Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
383
Эшов
Хуршид
Хуррамович
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
ва
ўрта
махсус
таълим
вазирлиги
Маънавий
-
ахлоқий
тарбия
бошқармаси
бошлиғи
ўринбосари
Понсотова
Нафиса
Уктамовна
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
ва
ўрта
махсус
таълим
вазирлиги
Маънавият
ва
маърифат
маркази
бўлим
бошлиғи
АХБОРОТ
ПСИХОЛОГИК
ХАВФСИЗЛИК
ТУШУНЧАСИ,
УНИНГ
МОҲИЯТИ
Эшов
Хуршид
Хуррамович
Заместитель
начальника
Управления
духовно
-
нравственного
воспитания
Министерства
высшего
и
среднего
специального
образования
Республики
Узбекистан
Понсотова
Нафиса
Уктамовна
Начальник
отдела
духовно
-
просветительского
центра
Министерства
высшего
и
среднего
специального
образования
Республики
Узбекистан
ПОНЯТИЕ
ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ
БЕЗОПАСНОСТИ
ИНФОРМАЦИИ,
ЕЕ
СУЩНОСТЬ
Eshov Xurshid
Head of spiritual and Moral Education Department of the Ministry of Higher and
secondary special education of the Republic of Uzbekistan
Ponsotova Nafisa
Head of the Department of the Spiritual and Educational Center of the Ministry of
Higher and Secondary Special Education of the Republic of Uzbekistan
THE CONCEPT OF PSYCHOLOGICAL SECURITY OF INFORMATION,
ITS ESSENCE
Жаҳон
сиёсатида
ахборот
-
психологик
омилларнинг
роли
интенсив
равишда,
турли
кўринишда
ошиб
бормоқда.
Дунёнинг
оммавий
компьютерлашуви,
янги
ахборот
технологияларининг
татбиқ
этилиши
ва
ривожланиши
таълим
соҳаларида,
бизнес,
саноат
ишлаб
чиқаришда,
илмий
тадқиқот
ва
ижтимоий
-
сиёсий
ҳаётда
олдинга
кучли
силжишни
таъминлади.
Ахборот
глобал
характердаги
тугамайдиган
инсон
ресурсига
айланди.
Тамаддуннинг
янги
босқичи
айнан
ахборотни
эгаллаш
ва
бошқариш
даврига
айланди.
Техник
ва
технологик
имкониятларнинг
кенгайиши
бирор
муайян
мамлакатнинг
ижтимоий
-
сиёсий
муҳитига
узоқдан
туриб
таъсир
кўрсатиш,
уни
издан
чиқариш
имконини
беради.
Шу
мақсадда
энг
мураккаб
ҳолат
–
бу
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
384
халқаро
майдонда
турли
шаклларда
намоён
бўлаётган
геосиёсий
мақсадларнинг
ахборот
-
психологик
хуружлар
билан
бирга
қўшиб
олиб
борилишидир.
Ахборот
деганда,
тақдим
этилиш
шаклидан
қатъи
назар,
бирон
-
бир
шахс
ёки
предмет
ёхуд
далил,
шунингдек,
воқеа
ва
ҳодиса
ҳамда
жараёнлар
ҳақидаги
маълумотлар
тушунилади.
Ўз
-
ўзидан
аёнки,
ахборот
аҳолининг
кенг
табақалари
фойдаланиши
учун
очиқ
бўлган
тақдирдагина
ижтимоий
-
сиёсий
соҳада
ўзининг
янгиловчи
вазифасини
бажара
олади.
Бу
фақат
демократия
шароитида
мумкиндир.
Бу
билан
бир
қаторда,
ахборот
макони
–
жамият
ҳаётини
ташкил
этувчи
асосий
омиллардан
бири
ҳисобланиб,
давлатнинг
миллий
хавфсизлиги
таркибига
кирувчи
сиёсий,
иқтисодий,
мудофаа,
дипломатик,
экологик,
демографик
ва
шу
каби
муҳим
омилларга
кескин
таъсир
кўрсатади.
Бугунги
кунда
дунё
миқёсида
ахборот
маконининг
жамият
ҳаётидаги
аҳамияти
ошиб,
давлатлараро
алоқалар,
давлатнинг
ички
ва
ташқи
сиёсатининг
шаклланишида
муҳим
аҳамиятга
эгадир.
Ахборот
маконининг
тараққий
этиши
натижасида
ахборот
маҳсулот
характерига
эга
бўлиб,
халқаро
ижтимоий
-
сиёсий
ва
иқтисодий
жараёнлар
шаклланишига
ўз
таъсирини
ўтказмоқда.
Шу
ўринда
“ахборот
макони”
нима,
унинг
таркибига,
жамият
ҳаётида
тутган
ўрни
ва
аҳамиятига
нималар
киради,
деган
саволлар
юзага
келиши
мумкин.
Ахборот
макони
–
бу
ахборотларга
бўлган
эҳтиёж
ва
талабни
шакллантирувчи,
тегишли
соҳалар
бўйича
тарқалиши
ва
ишлатилиши
билан
боғлиқ
муносабатлар
мажмуи
бўлиб:
✓
унга ахборот
маконининг
муҳим
субъектлари
оммавий
-
ахборот
воситалари,
оммавий
коммуникациялар,
медиахолдинглар
киради
.
✓
Ахборот
жараёнлари
,
жамоат
фикри,
жамоат
кайфияти,
оммавий
онг,
айниқса
,
сиёсий,
ҳуқуқий,
иқтисодий,
диний,
ахлоқий
-
маънавий,
экологик
онглар
ахборот
маконнинг
мазмуний
таркибий
қисми
ҳисобланади.
Ахборот
макони
ёрдамида
аҳоли
барча
қатламларининг
ахборотга
бўлган
эҳтиёжи
ҳамда
талаби
қондирилади,
жамият
ҳаётида
шахслараро,
элатлараро,
миллатлараро,
давлатлараро
коммуникатив
алоқалар
ўрнатилади
ва
ривожлантирилади.
Шунингдек
,
ахборот
макони
жамиятнинг
маънавий
-
ахлоқий,
психологик
-
сиёсий,
ижтимоий
-
иқтисодий
руҳиятини
шакллантирадиган,
йўналтирадиган
ахборот
алоқалар
тизимидир.
Ҳозирги
пайтда
ёш
мустақил
давлатларнинг
миллий
ахборот
-
психологик
хавфсизлигига
қарши
қаратилган
энг
замонавий
уруш
технологияларидан
бири
–
ахборот
хуружига
қурилган
ахборот
-
психологик
таъсирдир.
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
385
Ахборот
-
психологик
таъсир
–
муайян
объектга
нисбатан
аниқ
ахборот
олиш
ва
уни
сохта ахборотлар
таъсирига
йўналтиришга
қаратилган
мақсадли
тизимли
ҳаракатлари
мажмуидир.
Ахборот
-
психологик
таъсир:
➢
ёшлар
онгида
сиёсий
ва
мафкуравий
бепарволикни
ҳосил
қилишга;
➢
уларнинг
маънавий
-
ахлоқий
онгини
издан
чиқаришга;
➢
“оломон”
ёки
“тўда”
онгини
шакллантиришга;
➢
давлат
кучини
йўқотишга;
➢
мавжуд
конституциявий
тизимга
ишончсизликни
келтириб
чиқариш;
➢
тартибсизликни
вужудга
келтириш
;
➢
ёшларни
“зомби”га
айлантиришга
қаратилади
[1].
Ахборот
-
психологик
таъсир
кўрсатиш
ХХ
асрнинг
бошларига
келиб,
технологик
тусга
кира
бошлади
ҳамда
ундан
Англия,
Франция,
Германия,
АҚШ
каби
етакчи
Ғарб
давлатлари
ўз
миллий
манфаатларини
рўёбга
чиқаришда
фойдалана
бошлашди.
1914
йилда
бошланган
I
жаҳон
урушида
ахборот
-
психологик
хуружлари
тизимли
технологиянинг
яратилиши
ҳамда
амалиётга
татбиқ
этилиши
бутун
жаҳон
ахборот
маконида
мисли
кўрилмаган
ўзгаришларга
олиб
келди.
Бу
уруш
давомида
қўлланган
ахборот
-
психологик
технологиялар
қисқа
вақт
ичида
мисли
кўрилмаган
тезкорлик
билан
ривожланди.
Ахборот
-
психологик
таъсирнинг
махсус
илмий
бўлинма
ёки
марказларда,
илмий
асосларда
ривожлантирилиши
жаҳон
миқёсида
тубдан
бурилиш
ясади.
Дастлаб
1914
йилда
Англияда,
1915
йилда
Францияда,
1917
йилда
АҚШда,
1918
йилда
Германияда
сохта ахборот
тарқатувчи
ва
ташвиқот
олиб
борувчи
махсус
бўлинмалар
ташкил
этилди.
АҚШда
эса
“Жамоат
ахборот
қўмитаси”
тузилиб,
унга
катта
маблағлар
ажратилди.
Қисқа
вақт
ичида
ушбу
қўмита
томонидан
АҚШ
манфаатига
қаратилган
75
млн.
ортиқ
тарғибот
нашрлари
тарқатилди.
Уруш
даврида
бетараф
давлатларнинг
ва
жаҳон
ҳамжамиятининг
диққатини
ўз
фойдасига
йўналтириш,
чалғитиш
мақсадида
тинимсиз
равишда
сохта ахборотни
тарқатиш
билан
шуғулланди.
Вудро
Вильсон
1913
–
1921
йиллар
давомида
АҚШ
Президенти
вазифасини
бажарар
экан,
ахборот
-
психологик
хуружга,
унинг
технологияларига,
айниқса
,
ахборот
-
психологик
таъсир
воситалари
ёрдамида
АҚШнинг
хуфёна
мақсадларини
ниқоблаш,
миллий
манфаатларини
амалга
оширишнинг
имкониятлари
кўп
эканлигига
ўз
эътиборини
қаратди.
Бу
технологиялар
ёрдамида
жаҳон
ҳамжамиятининг
эътиборини
чалғитиш
имкониятларининг
мавжудлиги
АҚШда
стратегик
ахборот
режаси
ишлаб
чиқиш
ва
уларни
қабул
қилишга
мажбур
қилди.
Биринчи
жаҳон
урушининг
охирига
келиб,
Антанта
томонидан
тарғибот
-
ташвиқот
олиб
бориш,
махсус
ахборот
бўлинмаларини
ташкил
этиш
ва
уларнинг
фаолиятини
йўналтириш
борасида
катта
тажрибалар
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
386
йиғилди.
1918
йилнинг
август
ойида
Лондонда
тарғибот
-
ташвиқот
бўйича
махсус
ёпиқ
конференция
ташкил
этилди.
Ушбу
конференцияда
ахборот
-
психологик
таъсир
ўтказиш
ва
тез
ахборот
тарқатиш
бўйича
тўпланган
тажрибалар,
фикрлар
умумлаштирилди,
махсус
ахборот
бўлинмаларининг
фаолиятига
баҳо
берилди.
Бир
сўз
билан
айтганда,
“ахборот
-
психологик
таъсир
кўрсатиш”нинг
асосий
назариясини
шакллантириш
муваффақиятли
якунланди.
Биринчи
жаҳон
урушида
ахборот
-
психологик
таъсир
кўрсатишнинг
умумлашган
тажрибаси
АҚШ
олимлари
томонидан
назарияда
ривожлантирилди
,
АҚШ
манфаатларига
хизмат
қилувчи
халқаро
ахборот
муҳитини
яратишга
қаратилган
ахборот
-
психологик
технологиялар
амалиётга
сингдирилди.
Ахборот
-
психологик
таъсир
кўрсатиш
объектлари
бўлиб
қуйидагилар
ҳисобланади:
❖
ахборот
ресурслари;
❖
оммавий
-
ахборот
воситалари
ва
тарғибот
-
ташвиқотга
таянган
оммавий
онг
ва
фикрни
шакллантирувчи
тизимлари;
❖
инсон
психикаси
.
Ахборот
-
психологик
таъсир
кўрсатишга
асосланган
ахборот
хуружи
,
аслида,
муайян
давлат
ёки
жамиятдаги
мавжуд
конституцион
тизимни,
сиёсий
-
ижтимоий
муҳитни
издан
чиқаришга,
аҳоли
орасида
давлатга
нисбатан
норозилик
кайфиятини
туғдиришга
қаратилган
ахборот
-
психологик
технологиядир.
Мазкур
технология
-
сохта ахборот материалларининг
интенсив
равишда,
тизимли
асосда
тезкор
тарқалишини
талаб
қилади.
Бугунги
кунда
муайян
давлатга
ёки
жамиятга
қарши
қаратилган
ахборот
хуружининг
жаҳон
бўйлаб
тарқалишига
бор
-
йўғи
икки
-
уч
дақиқа
етарли
(ахборот
интернет
тармоғига
киритилса
бас).
Мутахассислар
ахборот
хуружига
қарши
курашда
самарага
эришиш
учун
“ахборот
-
психологик
таъсирга
учраши”
мумкин
бўлган
ҳамда
ахборот
хуружи
нишонига
айланган
объектни
аниқ
билиш
шарт
,
деб
ҳисоблайдилар
[2].
Биринчидан,
ахборот
-
психологик
хуруж
кўпроқ
мўлжалга
олган
объект
жамиятнинг
қайси
қатламида
,
қайси
ижтимоий
гуруҳдан
иборат
,
уларнинг
муаммоси
нима
,
қизиқиши
нима
,
ҳозирда
ва
келажакда
нимани
хоҳлашади
каби
саволларга
жавоб
аниқ
бўлиши
керак
.
Иккинчидан,
мамлакат
миқёсида,
янгилик
ниқобида
кутилаётган
ахборот
-
психологик
таҳдид
ва
хавф
-
хатарларнинг
йўналишларини
аниқлаш
керак
.
Учинчидан,
ахборот
-
психологик
хуружларда
–
жамият
ҳаётида,
айниқса
,
ёшлар
олдида
ўз
ечимини
кутаётган
долзарб
муаммолардан
унумли
фойдаланилади
[3].
Ахборот
-
психологик
хуруж
қисқа
вақт
ичида
мўлжалга
олинган
давлатнинг
ахборот
-
хавфсизлик
ҳимоясини
буткул
ишдан
чиқаради.
Ички
ва
ташқи
ахборот
маконида
кўплаб
ахборот
манбалари
ҳаракатланиб,
мазмун
-
моҳиятига
кўра
обрўсизлантирувчи
материал
ёки
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
387
реал
воқеликни
бузиб
ифодаловчи
ахборот
кўринишида
мавжуд
бўлади.
Ахборот
хуружи
бир
вақтнинг
ўзида
бир
неча
йўналишда:
иқтисодий,
сиёсий,
ҳарбий,
ижтимоий
соҳаларда
олиб
борилиб,
ўзининг
мақсади
сифатида
икки
турдаги
объектларга
эга:
Ҳар
қандай
хуруж
сингари,
ахборот
хуружининг
асл
моҳияти
инсон
онгини
емиришга
ва
уни
ўз
асорати
солишга,
психологик
қарамлик
ҳолатига
келтиришга
қаратилган.
Бу
ҳақида
ахборот
-
психологик
хуруж
назариясининг
тадқиқотчилари
ҳисобланган
Т.
Фридман,
М.
Уотерс,
Д.
Белл,
Л.
Амур,
М.
Десаи,
Р.
Робертсонлар[
4
]нинг
асарларида
глобаллашув
шароитида
ахборот
хавфсизлигини
таъминлаш
билан
боғлиқ
муаммолар
жаҳонда
ягона
ахборот
маконининг
вужудга
келиши,
ахборот
маконининг
кенгайиб
бориши
туфайли
ахборот
хавфсизлигини
таъминлашга
бўлган
эҳтиёжнинг
ортиб
бориши
муаммолари
сифатида
тадқиқ
этилган.
Уинн
Швартоу:
“Замонавий
жамият
ахборотга
асосланганлиги
сабабли
эртами
ёки
кечми,
ҳар
ким
ахборот
хуружининг
қурбонига
айланади”
,
–
дейди.
У
ахборот
хуружининг
ниҳоятда
хатарли
эканлигини
қуйидаги
фактларда
кўрсатади:
✓
замонавий
жамият,
жумладан,
давлатлараро
муносабатлар
барча
йўналишда
ва
соҳаларда
рақобатга
асосланган;
✓
компьютерлар
ва
ахборот
тизимлари
замонавий
алоқанинг
узлуксиз
таркибий
қисмларига
айланишдан
ташқари
қарор
қабул
қилиш
тузилмаларининг
ҳам
асосини
ташкил
этади.
Уинн
Швартоу
ахборот
хуружининг
уч
турдаги
вазифасини
ажратиб
кўрсатади
[5]:
✓
индивидуал
йўналишдаги
ахборот
ҳуружи
–
шахсга
қаратилган
ахборот
хуружлари
индивид
ҳақида
компьютерларда
сақланаётган
турли
ахборотларни
инсон
онгига
сингдиришга
қаратилади.
✓
Ташкилий
даражадаги
ахборот
хуружи
–
ҳар
қандай
замонавий
тузилмани
унинг
ахборот
тизимига
хуруж
қилиш
орқали
осонгина
сафдан
чиқаришга
қаратилган.
✓
Глобал
ахборот
хуружи
–
энг
юқори
даражани
ўзида
акс
эттиради.
1998
йилда
россиялик
олим
С.
Расторгуев
ўзининг
“Ахборот
уруши”
номли
китобида
[6]
С.
Нилуснинг
“Сион
донишмандлари
йиғилиши
протоколлари”
номли
ҳужжатини
ахборот
-
психологик
хуруж
нуқтаи
назаридан
таҳлил
қилган.
С.
Расторгуевнинг
фикрига
кўра,
“Сион
донишмандлари
йиғилиши
протоколлари”
номли
ҳужжатлар
тўплами
Ахборот
хуружининг
мақсади
компьютер ва информацион тизимлар
индивидуал ва оммавий онг
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
388
муаллифини
ахборот
урушини
ташкил
этиш
ва
олиб
боришнинг
намунавий
тактикалари
ва
стратегияларининг
жиддий
назариётчиси
деб
аташ
мумкин.
Чунки
мазкур
ҳужжатда
ахборот
урушининг
барча
йўналишлари
ва
омиллари
аниқ
ва
қисқа
кўринишда
кўрсатилган:
•
бошқарув
тизими
(
ҳокимият
тармоқларини
назорат
қилиш);
•
аҳолининг
фикрини
ўзгартириш
воситалари
(оммавий
-
ахборот
воситалари);
•
терроризм;
•
иқтисодий
хуруж,
иқтисодий
бошқарув
воситалари;
•
иқтисодий
дастур;
•
умумхалқ
овоз
беришлари
ва
ҳ.к.
Мазкур
ҳужжатдаги
маълумотлар
методик
характерга
эгадир.
Лекин
улар
шундай
тузилганки,
ахборот
хуружининг
мазмун
-
моҳиятини
англай
оладиган
ҳар
қандай
шахс
уни
ўз
фаолиятида
ишлатиши
мумкин.
Таниқли
америкалик
олим
Элвин
Тофлер
ўзининг
“Ҳокимият
метаморфозаси”
номли
асарида
шундай
ёзган
[7]:
а)
“Биз
ҳокимият
метаморфозаси
даврига
кириб
келмоқдамиз.
Ҳокимиятнинг
барча
тармоғи,
бизни
қамраб
олган
дунё
алоқалари
бузилмоқда.
Шакл
бутунлай
бошқача
тузилмага
эга
бўлмоқда.
Бу
эса
инсоний
жамиятнинг
барча
бўғинларида
юз
бермоқда”
.
б)
“Бизнес
концепциясидаги
янгиликлар
бутун
дунё
иқтисодиётига
кириб
бораётган
ахборот
урушига
боғлиқ.
Билим
ижодий
тараққиётнинг
асосий
кучидир,
биз
билимни
кўпайтирувчи
корпорациялар
ҳақида
ўйлаяпмиз.
Биз
хабардорликни
кучайтирмоқчимиз.
Фирмаларнинг
инсоний
имкониятларини
яхшилаш
ҳақида
ўйлаяпмиз,
шу
билан
бирга
,
ўзимизга
алоқаси
бўлмаган
ахборотларга
бурнимизни
тиқмоқдамиз.
Кўриниб
турибдики,
ҳаммада
ахборот
урушига
қизиқиш
каттадир”
;
в)
“Билим
иқтисодиётни
ривожлантиришнинг
асосий
манбаи
бўлиб
қолади.
Бу
эса
билимнинг
қадри
ошиб
бориши
билан
боғлиқдир.
Шу
сабабдан
ҳамма
жойда
оловланаётган
ахборот
уруши,
аслида
,
билимлилик
устидан
назоратни
ўрнатишдир”
.
Немис
политологи
Рихард
Мюнханинг
таъкидлашича,
сиёсат
ижодий
акт
бўлиб,
бу
жараёнда
интеллектуал
салоҳиятга
эга,
сиёсий
жараёнларни
янги
мақсадларга
йўналтириб,
татбиқ
эта
оладиган
сиёсатчилар
керак.
Рихард
Мюнханинг
фикрига
қўшимча
тарзда
шуни
таъкидлаш
лозимки,
сиёсий
имконият
ва
салоҳиятга
эга
бўлиш
етарли
бўлиб
қолмасдан,
балки
самарали
қаршилик
кўрсатишни
ҳам
билиш
керак.
Айнан
ахборот
хуружига
қаршилик
кўрсатиш
сиёсатчига
ўзининг
сиёсий
имкониятларини
самарали
кенгайтириш
имконини
беради.
Бундан
ташқари
,
ахборот
қаршилигини
кенг
(барча
йўналишларда)
ва
қисқа
мазмунда
(мисол
учун,
сиёсий
соҳада)
фарқлаш
керак.
Геосиёсий
ва
ахборот
қарама
-
қаршиликларида
ҳимояланиш
–
давлатлар
ўртасида
курашнинг
замонавий
шаклларидан
бири
бўлиб,
бир
Рақамли тeхнологиялар соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш ҳамда
ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ташкилий
-
ҳуқуқий масалалари
389
давлат
томонидан
бошқа
давлатнинг
ахборот
-
психологик
хавфсизлигини
бузишга
қаратилган
ва
ўзига
нисбатан
қарши
давлат
томонидан
бир
вақтнинг
ўзида
амалга
оширилиши
мумкин
бўлган
аналогик
ҳаракатлардан
ҳимояланишнинг
тизимли
тадбиридир.
Ахборот
хуружига
қарши
курашиш
–
муайян
давлат
томонидан
махсус
методлар
(сиёсий,
иқтисодий,
дипломатик,
ҳарбий
ва
ҳ.к.),
усуллар
воситасида
ахборот
-
психологик
макондаги
мавжуд
реал
муҳитда
ўз
мақсадлари
ва
манфаатларини
ҳимоялашнинг
мажмуавий
тизимидир
[8].
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Умарова
Н.
Глобаллашув
шароитида
ахборот
хуружларига
қарши
кураш.
//
Тошкент.
“Академия”
2005
й.
–
Б.
142.
2.
Умарова
Н.
Глобаллашув
шароитида
ахборот
хуружларига
қарши
кураш.
//Тошкент.
“Академия”
2005
й.
–
Б.
138.
3.
Каримов
И.А.
Юксак
маънавият
–
енгилмас
куч.
–
Т.:
Маънавият,
2008.
–
Б.
176.
4.
Friedman Th. Understanding globalization. The Lexus and the olive tree.
N.Y. 2000.
5.
Schwartau W. An Introduction to Information Warfare // War in the
Information Age. New Challenges for U.S. Security Policy.
–
Washington-London,
1997.
6.
С.Расторгуев.
Информационная
война.
1998
йил
стр
139
–
140.
7.
Элвин
Тофлер.
Метаморфозы
власти.
Москва,
2001год.
Стр
22.
8.
Умарова
Н.,
Исломбеков
У.
Миллий
ғоя
тарғиботида
“жамоатчилик
билан
алоқалар”
технологияларини
қўллаш
.
–
Тошкент:
Академия,
2005.
–
Б.
63.
