88
KIBERXAVFSIZLIKDA SUN’IY INTELLEKTDAN FOYDALANISH
IMKONIYATLARI
t.f.f.d. Abdumalikov Akmaljon Abduxoliq oʻgʻli
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
Turabekova Jamila
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya:
Kibertahdidlar murakkabligi va hajmi ortib borayotgani sababli
Sun’iy intellekt kiberxavfsizlik uchun juda muhimdir. Sun'iy intellektga asoslangan
tizimlar real vaqtda katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilishi va tahdidlarni aniqlashi
mumkin. Bu kiberhujumlarga tezroq va samaraliroq javob berish, maʼlumotlar
buzilishi va boshqa xavfsizlik hodisalari xavfini kamaytirish imkonini beradi.
Kalit soʻzlar:
Kiberxavfsizlik, Sun’iy intellekt,kiberhujum, kiberxavfsizlik,
gmail, algoritm.
Bugungi kunda axborotlar xavfsizligini saqlashda hujum yuzasi juda katta
bo‘lib, o‘sishda va tez rivojlanishda davom etmoqda. Ma’lumotlar hajmiga qarab,
xavfni aniq hisoblash uchun tahlil qilinishi kerak bo‘lgan bir necha yuz milliardgacha
o‘zgaruvchan signallarni o‘z ichiga olishi lozim bo‘ladi. Ammo endilikda
kiberxavfsizlik holatini tahlil qilish va takomillashtirishda inson omilidan
foydalanishga to‘g‘ri kelmayapti. Sun'iy intellektga asoslangan kiberxavfsizlik
tizimlari real vaqt rejimida katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilish qobiliyatiga ega,
bu esa tahdidlarni tezroq va aniqroq aniqlash va ularga javob berish imkonini beradi.
Kelajakda murakkab va rivojlanayotgan kiber tahdidlarni aniqlash uchun AI
algoritmlarini
yanada
takomillashtirish
imkoniyatlari
mavjud,
bu
esa
kiberxavfsizlikning yanada faol va samarali yondashuviga olib keladi.
Afsuski, hozirgi vaqtda sun’iy intellekt juda mashhur, ammo ko’pincha noto’g’ri
ishlatiladigan zamonaviy so’zdir. Hozirda ko’plab kompaniyalar sun’iy intellekt
tomoniga o’tish yo’llarini qidirmoqdalar. Ammo bugungi kunda sun’iy intellekt
bo’yicha ko’plab takliflar aslida sun’iy intellekt testi talablariga javob bermaydi. Ular
ma’lumotlarni tahlil qiladigan va ma’lum natijalarni aniqlashga imkon beradigan
texnologiyalardan foydalanishsa-da, bu AI emas. Sof AI vazifalarni avtomatlashtirish
uchun kognitiv qobiliyatlarni ko’paytirishdan iborat.
Sun’iy intellekt tizimlari iterativ va dinamikdir. Ular ko’proq ma’lumotlarni
tahlil qilish davomida aqlli bo’lib, tajribadan “o’rganadilar” va borgan sari qobiliyatli
va avtonom bo’lib boradilar.Boshqa tomondan, ma’lumotlarni tahlil qilish (DA) – bu
ixtisoslashgan tizimlar va dasturiy ta’minot yordamida ulardagi ma’lumotlar
to’g’risida xulosa chiqarish uchun katta ma’lumotlar to’plamlarini o’rganadigan statik
jarayon hisoblanadi.
Sun’iy intellekt kiberxavfsizlik borasidagi eng qiyin muammolarimizni hal
qilishga yordam bera oladi. Bugungi kunda doimiy ravishda rivojlanib borayotgan
kiberhujumlar va qurilmalarning tarqalishi sharoitida tahdidlarni aniqlashni
avtomatlashtirish va ularga an’anaviy dasturiy ta’minotga asoslangan yondashuvlarga
89
qaraganda samaraliroq javob berish orqali “yomon odamlarni kuzatib borish” uchun
mashinani o’rganish va sun’iy intellektdan foydalanish mumkin.Shu bilan birga,
kiberxavfsizlik bir qator noyob muammolar bilan birga keladi:
- Ulkan hujum maydoni
- Har bir tashkilotda 10 yoki 100 minglab qurilma
- Yuzlab hujum vektorlari
- Malakali xavfsizlik mutaxassislarining yetishmasligi
Avtomatik sun’iy intellektga asoslangan kiberxavfsizlik holatini boshqarish
tizimi ushbu muammolarning ko’pini hal qilishga qodir.
Xakkerlik xavfini bashorat qilish – axborot texnologiyalarining aktivlari
inventarizatsiyasi, tahdidlarga ta’sir qilish va boshqaruv samaradorligini hisobga olgan
holda, sun’iy intellektga asoslangan tizimlar zaif tomonlarni bartaraf etish uchun
resurslar va vositalarni taqsimlashni rejalashtirishingiz uchun qanday va qayerda
xakerlik hujumiga duchor bo’lishingiz mumkinligini taxmin qilishi mumkin. Sun’iy
intellekt tahlilidan olingan tahliliy tavsiyalar tashkilotingizning kiber barqarorligini
oshirish uchun nazorat va jarayonlarni sozlash hamda takomillashtirishga yordam
beradi.
AI olingan va joriy ma’lumotlarga asoslanib tushunadigan, o‘rganadigan va
harakat qiladigan texnologiyalarni o‘z ichiga oladi.
Bugungi kunda AI uch usulda ishlaydi:
Yordamchi razvedka- bugungi kunda keng mavjud bo‘lib, odamlar va
tashkilotlar amalga oshirayotgan ishlarni takomillashtirishga xizmat qiladi.
Kengaytirilgan razvedka-bugungi kunda rivojlanishda davom etayotgan bo‘lib,
odamlar va tashkilotlarga mustaqil bajarish ilojsiz bo’lgan ishlarni qilishlariga yordam
beradi.
Avtonom intellect- kelajak uchun ishlab chiqilgan bo‘lib, o‘z-o‘zidan
ishlaydigan mashinalarga ega. Bunga misol sifatida o‘zini-o‘zi boshqaradigan
transport vositalarini misol qilishimiz mumkin.
AI inson aql-idrokiga ma’lum darajasiga ega deyishimiz mumkin: bilimlar
ombori, yangi bilimlarni olish mexanizmlari va ushbu bilimlardan foydalanish
mexanizmlarini keltirishimiz mumkin. Machine Learning, ekspert tizimlari, neyron
tarmoqlar va chuqur o‘rganish bugungi kunda sun’iy intellekt texnologiyasining
misollari yoki kichik to‘plamlari hisoblanadi.
Google: Gmail 18 yil oldin ishga tushirilgandan beri elektron pochta xabarlarini
filtrlash uchun mashinani o’rganish usullaridan foydalanmoqda. Bugungi kunda
mashinani o’rganish deyarli barcha xizmatlarida, ayniqsa deep learning’da
qo’llaniladi, bu algoritmlarga o’rganish va evolyutsiya jarayonida yanada mustaqil
bo’lish va o’zini o’zi boshqarish imkonini beradi.
“Ilgari biz shunday dunyoda yashar edik, u yerda sizda qancha ko’p ma’lumot
bo’lsa, shuncha ko’p muammolarga duch kelar edinggiz. Endi esa deep learning bilan,
ma’lumotlar qanchalik ko’p bo’lsa, shuncha yaxshi bo’ladi.” deydi Googlening
suiiste’mol qilish bo’yicha tadqiqot guruhi rahbari Eli Bershteyn.
So’nggi yillarda sun’iy intellekt axborot xavfsizligi bo’yicha mutaxassislarning
sa’y-harakatlarini kuchaytirish uchun zarur texnologiyaga aylandi. Xavfsizlik nuqtai
nazaridan, sun’iy intellekt xavflarni aniqlashi va birinchi o’ringa qo’yishi, tarmoqdagi
90
har qanday zararli dasturni darhol aniqlashi, hodisalarga javob berishi va bosqinlarni
boshlanishidan oldin aniqlashi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. OʼzR Prezidentining «Sunʼiy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish
uchun shartsharoitlar yaratish chora-tadbirlari toʼgʼrisida»gi qarori. PQ-4996-son.
17.02.2021y.
2. А.Фишман. Искусственный интеллект: возможности и угрозы. ИТ
Безопасность (it-world.ru). Журнал IT Manager. 01.06.2021
3. David Poole Alan Mackworth Artificial Intelligence: Foundations of
Computational Agents, Cambridge University Press, 2010
4. Руслан Рахметов Искусственный интеллект в информационной
безопасности/www.securityvision.ru/blog/iskusstvennyy-intellekt-v-
informatsionnoy-bezopasnosti/
5. “Kiber xavfsizlik muammolari va ularning eng yangi texnologiyalarda
yuzaga kelish trendlarini o’rganish”, Dilmurod Rahkmatov.
6. Using Artificial Intelligence in Cybersecurity | Balbix
MA’LUMOTLAR BAZASI (MB) VA MA’LUMOTLAR BAZASINI
BOSHQARISH TIZIMI (MBBT)NING NAZARIY ASOSLARI
Maxkamov Shohruh Sarvar oʻgʻli
O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali
Annotatsiya:
Ma’lumotlar bazasi hamda ma’lumotlar bazasini boshqarish
tizimlari solishtirilgan, ma’lumotlar bazasidan foydalanish Delphi tizimi orqali
asoslanib ko’rsatilgan.
Kalit so‘zlar:
Ma’lumotlar bazasi, ma’lumotlar bazasini boshqarisha tizimi,
tizilmalashtirish,
maydon,
axborot
tizimi,
tarmoqli
MBBT,
yaxlitlik,
foydalanuvchanlik, foydalanuvchilar to’plami, rollar.
Ma’lumotlar bazasi bu — tartiblangan ma’lumotlarni saqlovchi va qayta
ishlovchi axborot modeli hisoblanadi. Soddaroq qilib aytganda, bir hil turdagi
axborotlarni o‘zida saqlovchi va berilgan so‘rovlar orqali ularni taqdim etuvchi model.
Misol uchun, kitoblar javoni, bu ma’lumotlar bazasi hisoblanadi, ya’ni bir hil turdagi
(kitoblarni) ob’ektlarni o‘zida saqlaydi, yoki bo‘lmasa telefon raqamlar yozilgan
kitobcha, bu yerda ism, telefon raqam kabi bir hil tipdagi ma’lumotlar saqlanadi, bu
ham ma’lumotlar bazasi.
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi — bu ma’lumotlar bazasini hosil
qiluvchi, ma’lumotlarni qayta ishlovchi va qidiruvchi tizim hisoblanadi. Qisqa qilib
aytganda, MBBT barcha jarayonlarni amalga oshiradi. Ma’lumotlar bazasi faqat
ma’lumotlarni saqlaydi, qolgan barcha ishlarni MBBT bajaradi.
