Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
163
28-iyun 2024-yil.
UO‘T: 619.006.447-097.3
QO‘YLARNING BRADZOT KASALLIGINI O'ZIGA XOS PROFILAKTIKASI
N.B.Ergashev
1
-
tayanch doktorant,
G‘.A.Mengliyev
1
–
v.f.n.,
I.X.Salimov
2
-
v.f.d.,
Sh.Hakimov
2
-tayanch doktorant.
1.
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi,
chorvachilik va biotexnologiyalar universiteti Toshkent filiali,
2.
Veterinariya ilmiy tadqiqot instituti.
Аннотация:
В статье представлена информация об основных методах профилактики
брадзота и эффективности вакцин, разработке оптимальных методов количественного
контроля напряженности иммунитета и специфической профилактики клостридиоза,
созданных учеными разных стран.
Summary:
This article provides information on the main methods of prevention of bradzot
disease and the effectiveness of vaccines, the development of optimal methods of quantitative
control of the intensity of immunity, and specific prevention of clostridiosis created by scientists
from different countries.
Kalit so‘zlar:
,
C. septicum
,
C.Oedematiens, C.Perfringens
, vaksina, antigenlar, patogenez.
Mavzuning dolzarbligi:
Anaerob mikroorganizmlar tomanidan keltirib chiqaradigan
kasalliklarning patogenlari (xavfli shish, bradzot, anaerob enterotoksemiya, anaerob dizenteriya)
tananing turli tizimlari va to'qimalariga katta zarar etkazadi , deyarli tez o'sib borayotgan
toksikozlar bilan birga keladi. 100% holatlar o'lim bilan yakunlanadi. Bradzot qo‘ychilikda nafaqat
hayvonlarning kasallanishi va nobud bo‘lishi natijasida yetkazilgan iqtisodiy zarar, balki hududda
doimiy noqulay sharoitlar paydo bo‘lishi, qo‘zg‘atuvchining sporalari bilan zaharlanganligi va
qo‘zg‘atuvchining zararlanishi tufayli ham jiddiy muammo hisoblanadi.
Atrof-muhitda patogenning keng tarqalishi, kasallikning o'tkir yoki o'ta o'tkir kechishi va
tana to'qimalarining shikastlanishining og'irligi tufayli hayvonlarni davolash deyarli 100% hollarda
samarasizdir. Bradzot kasallikning oldini olishning asosiy usuli spesifik profilaktikadir.
Vaksinalarning samaradorligi ko'plab omillarga, jumladan, antigenning miqdori va sifatiga,
konservantlarga, yordamchi moddalarga, immunostimulyatorlarga, biopreparatlarini ishlab
chiqarish texnologiyasiga va uni qo'llash rejimiga bog'liq. Bu borada hayvon tanasining immun
holati ham muhim rol o'ynaydi.
Muayyan profilaktika vositalarini yaratishda tadqiqotchilar bir martalik in'ektsiya bilan
ko'pgina yuqumli kasalliklarga umrbod immunitetni ta'minlaydigan va shu bilan birga tana uchun
mutlaqo xavfsiz bo'lgan ideal vaktsinani ishlab chiqishga harakat qilishlari kerak. Afsuski, bunday
vaktsinalar hozirda mavjud emas, ammo yangi immunobiologik preparatlarni ishlab chiqishda
bunga intilish kerak. Ushbu maqsadga erishish yo'llaridan biri hayvonlarni emlash jadvalini
optimallashtirish, hayvonlarning stressini kamaytirish va mehnat xarajatlarini kamaytirish imkonini
beradigan tegishli vaksinalarni ishlab chiqishdir.
Nazariy jihatdan, murakkab vaksinalar tarkibidagi komponentlar soni cheksiz bo'lishi
mumkin, ammo shuni hisobga olish kerakki, preparatdagi antigenlarning o'zaro ta'siri ko'pincha
uning samaradorligini pasaytiradi. Bu ko'p miqdorda kiritilgan begona moddalar, oqsil
birikmalarining yuqori konsentratsiyasi va boshqalar tufayli sezilarli antigeniklarning ko‘pligi bilan
bog'liq bo'lib, istalmagan tizimli (allergiya, anafilaksi, abort va boshqalar) hamda mahalliy
kasalliklarning paydo bo'lishi bilan namoyon bo'ladi.
Antigenlarni to'g'ri tanlash va ularning murakkab vaksinalardagi konsentrasiyasi bilan
kiruvchi ta'sirlardan qutilish mumkin. Yuqori darajadagi immunogenlikni ta'minlagan holda,
maxsus profilaktika assosiasiyali vaksinalar yordamida amalga oshirilganligi haqida juda ko'p
misollar mavjud. Vaktsinani qo'llashdan kutilayotgan foydaning istalmagan oqibatlar xavfidan
ustunligini ham hisobga olish kerak.
Klostridiyalar hayvonlarning infeksion kasalliklarining boshqa qo'zg'atuvchilariga
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
164
28-iyun 2024-yil.
qaraganda, antigenik jihatdan o'xshash bo'lganligi sababli, assosiasiyali preparatlarni yaratish uchun
ko'proq mos keladi. Kasallikning klinik shakllarining sezilarli xilma-xilligiga qaramasdan, ular bir
xil patogenezga ega, bunda kasallik bakteriyalar tana to'qimalariga kirganda hosil bo'lgan yuqori
faol toksinlar tufayli yuzaga keladi.
Anaerob infektsiyalar ko'pincha patogenlar assotsiatsiyasidan kelib chiqqanligi sababli ,
oldini olish uchun anaerob enterotoksemiya, bradzot, qoqshol va boshqalar kabi kasalliklarning
klinik jihatdan ahamiyatli patogenlarini o'z ichiga olgan assosiasiyali vaktsinalardan foydalanish
tavsiya etiladi.
O'tgan asrning 20-yillarida klostrodiyalarga qarshi assosiasiyali vaktsinalar yaratila
boshlandi. 1925 yilda Dalling qo'ylarni qorason va bradzotiga qarshi kompleks immunizatsiya qildi.
1926 yilda G. Ramon bir nechta patogenlarning antigenlaridan dori vositalari ishlab chiqildi va
ulardan ham tibbiyotda, ham veterinariyada foydalanishdan ijobiy natijalarga erishildi. 1928 yilda
Leclanche va Vallee qo'ylarni
C. septicum
,
C. Oedematiens, C. perfringens
turlari aralashmasidan
inaktivatsiyalangan preparatlar bilan emlashdan ijobiy natijalarga erishdilar.
Shu bilan birga, tadqiqotchilar anaerob kasalliklarga qarshi dori-darmonlarni asta-sekin
takomillashtira boshladilar va klostridiya kulturasidan emas, balki tozalangan va konsentrlangan
toksoidlardan tayyorlangan vaktsinalardan foydalana boshladilar.
1942 yilda Kolmer polivalent toksoidlardan foydalangan holda bradzote va xavfli shish
qo'zg'atuvchilarining toksinlariga immunitetni shakllantirishda qoniqarli natijalarga erishdi, ammo
toksinlar bilan nekrotik gepatitning oldini olish bo'yicha tajribalar muvaffaqiyatsiz bo'lganligini
ta'kidladi.
Laboratoriya hayvonlarini immunizatsiya qilish uchun kaliy aluminiy qo'shgan holda
murakkab toksoid tayyorladilar va qo'lladilar, bu yordamchi vosita rolini o'ynadi, bu hayvonlarda
C.
perfringens
va
C. Oedematiens
ga
kuchli immunitetni keltirib chiqarishga imkon berdi.
Yugoslaviyada 1960 yilda R.V. Katic qo'ylarni enterotoksemiya va nekrotizan gepatitga
qarshi immunizatsiya qilishda ijobiy natijalarga erishdi. Shuningdek, sanab o'tilgan klostridiozlarga
qarshi emlash paytida kuchli immunitetga faqat dastlabki degelmintizatsiya bilan, ayniqsa
fassioliazga qarshi erishish mumkinligi aniqlandi.
C. septicum, C. perfringens
va
C. Oedematiens
keltirib chiqaradigan anaerob kasalliklarga
qarshi vaksina ishlab chiqilgan uni qo'llash ijobiy natijalarga erishish imkonini berdi, bu
immunizatsiya qilingan qo'ylarda kasallik holatlarining yo'qligi bilan ifodalangan.
Xulosa:
Adabyotlarni tahlil qilish va xususiy tadqiqotlar natijasida shunday xulosa qilish
mumkinki, preparatni yaratish vaksinaning optimal tarkibini baholash uchun etiologik tuzilmani
o'rganishni,
mono-antigenlarni
ishlab
chiqarish
texnologiyasini
takomillashtirishni
va
immunitetning intensivligini miqdoriy nazorat qilishning maqbul usullarini ishlab chiqishni hamda
turli mamlakatlar olimlari tomonidan yaratilgan klostridiozlarning o'ziga xos profilaktikasining
bunday xilma-xilligi, klinik ahamiyatli klostridiozlarga qarshi chorva mollarini emlash uchun
mahalliy biopreparatlarni zudlik bilan ishlab chiqish zarurligini yana bir bor tasdiqlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Салимов, И. Х., Салимова, Д. И., & Уракова, Р. М. ИЗУЧЕНИЕ КЛИНИЧЕСКИХ
ПРИЗНАКОВ
И
ПАТОЛОГОАНАТОМИЧЕСКИХ
ИЗМЕНЕНИЙ
ПРИ
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОМ БРАДЗОТЕ ОВЕЦ.
2.
Кличов, О., Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Диагностика инфекционной
энтеротоксемии овец.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении
пищевой безопасности
,
1
(1), 199-203.
3.
Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Эпизоотология инфекционно-некротического
гепатита овец.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой
безопасности
,
1
(1), 195-198.
4.
Ҳакимов, Ш., & Салимов, И. Х. (2023). QISHLOQ LANИНФЕКЦИОН НЕКРОТИК ГЕПАТИТ
КАСАЛЛИГИНИ
КЛИНИК
БЕЛГИЛАРИDSHAFT
ARXITEKTURASINING
ZAMONAVIY
TENDENTSIYALARI.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
,
2
(5),
62-64.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
165
28-iyun 2024-yil.
5.
I Kh, S., & Z Zh, S. (2023). The Spread of Emphysematous Carbuncle in Cattle.
6.
Sarsengalievna, N. J., & Khaitovich, S. I. (2023). PREVENTION OF POULTRY
PASTEURELLOSIS.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
35
(1), 100-103.
7.
Тураев, Ш. К., & Салимов, И. Х. (2023). ҚОРАМОЛЛАРНИ ҚОРАСОН КАСАЛЛИГИГА
ДИАГНОЗ ҚЎЙИШ.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
,
2
(11),
5-8.
8.
Salimov, I., Salimova, D., Salimov, H., Xudjamshukurov, A., & Qambarov, A. (2024). Specific
prevention of emphysematous carbuncle of cattle and sheep. In
BIO Web of Conferences
(Vol. 95, p. 01036).
EDP Sciences.
9.
Салимов, И. Х., & Рудзит, Д. Ю. (2024). РАСПРОСТРАНЕННОСТЬ ТРАВМАТИЧЕСКИХ
ПОРАЖЕНИЙ
СЛИЗИСТОЙ
ОБОЛОЧКИ
РТА
У
ОРТОДОНТИЧЕСКИХ
ПАЦИЕНТОВ.
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ
, 169.
10.
Уракова, Р. М., Салимов, Х. С., Салимов, И. Х., & Джураев, О. А. (2021). Значение
патологоанатомических исследований в диагностике брадзота овец.
Academic research in
educational sciences
,
2
(6), 912-917.
11.
Ilkhomovich, K. O., Shorasul, K., & Khaitovich, S. I. (2022). Infectious Enterotoxemia
Disease of Sheep Epizootology.
Web of Scholars: Multidimensional Research Journal
,
1
(7), 70-73.
12.
Ilkhomovich, K. O., Shorasul, K., & Khaitovich, S. I. (2022). Infectious Enterotoxemia
Disease of Sheep Diagnostics.
Web of Scholars: Multidimensional Research Journal
,
1
(7), 91-95.
13.
Кличов, О., Хакимов, Ш., & Салимов, И. (2022). Қўйларнинг инфекцион
энтеротоксемия касаллиги диагностикаси.
Перспективы развития ветеринарной науки и её
роль в обеспечении пищевой безопасности
,
1
(1), 199-203.
14.
Klichov, O. I., & Salimov, I. X. (2022). QO ‘YLARNING INFEKSION
ENTEROTOKSEMIYA
KASALLIGI
DIAGNOSTIKASI
VA
PROFILAKTIKASI.
AGROBIOTEXNOLOGIYA
VA
VETERINARIYA
TIBBIYOTI
ILMIY
JURNALI
, 111-116.
15.
Ilkhomovich, K. O., & Khaitovich, S. I. (2023). Infectious Anaerobic Enterotoxemia
Disease of Sheep.
Central Asian Journal of Medical and Natural Science
,
4
(3), 99-105.
16.
Salimov, X. S., Qambarov, A. A., & Salimov, I. X. Epizootologiya va infeksion
kasalliklar.
Darslik Toshkent-2020 yil
.
17.
Salimov, X. S., Qambarov, A. A., & Salimov, I. X. Epizootologiya va infeksion kasalliklar”
darslik 2021 yil.
F. Nasimov nashriyoti
.
18.
Сатторов, Д., Курбонов, Ф., & Салимов, И. (2022). Грибные заболевания рыб.
Сапролегниоз.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой
безопасности
,
1
(2), 137-141.
19.
Салимов, И. (1997). Инфекционный ринотрахеит у телят.
Ветеринария Узбекистана
,
(2), 6.
20.
Салимов, И. Х. (1994). Среднее Поволжье.
Книга для чтения по краеведению
.
21.
Khatamov, A. K., & Salimov, H. S. Results of a Study to Determine the Lethal Doses
(Ld100 and Ld50) of S. Typhimurium in Experiments on Laying Chickens.
International Journal
on Integrated Education
,
4
(1), 164-168.
22.
Давлатов, Р. Б., Насимов, Ш. Н., Ниёзов, Х. Б., Жабборов, Ш. А., Хўджамшукуров, Ш.
А., & Сафаров, Х. А. (2019). Парранда касалликларини профилактикаси ва даволаш бўйича
ТАВСИЯЛАР.
Тошкент-2019
, 21-26.
23.
Давлатов, Р. Б., Салимов, Х. С., & Худжамшукуров, А. Н. (2018). Парранда
касалликлари" ўқув қўлланма Самарқанд.
24.
Berdiyevich, D. R., Khudoiyberdi, K. A., & Ilhomovna, K. M. (2022). Epizootology of
eimeriosis (coccidiosis) of rabbits, treatment and preventive measures.
Ann For Res
,
65
, 602-607.
25.
Davlatov, R. B., & Khushnazarov, A. K. (2024). Diagnosis and chemoprophylaxis of rabbit
eymeriosis. In E3S Web of Conferences (Vol. 480, p. 03020). EDP Sciences.
