O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
VETERINARIYA VA CHORVACHILIKNI RIVOJLANTIRISH
QO‘MITASI
VETERINARIYA ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
“VETERINARIYA SOHASIDAGI DOLZARB
MUAMMOLAR YECHIMI YOSH
TADQIQOTCHILAR TALQINIDA”
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
TO‘PLAMI – 1/24
SAMARQAND – 2024
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
2
28-iyun 2024-yil.
“
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar
talqinida
” Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari To‘plami – 1/24.
Samarqand 2024-yil. 297 bet.
Ushbu to‘plamda veterinariya va qishloq xo‘jaligi sohalaridagi dolzarb
muammolarini hal etishda tadqiqotchilar tomonidan olib borilayotgan ilmiy
izlanishlarning ahamiyati, hayvonlarda uchrovchi turli xil yuqumli, yuqumsiz va
parazitar kasalliklarning etiologiyasi, patogenezi, diagnostikasi, davolash, oldini olish
va qarshi kurash shuningdek chorva hayvonlarini saqlash hamda oziqlantirish borasida
yangi va innovatsion chora-tadbirlar haqida hamda so‘ngi yillarda Veterinariya ilmiy-
tadqiqot institutida yaratilgan va amaliyotga joriy qilingan diagnostikumlar,
allergenlar, vaksinalar va boshqa erishilgan yutuqlar bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan.
To‘plam materillaridan veterinariya va chorvachilik sohasidagi OTM va ITM
larda ilmiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchi ilmiy xodimlar, tayanch doktorant va
doktorantlar, Oliy ta’lim muassalari bakalavriat hamda magistratura bosqichlarida
tahsil oladigan talabalar foydalanishi mumkin.
To‘plam Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti Ilmiy kengashi tomonidan chop
etishga tavsiya qilingan.
Eslatma: Konferensiya materiallari to‘plamiga kiritilgan maqolalarning
mazmuni uchun nashriyot va tashkiliy qo‘mita javobgar emas. Maqolalar mualliflar
matni asosida chop etildi.
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti 2024-yil.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
37
28-iyun 2024-yil.
GO‘NGDAN BIOGUMUS TAYYORLASHDA G O‘NGNI SAQLASH VA
ZARARSIZLANTIRISH USULLARINING AXAMIYATI
Kulmanov B.P.
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va
biotexnologiyalar universiteti
Xushnazarov A.X., Akramov K.Sh.
Veterinariya ilmiy tadqiqot instituti
Annotsiya:
Ushbu maqolada qishloq xo‘jaligi hayvonlari ajratgan go‘ngni har xil usullarda
saqlash va zararsizlantirish usullari
va biogumusga tayyorlash
bosqichlari keltirilgan.
Annotation:
This article presents methods of different ways of storing and decontamination
of farm animal manure and preparation steps for biohumus.
Kalit suzlar:
kaliforniya chivalchangi, go‘ng, issiq usul, biogumus, makro-mekro elimentlar,
yangi texnologiya.
Key words:
California vermilion, manure, hot method, biohumus, macro-micro elements,
new technology.
Kirish:
Aholini arzon va sifatli chorvachilik va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bilan
ta’minlashni yanada yaxshilashga oziq ovqat xavfsizligiga qaratilgan islohotlarning amalga
oshirilishida oziqabop ekinlar, (shirali, ildiz mevali, donli, dukkakli) va boshqa oziqalarni ekish va
yetishtirishda kimyoviy og’itlardan kamroq foydalanib qishloq xo‘jaligi hayvonlari tamonidan
ajratilayotgan go‘ngidan mahalliy ug’it sifatida foydalanish muhim urin tutadi.
Chunki kimyoviy ug’itlar bilan og’itlangan ekinlar oziq ovqat xavfsizligini taminlashni
birmuncha qiyenlashtirib qolmasdan tarkibida hayvonlar go‘ngi bilan ug’itlangan ekinga nisbatan
netret va netratlar miqdori bir muncha ko‘p bo‘ladi. Оdam va hayvonlar kimyoviy ug’it bilan
o‘g’itlangan va hayvonlar tamonidan ajratilayotgan go‘ngi bilan o‘g’itlangan ekinlarni istemol
qilganda kimyoviy o‘g’itga nisbatan hayvon va odam organizmiga zaharli ta’siri birmuncha kam
bo‘ladi.
Bugo‘ngi kunda hayvonlar tomonidan ajratilayotgan go‘ngidan biogumus tayyorlash va
oziqabob va boshqa ekinlarni o‘g’itlantirishga jo‘da katta ahamiyat berilmoqda ammo hayvonlar
tamonidan ajratilayotgan go‘ngni saqlash zararsizlantirish usullariga etibor bermaslik oqibatida o‘g’it
sifatida ishlatilganda yetishtirilgan (shirali, ildiz mevali, donli, dukkakli) va boshqa ekinlar istimol
qilinganda odam va hayvon organizimiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Hayvonlar tomonidan ajratiladigan go‘ng doimo хalq xo‘jaligida mahalliy ug‘it sifatida ishlatilib
kelingan. Go‘ngning tarkibida usimliklar uchun zarur bo‘lgan azot birikmalari 42-43% ga yetadi.
Ammo go‘ng tarkibida har xil begona utlarning urug‘lari, yuqumli va invazion kasalliklarning
chaqiruvchilari, zamburg‘lar, hashoratlarning tuxumi juda ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun hayvonlar
tomonidan ajratilgan go‘ng to‘g‘ri saqlansa, zararsizlantirilsa tarkibidagi begona utlarning urug‘lari,
yuqumli va invazion kasalliklarning chaqiruvchilari, zamburg‘lar, hashoratlarning tuxumi nobud
bo‘ladi.
Begona utlarning urug‘lari, yuqumli va invazion kasalliklarning chaqiruvchilari, zamburg‘lar,
hashoratlarning tuxumlari go‘ngni saqlash zararsizlantirish usullariga amal qilinsa ijobiy natijaga
erishiladi.
Molxonadagi
hayvonlar tomonidan ajratilgan go‘ng qo‘yidagi usullarda saqlanadi va
zararsizlantiriladi.
1.
Sovuq usul
- bu usulda kunlik chiqarilayotgan go‘ng zichlab bosib boriladi. Bunda go‘ng
orasida anaerob sharoit vujudga keladi. Go‘ng orasidagi harorat +30 - 35
o
C gacha kutariladi. Bu
haroratda mikroblar, gelmintlar va ularning tuxumlari, begona utlarning urug‘lari usish va
rivojlanishdan tuxtamaydi. Ammo azotli moddalar miqdori 40 %dan ko’proq bo‘ladi. Lekin
go‘ngning sanitariya sifati pasayadi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
38
28-iyun 2024-yil.
2.
Issiq usul
- bu usulda kunlik chiqarilgan go‘ng 4-5 kun davomida zichlanmaydi. Buning
natijasida go‘ng orasida aerob sharoit vujudga keladi. Harorat go‘ng orasida + 60 - 70
o
C gacha
kutariladi. 5-6 kundan so‘ng go‘ng zichlanib ustidan ikkinchi qavat tashlanadi. Bunda go‘ngning
sifati Yaxshi bo‘lib azotli moddalar miqdori sovuq usulga nisbatan 10 - 15 % gacha kam bo‘ladi.
Biroq bu usulda mikroblar, gelmintlar va ularning tuxumlari, begona utlarni urug‘larining asosiy
qismi nobud bo‘ladi. Shunday qilib xo‘jaliklarda issiq usulda go‘ngni saqlash veterinariya nuqtai
nazaridan katta ahamiyatga egadir.
Xo‘jalikda yuqumli va invazion kasalliklar uchragan paytda hayvonlar tomonidan ajratilgan
go‘ng quyidagi usullarda ya’ni mexanik, biologik, fizik va kimyoviy usullarda zararsizlantiriladi.
Biogumusga tayyorlash –
bu usulda kaliforniya qizil chivalchangidan foydalanib
hayvonlar go‘ngnidan biogumus olish texnologiyasiga asoslangan hayvonlar tomonidan
ajratilayotgan go‘ngni saqlash zararsizlantirish usullarini amalga oshirilgandan so‘ng yani
zararsizlantirilgan 1 tonna og’irlikdagi hayvon go‘ngiga qizil chivalchangi solinadi va 45 kundan 90
kun davomida biogumus tayyor holiga keladi.
Odam va hayvonlar istemoli uchun shirali, ildiz mevali, donli, dukkakli va boshqa ekinlarni
ekish va yetishtirishda hayvonlar tomonidan ajratilayotgan go‘ngidan mahalliy o‘g’it sifatida
foydalanish kimyoviy o‘g’itga nisbatan qishloq xo‘jaligi maxsulotlarini tannarxini pasayishigashiga
hamda odam va hayvonlar organizmiga salbiy ta’sirini va tuproqning unumdorligini oshirishda
muhim urin tutadi. kimyoviy o‘gitlar esa ekin maydonlaridagi tuproqni yillar davomida jarohatlab
unimdorligini pasaytirib boradi. Hayvonlar tomonidan ajratilayotgan go‘ngni saqlash
zararsizlantirish usullaridan tug’ri foydalanib oziqabop ekinlar, (shirali, ildiz mevali, donli, dukkakli)
va boshqa oziqalarni ekish va yetishtirishda hayvonlar tomonidan ajratilayotgan go‘ngi yani mahalliy
ug’itlar bilan ug’itlantirilsa оdam va hayvonlarda uchraydigan yuqumli, invazion va parazitar
kasalliklarga chalinishining oldi olinadi. Tuproqning esa unimdorligi oshadi kimyoviy ug’itga
nisbatan jarohatlanishlar tuproqda kuzatilmaydi.
Oziq-ovqat xavfsizligi bir muncha taminlanadi.
XULOSA
Qishloq xo‘jaligi hayvonlari tomonidan ajratilayotgan go‘ngni saqlash zararsizlantirishda
issiq usuldan foydalanish maqsadga muvofiq shu bilan bir qatorda biogumus tayyorlash texnologiyasi
qishloq xo‘jalik ekinlarida ishlatilganda ulardan olinadigan maxsulotlar, kimyoviy o‘g‘itga
solishtirilganda 1,5 - 2 barobar ko‘pdir chunki makro - mikro elementlar biogumus tarkibida
ko‘payadi. Кelgusida bu texnologiyani ishlatish ijobiy natijalarga olib keladi. Misol uchun tuproq
unumdorligini oshiradi kimyoviy o‘g‘itga nisbatan tuproqni jarohatlantirmaydi.
Kartoshka xosildorligini 1,5-2 barbarga sabzi poliz ekinlarini esa 1,2-1,5 barobarga oshirishi
kimyoviy o‘gitga nisbatan yuqori natijalarga erishish tajribalarda tasdiqlandi demak qishloq xo‘jalik
hayvonlari tomonidan ajratgan go‘ngni saqlash va zararsizlantirish usullariga ahamiyat berilsa biz
ko‘zlagan maqsadga erishish mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI
1.
U.Q. Izabasarov., X.B. Yunusov., A.J. Chalaboyev., A.Q. Turdiyev Zoogigiyena va
chorvachilik binolarini loyihalash darslik 2023 yil.
2.
Suvanqulov Y.A., Izbasarov U.K., Musinov Ya.X., Kubaeva S.A. Qishloq xo‘jalik
hayvonlari gigiyenasidan amaliy mashg‘ulotlar. Darslik. T.: Mehnat, 1990.
3.
Suvanqulov Y.A. Qishloq xo‘jalik hayvonlari gigiyenasi. Darslik. –T.: Mehnat, 1994.
4.
Турдиев, А. Қ., Джамбилов, Б. Х., Кулманов, Б. П., & Расулов, Ш. Ш. (2022).
ЯЙЛОВЛАРДА
ЧОРВА
МОЛЛАРИНИ
БОҚИШДА
ЗООГИГИЕНИК
МЕЪЁРЛАР.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
, 894-
900.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
39
28-iyun 2024-yil.
5.
Tygalov, B. A., Pirnazarovich, Q. B., Ibrohimov, I., Mirov, U., & Toshpulatov, M. (2022).
Measures to Improve Zooveterinary Services on Livestock Farms and Locate Livestock.
The Peerian
Journal
,
6
, 81-85.
6.
Избасаров, У. К., Кулманов, Б. П., Каримов, Ж. М., & Уринбаева, М. (2021). Создание
оригинальных фито-тканевых препаратов с использованием биологически активных
компонентов из флоры и фауны Узбекистана.
7.
Избасаров, У. К., Турдиев, А. К., Кулманов, Б. П., & Чалабоев, Ш. А. (2020).
СОЗДАНИЕ
ОТЕЧЕСТВЕННЫХ
ФИТО-ТКАНЕВЫХ
ПРЕПАРАТОВ
ДЛЯ
ВЕТЕРИНАРНОЙ МЕДИЦИНЫ.
Розвиток освіти, науки та бізнесу: результати 2020: тези
доп. міжнародної науково-практичної інтернет-конференції, 3-4 грудня 2020 р.–Україна,
Дніпро, 2020.–Т. 1.–638 с.
, 435.
8.
Kulmanov, B. P., Asomiddinov, U., & Narzullayeva, M. (2023). CHORVACHILIK
BINOLARIDA ISSIQLIK BALANSINI MEYORDA SAQLASH USULLARI.
Journal of new
century innovations
,
22
(4), 34-43.
9.
Kulmanov, B., & Toshpulatova, M. (2023). INFLUENCE OF ZOOHYGIENIC NORMS ON
THE OCCURRENCE OF MASTITIS IN COWS.
Journal of new century innovations
,
22
(4), 30-33.
10.
Kulmanov, B., Asomiddinov, U., & Toshpulatova, M. (2023). VETERINARY SERVICE
AND PROPER PLACEMENT OF LIVESTOCK IN THE BUILDING ON LIVESTOCK
FARMS.
Journal of new century innovations
,
22
(4), 24-29.
11.
Избасаров, У., Турдиев, А., Дускулов, В., & Хушназаров, А. (2021). Санитарно-
гигиеническая оценка полов в животноводческих помещениях в условиях жаркого климата.
in
Library
,
21
(1), 214-217.
12.
Izbasarov, U., Turdiev, A., Duskulov, V., & Khushnazarov, A. (2021). Sanitary and hygienic
assessment of floors in livestock buildings in a hot climate.
Library
,
21
(1), 214-217.
13.
Izbasarov, U., Khushnazarov, A., & Khamroev, A. (2020). Treatment of dermatological and
gynecological diseases of humans and animals.
Library
,
20
(4), 296-299.
14.
Izbasarov, U., Khushnazarov, A., Khamraev, A. K., & Izbasarov, S. U. (2020). Creation of
new domestic phyto-tissue preparations for veterinary medicine.
Library
,
20
(4), 296-299.
15.
Избасаров, У., Хушназаров, A., & Хамроев, A. (2020). Лечение дерматологических и
гинекологических заболеваний человека и животных.
in Library
,
20
(4), 296-299.
16.
Избасаров, У., Хушназаров, А., Хамраев, А. Х., & Избасаров, Ш. У. (2020). Создание
новых отечестивенных фито-тканевых препаратов для ветеринарной медицине.
in
Library
,
20
(4), 296-299.
17.
Хушназаров, А., & Муртозаев, Н. (2020). Цистицеркоз билан касалланишни
камайтиришнинг замонавий тамойиллари.
in Library
,
20
(4), 20-21.
18.
Газнакулов, Т., & Хушназаров, А. (2023). Литературный обзор по истории развития
эпизоотологии и изучения бешенства.
in Library
,
1
(2), 7-9.
19.
Джураев, О., & Хушназаров, А. (2023). Порядок и методы патологического
обследования сельскохозяйственных животных.
in Library
,
3
(3), 21-25.
20.
Хушназаров, А. Х., & Акрамов, К. Ш. ТЕНИАРИНХОЗНИНГ АМУДАРЁ
СОҲИЛЛАРНДА ТАРҚАЛИШИ.
21.
Хушназаров, А., & Даминов, А. (2017). История и систематическое состояние изучения
парамфистоматозов.
in Library
,
17
(2), 27-28.
22.
Хушназаров, А., & Тайлаков, Т. (2019). Применение гранул альбена при лечении
стронгилятозов коз.
in Library
,
19
(2), 179-180.
23.
Хушназаров, А., Давлатов, Р., Рустамов, Б., & Асомиддинов, У. (2019). Течение
гистомоноза индеек и некоторые эпизоотологические особенности.
in Library
,
19
(2), 98-100.
24.
Хушназаров, А., Абдиев, Ф., & Акрамов, К. (2019). Распространение тениаринхоза на
побережье Амударьи.
in Library
,
19
(3), 25-26.
25.
Хушназаров, А., Хакбердиев, П., & Турсункулов, А. (2020). Личиночные цестоды
животных и их предупредительные меры.
in Library
,
20
(3), 332-337.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
40
28-iyun 2024-yil.
VETERINARIYA ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
“VETERINARIYA SOHASIDAGI DOLZARB MUAMMOLAR
YECHIMI TADQIQOTCHILAR TALQINIDA”
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
TO‘PLAMI – 1/24
Bosishga ruxsat etildi __.__.2024
Bichimi 210x297, «Times New Roman»
garniturasi. Raqamli bosma usulida bosildi.
Adadi 100 dona. Buyurtma: № 12/24
Nashriyot guvohnomasi № 035928
“SHUHRAT MENGLIYEV” MCHJ bosmaxonasida chop etildi.
Manzil: Samarqand sh., M.Ulugʻbek koʻchasi, 101-uy (94) 572-04-07
