Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
312
28-iyun 2024-yil.
UDK.:619.636.616.24.002.185
PASTERELLA SEROTIPLARINI SEROLOGIK REAKSIYALAR YORDAMIDA
ANIQLASH
Nurgaliyeva J.S.-
tayanch doktorant,
Salimov I.X.
– ilmiy rahbar.
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti
Annotatsiya:
Pasterella shtammlarini serologic tipizasiya qilish uchun bir vaqtning o‘zida
serologik reaksiyalardan agar gelidagi prisipitasiya reaksiyasi va agllyutinatsiya reaksiyasini
qo
‘
llash maqsadga muvofiqdir. Olingan natijalarni taqqoslash natijasida tekshirilayotgan
shtammlarning serologik mansubligi to
‘
g
‘
risida ishonchliroq xulosalar chiqarish imkonini berdi.
Shu bilan birga bilvosita gemagglyutinatsiya reaksiyasi qo‘llanildi va antigen sifatida
sensibilizatsiyalangan “O” guruhli odam eritrotsitlaridan foydalanildi. Ammo shuni ta’kidlash
joizki doimiy “O” guruhli odam eritrositlarini olishdagi qiyinchiliklar uni boshqa reaksiyalar bilan
parallel ravishda o
‘
rganishda qiyinchiliklar mavjud.
Аннотация:
При проведении серологической типизации пастереллёзных штаммов
целесообразно одновременно использовать реакцию преципитации в агаровом геле и
реакцию агглютинации. Сопоставление полученных результатов позволяет делать более
достоверные выводы о серологической принадлежности проверяемых штаммов. Нами
применялась также и реакция непрямой гемагглютинации с использованием в качестве
антигена сенсибилизированных эритроцитов «О» группы, однако затруднения с регулярным
получением для ее постановки человеческих эритроцитов «О» группы не позволяли изучить
ее более широко в параллельных исследованиях с другими реакциями.
Kalit so
‘
zlar:
shtamm, tipizasiyalash, antigen, kapsulyar, somatik, aglyutinatsiya, tipga xos,
giperimmunizatsiya, virulent, bufer.
Kirish.
Qishloq xo‘jalik hayvonlarining pasterellyozi va ayniqsa parrandalarning
pasterellyozi sezilarli darajada tarqalgan.
O
‘
ziga xos profilaktika vositalarini ko
‘
paytirish uchun mamlakatimizda keng tarqalgan
pasterellyoz qo
‘
zg
‘
atuvchisi shtammlarining o
‘
lgan hayvonlar va parrandalardan ajratilgan
serologik turlari haqida ma’lumotga ega bo
‘
lish kerak. Biologik preparatlar ishlab chiqarish uchun
Pasterella shtammlarini tanlash maqsadida serologik tipizasiyalashning oddiy va qulay usullariga
ega bo
‘
lish kerak. Kasallangan barcha tur hayvonlardan ajratilgan pasterellalarning serologik
turlarini o‘rganish masalasi dolzarb hisoblanadi.
Chet el tadqiqotchilaridan Namioka va Myurata, Perro, Todorov, Obreshkov, Bayn
pasterellalarning serologik turlarini o
‘
rganishga ko
‘
plab tadqiqotlar bag
‘
ishladilar. Ushbu ishlarni
tahlil qilishdan kelib chiqadiki, P. Multocida ning antigen tuzilishi juda murakkab va uni o
‘
rganish
ko
‘
pincha qarama-qarshi natijalar beradi.
Ushbu ishlar asosida turli xil hayvonlar turlaridan ajratilgan Pasterella shtammlari turli
mamlakatlar tadqiqotchilari tomonidan kapsulyar antigenga ko
‘
ra shartli ravishda (Karter bo
‘
yicha)
A, B, C, D, E yoki (Robert bo’yicha) I, II, III va IV guruhlarga bo
‘
linadi, va somatik antigeni
bo’yicha Namioka va Myurat ma‘lumotlariga ko
‘
ra 15 guruhga bo‘linadi.
P.Multocida ning antigenik tuzilishi turli "K" (kapsulyar) va "O" guruhi antigenlari
birikmasidan iborat antigenik kompleksini tashkil qiladi.
"A" serologik tipiga mansub Pasterella "O" guruhi antigenlarida farq qilishi mumkin. Ushbu
holat pasterellyozning aktiv profilaktika vositasi sifatida ishlatiladigan vaksinalarni ishlab
chiqarishda hisobga olinishi kerak.
Tadqiqotlarning maqsadi o
‘
ziga xos agglyutinatsiya qiluvchi va prisipitasiyalovchi
zardoblarni olish va ular yordamida laboratoriyada to
‘
plangan Pasterella shtammlarini
tipizasiyalashni amalga oshirishdan iborat.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
313
28-iyun 2024-yil.
Mamlakatning turli hududlarida qoramollardan ajratilgan ko‘p sonli Pasterella shtammlarini
o‘rganish asosida bu shtammlarning asosiy qismini Karter bo‘yicha “B” serologik tipga kiritish
mumkinligi, ammo shu bilan birga, "A" serologik tipga tegishli ajratilgan Pasterella shtammlari
asosan "A" tipga (kapsulyar antigeni bo
‘
yicha) kiritilgan. Odatda yuqori immunli zardoblarni olish
uchun quyonlarni giperimmunizatsiya qilishning turli sxemalari Karterning tipik pasterellyoz
shtammlari yordamida o
‘
rganildi.
Giperimmunizatsiyadan oldin quyonlarning zardobida o
‘
ziga xos aglyutininlar mavjudligi
tekshirildi va faqat zardoblari Pasterella antigeni bilan reaksiyaga kirishgan quyonlar tanlab olindi.
Quyonlarni giperimmunizatsiya qilish uchun turli usullar bilan tayyorlangan o
‘
ziga xos Pasterella
antigenlari ishlatilgan, xususan:
1. Formalin bilan inaktivasiyalangan pasterellaning virulent kulturasidan olingan kapsulali antigeni.
2. Somatik antigen, shuningdek, Pasterellaning virulent kulturasidan tayyorlangan, 18 soat
davomida bir normal xlorid kislota eritmasi bilan oldindan ishlov berilgan, so
‘
ngra bufer
(formalinlashtirilgan) eritma bilan yuvildi (Namioka va Myurata bo
‘
yicha).
NaHPO
4
- 1,9 gr; KH
2
PO
4
- 1,1 gr; NaCl - 4 gr; Formalin - 3 ml; Distillangan suv - 1 litr pH - 7,4.
Keyin yuvilgan Pasterella kulturalari 1 ml antigenda 8 milliard mikrob tanasi konsentratsiyasini
olish uchun o’sha buferda suyultirildi..
3. Bundan tashqari, agglyutinatsiya reaksiyasida tirik antigen o
‘
rganilgan, qaysikim qonli agardan
yuvib olingan Pasterella kulturasi.
4. Mertiolat bilan ishlov berilgan antigen.
Natijalar va ularning tahlili.
Quyonlarni giperimmunizatsiya qilish sxemasi 7-8 siklidan
iborat bo’lib, 5-6 kunlik oraliq bilan antigen qon tomir ichiga yuborildi. Ko
‘
pincha, yetarlicha faol
zardobni olish uchun 40 martagacha antigen in’ektsiyasini amalga oshirish kerak bo‘ldi.
Giperimmunizatsiya davrida quyonlardan qon vaqti-vaqti bilan olindi va zardob titrlandi, titr yuqori
bo’lganda quyonlar to’liq qonsizlantirildi.
Bir nechta giperimmunizatsiya sxemalarini qiyosiy baholash natijasida yuqori titrli zardob
formalin bilan zararsizlangan pasterella suspenziyasida 1 ml dagi 8 mlrd Pasterella konsentratsiyasi
yoki suspenziyasini ifodalovchi antigen yordamida olinganligi aniqlandi. Pasterella bir normal
xlorid kislota eritmasi bilan ishlangan, keyin yuviladi va formalin bilan zararsizlantirilib, buferda
bilan suspenziya qilinadi, Pasterella 1 ml dan 8 mlrd. Shunday qilib, titri 1:3200 bo
‘
lgan "A"
serologik tipdagi zardoblar, titri 1:800 bo
‘
lgan "B" serologik tipdagi zardoblar, titri 1:1600 bo
‘
lgan
"C", titri "D" 1:800 gacha, “E” 1:3200 titrlandi.
Giperimmunli quyonlar to
‘
liq qonsizlantirildi, zardoblar mertiolat yoki borat kislotasi bilan
konservasiyalanadi.
Zardoblar muzlatgichda saqlandi, zardoblarning bir qismi liofilizatsiya qilindi.
Serologik reaksiyalarda ham tabiiy, ham quruq zardoblar teng darajada yaxshi ishladi.
Pasterella shtammlarini serologik tipizasiyalash maqsadida quyidagi reaksiyalardan
foydalanildi: agglyutinatsiya reaksiyasi, agar gelida diffuziyali pretsipitatsiya reaksiyasi, bilvosita
gemagglyutinatsiya reaksiyasi.
Reaksiyalarda turli antigenler sinab ko’rildi: spirtli, isitilgan, tirik va formalinlashtirilgan pasterella
kulturalari. GAR uchun antigen sifatida sensibilizatsiyalangan "O" guruhli odam eritrotsitlaridan
foydalanildi.
Diffuziyali presipitasiya reaksiyasini plastinkalardagi agarda o’yilgan chuqurchalarda
mikromodifikasiya usulida qo’yildi. Ushbu reaksiya uchun antigenni mikroblar kulturasini sulfat
kislota bilan ishlov berilib, so’ngra ekstraksiya qilindi va ishqor bilan pH - 7,4 gacha
neytralizasiyalantirildi. Antigen sifatida pasterellyozdan o
‘
lgan hayvonlarning organlaridan olingan
ekstraktlar ham sinovdan o
‘
tkazildi.
Agarli plastinkalar chuqurchali zardob va antigen bilan to’ldirilib, eksikatorga joylashtirildi
va xona haroratida 24-48 soat davomida qoldirildi, shundan so'ng hosil bo'lgan pretsipitatsiya
chiziqlari tahlil qilindi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
314
28-iyun 2024-yil.
P.Multocida
ni tipizasiya qilish uchun qo’llanilgan reaksiyalardan o’ta aniq natijalar maxsus
chuqurchalarda tomchili va klassik agglyutinasiya reaksiyasi va agar gelida diffuziyali presipitasiya
reaksiyalarida olindi.
Xulosalar:
Bizning fikrimizcha, Pasterella shtammlarini serologik tipizasiyalashda agar
gelida diffuziyali pretsipitatsiya reaksiyasi va agllyutinatsiya reaksiyasini bir vaqtda qo
‘
llash
maqsadga muvofiqdir. Olingan natijalarni taqqoslash orqali tekshirilayotgan shtammlarning
serologik mansubligi to
‘
g
‘
risida ishonchliroq xulosalar chiqarishga imkon beradi. Bilvosita
gemagglyutinatsiya reaksiyasini ham qo
‘
lladik, antigen sifatida sensibilizatsiyalangan “O” guruhi
odam eritrotsitlari yordamida, ammo uni ishlab chiqarish uchun odamning “O” guruhi
eritrotsitlarini muntazam ravishda olishdagi qiyinchiliklar uni boshqa reaksiyalar bilan parallel
ravishda organishga imkon bermadi.
Ta’riflangan serologik tipizasiyalash usullaridan foydalanib, asosan Karter yoki Robertsga
ko
‘
ra Pasterella shtammlarining ma’lum guruhlarga tegishliligini aniqlashga muvaffaq bo
‘
lindi.
Qiyosiy baholashda bilvosita gemagglyutinatsiya reaksiyasining odamning “O” guruhi
tanglangan eritrotsitlaridan foydalangan holda, bu yo
‘
nalishdagi tadqiqotlarni kengaytirish
maqsadga muvofiqdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Салимов, И. Х., Салимова, Д. И., & Уракова, Р. М. ИЗУЧЕНИЕ КЛИНИЧЕСКИХ
ПРИЗНАКОВ
И
ПАТОЛОГОАНАТОМИЧЕСКИХ
ИЗМЕНЕНИЙ
ПРИ
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОМ БРАДЗОТЕ ОВЕЦ.
2.
Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Эпизоотология инфекционно-некротического
гепатита овец. Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой
безопасности, 1(1), 195-198.
3.
Ҳакимов, Ш., & Салимов, И. Х. (2023). QISHLOQ LANИНФЕКЦИОН НЕКРОТИК
ГЕПАТИТ КАСАЛЛИГИНИ КЛИНИК БЕЛГИЛАРИDSHAFT ARXITEKTURASINING
ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI. AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALI, 2(5), 62-64.
4.
I Kh, S., & Z Zh, S. (2023). The Spread of Emphysematous Carbuncle in Cattle.
5.
Sarsengalievna, N. J., & Khaitovich, S. I. (2023). PREVENTION OF POULTRY
PASTEURELLOSIS. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ,
35(1), 100-103.
6.
Тураев, Ш. К., & Салимов, И. Х. (2023). ҚОРАМОЛЛАРНИ ҚОРАСОН
КАСАЛЛИГИГА ДИАГНОЗ ҚЎЙИШ. AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALI, 2(11), 5-8.
7.
Salimov, I., Salimova, D., Salimov, H., Xudjamshukurov, A., & Qambarov, A. (2024).
Specific prevention of emphysematous carbuncle of cattle and sheep. In BIO Web of Conferences
(Vol. 95, p. 01036). EDP Sciences.
8.
Салимов, И. Х., & Рудзит, Д. Ю. (2024). РАСПРОСТРАНЕННОСТЬ
ТРАВМАТИЧЕСКИХ
ПОРАЖЕНИЙ
СЛИЗИСТОЙ
ОБОЛОЧКИ
РТА
У
ОРТОДОНТИЧЕСКИХ
ПАЦИЕНТОВ.
СОВРЕМЕННЫЕ
ПРОБЛЕМЫ
И
ПЕРСПЕКТИВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ
, 169.
9.
Уракова, Р. М., Салимов, Х. С., Салимов, И. Х., & Джураев, О. А. (2021). ЗНАЧЕНИЕ
ПАТОЛОГОАНАТОМИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ В ДИАГНОСТИКЕ БРАДЗОТА
ОВЕЦ.
Academic research in educational sciences
,
2
(6), 912-917.
10.
Кличов, О., Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Диагностика инфекционной
энтеротоксемии овец.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении
пищевой безопасности
,
1
(1), 199-203.
11.
Ilkhomovich, K. O., Shorasul, K., & Khaitovich, S. I. (2022). Infectious Enterotoxemia
Disease of Sheep Epizootology.
Web of Scholars: Multidimensional Research Journal
,
1
(7), 70-73.
12.
Ilkhomovich, K. O., Shorasul, K., & Khaitovich, S. I. (2022). Infectious Enterotoxemia
Disease of Sheep Diagnostics.
Web of Scholars: Multidimensional Research Journal
,
1
(7), 91-95.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
315
28-iyun 2024-yil.
13.
Кличов, О., Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Қўйларнинг инфекцион
энтеротоксемия касаллиги диагностикаси.
Перспективы развития ветеринарной науки и её
роль в обеспечении пищевой безопасности
,
1
(1), 199-203.
14.
Klichov, O. I., & Salimov, I. X. (2022). QO ‘YLARNING INFEKSION
ENTEROTOKSEMIYA
KASALLIGI
DIAGNOSTIKASI
VA
PROFILAKTIKASI.
AGROBIOTEXNOLOGIYA
VA
VETERINARIYA
TIBBIYOTI
ILMIY
JURNALI
, 111-116.
15.
Ilkhomovich, K. O., & Khaitovich, S. I. (2023). Infectious Anaerobic Enterotoxemia
Disease of Sheep.
Central Asian Journal of Medical and Natural Science
,
4
(3), 99-105.
16.
Salimov, X. S., Qambarov, A. A., & Salimov, I. X. Epizootologiya va infeksion
kasalliklar.
Darslik Toshkent-2020 yil
.
17.
Сатторов, Д., Курбонов, Ф., & Салимов, И. (2022). Грибные заболевания рыб.
Сапролегниоз.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой
безопасности
,
1
(2), 137-141.
18.
Салимов, И. (1997). Инфекционный ринотрахеит у телят.
Ветеринария Узбекистана
,
(2), 6.
19.
Салимов, И. Х. (1994). Среднее Поволжье.
Книга для чтения по краеведению
.
20.
Khatamov, A. K., & Salimov, H. S. Results of a Study to Determine the Lethal Doses
(Ld100 and Ld50) of S. Typhimurium in Experiments on Laying Chickens.
International Journal
on Integrated Education
,
4
(1), 164-168.
21.
Давлатов, Р. Б., Насимов, Ш. Н., Ниёзов, Х. Б., Жабборов, Ш. А., Хўджамшукуров, Ш.
А., & Сафаров, Х. А. (2019). Парранда касалликларини профилактикаси ва даволаш бўйича
ТАВСИЯЛАР.
Тошкент-2019
, 21-26.
22.
Давлатов, Р. Б., Салимов, Х. С., & Худжамшукуров, А. Н. (2018). Парранда
касалликлари" ўқув қўлланма Самарқанд.
23.
Давлетов, Р. Б., Салимов, Х. С., & Тоиров, Ж. Э. (2019). ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТЬ
КОЛИБАКТЕРИОЗА ПТИЦ К АНТИБИОТИКАМ. In
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ,
ТРАДИЦИИ И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В РАЗВИТИИ АПК
(pp. 39-44).
24.
Газнакулов, Т. К., Орипов, А. О., Сафаров, А. А., Хушназаров, А. Х., Давлатов, Р. Б.,
Абдухакимов, Ш., & Мавланов, С. (2023). ХС Салимов, МК Бутаев, ЗЭ Рузиев,–
Биохавфсизлик.
25.
Давлатов, Р. Б., Салимов, Х. С., & Хўджамшукуров, А. Н. (2018). Паррандалар
касалликлари.
Ўқув қўлланма, Самарқанд-2018
,
10
.
26.
Давлатов, Р. Б., Салимов, Х. С., & Тоиров, Ж. Э. (2018). ВОПРОСЫ
ЭПИЗООТОЛОГИИ ЭШЕРИХИОЗА ПТИЦ В УЗБЕКИСТАНЕ. In
Современное состояние,
традиции и инновационные технологии в развитии АПК
(pp. 67-73).
27.
Ниязов, Ф. А., Давлатов, Р. Б., & Дурдиев, Ш. К. (2007). Особенности
ассоциированного течения эймериоза и колибактериоза птиц. In
Болезни птиц в
промышленном птицеводстве. Современное состояние проблемы и стратегия борьбы.
Матер. научно-произв. конф
(pp. 324-327).
28.
Butaeva, I. М., Salimov, H. S., & Davlatov, R. B. (2020). On The Diagnosis Of Mixed
Bacterial Infections Of Birds.
International Journal of Advanced Science and Technology
,
29
(9s),
2308-2315.
29.
Salimov, H. S., & Kambarov, A. A. (2016). Epizootology, textbook.
30.
Salimov, X. S., Qambarov, A. A., & Salimov, I. X. Epizootologiya va infeksion kasalliklar”
darslik 2021 yil.
F. Nasimov nashriyoti
.
31.
Davlatov, R. B., Salimov, X. S., & Xudjamshukurov, A. N. (2018). Parranda kasalliklari, O
‘quv qo ‘llanma.
Samarqand:“Zarafshon
.
32.
Менглиев, А., & Салимов, Х. С. (2004). Мониторинг распространения и
предотвращение особо опасных болезней животных: сб. материалов конф.
Самарканд, 26-27.
09
, (2004), 107.