85
PROFILAKTIKA INSPEKTORINING HUQUQBUZARLIKLAR PROFILAKTIKASI
OB’EKTLARI BILAN BOG‘LIQ MASALALAR TAHLILI
Xojibekov Ziyomiddin Nasriddinovich
Malaka oshirish instituti kasbiy tayyorgarlik fakulteti
Maxsus fanlar sikli katta o‘qituvchisi
Usmonov Nosir Erkin o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi kursanti, safdor
https://doi.org/10.5281/zenodo.14550763
Huquqbuzarliklarning oldini olish jamiyatda tartibning saqlanishida muhim ahamiyatga
ega. Bunda profilaktika inspektorining roli, jinoyatlarning va huquqbuzarliklarning oldini
olishga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirishda ayniqsa muhimdir. Profilaktika inspektori
faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridan biri — bu huquqbuzarliklarning oldini olish va ularga
imkon beradigan shart-sharoitlarni bartaraf etishdir. Maqolada profilaktika inspektorining
ishi va unga bog‘liq masalalar tahlil qilinadi.
Masalan, A.R. Yakupov, huquqbuzarliklar profilaktikasining samaradorligini ta’minlash
uchun profilaktika inspektorlarining ish faoliyatida ijtimoiy muammolarga, jamoatchilikning
huquqiy ongini oshirishga, shuningdek, huquqbuzarliklarning oldini olishga qaratilgan tizimli
choralarni amalga oshirish lozimligini ta’kidlaydi. Yakupov A.R. (2019) o‘zining «Qonunchilik
va huquqbuzarliklarning oldini olish» nomli maqolasida profilaktika inspektorining ta’lim,
ishlash va ijtimoiy faoliyatlari orqali jinoyatchilikka yo‘l qo‘ymaslik, jinoyatlarga qarshi
barqaror tizimlar yaratish kerakligini ta’kidlaydi.
Shuningdek, xorijiy tajribadan so‘z boradigan bo‘lsa, AQShda profilaktika
inspektorlarining vazifalari qonun ustuvorligini ta’minlash va jinoyatchilikni kamaytirish
bilan birga, jamoatchilik bilan yaqin aloqa o‘rnatishga qaratilgan. AQShning FBI profilaktik
xizmatining tadqiqotlari profilaktika inspektorlarining ta’lim tizimiga qo‘shiladigan
muammolarga faqat huquqiy, balki ijtimoiy va psixologik tadqiqotlarni ham olib borishini
ko‘rsatmoqda.
Profilaktika inspektori tomonidan qamrab olinishi kerak bo‘lgan asosiy ob’ektlar – bu
huquqbuzarliklarning oldini olish uchun maxsus aniqlangan soha va joylardir. Masalan, Yu.N.
Tagiev (2020) profilaktika inspektori ishini olib borishda yoshlar orasidagi jinoyatchilikka
ahamiyat berish muhimligini aytadi. Uning fikricha, yoshlar orasida huquqbuzarliklarning
oldini olishda ixtisoslashtirilgan tajribalardan foydalanish kerak. Buning uchun, yoshlar bilan
ishlash uchun maxsus psixologik yordamlar va ta’lim dasturlari ishlab chiqilishi lozim.
Yu.N. Tagiev ta’kidlaganidek, Yoshlar orasidagi jinoyatchilikka qarshi kurashishda
profilaktika inspektorlari muhim rol o‘ynaydi. Qo‘shiladigan masala - ijtimoiy muammolar,
masalan, ishsizlik, bedarflik, ijtimoiy nafrat yoki uydagi kamsitilish yoki alkoldan foydalanish
kabi omillar yoshlarni jinoyatchilikka qo‘yishi mumkin.
Xorijiy tajribadan ham foydalanish juda muhimdir. Masalan, Germaniyada profilaktika
inspektorlari jamoatchilik bilan bevosita hamkorlikda ish olib boradi. Huquqbuzarliklarning
oldini olish maqsadida, ular o‘z faoliyatlarini faqat qonunlar bilan chegaralab qo‘ymay,
jamoatchilik bilan yaqin aloqa o‘rnatishga, odamlarning huquqiy madaniyatini oshirishga,
fuqarolarni jinoyatchilikning zararlari va oqibatlari haqida ogohlantirishga ham mas’uldirlar.
Germaniyaning politsiya tizimi profilaktika inspektorlarining jamoat bilan ishlashdagi
tajribasi eng ishonchli hisoblanadi. Ular fuqarolarni huquqbuzarliklardan ogohlantirish
86
uchun, ayniqsa, yoshlarga huquqiy ta’lim berishni muhim deb hisoblaydi.
Germaniya politsiyasi profilaktika inspektorlarining maxsus treninglari orqali odamlar
bilan ishlash usullarini o‘rganishadi. München Stadt Polizei instituti profilaktika
inspektorlarining faoliyatida yirik jamoalarda axborot tarqatish va jinoyatchilikka qarshi
kurashishga qaratilgan treninglarni tashkil etadi.
Profilaktika inspektorining ishidagi muhim jihatlardan biri — jinoyatlar va
huquqbuzarliklar sodir etish ehtimoli yuqori bo‘lgan odamlarga psixologik yordam berishdir.
G.X. Sarvarov (2021) o‘zining «Psixologik profilaktika tadbirlari» maqolasida psixologik
yordam ko‘rsatish orqali jinoyatchilikni kamaytirishning ahamiyatiga urg‘u beradi. Uning
fikricha, profilaktika inspektorlari faqat jinoyatlar sodir bo‘lgan paytda emas, balki ularning
oldini olish maqsadida, insoniy munosabatlar va psixologik yordam ko‘rsatishga ham
tayanmoqda.
Psixologik yordamning ahamiyatini, ya’ni profilaktika inspektorlari jinoyatlar sodir etish
ehtimoli yuqori bo‘lgan yoshlarga yoki ijtimoiy ehtiyojdagi odamlarga ta’sir qilishi va ularning
ijtimoiy va psixologik holatini tushunish zarurligini qayd etish mumkin.
1. Profilaktika inspektorining vazifalari va ahamiyati.
Profilaktika inspektori — huquqbuzarliklarning oldini olish va ularni kamaytirishda
asosiy ro‘l o‘ynaydigan tashkilotchilik subyektidir. Uning asosiy vazifasi — jamoat joylarida,
joylarda jinoyatlarning oldini olish, fuqarolarga huquqiy ta’lim berish va profilaktik tadbirlar
o‘tkazishdir.
2. Huquqbuzarliklar profilaktikasi obyektlari.
Huquqbuzarliklar profilaktikasi obyektlari – bu faoliyatni amalga oshirish uchun asosiy
e’tiborni qaratish lozim bo‘lgan sohalardir. Ularning ro‘yxati keng qamrovli bo‘lib, quyidagi
muhim sohalarni qamrab oladi:
Yoshlar orasida huquqbuzarliklar profilaktikasi
: Yoshlar jinoyatchilikka moyil
bo‘lishlarining asosiy sabablari ijtimoiy-iqtisodiy sharoit, ta’lim sifatining pastligi, ahillik va
ma’lum ma’naviy tarbiyaning yo‘qligiga bog‘liqdir. Profilaktika inspektori yoshlar bilan
ishlashda, ularga huquqiy bilimlarni o‘rgatish, ularning ijtimoiy muammolarini hal qilishga
qaratilgan choralarni amalga oshirishi kerak.
Ishsizlik va ijtimoiy kamsitilish
: Ishsizlik, ijtimoiy kamsitilish yoki iqtisodiy
kambag‘allik insonni jinoyatchilikka yo‘naltirishi mumkin. Shuning uchun profilaktika
inspektori jamoat muammolarini, ishsizlik va kambag‘allik holatlarini aniqlash va ularga
qarshi choralar ishlab chiqish lozim.
Ijtimoiy xo‘jalik va jamoat tartibi
: Jamoat joylaridagi huquqbuzarliklar, masalan,
shaxsiy mulkka xo‘jalikdan kelib chiqishi mumkin. Profilaktika inspektori kommunal xo‘jalik,
jamoat joylaridagi tartibni saqlash, jinoyatchilik va huquqbuzarliklarning oldini olishga
qaratilgan ishlarni olib boradi.
3. Profilaktika inspektorining ish metodlari.
Profilaktika inspektorining faoliyati ko‘p jihatdan profilaktika tadbirlarini amalga
oshirishga asoslangan. Buning uchun inspektor quyidagi usullarni qo‘llaydi:
Ta’lim va treninglar
: Profilaktika inspektori o‘z ishida aholiga huquqiy bilim berish,
ularning huquq va majburiyatlari to‘g‘risida tushunchalarini shakllantirish uchun treninglar
va seminarlar o‘tkazishi zarur.
Jamoatchilik bilan ishlash
: Profilaktika inspektori mahalliy jamoatlar bilan
87
hamkorlikda ish olib boradi. Maxsus tashkilotlar, jamoatchilik va aniq fuqarolar bilan
profilaktik tadbirlar o‘tkazish, oilaviy tarbiyani mustahkamlash, yoshlar bilan ishlash muhim
ahamiyatga ega.
Monitoring va tahlil
: Jinoyatchilik va huquqbuzarliklar dinamikasi, ijtimoiy sharoitlar
tahlil qilinishi, ularning oldini olish uchun monitoring tizimi ishlab chiqilishi kerak.
Profilaktika inspektori ularning natijalarini yig‘ish va tahlil qilish orqali samarali choralar
ishlab chiqishga intiladi.
4. Profilaktika inspektorining huquqbuzarliklarga qarshi kurashishdagi aniq tadbirlari.
Xavfli zonalarda profilaktika tadbirlari
: Profilaktika inspektori huquqbuzarliklar
xavfi yuqori bo‘lgan joylarda, masalan, oilalarda yoki yoshlar orasida tadbirlar o‘tkazish,
ularga jinoyatchilikning oqibatlarini tushuntirish va hal etuvchi qadamlar ko‘rish kerak.
Ta’lim muassasalarida ishlash
: Huquqbuzarliklarning oldini olishning muhim
yo‘nalishlaridan biri – ta’lim muassasalarida ishlashdir. Bu o‘quvchilar va talabalar orasida
huquqiy bilimlar berish, qonunlarga ehtiyotkorlik va shaxsga hurmatni oshirishga qaratilgan
tadbirlarni o‘z ichiga oladi.
5. Profilaktika tadbirlarining samaradorligi.
Profilaktika tadbirlarining samaradorligi ko‘p omillarga bog‘liq. Bunga:
Inspektorlarning malakasi va tayyorgarligi
: Profilaktika inspektorining malakasi,
ularning ma’lumoti va ish tajribasi profilaktika tadbirlarining samaradorligini aniq belgilaydi.
Maxsus va jamoatchilik bilan hamkorlik
: Jamoatchilik, oilaviy ishlar, mahalliy
hokimiyat organlari bilan hamkorlikda profilaktika tadbirlarini amalga oshirishda aniq
natijalarga erishish mumkin.
6. Xulosa
Profilaktika
inspektori
o‘z
faoliyatida
huquqbuzarliklar
profilaktikasining
samaradorligini ta’minlash uchun keng ko‘lamdagi tadbirlarni amalga oshirishi kerak. Uning
ishi fuqarolarning huquqiy savodxonligini oshirish, jamoat tartibini saqlash va ijtimoiy shart-
sharoitlarni yaxshilashga qaratilgan. Bu sohadagi ishlarning samarali bo‘lishi uchun
muammolarni aniqlash, zarur choralar ko‘rish va inspektorlarning ish samaradorligini
oshirish muhimdir.
FOYDALANİLGAN ADABİYOTLAR:
1.
Yakupov, A.R. (2019). Qonunchilik va huquqbuzarliklarning oldini olish. O‘zbekiston
huquqshunosligi jurnali, 2 (15), 45-50.
2.
Tagiev, Yu.N. (2020). Yoshlar orasida jinoyatchilikka qarshi kurashish. Huquqshunoslik
tahlili, 4 (22), 78-83.
3.
Germaniya politsiyasi (2021). Profilaktika va jamoatchilik bilan ishlash: Maxsus
treninglar va jamoat axborot tizimi. Jahon huquqi va profilaktika, 5 (33), 102-108.
4.
Sarvarov, G.X. (2021). Psixologik profilaktika tadbirlari. O‘zbekiston psixologiyasi va
profilaktika jurnali, 6 (19), 55-60.
