ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 8
Муминов Н.Г.,
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон
Миллий университети «Иқтисодиёт»
факультети «Иқтисодиёт назарияси»
кафедраси мудири, иқтисод фанлари
номзоди, доцент
ЯШИРИН ИҚТИСОДИЁТНИНГ МОҲИЯТИ,
САБАБЛАРИ ВА ОҚИБАТЛАРИ: НАЗАРИЙ
ЁНДАШУВ
МУМИНОВ Н.Г. ЯШИРИН ИҚТИСОДИЁТНИНГ МОҲИЯТИ, САБАБЛАРИ ВА
ОҚИБАТЛАРИ: НАЗАРИЙ ЁНДАШУВ
Мақолада яширин иқтисодиётнинг асосий соҳалари, унинг ривожланиш сабаблари,
ҳамда яширин иқтисодиётнинг ривожланиш оқибатлари ёритиб берилган.
Таянч иборалар: яширин иқтисодиёт, кулранг иқтисодиёт, «иккинчи» яширин иқти-
содиёт, солиқ, капитал олиб чиқиш.
МУМИНОВ Н.Г. СУЩНОСТЬ, ПРИЧИНЫ И ПОСЛЕДСТВИЯ ТЕНЕВОЙ ЭКОНОМИКИ:
ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ ПОДХОД
В статье описаны основные секторы теневой экономики, причины развития теневой
экономики, а также последствия развития теневой экономики.
Ключевые слова: теневая экономика, серая экономика, «вторая» теневая экономика,
налог, вывоз капитала.
MUMINOV N.G. ESSENCE, CAUSE AND CONSEQUENCES OF THE SHADOW ECONOMY: A
THEORETICAL APPROACH
The article describes the main sectors of the shadow economy, the causes of the shadow
economy, and the effects of the shadow economy.
Key words: underground economy, gray economy, «second» shadow economy, tax, export
of capital.
2
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ /
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА
ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 8
Жаҳоннинг деярли барча мамлакатларида яширин иқти
содиёт мавжуд бўлиб, унинг улуши турли мамлакатларда
турлича. Олимларнинг яширин иқтисодиётга муносабат
лари ҳам турличадир. Баъзилар уни иқтисодий тарақ қиёт
га, давлат иқтисодиётининг бошқарувига салбий таъсир
ўтказиши ва жиноий фаолият юритилишининг негизини
ташкил қилишида тўлалигича айблаб салбий баҳоласа,
бошқалар иқтисодиётнинг янги йўналишларига асос солув
чи ва инновациялар, авваламбор яширинча, кейин эса расмий
тараққий этишини эътироф этадилар.
Яширин иқтисодиёт нафақат иқтисодий
ижтимоий тузилмалар, жамиятдаги иқтисо-
дий мyнocaбaтлapни ўз ичига олувчи му-
раккаб ижтимоий-иқтисодий воқелик, бал-
ки, аввало, жамият томонидан назорат
қилиб бўлмайдиган, мамлакат аҳолисининг
бир қисмини ташкил қилувчиларнинг шах-
сий ва гуруҳий манфаатларини қондириш,
яъни катта миқдорда қўшимча даромад
(фойда) олишни кўзлаб давлат органлари
бошқаруви ва назоратидан яширган ҳолда,
давлат ва нодавлат мулкидан ҳамда иқти-
содий бойлик, тадбиркорлик қобилиятидан
жиноий йўл билан фойдаланишдир. У
ошкор расмий иқтисодиёт билан чамбар-
час боғланган бўлиб, унинг таркибий
қисмидир. Ҳар бир яширин фаолият бир-
биридан тубдан фарқ қилади. шунинг учун
ҳам яширин иқтисодиёт муаммоларини ҳал
қилиш учун унинг асосий соҳа ва сегмент-
ларини кўрсатиб ўтиш лозим.
Яширин иқтисодиёт (shadow economy)
деб давлат ҳисоби ва назоратидан
ташқарида ривожланадиган ва шу сабаб-
дан расмий статистикада акс этмайдиган
хўжалик фаолиятига айтилади.
Яширин иқтисодиёт соҳасидаги фаолият
миқёси ва характерининг ўзгарувчанлик
чегаралари жуда кенгдир – жиноий фаоли-
ятдан (масалан, наркобизнесдан) олинади-
ган катта даромадлардан то тузатилган
жўмрак учун сантехник устани бир шиша
ароқ билан «мукофотлаш»гача. Яширин
фаолиятнинг турли хиллари сифат жиҳатдан
фарқланади. шу сабабдан, яширин иқти-
содиётнинг муаммоларини тўғри тушуниб
етиш учун унинг асосий сегментлари ва
сек торларини ажратиш керак.
Яширин иқтисодиётнинг асосий соҳа
лари.
Яширин фаолиятнинг турларини
фарқ лашнинг уч мезонидан фойдаланила-
ди: уларни «оқ» («биринчи», расмий) иқ-
тисодиёт билан боғлиқлиги ҳамда иқти-
содий фаолиятнинг субъектлари ва объект-
лари. шу нуқтаи назардан яширин иқти-
содиётни уч секторга ажратиш мумкин
(1-жадвал):
● «иккинчи» («оқ ёқалилар»),
● «кулранг» («норасмий»);
● «қора» («махфий») яширин иқтисодиёт.
Яширин иқтисодиётни ўрганиш ва таҳлил
этиш тахминан ярим асрдан буён давом
этаётган бўлса ҳам, олимлар ва таҳлил-
чиларда уни таҳлил қилишнинг ягона ёнда-
шуви ҳанузгача мавжуд эмас. Масалан, инг-
лиз тилидаги манбаларда «informal eco-
nomy», «underground economy», «shadow
economy», «black economy» каби атамалар-
ни учратиш мумкин ва бу атамалар турли
тадқиқотчиларда турли маънони англа тади.
«Иккинчи» яширин иқтисодиёт – бу «оқ»
иқтисодиёт ишчи ва ходимларининг ўз иш
жойларида яширинча қонун билан тақиқ-
ланган иқтисодий фаолияти бўлиб, ушбу
фаолият аввал яратилган миллий даромад-
ни яширин қайта тақсимланишига олиб ке-
лади. Бу фаолият билан, асосан, бошқарув
персоналидаги «салобатли одамлар» («оқ
ёқалилар») шуғулланганлиги сабабли яши-
рин иқтисодиётнинг ушбу тури «оқ ёқали»
деб номланади. Жамият нуқтаи назаридан
«иккинчи» яширин иқтисодиёт ҳеч қандай
3
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ /
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА
ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 8
янги товар ва хизматларни яратмайди. «Ик-
кинчи» иқтисодиётдан бир неча одамлар
томонидан олинган наф (даромад) бошқа
одамларнинг йўқотишлари эвазига амалга
оширилади. «Иккинчи» яширин иқтисодиёт
– шахсий эҳтиёж ва давлат томонидан ҳи-
собга ва рўйхатга олинмайдиган эҳтиёж-
ларни қондириш мақсадида алоҳида фуқа-
ролар ўртасида ва уларнинг норасмий бир-
лашмалари ўртасидаги мустақил иқтисодий
муносабатлардир. Бу муносабатлар фуқаро-
ларнинг давлатнинг хўжалик механизмида-
ги хатолар, аҳоли талаблари, хоҳишлари
инобатга олинмаслигига қарши акс таъси-
ридир.
1
Булар энг аввало:
а) солиқларни тўлашдан бўйин товлашни
рағбатлантирадиган даражада молия ва
солиқ сиёсатининг заифлиги;
б) ноқонуний ресурслар манбаларига
таянишга мажбур этадиган даражада ри-
вожланган бозор тизимининг мавжуд эмас-
лиги;
в) ҳаддан зиёд ва шу жумладан, қонун-
ларга хилоф равишда маъмурийлаштирил-
ганлик.
«Кулранг» яширин иқтисодиёт
– қонун
томонидан тақиқланмаган, лекин рўйхатга
олинмайдиган товар ва хизматларни ишлаб
чиқариш ва реализацияси билан шуғулла-
нув чи иқтисодий фаолиятдир. «Оқ» иқти-
1
Латов Ю.В., Ковалев С.Н. Теневая эконо-
мика: Учебное пособие для вузов. / Под. ред.
д.п.н., д.ю.н., проф. В.Я.Кикотя; д.э.н., проф.
г.М.Казиахмедова. – М.: «Норма», 2006. -С. 15.
содиёт билан узвий боғлиқ бўлган ва унинг
ҳисобига текинхўрлик қилиб яшайдиган
«иккинчи» яширин иқтисодиётдан фарқли
ўлароқ, «кулранг» яширин иқтисодиёт нис-
батан мустақил фаолият юритади. Лицен-
зия, солиқ ва бошқаларга кетадиган хара-
жатлардан қочиш мақсадида хусусий иш-
лаб чиқарувчилар атайлаб расмий рўй-
хатдан ўтишмайди ёки бу фаолият тўғри-
сидаги ҳисобот умуман кўриб чиқилмайди.
Бу тармоқда мустақил ишлаб чиқарувчилар
ёки лицензияга эга бўлиш, солиқ тўлаш ва
бошқа шу каби харажатлардан қочиб рас-
мий ҳисобга олинишдан онгли равишда
бўйин товлашади ёки бундай фаолият тўғ-
рисида ҳисобот умуман назарда тутилмаган
бўлади.
«Қора» яширин иқтисодиёт (уюшган жи-
ноятчилик иқтисодиёти) – қонун томонидан
таъқиқлаб қўйилган товар ва хизматларни
ишлаб чиқариш ва сотиш билан боғлиқ
ноқонуний иқтисодий фаолиятдир. «Қора»
яширин иқтисодиёт расмий иқтисодиётдан
«кулранг» иқтисодиётга нисбатан кўпроқ
равишда ажралгандир. Кенг маънода «қо-
ра» яширин иқтисодиётга нормал иқти-
содий ҳаётга тўғри келмайдиган, уни буза-
диган барча фаолият турлари киради. Бу
фаолиятга фақатгина зўравонликка асос-
ланган қайта тақсимлаш (ўғрилик, босқин-
чилик, товламачилик) эмас, балки жамият-
ни емирадиган товар ва хизматларни иш-
лаб чиқариш ҳам (наркобизнес, қимор
ўйин лари, фоҳишабозлик, рэкет) киради.
1жадвал. Яширин иқтисодиётнинг фарқланиш мезони
1
Асосий белгилари
«Иккинчи» яширин
иқтисодиёт
«Кулранг» яширин
иқтисодиёт
«Қора» яширин
иқтисодиёт
Субъектлари
Расмий («оқ»)
иқтисодиёт сектори
менежерлари
Норасмий бандлар
Профессионал
жиноятчилар
Объектлари
Ишлаб чиқаришсиз
даромадни қайта
тақсимлаш
Оддий товар ва
хизматларни ишлаб
чиқариш
Тақиқланган ва
дефицит бўлган товар
ва хизматларни ишлаб
чиқариш
«Оқ» иқтисодиёт билан
боғлиқлиги
«Оқ» иқтисодиёт билан
ажралмас
Нисбатан эркин
«Оқ» иқтисодиётга
нисбатан автономдир
4
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ /
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА
ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 8
Бундай фаолият турларига расмий
иқтисодий ҳаётда тўлиқ инкор этилган, улар
билан келиша олмайдиган расмий иқти-
содиётнинг бузилишига олиб келувчи
хатти-ҳаракатлар киради.
Ушбу таклиф этилаётган таснифлашни
абсолютлаштириш керак эмас. Яширин
иқтисодиётнинг турли шакллари ўртасида
кескин чегара мавжуд эмас. Масалан, уюш-
ган жиноий гуруҳлар норасмий сектор кор-
хоналаридан «ўлпон» йиғишлари ва ўз-
лари нинг даромадларини оқлаб олиш учун
легал тадбиркорлар билан алоқалардан
фойдаланишлари мумкин.
Яширин иқтисодиётнинг ривожланиш
сабаблари
. Яширин иқтисодиётнинг ри-
вожланиши, биринчи навбатда, давлат то-
монидан иқтисодиётни тартибга солишдаги
заифлик натижасида вужудга келадиган му-
носабат сифатида қабул қилиниши керак.
Тартибга солиш чекловларсиз бўлмайди.
Пухта ўйланмаган чекловлар уларга амал
қилмасликни юзага келтиради. Айниқса,
ушбу чекловларнинг ўрнини чекланаётган-
ларга нисбатан маълум наф белгиланмаса,
яширин иқтисод эса шу билан бирга бирор
наф келтирса. Яширин иқтисодиётнинг кўп
турлари (масалан, солиқ тўлашдан бош
тортиш) давлат томонидан тартибга солиш-
нинг камчиликлари: бошқарувнинг бюро-
кратлаштирилганлиги, юқори солиқ ставка-
лари ва ҳ.к. билан изоҳланади.
шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки,
энг яхши марказлаштирилган бошқарув ти-
зимига эга мамлакат ҳам яширин иқти-
содиёт ҳажмини камайтириши мумкин,
аммо бутунлай йўқ қила олмайди. Энг паст
солиқ ставкалари ҳолатида ҳам маълум бир
солиқ тўловчилар солиқ тўлашдан қочади.
Иккинчи томондан қараганда, замона-
вий яширин иқтисодиёт фақатгина бозор
эркинлигини чеклаш натижасида вужудга
келмаган, балки бозор муносабатларининг
табиатидан ҳам юзага келгандир. Бозор
хўжалиги фойдани илоҳийлаштиришга, да-
ромадга сиғинишга асосланган ҳолда шакл-
лантирилади. шу сабабдан бир лаҳзада
катта даромадга эга бўлиш имконияти юза-
га келганда баъзи инсонлар ёки инсонлар
гуруҳи жамият манфаатларидан ўзларининг
манфаатларини юқори қўйишади. Бойликка
эга бўлиш иштиёқи кўпроқ «иккинчи» ва
«қора» яширин иқтисодиёт учун хосдир.
Яширин иқтисодиётнинг ривожланиш
оқибатлари.
Яширин иқтисодий фаолият
оқибатларини бир хил баҳолаш мумкин
эмас. Яширин иқтисодиётнинг кўпгина тур-
лари (айниқса «кулранг») расмий иқтисо-
диётнинг ривожланишига тўсқинлик қил-
мас дан, балки унга кўмаклашади.
швейцария иқтисодчиси Дитер Кассел
бозор хўжалигида яширин иқтисодиёт ри-
вожланишининг уч ижобий функцияларини
ажратиб кўрсатган:
1) «иқтисодий мойлаш» – қонуний (рас-
мий) ва яширин иқтисодиёт ўртасида ре-
сурсларни қайта тақсимлаш ёрдамида
иқти содий
конъюнктурада
даражалар
ўртасидаги фарқларни текислаш (расмий
иқтисодиётда инқироз бўлган даврда иш-
лаб чиқариш ресурслари ўз-ўзидан йўқ
бўлиб кетмайди, балки «соя»га оқиб ўтади
ва инқироз тугагандан сўнг расмий
кўринишга ўтади);
2) «ижтимоий амортизатор» – номақбул
ижтимоий қарама-қаршиликларни юмша-
тиш (хусусан, норасмий бандлик кам таъ-
минланганларнинг
моддий
ҳолатини
енгиллаштиради);
3) «ичига ўрнатилган стабилизатор» –
яширин иқтисодиёт ўзининг ресурслари
билан расмий иқтисодиётни таъминлаб ту-
риши (норасмий даромадлар расмий сек-
торда товар ва хизматларни сотиб олиш
учун фойдаланилади, айлантирилиб оқла-
5
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ /
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА
ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 8
ниб олган жиноятчилик капитали солиққа
тортилади ва ҳ.к.)
1
2
.
Аммо умуман олганда яширин иқтисо-
диётнинг жамиятга таъсири ижобийдан
кўра кўпроқ салбийдир. Яширин иқти-
содиётнинг «иккинчи» ва «қора» турлари
энг катта зарар келтиради. Бир томондан,
жамият даромадларини нисбатан кам сон-
ли имтиёзли гуруҳлар (бюрократлар, ма-
фия) фойдасига ноижтимоий қайта тақсим-
ланиши амалга оширилади. Иккинчи то-
мондан, иқтисодиётнинг марказлашган
бош қарув тизими бузилади: қўшиб ёзиш-
лар ҳукуматда янглиш фаровонлик ҳиссини
вужудга келтиради, аслида эса чуқур
ислоҳотлар зарурдир; «яширин» бандлик,
ҳукуматнинг янги иш ўринларини яратиш
бўйича ҳаракатлари ишсизликни камайти-
ришга олиб келмайди, аммо бюджет
тақчиллигини оширади ва ҳ.к. Яширин
иқтисодиётнинг ҳар қандай шаклининг ри-
вожланиши хўжалик этикасига путур етка-
зади. Агар бу тенденциялар жуда чуқур-
1
Латов Ю.В., Ковалев С.Н. Теневая экономи-
ка: Учебное пособие для вузов. / Под. ред. д.п.н.,
д.ю.н., проф. В.Я. Кикотя; д.э.н., проф. г.М. Казиах-
медова. – М.: «Норма», 2006. -С. 19.
2
Қаранг: Cassel D., Cichy U. The Shadow
Economy and Economic Policy in East and West: A
Comparative System Approach // The Unofficial
Economy. Consequences and Perspectives in
Different Economic Systems / Ed. By S. Alessandrini
and B. Dallago. Gower, 1987. P. 140-141.
лашиб кетса, инсонлар умумқабул қилинган
«ўйин қоидалари» (умумий тартиб) тўғ-
рисидаги тушунчани йўқота бошлайдилар,
«ҳамма нарса мумкин» шиори остида яшай
бошлайдилар, натижада жамият тартибсиз-
лик ва беқарорликка юз тутади.
Яширин иқтисодиётнинг позитив ва не-
гатив самараларининг нисбати унинг
миқёсига боғлиқ бўлади (1-расм).
Позитив самара парабола бўйича ўсиб
боради, яъни яширин иқтисодиётнинг нис-
бий катталиги ошиб борган сари унинг
ўсиш суръатлари секинлашиб боради.
Аммо яширин иқтисодиёт катталашиб бор-
ган сари негатив самара кескин ўсиш тен-
денциясига эга бўлади. Бу ҳолда натижавий
самара аввалига ижобий (+) белгига эга
бўлиб ўсиб боради (0А қисм), сўнг унинг
ўсиши тўхтайди (А нуқтаси), пасайиш жара-
ёни бошланади (АВ қисм), ундан кейин на-
тижавий самара салбий қиймат (-)га эга
бўлади, ва у жадал ўсиб боради (В нуқтадан
кейин).
Ушбу график модель яширин иқтисодий
фаолият миқёсини назорат қилишнинг
муҳимлигини акс эттиради. Агар яширин
иқтисодиёт катталиги 0Ага тенг бўлса, жа-
мият фаровонлиги максималлашади, чунки
бу ҳолда натижавий самара максимал да-
ражадаги ижобий қийматга эга бўлади.
Яширин иқтисодиётнинг кенгайиб бориши
1расм. Яширин иқтисодиёт самараларининг унинг миқёсига боғлиқлиги
1
.
6
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ /
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА
ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 8
максимал чегараси 0В гача бориши мум-
кин, бунда позитив ва негатив самаралар
ўзаро сўниб боради. Яширин иқтисодиёт-
нинг ҳажми 0Вдан ошиб кетса жамият за-
рар кўра бошлайди.
Бозор муносабатларига ўтиш даврида
МДҲ мамлакатларида юқори яширин (энг
аввало юқори даражада криминаллашган)
иқтисодий муносабатлар тизими шакллана
бошлади ва у бир қатор хусусиятлари би-
лан тавсифланади.
Биринчидан,
яширин иқтисодиёт катта
улушга эга бўлиб, иқтисодиётнинг доми-
нант, норасмий ва ғайриҳуқуқий муноса-
батлар муҳим ўрин тутувчи секторига айла-
ниб бормоқда. Баъзи МДҲ мамлакатларида
давлат аппаратининг ёппасига коррупция-
лашгани, ҳуқуқ ва суд тизими ролининг
сустлиги, уларнинг маъмурий аппаратга,
яширин молиявий капиталга тобелиги бу-
гунги куннинг реал воқелигидир.
Иккинчидан,
иқтисодиёт соҳасида мо-
лиявий гуруҳлар (кланлар) шаклланди. Улар
йирик капитал қўйилмаларини бошқаради-
ган давлат ҳокимияти органлари «қаноти»
остида бўлган ҳокимият хўжалик тузилмаси
бўлиб, кенг кўламдаги тадбиркорлик (энг
аввало, тижорат) фаолияти билан шуғул-
ланадилар. Ўз фаолияти билан бу молия
гуруҳлари бозорда, асосий товар гуруҳлари
бозорида ва, айниқса, ташқи савдода
рақобат курашини чеклайдилар. Яширин
молия капиталининг иқтисодиётдаги моно-
пол ҳукмронлиги орқали ўта катта даро-
мадларни олишнинг яна бир оқибати аҳоли
катта қисмининг қашшоқлашувидир.
Учинчидан,
яширин иқтисодиётнинг ри-
вожланиши оқибатида мамлакатнинг бюд-
жет тизими бузилади, унинг даромад ва ха-
ражатларини тақиқлаш ёки камайтириш,
чеклашлар юзага келади. Молия капитали
гуруҳлари бюджет маблағларидан катта да-
ромадлар олиш учун фойдаланадилар,
бюджет маблағлари ва давлат мулки
бўйича турли қинғир ишларни амалга оши-
радилар, давлатни бундай шароитларда
молиявий муаммоларни ҳал қилиш учун
қарз маблағларини олишга мажбур этади-
лар. шу билан бирга, бу воқелик иқти-
содиётнинг реал сектори қисқариши, кор-
хоналар кўп қисмининг синиши ва охир-
оқибатда, уларнинг деярли 30 фоизи бан-
кротликка учрашига, учдан икки қисмини
эса банкротлик поғонасига олиб келади.
Тўртинчидан,
яширин иқтисодиёт мил-
лий даромадни истеъмол қилишига, фойда-
нинг яширинча қайта тақсимланишига олиб
келади. Яширин даромадларнинг ортиб бо-
риши, уларни яшириш ишбилармонларга
хизмат кўрсатувчи ноишлаб чиқариш ту-
зилмаларининг юзага келишига сабаб
бўлади. Аҳоли аксарият қисмининг турмуш
фаровонлигини таъминловчи (халқ истеъ-
мол буюмларини ишлаб чиқариш, соғлиқни
сақлаш, таълим ва ш.к.лар) иқтисодиёт
тармоқлари ва ижтимоий соҳалари инқи-
розга юз тутади.
Бешинчидан,
яширин иқтисодиёт ва-
киллари ўз капиталининг асосий қисмини
хорижга олиб чиқиб жойлаштирадилар.
Экспертларнинг фикрича, Россиядан олиб
чиқиб кетилган капитал 150-300 миллиард
АҚш долларини ташкил қилади
1
. Бу тизим
барқарор равишда такрор ишлаб чиқилади
ва бу такрор ишлаб чиқаришнинг бош ме-
ханизми, шаклланган криминал молиявий
капитал умумдавлат миқёсида иқтисодий-
сиёсий қарорлар қабул қилишда амалда
доминант ролига эга бўлиб, бошқа барча
хўжалик
субъектлари
ичида
юқори
рақобатдош бўлади.
Яширин иқтисодиёт авж олган шароитда
хўжалик субъектлари ҳокимиятда, ҳуқуқни
муҳофаза қилиш органларида «ҳимоячи»-
лари йўқ бўлганлиги учун охир-оқибатда
банкротликка юз тутадилар. Корхоналар
бозор иқтисодиёти шароитида таваккалига
ишлайдилар, итоаткор бўладилар, тузилма-
ларида солиқ ва тўловларни ўз вақтида
тўлайдилар.
1
http://refru.ru/capital.pdf
7
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ /
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА
ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 8
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки,
иқтисодиёт хавсизлиги нуқтаи назардан,
яширин иқтисодиётга оид тадқиқотларни
мунтазам олиб бориш лозим. Уни расмий-
лаштириш борасида кўпроқ маъмурий
эмас, шундай иқтисодий механизмларни
ишлаб чиқариш ва жорий қилиш лозимки,
иқтисодиётнинг барча субъектлари учун
яширин иқтисодиётда эмас, тўлиқ расмий
фаолият юритиш каттароқ наф келтирсин.
Бу масала барча Ҳамдўстлик давлатлари
учун нафақат ўта мураккаб, балки ўта дол-
зарб масаладир.
Адабиётлар:
Cassel D., Cichy U. The Shadow Economy and Economic Policy in East and West: A
1.
Comparative System Approach // The Unofficial Economy. Consequences and Perspectives
in Different Economic Systems / Ed. By S. Alessandrini and B. Dallago. Gower, 1987.
P. 140-141.
Латов Ю.В., Ковалев С.Н. Теневая экономика: Учебное пособие для вузов. / Под.
2.
ред. д.п.н., д.ю.н., проф. В.Я. Кикотя; д.э.н., проф. г.М. Казиахмедова. – М.: «Норма»,
2006.
шестаков А.В. Теневая экономика: Учебное пособие. – М.: Издательский Дом
3.
«Дашков и Ко», 2000.
Попов Ю.Н., Тарасов М.Е. Теневая экономика в системе рыночного хозяйства:
4.
Учебник. – М.: «Дело», 2005.
http://refru.ru/capital.pdf
5.
8
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ /
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА
