchun ishlatilishi mumkin, bu foydalanuvchilarga saqlangan energiyani ishlab chiqarilgan
energiya bilan bir xil tarzda sotishga imkon beradi. Masalan, energiya saqlash tizimlariga ega
bo'lgan jismoniy shaxslar yoki korxonalar talab yuqori bo'lganda ortiqcha saqlangan
energiyani sotishi mumkin, bu esa tarmoq barqarorligi va daromad olishiga hissa
qo'shadi.Energiyadan foydalanishni optimallashtirish: AI va IoT bilan birgalikda blokcheyn
saqlangan energiyadan foydalanishni optimallashtirishi mumkin, energiya eng zarur
bo'lganda yoki eng tejamkor bo'lganda ishlatilishini ta'minlaydi, qazib olinadigan yoqilg'iga
asoslangan zaxira quvvatga bo'lgan ishonchni kamaytiradi.
Markazlashtirilmagan energiya hamjamiyatlari
Blokcheyn markazlashtirilmagan energiya hamjamiyatlarini yaratishga imkon beradi,
bu erda qayta tiklanadigan energiya manbalariga ega bo'lgan odamlar yoki korxonalar
guruhlari markaziy yordamga muhtoj bo'lmasdan energiyani o'zaro almashishlari mumkin.
Jamiyatning quyosh yoki shamol loyihalari: Masalan, jamoat quyosh loyihasida aholi yoki
korxonalar quyosh panellarini o'rnatish va blokcheynga asoslangan platformalar yordamida
jamiyatda ishlab chiqarilgan ortiqcha energiyani sotish uchun resurslarni birlashtirishi
mumkin. Bu quyosh panellari uchun joy bo'lmasligi mumkin bo'lgan shaxslarga qayta
tiklanadigan energiyadan foydalanish imkonini beradi.Peer-to-Peer (P2P) bozorlari:
Blokcheyn bilan ishlaydigan P2P bozorlari foydalanuvchilarga qayta tiklanadigan energiyani
qo'shnilari bilan to'g'ridan-to'g'ri sotib olish yoki sotish imkonini beradi, energiyadan
foydalanish imkoniyatini oshiradi va an'anaviy energiya provayderlariga bo'lgan ishonchni
kamaytiradi. Ushbu bozorlar mahalliy barqarorlikni ta'minlaydi va yanada mustahkam, o'zini
o'zi ta'minlaydigan energiya tarmoqlarini yaratishga olib kelishi mumkin. Qayta tiklanadigan
energiya savdosida blokcheynning afzalliklari. Samaradorlik va avtomatlashtirish: aqlli
shartnomalar orqali savdo jarayonini avtomatlashtirish orqali blokcheyn vositachilarga
bo'lgan ehtiyojni kamaytiradi, tranzaktsiyalarni tezlashtiradi va operatsion xarajatlarni
kamaytiradi.Xarajatlarni kamaytirish: Blokcheyn energiya brokerlari yoki kommunal
xizmatlar kabi vositachilarga bo'lgan ehtiyojni bartaraf etish orqali odatda markazlashtirilgan
54
platformalar bilan bog'liq bo'lgan tranzaksiya to'lovlarini kamaytiradi.Shaffoflik va ishonch:
Blokcheynning shaffof va o‘zgarmas tabiati barcha tranzaktsiyalarning tekshirilishi va xavfsiz
bo‘lishini ta’minlaydi, energiya bozori ishtirokchilari o‘rtasida ishonchni oshiradi. Xavfsizlik:
Blokcheyn energiya tranzaksiyalari uchun yuqori darajadagi xavfsizlikni ta'minlaydi,
firibgarlik, kiberhujumlar yoki ma'lumotlarni manipulyatsiya qilish xavfini kamaytiradi.
Masshtablilik: Blokcheyn texnologiyasi qo‘shimcha qayta tiklanadigan energiya ishlab
chiqaruvchilari va iste’molchilarining tizimga uzluksiz integratsiyalashuvini ta’minlab, yirik
energiya bozorlarini qamrab olish uchun osonlikcha kengaytira oladi. Atrof-muhitga ta'siri:
Blokcheyn qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishni tekshirish va kuzatishga yordam
beradi, toza energiya ishlab chiqarish va iste'mol qilishni rag'batlantiradi, shu bilan birga
qazib olinadigan yoqilg'iga bog'liqlikni kamaytiradi.
Qiyinchiliklar va mulohazalar
Normativ va huquqiy masalalar: blokcheyn va energiya savdosi atrofidagi tartibga
solish muhiti hali ham rivojlanmoqda. Hukumatlar va nazorat qiluvchi organlar energiya
bozorlarida blokcheyn integratsiyasi uchun aniq asoslarni yaratishi kerak. Blokcheynning
energiya iste'moli: Blokcheyn ko'p afzalliklarni taqdim etsa-da, uning energiya iste'moli,
ayniqsa ishni isbotlovchi blokcheynlar uchun - yuqori bo'lishi mumkin. Biroq, isbotlash kabi
yangi konsensus mexanizmlari kamroq energiya talab qiladi. O'zaro muvofiqlik: Turli xil
blokcheyn platformalari va energiya savdo tizimlari uzluksiz birgalikda ishlashi kerak, bu esa
standartlashtirish va sanoat o'yinchilari o'rtasida hamkorlikni talab qiladi.
Xulosa
Blokcheyn orqali qayta tiklanadigan energiya savdosini avtomatlashtirish energiya
tizimlarini yanada samarali, shaffof va foydalanish mumkin bo'lishi uchun katta va'da beradi.
Markazlashtirilmagan savdoni faollashtirish, vositachilarga bo'lgan ehtiyojni kamaytirish va
xavfsiz va shaffof tranzaktsiyalarni ta'minlash orqali blokcheyn yanada dinamik va barqaror
energiya bozorini osonlashtirishi mumkin. Bu iste'molchilar, iste'molchilar va korxonalar
uchun toza energiyani sotib olish, sotish va sotishni osonlashtirish orqali qayta tiklanadigan
energiyani kengroq qo'llashni qo'llab-quvvatlaydi va barqaror energiya kelajagiga global
o'tishga hissa qo'shadi.Blokcheyn texnologiyasi qayta tiklanadigan energiya savdosini
avtomatlashtirishda katta salohiyatga ega. Bu usul markazlashmagan, shaffof va samarali
energiya bozorlarini yaratishga imkon beradi. Kelajakda IoT va sun’iy intellekt bilan
integratsiya qilingan aqlli tarmoqlar (smart grids) orqali energiya taqsimoti yanada
optimallashtirilishi mumkin. Blokcheyn texnologiyalari qayta tiklanadigan energiya savdosi
jarayonlarini avtomatlashtirish, shaffof va samarali qilish uchun katta salohiyatga ega. Ushbu
texnologiyaning keng qo‘llanilishi energiya bozori ishtirokchilarining ishonchini oshiradi,
vositachilik xarajatlarini kamaytiradi va ekologik barqarorlikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Kelajakda ushbu texnologiyaning yanada rivojlanishi global energiya tizimlarining
markazlashmagan va aqlli bo‘lishiga turtki beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Abdievna, Axmedova Barno. "USE OF PROGRAMMING LANGUAGES IN SOLVING
TECHNICAL PROBLEMS." International scientific-online conference International scientific-
online conference.
2.
Barno Abdiyevna Axmedova. “TA’LIM XIZMATLARINI SINERGIK SAMARADORLIGINI
55
OSHIRISH MODELLARI”. ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2.
Страницы 170-175
3.
Barno Abdiyevna Axmedova. “RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITDA TAʼLIM XIZMATI
SIFATINI OSHIRISHNI EKONOMETRIK MODELLASHTIRISH USULLARI”. ЛУЧШИЕ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2. Страницы 176-180.
4.
Axmedova, Barno. "Ta’lim xizmatlari sifatini oshirishning nazariy-ilmiy asoslari."
YASHIL IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT 3.2 (2025).
5.
Mukhitdinov Khudayar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “TRANSFORMATION
OF EDUCATIONAL BUSINESS LEARNING PROCESSES IN IMPROVING THE QUALITY OF
REGIONAL EDUCATIONAL SERVICES”. Journal of Survey in Fisheries Sciences. 2023/3/9.
Страницы 3200-3216.
6.
Mukhitdinov Khudoyar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “Econometric
modeling and forecasting of educational services to the population of the region”. To Secure
Your Paper As Per UGC Guidelines We Are Providing A Electronic Bar Code. 2021/1.
Страницы 241-251.
7.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Рақамли иқтисодиёт шароитида таълим хизмати
сифатини оширишнинг моҳияти ва вазифалари”. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
28-31.
8.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ways to Improve the Quality of Educational Services Using
ICT”. Eurasian Journal of History, Geography and Economics. 2022. Страницы 34-38.
9.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Econometric Methods Aimed at Improving the Quality and
Digitalization Of Educational Services”. Eurasian Research Bulletin. 2022. Страницы 66-70.
10.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Raqamli iqtisodiyot sharoitida ta’lim xizmati sifatini
oshirishda ekonometrikadan foydalanish metodikasi“. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
42-45.
11.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ta'limda raqamli iqtisodiyot muammolari tahlili”.
O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA ILM-FAN
SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 639-642.
12.
Барно Абдиевна Ахмедова. ”Raqamli iqtisodiyotda ekonometrik usullardan foydalanib
t’alim xizmati sifatini oshirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-
TARBIYA VA ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5.
Страницы 642-644.
13.
Барно
Абдиевна
Ахмедова.
“Raqamli
iqtisodiyotda
ta’lim
xizmatlarini
takomillashtirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA
ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 644-646.
14.
Akhmedova Barno Abdiyevna. “PRINCIPLES OF IMPROVING THE QUALITY OF
EDUCATION BASED ON THE USE OF ICT”. Journal of Management Value & Ethics (A quarterly
Publication of GMA). 2023. Страницы 48-59.
15.
Барно Ахмедова. “РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ”. Международная конференция академических наук.
2023/3/4. Страницы 8-24.
16.
Барно Ахмедова. “ДИСТАНЦИОННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК КЛЮЧЕВОЙ ФАКТОР
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ”. Development of pedagogical technologies in modern sciences.
2023/3/4. Страницы 11-26.
56
17.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDAGI O’RNI VA AHAMIYATI”. Наука и технология в современном мире.
2023/3/5. Страницы 63-73.
18.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDA ASOSIY OMIL SIFATIDA”. Наука и технология в современном мире.
2023/3/5. Страницы 74-84..
