126
2.
Negative va Positive Ma’lumotlar to’plami: Obyektning aniq tiniqliklari
(masalan, yuzlar) bilan yaratilgan ma’lumotlar (positive samples) va obyektning
tiniqlik emas ma’lumotlari (negative samples) to’plami tayyorlanadi.
3.
Haar-like Feature Extraction: Positive va negative ma’lumotlar uchun Haar-
like xususiyatlari ajratiladi. Bu qavatlar obyektni yuzaga solishtirish uchun muhimdir.
Har bir Haar-like xususiyati obyektni yuzaga solish uchun yordam bera olishi kerak
bo’lgan haqiqiy qavatlardan olinadi.
4.
Klassifikatsiya tuzish: Obyektlarni aniqlash uchun adabiy qoidalarni yaratish
jarayoni boshlanadi. Bu qoidalar algoritmning obyektlarni yuzaga solishini va ya
aniqlamagan narsalarni aniqlamaganini bilish uchun ishlatiladi. Adabiy qoidalar
tayyorlangan ma’lumotlar bazasini o’rganib chiqadi va obyektlarni tushunadi.
5.
Cascade Classifier: Algoritmda obyektlarni aniqlash uchun bir nechta ko’plab
Cascade Classifierlar ishlatiladi. Har bir Cascade Classifier obyektni aniqlash
qadamlari sonini o’z ichiga oladi. Dastlabki classifierlar tezroq narsalarni aniqlaydi va
keyingilari ayrim bir qatordan o’tkazadi. Bu shaklda algoritm yengilaydi va aniqlash
tezlashtiriladi.
Haar Cascade Classifier algoritmi, o’zining aniqlashni amalga oshirishda
muvaffaqiyatli bo’lishi uchun tiniqliklar va algoritmlar bo’yicha qo’shimcha
konfiguratsiyalarni talab qilishi mumkin. Shuningdek, bu algoritm tizimni yukda o’qi
olish va boshqarishda qulayliklar ko’rsatadi. Yuzlarni aniqlash, avtomobillarni
aniqlash va boshqa oddiy obyektlarni aniqlash uchun mashhurdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Mamatov, N., Dusanov, X., & Pulatov, G. (2023). Shaxsni ovozi asosida tanib
olish usullari.
Digital transformation and artificial intelligence
,
1
(2), 90–95.
2.
Muhamediyeva, D., & Pulatov, G. (2023). Bozorning dori vositalariga bo’lgan
ehtiyojlarini bashoratlashda sun’iy intеllеkt tеxnologiyalarini qo’llash.
Digital
transformation and artificial intelligence
,
1
(2), 7–11.
3.
Otaqulov, O. X., & Pulatova, G. A. Q. (2021). Sun’iy intellekt va uning insoniyat
faoliyatida tutgan o’rni.
Scientific progress
,
2
(8), 929-935.
QAYTA TIKLANUVCHI ENERGIYA MANBALARI MASOFALI
MONITORINGI
Abdumalikov Akmaljon Abduxoliq o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy uiversitetining Jizzax filiali
Qarshibaev Sharof Abduraupovich
Jizzax Politexnika instituti
Alimov Fayzulla Maxametovich
Jizzax viloyati pedagoglarni yangi metodikalarga o‘rgatish milliy markazi
Elektr energiyasi boshqa turdagi energiyalardan bevosita yoki oraliq o‘zgartirish
yo‘li orqali olinadi. Buning uchun tabiiy organik energetik resurslardan va yadroviy
127
yoqilg‘i, shuningdek, qayta tiklanuvchan energiyalardan, ya’ni daryolarning oqimi,
sharshalar, okean oqimlari, quyosh radiatsiyasi, shamol, geotermal massalar va
boshqalardan foydalaniladi. Elektr energiyasidan sanoat va qishloq xo‘jalik sohalarida,
transportda, aloqa tizimlarida, fanda maishiy xizmatda keng foydalaniladi. Elektr
energiyasini ishlab chiqarish va uni tarqatish energetika sohasiga tegishli hisoblanadi.
Shuning uchun energetika xalq xo‘jaligining asosiy tarmog‘i hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda mamlakatimizning elektrlashtirish tizimini yaratish va xalq
ho‘jaligini turli sohalarini elektr energiyasi bilan ta’minlash uchun elektr
energiyasining ko‘p qismi (80% atrofida) issiqlik elektr stansiyalarida (IES) organik
yoqilg‘ining kimyoviy energiyasini o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Butun
jahonda tiklanadigan energiya manbalariga qiziqish kundan- kunga oshib bormoqda.
Bularga birinchi navbatda quyosh, shamol va bioenergiya manbalarini qayd etishimiz
mumkin. So‘nggi yillarda mavjud bo‘lgan neft, gaz, ko‘mir va atom energiyalariga
nisbatan alternativ energiya manbai hisoblangan tiklanadigan energiya manbalari
raqobatdoshligi sezilarli o‘sdi. Bu o‘sish shu darajada rivojlanib borsa yaqin yillarda
tiklanadigan energiya manbalari energiya bozorining asosiy qismini tashkil etadi.
Ko‘rinib turibdiki, tiklanadigan energiya manbalaridan bugungi kunda foydalanish
atom elektrostansiyalari qurilishlari bilan teppa teng bahslashish mumkin. Birlashgan
Millatlar Tashkilotining atrof muhit muhofazasi va taraqqiyot xalqaro komissiyasining
hisobatida quyidagilar qayd etilganligini e’tirof etish joiz deb hisoblaymiz.
Qayta tiklanadigan barcha energiya manba-larining katta miqdordagi
salohiyatining mavjudligi qayta tiklanadigan energetikani muvaffaqiyatli rivojlantirish
uchun muhim asos hisoblanadi, O‘zbekistonda qulay iqtisodiy muhitning yaratilishi
esa ushbu texnik salohiyatning sezilarli qismini o‘zlashtirish imkonini beradi.
Ayni paytda qayta tiklanadigan barcha energiya manbalaridan daryolar
energetika salohiyati muvaffaqiyatli o‘zlashtirilmoqda. Bundan tashqari so‘nggi
yillarda shamol va quyosh energiyasi garchi namunaviy xususiyatga ega bo‘lsada,
ulardan foydalanish bo‘yicha qator loyihalar amalga oshirildi.
1-rasm. Qayta tiklanadigan energiya manbalarining texnik imkoniyatlari tuzilmasi
128
Shu bilan birga, respublikada hozir qayta tiklanadigan energetikaning quyidagi
texnologiyalaridan yanada kengroq foydalanish uchun imkoniyat hamda undaydigan
sabablar bor:
• suv isitishga mo‘ljallangan quyosh panellari;
• elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun quyosh fotoelektr tizimlari;
• elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun mikrogidroelektr stansiyalar;
• elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun shamol generatorlari;
• elektr energiyasi va issiqlik ishlab chiqarish uchun biogaz qurilmalari.
Kelajakda boshqa texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlari ham ko‘rib
chiqilishi lozim, ya’ni:
• chiqindi yoqadigan yirik moslamalar va masalan, Toshkent yoki Samarqand
kabi yirik shaharlarda markazlashtirilgan issiqlik ta’minoti tizimida maishiy
chiqindilardan foydalanish;
• quyosh elektr stansiyalaridan foydalanish;
• geotermal energiyadan foydalanish.
Qayta tiklanadigan energiya oqimining zichligi ma’lum darajada yil mavsumi,
kunlar va iqlim sharoitlariga bog‘liqligi tufayli ushbu energetika texnologiyalaridan
foydalanishda ularni kafolatlangan energiya manbai sifatida ko‘rib chiqmaslik
lozimligini esdan chiqarmaslik kerak. Masalan, fotoelektr stansiyalar kechasi ishlay
olmaydi, shamol qurilmalari shamol esmasa yoki uning tezligi past bo‘lsa, elektr
energiya ishlab chiqarmaydi va hokazo. Shu sababli ular, odatda zaxira energiya
manbaini talab qiladi va asosan an’anaviy energiya manbalarini to‘ldiruvchi
hisoblanadi.
Xulosa
Bugungi kunda qayta tiklanadigan energiya ta’minoti manbalariga bo’lgan
ehtiyoj tobora oshib bormoqda. Qayta tiklanadigan energiya ta’minoti manbalaridan
olinadigan energiya istemolini uzluksiz nazorat qilish hamda ularni boshqarish uchun
zamon talablariga mos bo’lgan raqamli texnologiyalar keng jalb qilinmoqda. Ushbu
maqolada ham qayta tiklanadigan energiya ta’minoti manbalarini masofadan
monitoring qilish uchun IoT ga asoslangan tizimlarning qiyosiy tahlil va eng
natijadorini amaliyotga joriy etish yuzasidan fikrlar yuritilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Abdumalikov A.A., Siddikov O.I. Hisoblash va infokommunikasiya
qurilmalari energiya ta'minoti monitoringining apparat-dasturiy vositalari. “Ilm-fan va
innovasion rivojlanish” ilmiy jurnali. № 2/2022. ISSN 2181-9637. Toshkent -2022. -
B. 125-139. (05.00.00; 28.02.2019 № 262/9.2-son rayosat qarori).
2. Abdumalikov A.A., Yalg‘ashov A.I., Baltabayev D.M. Energiya
samaradorligini nazorat va boshqarishning axborot dasturiy ta’minoti va smart
qurilmalar // “Yosh tadqiqotchi” Ilmiy elektron jurnali. Volume 1. Issue 2. Qo’qon-
2022. –B. 50-54. (№ 23; Scientific Journal Impact Factor).
3. Abdumalikov A.A. A study of static and dynamic characteristics of
multifunctional signal converters // International scientific and technical journal.
“Chemical Technology. Control And Managment” Tashkent. ISSN: 1815-4840, E-
ISSN 2181-1105. Volume -2020. Issue 4(94). -P.38-45. (05.00.00; №12).
129
4. Sapaev M., Turakulov O., Sattarov Kh., Abdumalikov A.A. Modeling and
research of reliability and probability of operational parameters of control units //
“Muhammad al-Xorazmiy avlodlari.” Ilmiy-amaliy va axborot-tahliliy jurnali.
ISBN:978-9943-11-665-8. № 1(15)/2021, Toshkent-2021: B.82-86. (05.00.00; №10).
5. Siddikov I.Kh., Abdumalikov A.A., Sobirov M.A., Sattarov X.A. Equipment
and software for energy supply monitoring and control process // International
Conference on Information Science and Communications Technologies ICISCT
2021(scopus), Tashkent, Uzbekistan-2021.-4r. (05.00.00; 30.10.2021 № 525-son
rayosat qarori.).
6. Siddikov I.Kh., Amurova N.Y., Khonturaev I.M., Abdumalikov A.A.
Indicators of reliability and probability of operational condition of sensors of
microprocessor and electronic of communication devices // International Journal of
Advanced Science and Technology (IJAST). India. ISSN:2005-4238. Volume-29. №
5, (2020).-R.11420-11428. (№ 17; Open Academic Journals Index).
7. Siddikov I.Kh., Anarbaev M.A., Sobirov M.F., Makhsudov M.T., Khonturaev
I.M., Abdumalikov A.A. Technological aspects of modelling and research of smart
grid // International Conference on Information Science and Communications
Technologies ICISCT 2019. Tashkent, Uzbekistan - 2019. -5r. (05.00.00;30.09.2019
№269/8-son rayosat qarori.).
8. Siddikov I.Kh., Anarbaev M.A., Abubakirov A.B., Makhsudov M.T.,
Khonturaev I. M., Abdumalikov A.A. Modeling of transducers of nonsymmetrical
signals of electrical nets // International Conference on Information Science and
Communications Technologies ICISCT 2019. Tashkent, Uzbekistan - 2019. -6r.
(05.00.00;30.09.2019 №269/8-son rayosat qarori.) II bo‘lim (Chast' II; Part II).
9. Abdumalikov A.A. Hisoblash va infokommunikasiya majmualarining
energiya ta'minoti qurilmalarini masofadan monitoring qilish algoritmlari va apparat-
dasturiy majmuasi // «Avtomatlashtirilgan elektr mexanik va elektr texnologik
tizimlarning energiya samaradorligini oshirishning dolzarb masalalari» Xalqaro ilmiy-
texnik anjumanning ma’ruzalar to’plami. II qism Toshkent-2022. –B. 274-277.
10. Ne'matova N.G‘., Abdumalikov A.A. Development of smart grid elements
for optimizing regional network modes // O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
beshta muhim tashabbuslariga bag’ishlangan “5T” yoshlar forumi doirasidagi ilmiy-
amaliy konferensiyasi materiallari. Samarqand-2019. –B. 236-241.
11. Siddikov I.X., Lejina Yu.A., Xonto‘raev I.M., Maksudov M.T.,
Abdumalikov
A.A.
Issledovanie
pokazateley
nadejnosti
i
veroyatnosti
rabotosposobnosti datchikov kontrolya i upravleniya energopotrebleniem // Injenerno-
stroitel'niy vestnik Prikasniya: nauchno-texnicheskiy jurnal. Astraxan': GAOU AO VO
“AGASU”, 2020. № 1(31). -S. 74-78.
12. Siddikov I.X., Mirzoyev N.N., Siddikov O.I., Xoliqberdiyev M.Q.,
Sayfudinov A.A. “Energiya kattaliklarini boshqarish va nazorat qilish uchun yoqilg’i
energetik resurslarni tonna shartli yoqilg’iga o’zgartirish mobil ilovasi” // O‘zbekiston
Respublikasi Intellektual mulk agentligi, № DGU 13811. 21.12.2021
13. Siddikov I.X., Yalg’ashov A.I., Siddikov O.I., Baltabayev D.M. “Energiya
samaradorligini nazorat va boshqarishning axborot dasturiy ta'minoti” // O‘zbekiston
Respublikasi Intellektual mulk agentligi, № DGU 14198. 14.01.2022
130
14. Abdumalikov A.A., Abdurahmonov R.A., Abduqayumov SH.J., Suvonqulov
D.M. Model i algoritmы protsessa ustroystv kontrolya i monitoringa upravleniya
energosnabjeniem. Journal of Innovations in Scientific and educational Research.
Volume-2, ISSUE-15(28-February). Toshkent-2023. –B. 120-129
15. Sattarov Kh., Abdumalikov A.A.,Turakulov O. Monitoring and management
of energy supply sources based on IoT technology. “Chemical Technology. Control
and Management”. International scientific and technical journal. №4-5, 2022. ISSN
1815-4840. E-ISSN 2181-1105. Toshkent -2022. -B. 46-52.
16. Тангиров Х. Э., Алибоев С. Х. Методическая система организации
обучения математике в общеобразовательной школе с использованием
информационных технологий //Педагогические науки. – 2014. – №. 1. – С. 12-16.
17. Ahmad, A., Kayumov, O., & Kayumova, N. (2023). ARTIFICIAL
INTELLIGENCE IN THE MANAGEMENT OF INTELLECTUAL RESOURCES
OF ENTERPRISES IN THE CONDITIONS OF THE DIGITAL ECONOMY IN
UZBEKISTAN. Scientific-Theoretical Journal of International Education Research,
1(1), 106-116. https://research-edu.com/index.php/edu/article/view/26
18. Ахатов, А., Улугмуродов, Ш. А., & Таджиев, . М. . (2022). Аудио для
фонетической сегментации и говори для говори. Современные инновационные
исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и
перспективы,
1(1),
146–149.
извлечено
от
https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5273
19. Oybek Kayumov, Nazokat Kayumova, & Aliyeva Rayxona, Yo‘ldosheva
Madina. (2023). THE STRATEGIC SIGNIFICANCE OF HUMAN RESOURCE
MANAGEMENT IN UZBEKISTAN ENTERPRISES ON THE BASIS OF
ARTIFICIAL INTELLIGENCE. International Journal of Contemporary Scientific and
Technical
Research,
268–272.
Retrieved
from
https://journal.jbnuu.uz/index.php/ijcstr/article/view/588
20. Тоджиев, М., Улугмуродов, Ш., & Ширинбоев, Р. (2022). Tasvirlar
sifatiniyaxshilashning chiziqlikontrast usuli. Современные инновационные
исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и
перспективы,
1(1),
215–217.
извлечено
от
https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5164
21. Zhomurodov, D. ., Ulashev, A. ., & Tozhiyev, A. (2023). THE SYSTEM
FOR DETERMINING THE QUALIFICATIONS OF INDUSTRY EXPERTS.
Евразийский журнал академических исследований, 3(4 Special Issue), 280–289.
извлечено от https://in-academy.uz/index.php/ejar/article/view/14519
22. Xolbutayevich T. O., Mamasoliyevich J. D. OʻQUV JARAYONIDA
TOʻLDIRILGAN
REALLIK
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
//International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2022. –
С. 334-338.s
23. Maxkamov Shohruh Sarvar oʻgʻli “MA’LUMOTLAR BAZASI (MB) VA
MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMI (MBBT)NING NAZARIY
ASOSLARI”
KOMPYUTER
ILMLARI
VA
MUHANDISLIK
TEXNOLOGIYALARI mavzusidagi Xalqaro ilmiy-texnik anjuman materiallari
13.10.2023. 90-94 bet.
131
24. Alisher T., Asrorjon U. APPLICATION AND RESULTS OF ARTIFICIAL
INTELLIGENCE TECHNOLOGIES IN EDUCATION //International Journal of
Contemporary Scientific and Technical Research. – 2023. – С. 28-30.
25. Norqo’ziyev , Q. (2023). MOBIL ROBOTLAR UCHUN YO’LNI
REJALASHTIRISH ALGORITMI. Research and Implementation. извлечено от
https://fer-teach.uz/index.php/rai/article/view/746
26. Rustamov Maxammadi Jabborovich, Irgasheva Umida Abdimital kizi, and
Iskandarov Azizbek Ilxom o‘g‘li. “BIR JINSLI BO‘LMAGAN ISSIQLIK
TARQALISH TENGLAMASINI FURYE (O‘ZGARUVCHILARNI AJIRATISH)
USULI YORDAMIDA YECHISH”. RESEARCH AND EDUCATION, vol. 2, no. 2,
Feb. 2023, pp. 79-84, https://researchedu.org/index.php/re/article/view/1796.
27. Баратов Ж.Р. (2021). ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ГЕНЕТИЧЕСКОГО
АЛГОРИТМА ПРИ ВЫПОЛНЕНИИ ДИАГНОСТИКИ. Экономика и социум, (3-
1 (82)), 458-464.
28.
Maxamadaliyevich
S.
B.
YER
TUZISH
LOYIHALARIDA
GEOAXBOROT TEXNOLOGIYALARINING AGROLANDSHAFT ASOSLARI
//International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2022. –
С. 197-200.
29.
Akhatov A., Saidaliyev B., Quvondikov J. Simulation modeling for
optimizing the crops structure in the conditions of the Jizzakh region //2021
International Conference on Information Science and Communications Technologies
(ICISCT). – IEEE, 2021. – С. 1-4.
30.
Ахатов А., Сайдалиев Б. Qishloq xoʻjalik ekinlarining avtomatlashgan
tasnifini yaratishda yuqori aniqlikdagi kosmik tasvir materiallarini qo'llanish tajribasi
//Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие
тенденции: решения и перспективы. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 144-146.
GIBRID ENERGIYA TA’MINOTI TIZIMLARINI MONITORINGI
QURILMALARI
Abdumalikov Akmaljon Abduxoliq o‘g‘li
O‘zbekiston Milliy uiversitetining Jizzax filiali
Qarshibaev Sharof Abduraupovich
Jizzax Politexnika instituti
Alimov Fayzulla Maxametovich
Jizzax viloyati pedagoglarni yangi metodikalarga o‘rgatish milliy markazi
Dunyoda energiya resurslarni qimmatlashib borishi, ishlab chiqarishning barcha
sohalarida energiya tejamkorlik masalasini yechimlarini topishni ilgari suradi. Bu
vazifani hal qilishning asosiy yo‘nalishlari elektr energiya iste’moli samaradorligini
nazorat va boshqarish shuningdek, energiya iste’molini raqamlashtirish va
avtomatlashtirishdir. Elektr energiya iste’moli samaradorligini oshirish vositalaridan
biri ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari va iqlim omillari hisobga olgan holda, qayta
