Parranda, baliq, asalari va mo‘ynachilikdagi dolzarb muammolar, ularning yechimlari hamda ilm-fandagi yutuqlar
|
TO‘PLAM – 2/24
3
7-noyabr 2024-yil.
UDK: 619:577.1:615
INNOPROVET PREPARATINI IMMUNOSTIMULOVCHI XUSUSIYATI
Yunusov X.B.
– professor.
Mamatova Z.B.
– dotsent.
Sattorov J.M. –
mustaqil izlanuvchi.
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti
Annotatsiya.
Ushbu
maqolada
“Innoprovet”
probiotik
preparatni
parrandalarning kolibakterioz kasalligiga immunostimmulovchi xususiyatini
o‘rganish natijalari keltirilgan. Probiotik olgan va keyinchali virulent Escherichia coli
ning 4,75x108 KHB bilan zararlangan 10 jo‘jadan birontasi kasallanmadi, probiotik
olmagan 10 tasidan esa 8 tasi kasallanib, bakteriologik tekshiruvlarda 3 tasidan
kasallik qo‘zg‘atuvchisi sof holatda ajratildi. Preparatni immunostimmulovchi
xususiyati T-limfotsitlarni (probiotik olgan va keyin zararlangan jo‘jalarda – 98,
probiotik olmaganlarda esa - 95), V-limfotsitlarni (25 va 14) ko‘rsatkichlarini o‘sishi
bilan baholandi.
Аннотация.
В данной статье приведены результаты изучения
иммуностимуллирущей активности пробиотического препарата «Иннопровета»
против колибактериоза цыплят. Из 10 цыплят, получавших пробиотик, после
заражения вирулентной культурой Escherichia coli в дозе 4,75x10
8
КОЕ не
заболел ни один цыплёнок, тогда как не получавшие пробиотик 8 цыплят (из
10) заболели, продемонстрировав клинические признаки и показав
положительные результаты в бактериологическом исследовании (3 из 10).
Изучение иммуностимулирующей активности препарата оценивали по
нарастающим показателям Т-лимфоцитов (98 после заражения у получивших
пробиотик, 95 – не получавших пробиотик), В-лимфоцитов (25 и 14
соответственно).
Kalit so‘zlar.
broyler, jo‘ja, probiotik, innoprovet, Escherichia coli, immunitet,
T-B limfotsitlar, gemoglоbin, bacillus subtillis.
Kirish.
Mamlakatimizda aholini yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlariga
bo‘lgan talabini qondirish, xuddi shunday parranda mahsulotlarini ishlab chiqarishni
ko‘paytirish muammosi parrandalarni tabiiy, ekologik toza ozuqalar bilan boqish
hamda ularning kasalliklarini oldini olish muammosi bilan bog‘liqdir. Ushbu
muammo davlatimizning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishining asosiy vazifalaridan
biri hisoblanadi.
Jumladan, 2022-yil 8-fevraldagi PQ-120-sonli “O‘zbekiston Respublikasida
chorvachilik sohasi va uning tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha 2022-2026-yillarga
mo‘ljallangan dasturni tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori shular jumlasindandir.
1.Parrandachilik sohasini rivojlantirish maqsadida:
Ushbu yo‘nalishda mamlakat aholisini yuqori sifatli parranda go‘shti va tuxum
mahsulotlari bilan uzluksiz ta’minlash, ichki va tashqi bozorlarga mahalliy
Parranda, baliq, asalari va mo‘ynachilikdagi dolzarb muammolar, ularning yechimlari hamda ilm-fandagi yutuqlar
|
TO‘PLAM – 2/24
4
7-noyabr 2024-yil.
parrandachilik mahsulotlarini sotishni ko‘paytirishga qaratilgan chora-tadbirlar
belgilanadi.
Parrandalarni ratsional oziqlantirish ishlari ilmiy asosda yo‘lga qo‘yiladi. Donli
ozuqalarni yetishtirish va sotib olish bo‘yicha klaster tizimini joriy etish orqali
korxonalar ehtiyojini ozuqalar bilan ta’minlash choralari ko‘riladi.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilandi:
parrandachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishning raqobatbardoshligini
oshirish, ilg‘or xorijiy davlatlar tajribasiga asosan parrandachilik klasterlarini tashkil
qilish va innovatsion texnologiyalarni keng tatbiq etish;
parrandachilik sohasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish
orqali parrandachilik mahsulotlarini, shu jumladan, ozuqa ishlab chiqarish, parranda
chiqindilarini qayta ishlash, iste’molga tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish hamda
eksport geografiyasini kengaytirish;
parrandachilik mahsulotlari turlarini ko‘paytirish va bozor munosabatlarini
yanada kuchaytirish maqsadida parrandachilikning kurkachilik, bedanachilik, g‘oz va
o‘rdakchilik hamda tuyaqushchilik kabi yo‘nalishlarining ommaviyligini oshirish
choralarini ko‘rish hamda aholi xonadonlarida parranda go‘shti va tuxumga bo‘lgan
ehtiyojlarni yanada barqaror ta’minlash.
Probiotikalarni parrandachilikda qo‘llash afzalliklari.
Hozirgi vaqtda
dunyo bo‘yicha veterinariya sohasida immunobiologik preparatlari keng qo‘llanila
boshlagan. Bular hayvonlar va parrandalar organizmining noqulay sharoitlarni
(noto‘g‘ri oziqlantirish, oziqalarni mikroblar va ularni toksinlari bilan zararlanishi,
postvaksinal reaksiyalar, noto‘g‘ri va cheksiz antibiotklarning qo‘llanilishi) ta’siriga
qarshi umumiy rezistentligini oshirish va normobiotsenozni shakllanishini ta’minlash
xususiyatga ega. Bundan tashqari ushbu preparatlar nafaqat bir qator yuqumsiz,
balkim patogen va shartli patogen mikroorganizmlar ham mqarshi qo‘llaniladi. Bu
preparatlar – probiotiklar - biologik preparatlar bo‘lib, hayvonlarning ichagidagi
simbiont mikoorganizmlaridan tayyorlanadi, organizmga tushgandan keyin bir qator
organik moddalarni, vitamin, ferment, bakterosinlarni ishlab chiqaradi va ozuqaning
to‘liq hazm bo‘lishini, so‘rilishini ta’minlab, hayvonlarni maxsuldorligini oshiradi,
shu bilan birgalikda mahsulotning ta’mi va sifati yaxshilanadi.
Probiotiklar hayvoning ichakdagi mikroflorasiga zararsiz bo‘lib, patogen va
shartli patogen mikroblarga nisbatdan antogonistik xususiyatga ega, fermentativ faol
bo‘lib, organizmning litik fermentlar chidamliligini oshirashi, ichakda uzoq muddat
tirikligini saqlab qolishini ta’minlashi, bundan tashqari, texnologik olinishiga qulay,
saqlashda stabil, ekologik jihatidan xafvsiz kabi xususiyatlari ushbu preparatlar
chorvachilikni, parrandachilikni hamda baliqchilikni samaradorligini oshirishga
imkonini yaratadi.
Shu sababli parrandalarda infeksion kasalliklarni davolash va oldini olishda
mahalliy probiotikni qo‘llash va mahsuldorligini oshirish muhim hisoblanadi.
Tadqiqotning maqsad va vazifalari.
Innoprovet probiotikni parvarish
qilinayotgan go‘sht yo‘nalishidagi broyler jo‘jalarida kolibakterioz va salmonellyoz
kasalliklarida davolovchi va oldini oluvchi vosita sifatida ta’sirini o‘rganishdan
iborat.
Parranda, baliq, asalari va mo‘ynachilikdagi dolzarb muammolar, ularning yechimlari hamda ilm-fandagi yutuqlar
|
TO‘PLAM – 2/24
5
7-noyabr 2024-yil.
Tadqiqotlar obyekti va predmeti:
Ilmiy tadqiqot ishlari, laboratoriya
tekshirishlari SamDVMChBU “Parranda, baliq, asalari va mo‘ynali hayvonlar
kasalliklari” kafedrasining OPTA-TECH laboratoriyasida, O‘zbekiston ilmiy-
tadqiqot veterinariya institutining hududiy diagnostika laboratoriyasida PZ-
2020123121 raqamli “Parranda va quyonlar uchun mahalliy xom-ashyo asosida
ekologik toza, profilaktik va davolash xususiyatiga ega probiotik yaratish”
mavzusidagi innovatsion loyihasi asosida amalga oshirildi.
Jo‘jalar qonini gematologik tekshiruvlar va T-, B-limfotsitlar miqdorini
aniqlash O‘zbekiston Respublikasi FA qoshidagi Immunologiya va inson genomika
institutda olib borildi.
Tadqiqotlar obyekti sifatida “Ross-308” krossli broyler
jo‘jalari olindi va bir kunligidan 30 kunligigacha kuzatildi. Tadqiqotlar predmeti esa
SamDVMChBU “Parranda, baliq, asalari va mo‘ynali hayvonlar kasalliklari”
kafedrasi tomonidan yaratilgan mahalliy, zararsizligi oldingi tadqiqotlarimizda
tasdiqlangan, ekologik toza “Innoprovet” probiotikni kolibakteriozga qarshi
davolovchi o‘rganish bo‘ldi.
Tadqiqot usullari.
Tajriba uchun 2
guruh jo‘jalar olindi, xar birida 10 tadan.
Probiotik preparatni jo‘jalarning kolibakterioz kasalligida davolovchi ta’sirini
o‘rganish uchun 1- guruh jo‘jalarigа 2-kunligidan boshlab maxsus ozuqa va B.
subtilis suspenziyasi 1 ml (1,0 x 10
9
KHB) 1 litr ichimlik suviga aralashtirib 7 kun
davomida berildi va 10-kunligida Escherichia coli ning 4,75x10
8
KHB
konsentratsiyasi bilan zararlantirildi. 2- guruh jo‘jalari 2-kunligidan faqat maxsus
ozuqa bilan oziqlantirildi va ularga B. subtilis suspenziyasi berilmadi va bular xam
shu dozadagi Escherichia coli bilan zararlantirildi. (1-jadval).
1-jadval.
Kolibakterioz kasalligida
“Innoprovet”
probiotigining davolash xususiyatlarini
jo‘ jalarda o‘rganish tajribasi
T/
r.
Guruhlar
nomi
Quyonlar
soni
(bosh)
Probiotik
suspenziyasini
berish tartibi
Zararlantirishsh
Davolash
Natija
miqdori
usuli
1
Tajriba
10
Jo‘jalarga 2-
kunligidan
probiotik
suspenziyasini 1
ml/l miqdorda
ichimlik suviga
aralashtirib berildi,
7 kun davomida
Jo‘jalar 10-
kunligida
Escherichia coli
ning 4,75x10
8
KHB
konsentratsiyasi
bilan
Alimentar
(og‘iz
orqali)
probiotik
suspenziyasini
1 ml/l
miqdorda
ichimlik
suviga
aralashtirib
berildi, 7 kun
davomida
Kasallanish
yo‘q
2
Nazorat
10
Jo‘jalarga 2-
kunligidan steril
fiziologik eritma 1
ml/l miqdorda
ichimlik suviga
aralashtirib berildi,
7 kun davomida
Jo‘jalar 10-
kunligida
Escherichia coli
ning 4,75x10
8
KHB
konsentratsiyasi
bilan
Alimentar
(og‘iz
orqali)
Davolash
qo‘llanilmadi
8 bosh
kasallandi
Eslatma: KHB – koloniya hosil qilish birligi (CFU).
Zararlantirishdan so‘ng 2-kun o‘tgach 2 назорат-guruhdagi jo‘jalarning 8 bosh
jo‘jalarida kasallanish belgilari: patlarning hurpayishi, ishtahani pasayishi, axlatning
suyuqlashishi, tana haroratining meyoridan +0,9
o
C gacha ko‘tarilishi namoyon
Parranda, baliq, asalari va mo‘ynachilikdagi dolzarb muammolar, ularning yechimlari hamda ilm-fandagi yutuqlar
|
TO‘PLAM – 2/24
6
7-noyabr 2024-yil.
bo‘ldi. Kasallanish belgilari kuchayib jo‘jalarning 8 kunligida 1 bosh, 9 kunligida 2
bosh, 10 kunligida 1 bosh jo‘ja o‘ldi.
Jo‘jalar o‘limtiklari patologoanatomik tekshirilganda quyidagi o‘zgarishlar
aniqlandi: ichki a’zolarda, shilliq va seroz pardalarda kichiknuqtali qon quyilishlar
ayniqsa, yurakda, jigarda nuqtali qon quyilishlar, jigar va taloqning kattalashishi,
ichak tizimi shilliq pardalarida kataral yallig‘lanishlar va qon quyilishlar kuzatildi.
Olingan patologik namunalar bakteriologik tekshirildi va zararlantirilgan Escherichia
coli kulturalari ajratib olindi.
1-tajriba guruhi jo‘jalarida (jo‘jalarga 2-kunligidan probiotik suspenziyasini 1
ml/l miqdorda ichimlik suviga aralashtirib 7 kun davomida berildi va 10 kunligida
Escherichia coli ning 4,75x10
8
KHB ning konsentratsiyasi bilan zararlantirildi)
kasallanish belgilari namoyon bo‘lmadi.
Jo‘jalarning 15-kunligida, barcha guruhlardagi jo‘jalar so‘yildi, tekshirish
uchun qon namunalari olindi hamda patologoanatomik tekshirishlar o‘tqazildi.
Tajribadagi barcha jo‘jalar o‘limtiklari ichki organlari bilan hamda ularning
kataklaridagi to‘shamalari bilan birga VITIning maxsus ajratilgan joyida belgilangan
talab bo‘yicha yoqib yuborilib, zararsizlantirildi.
Olingan probiotikning davolovchi ta’sirini o‘rganish maqsadida berilganda
preparat olgan va keyinchalik zararlangan Escherichia coli bilan zararlangan
jo‘jalarda umumiy klinik holat deyarli o‘zgarmagan, tana harorati normadan 0,6 °C
ga ko‘tarilgan. Umumiy holati fiziologik normada bo‘lgan. Zararlanishdan keyin
tajriba guruhdagi jo‘jalar o‘rtasida hayotchanlik ko‘rsatgichi 100% bo‘lgan.
1-2-rasmlar. 10 kunlik broyler jo‘jani Escherichia coli ning 4,75x10
8
KHB
konsentratsiyasi bilan zararlash.
Nazorat guruhdagi jo‘jalarda esa tana harorati 1,2 °C ga ko‘tarilgan bo‘lib, 10
ta jo‘jadan 4 tasi o‘lgan edi (hayotchanlik – 60%).
Birinchi tajriba (E.coli – 1 ml da 1,2x10
9
) guruhida qonning ph muhiti bir
sutkalik davrida o‘rtacha 6,88, 10 kunlikda 6,9, 15 kunligida 6,9 ni tashkil etdi. Qon
zardobidagi umumiy oqsil miqdori shunga mos ravishda 36,8 g/l, 44,6 g/l, 44,8 g/l ni,
qondagi gemoglobin miqdori o‘rtacha 82 g/l, 95 g/l, 104 g/l ni, glyukoza miqdori
o‘rtacha 4,4 mmol/l, 4,9 mmol/l, 4,92 mmol/l ni, eritrotsitlar soni o‘rtacha 1,4
Parranda, baliq, asalari va mo‘ynachilikdagi dolzarb muammolar, ularning yechimlari hamda ilm-fandagi yutuqlar
|
TO‘PLAM – 2/24
7
7-noyabr 2024-yil.
mln/mkl, 2,18 mln/mkl, 3,0 mln/mkl ni, leykotsitlar soni o‘rtacha 41,4 ming/mkl,
34,9 ming/mkl, 36,2 ming/mkl ni tashkil etdi. Bu tajriba guruhida boshqa guruhdagi
jo‘jalarning qon ko‘rsatgichlariga nisbatan yaxshi natija berganligi aniqlandi.
2-jadval
Innoprovet preparatini immunostimulovchi xususiyatini urganish
natijalari
Guruhlar
Ko‘rsatgichlar
Tekshirish
uslubi
Zararlanishd
an oldin
(Meyorda)
Guruhdagi
jo‘jalar (o‘n
kunlik)
Guruhdagi
jo‘jalar (o‘n
besh kunlik)
I tajriba
guruhi
(E.coli – 1
ml da
9,5x10
8
)
T-limfotsit
SD-3
54-84
57
98
B-limfotsit
SD-19
5-22
6
25
II nazorat
guruhi
(E.coli – 1
ml da
9,5x10
8
)
T-limfotsit
SD-3
54-84
qi
95
B-limfotsit
SD-19
5-22
qi
14
Izoh:
qi – qon ivib qolgan.
Broyler
jo‘jalarning
qoni
O‘zbekiston Respublikasi FA qoshidagi
Immunologiya va inson genomika institutida T-, B-limfotsitlar miqdorini tekshirilishi
jo‘jalarning zararlashdan oldin va zararlanishdan 10 kundan keyin olib borildi.
Olingan natijalar bo‘yicha probiotik bilan davolangan jo‘jalarda kolibakterioz
kasalligining qo‘zg‘atuvchisi bilan yuqtirilgan jo‘jalarda T-limfotsitlarning sonini
ko‘payishi va probiotik olmagan jo‘jalardan deyarli farqlanmagan edi, ammo B-
limfotsitlarning ko‘rsatkichlari bo‘yicha gumoral immunitetning jaddallashishi
ko‘zatildi (probiotik qabul qilgan jo‘jalarda B-limfotsitlarning soni 25, qabul etmagan
2 guruhdagi jo‘jalarda meyoridan kam – 14 edi). Bu esa infeksiya rivojlanishi va
gumoral immunitetning oshishidan dalolat beradi.
Xulosa qilib, o‘tkazilgan tajribada olingan natijalar asosida:
1.
Innoprovet probiotigi suspenziyasi 1 ml (1,0x10
9
KHB) 1 litr ichimlik
suviga aralashtirib berilganda, jo‘jalarning kolibakterioz kasalligiga qarshi davolash
xususiyatlariga ega ekanligi aniqlandi;
2.
Mahalliy, ekologik toza, zararsiz “Innoprovet” probiotik preparat
immunostimullovchi xususiyatga ega bo‘lib, gumoral immunitetni rivojlantirishda
qatnashadi
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
Mirziyoyev Sh.M. “O‘zbekiston Respublikasida chorvachilik sohasi va
uning tarmoqlarini rivojlantirish bo‘yicha 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan” dasturi
doirasida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 8-fevraldagi PQ-120 va
PQ-121-sonli qarori.
2.
2021-2023- yillarga mo‘ljallangan “SamDVMCHBU, PZ-2020123121
raqamli “Parranda va quyonlar kasalliklarini oldini oluvchi va davolovchi ekologik
toza mahalliy probiotiklar yaratish” mavzusidagi innovatsion loyiha ma’lumotlaridan
ham foydalanilgan.
3.
Mamatova, Z. B. (1985). Development of optimum conditions for
immunoenzymic analysis of cattle serum for the isolation of brucellosis
Parranda, baliq, asalari va mo‘ynachilikdagi dolzarb muammolar, ularning yechimlari hamda ilm-fandagi yutuqlar
|
TO‘PLAM – 2/24
8
7-noyabr 2024-yil.
antibodies.
Byulleten'Vsesoyuznogo
nauchno-issledovatel'skogo
instituta
ehksperimental'noj veterinarii (USSR)
, (58).
4.
Mamatova, Z. B. (1985). [Development of optimum conditions for
immunoenzymic analysis of cattle serum for the isolation of brucellosis
antibodies].[Russian].
Byulleten'Vsesoyuznogo nauchno issledovatel'skogo instituta
ehksperimental'noj veterinarii
.
5.
Mamatova, Z. B. (1985). Obrabotka optimal'nykh uslovij provedeniya
immunofermentnogo
analiza
dlya
vyyavleniya
brutselleznykh
antitel.
Byulleten'Vsesoyuznogo
nauchno
issledovatel'skogo
instituta
ehksperimental'noj veterinarii
.
6.
Mamatova, Z. B. (1985). Optimum conditions for immunoenzyme
analysis for brucellosis antibodies.
7.
Kas' yanov, A. N., Mamatova, Z. B., Romakhov, V. A., & Lim, A. A.
(1986). Detection of antibodies in the blood of calves immunized against brucellosis.
8.
Mamatova, Z. B., & Iskandarov, M. I. (1987). [Immunoenzyme test to
identify brucellosis antigens].[Russian].
Veterinariya
.
9.
Mamatova, Z. B., & Iskandarov, M. I. (1987). Immunoenzyme test to
identify brucellosis antigens.
Veterinariya (USSR)
, (4).
10.
Lim, A. A., Kas' yanov, A. N., & Mamatova, Z. B. (1987). Prospects of
conjunctival vaccination of cattle to control brucellosis.
Byulleten'VIEhV (USSR)
,
(64).
11.
Mamatova, Z. B., & Iskandarov, M. I. (1987). Immunofermentnyj analiz
dlya vyyavleniya brutselleznykh antigenov.
Veterinariya
.
12.
Lim, A. A., Kas' yanov, A. N., & Mamatova, Z. B. (1987). Conjunctival
vaccination of cattle against brucellosis (with B. abortus strain 104-M).
13.
Mamatova, Z. B., & Iskandarov, M. I. (1987). Immuno-enzyme test for
detecting Brucella antigen.
14.
Сафаров, Х. А., & Маматова, З. Б. (2020). НЬЮКАСЛ
КАСАЛЛИГИНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА
ПРОБИОТИКНИНГ АҲАМИЯТИ.
Интернаука
, (21-3), 67-69.
15.
Mamatova, Z. B., SIDIME, Y., KHABA, F., Yuldasheva, M. K., &
Yuldashev, U. K. (2020). Pathomorphology In Subclinical Brucellosis In
Guinea.
JournalNX
,
6
(11), 266-270.
16.
Маматова, З. (2022). Корреляция данных клинического,
патанатомического,
серологического
и
бактериологического
методов
исследования бруцеллеза.
Перспективы развития ветеринарной науки и её
роль в обеспечении пищевой безопасности
,
1
(1), 204-209.
17.
Baratovna, M. Z., Naimovich, N. S., Abdurajabovich, S. X., &
Kaxramonovna, Y. M. (2022). Effect of the use of a probiotic based on Bacillus
subtilis on the growth parameters of broiler chickens.
18.
Маматова, З. Б., Насимов, Ш. Н., Ибрагимов, У., Исматова, Р. А., &
Сафаров,
Х.
А.
(2022).
ПРОФИЛАКТИКА
КОЛИБАКТЕРИОЗА
ПРОБИОТИЧЕСКИМ
ПРЕПАРАТОМ
НА
ОСНОВЕ
BAC.
Parranda, baliq, asalari va mo‘ynachilikdagi dolzarb muammolar, ularning yechimlari hamda ilm-fandagi yutuqlar
|
TO‘PLAM – 2/24
9
7-noyabr 2024-yil.
SUBTILIS.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY
JURNALI
, 255-261.
19.
Mamatova, Z. B., Nasimov, S. N., Ismatova, R. A., Abduolimov, S.,
Safarov, X. A., & Ibragimov, U. (2023). KOLIBAKTERIOZNI OLDINI OLISH VA
DAVOLASHNI YANGI VOSITALARI.
Educational Research in Universal
Sciences
,
2
(2 SPECIAL), 708-715.
20.
Narziyev, B. D., & Mamatova, Z. B. (2023). PROBIOTIK VA
ANTIBIOTIKLARNI YIRINGLI JAROHATLARDAN AJRATILGAN STR.
PYOGENESGА
QIYOSIY
TA’SIRI.
AGROBIOTEXNOLOGIYA
VA
VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
, 101-106.
21.
Yuldasheva, M., Narziev, B., Mamatova, Z., Khaydarova, S., &
Shomakhsudov, A. (2024). Effect of probiotic bacteria of the genus Bacillus on
gnorobic pathogens of surgical infections. In
BIO Web of Conferences
(Vol. 95, p.
01033). EDP Sciences.
22.
Nasimov, S., Mamatova, Z., Sattorov, J., Safarov, X., & Azimova, D.
(2024). Effect of the use of a probiotic Innoprovet on the growth parameters of
broiler chickens (Uzbekistan). In
BIO Web of Conferences
(Vol. 95, p. 01035). EDP
Sciences.
23.
Eshburiyev, S., Mamatova, Z., Achilov, O., Karshiyev, U., Eshimov, D.,
Kholbekova, G., & Sattorov, J. (2024). Causes and prevention of disorder of calcium-
phosphorus exchange in rabbits. In
BIO Web of Conferences
(Vol. 118, p. 01013).
EDP Sciences.
24.
Маматова, З. Б. (1986). Иммуноферментный метод при диагностике
бруцеллеза. Дис. канд. вет. наук. Москва: ВИЭВ, 1986.-142 с.
25.
Маматова, З. Б. (1986). Иммуноферментный метод при диагностике
бруцеллеза.
26.
Mamatova, Z. B. (1987). Enzyme immunoassay for detection of
brucellosis antigens.
Veterinary science.-1987.-¹
,
4
, 26-27.
27.
Nasimov, S. N., Gerasimchik, V. A., Mamatova, Z. B., & Xabibov, F. A.
(2022). ASALARIKASALLIKLARI VA ZARARKUNANDALARI.
