64
world has an impact on the nature of learning English as a foreign language. Learning a
language and studying the culture of the country of the target language are closely
related to each other. Accordingly, learning a language involves studying culture. We
also consider it necessary to note that a deep study of another culture is possible only
through studying the language of the speakers of this culture. Teaching language as a
specialty in general, and teaching speech communication, in particular, must be built
with an indispensable account of this situation.
Literature:
1. Riley P. 1989. Keeping Secrets: ESP/LSP and the Social of Knowledge. In
European Journal of Teacher Education , vol.12, no.2 pp.69-81.
2. Hilgard E.R. and G.H. Bower, 1996. Theories of Learning.-New York: Appleton
Century Crofts.
3. Chomsky N. 1959. “A Review of B.F. Skinner's: Verbal Behavior .” In Language.
Vol. 35, pp.26-58.
4. Wout de Jong, 1996. Open Frontiers. Teaching in an Intercultural Context.-
Oxford Heinemann.
5. Van Essen A.J.
1991, “English Among the Other European Languages”. In “English
–
a World Language”. Vol.1, No.2, pp.6
-13.
6. McCarthy M. 1991. Discourse Analysis for Language Teachers. Cambridge:
Cambridge University Press.
PEDAGOGIK FAOLIYATDA OʼQITUVCHI OʼZIDA KOMPETENTLIK SIFATLARINI
SHAKILLANTIRISHI
Xaydarov S.A., PhD TMCI dotsenti
Annotasiya:
“Kompetentlik” tushunchasi taʼlim sohasiga psixologlarning ilmiy
izlanishlari natijasida kirib kelgan. Psixologik nuqtai nazardan kompetentlik
“noanʼanaviy vaziyatlar, kasbiy kompetentlik negizida qanday sifatlar aks etadi?
Pedagog oʼzida qanday kompetentlik sifatlarini yorita olishi zarur. Аyni oʼrinda shu va
shunga yondosh gʼoyalar yuzasidan soʼz yuritiladi
.
Kalit s
o‘
zlar:
murakkab jarayonlarda, noaniq vazifalarni bajarishda, bir-biriga zid
maʼlumotlardan foydalanishda, kutilmagan vaziyatda harakat rejasiga ega boʼla olish.
Kutilmagan hollarda mutaxassisning oʼzini qanday tutishi, muloqotga kirishishi,
raqi
blar bilan oʼzaro munosabatlarda yangi yoʼl tutishinoaniq vazifalarni bajarishda,
ziddiyatlarga toʼla maʼlumotlardan foydalanishda, izchil rivojlan boruvchi va murakkab
jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalik”ni anglatadi.
Kasbiy kompetentlik mutaxassis tomonidan alohida BKMning egallanishini emas,
balki har bir mustaqil yoʼnalish boʼyicha integrativ bilimlar va harakatlarning
oʼzlashtirilishini nazarda tutadi. Shuningdek, kompetentsiya mutaxassislik bilimlarini
doimo boyitib borishni, yangi axborotlarn
i oʼrganishni, muhim ijtimoiy talablarni anglay
olishni, yangi maʼlumotlarni izlab topish, ularni qayta ishlash va oʼz faoliyatida qoʼllay
bilishni taqozo etadi.
Kasbiy kompetentlik quyidagi holatlarda yaqqol namoyon boʼladi:
murakkab jarayonlarda;
noaniq vazifalarni bajarishda;
bir-
biriga zid maʼlumotlardan foydalanishda;
65
kutilmagan vaziyatda harakat rejasiga ega boʼla olishda.
Kasbiy kompetentsiyaga ega mutaxassis: oʼz bilimlarini izchil boyitib boradi; yangi
axborotlarni oʼzlashtiradi; davr talablarini c
huqur anglaydi; yangi bilimlarni izlab topadi;
ularni qayta ishlaydi va oʼz amaliy faoliyatida samarali qoʼllaydi.
Kasbiy kompetentlik sifatlari quyidagi mazmunga ega:
1. Ijtimoiy kompetentlik
–
ijtimoiy munosabatlarda faollik koʼrsatish koʼnikma,
2. Maxsus kompetentlik
–
kasbiy-pedagogik faoliyatni tashkil etishga tayyorlanish,
kasbiy-pedagogik vazifalarni oqilona hal qilish, faoliyati natijalarini real baholash,
BKMni
izchil
rivojlantirib
borish
boʼlib,
ushbu
kompetentlik
negizida
psixologik,metodik,informatsion,kreativ, innovatsion va kommunikativ kompetentlik
koʼzga tashlanadi. Ular oʼzida quyidagi mazmunni ifodalaydi:
1) psixologik kompetentlik
–
pedagogik jarayonda sogʼlom psixologik muhitni
yarata olish, talabalar va taʼlim jarayonining boshqa ishtir
okchilari bilan ijobiy
muloqotni tashkil etish, turli salbiy psixologik ziddiyatlarni oʼz vaqtida anglay olish va
bartaraf eta olish;
2) metodik kompetentlik
–
pedagogik jarayonni metodik jihatdan oqilona tashkil
etish, taʼlim yoki tarbiyaviy faoliyat shakllarini toʼgʼri belgilash, metod va vositalarni
maqsadga muvofiq tanlay olish, metodlarni samarali qoʼllay olish, vositalarni
muvaffaqiyatli qoʼllash;
3) informatsion kompetentlik
–
axborot muhitida zarur, muhim, kerakli, foydali
maʼlumotlarni izlash, yigʼish, saralash, qayta ishlash va ulardan maqsadli, oʼrinli,
samarali foydalanish;
4) kreativ kompetentlik
–
pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy, ijodiy
yondashish, oʼzining ijodkorlik malakalariga egaligini namoyish qilish;
5) innovatsion kompetentlik
–
pedagogik jarayonni takomillashtirish, taʼlim sifatini
yaxshilash, tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga doir yangi gʼoyalarni ilgari
surish, ularni amaliyotga muvaffaqiyatli tatbiq etish;
6) kommunikativ kompetentlik
–
taʼlim jarayonining barc
ha ishtirokchilari,
jumladan, talabalar bilan samimiy muloqotda boʼlish, ularni tinglash, ularga ijobiy taʼsir
koʼrsata olish.
3. Shaxsiy kompetentlik
–
izchil ravishda kasbiy oʼsishga erishish, malaka
darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda oʼz ichki
imkoniyatlarini namoyon qilish.
4. Texnologik kompetentlik
–
kasbiy-
pedagogik BKMni boyitadigan ilgʼor
texnologiyalarni oʼzlashtirish, zamonaviy vosita, texnika va texnologiyalardan foydalana
olish.
5. Ektremal kompetentlik
–
favqulotda vaziyatlar (tabiiy ofatlar, texnologik
jarayon ishdan chiqqan)da, pedagogik nizolar yuzaga kelganda oqilona qaror qabul
qilish, toʼgʼri harakatlanish malakasiga egalik.
Oʼzbekiston sharoitida ham pedagogga xos kasbiy kompetentlik, uning oʼziga xos
jihatlari oʼrganilgan boʼ
lib, ular orasida B.Nazarova tomonidan olib borilgan tadqiqot
oʼziga xos ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotchining fikriga koʼra pedagogga xos kasbiy
kompetentlik negizida quyidagi tarkibiy asoslar tashkil etadi:
Pedagogik kompetentlikka ega boʼlishda oʼz ustida ishlash va oʼz
-
oʼzini
rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Oʼz
-
oʼzini rivojlantirish vazifalari oʼzini oʼzi tahlil
qilish va oʼzini oʼzi baholash orqali aniqlanadi.
Mutaxassis, shu jumladan, pedagogning oʼz ustida ishlash quyidagilarda koʼrinadi:
kasbiy BKMni takomillashtirib borish; faoliyatga tanqidiy va ijodiy yondashish; kasbiy va
ijodiy hamkorlikka erishish; ishchanlik qobiliyatini rivojlantirish; salbiy odatlarni
66
bartaraf etib borish; ijobiy sifatlarni oʼzlashtirish.Pedagogning oʼz ustida ishlashi b
ir
necha bosqichda kechadi.
Pedagogning mutaxassis sifatida:
aniq maqsad, intilish asosida pedagogik jarayonni takomillashtirish;
pedagogik jarayon samaradorligini, oʼzining ishchanlik faolligini oshirish;
izchil ravishda yangilanib borayotgan pedagogik
bilimlarni oʼzlashtirish;
ilgʼor texnologiya, metod hamda vositalardan xabardor boʼlish;
faoliyatiga fan-
texnikaning soʼnggi yangiliklarini samarali tadbiq etish;
kasbiy koʼnikma va malakalarini takomillashtirish;
salbiy pedagogik nizolarning oldini olish,
bartaraf etish choralarini izlash yoʼlida
olib boradigan amaliy harakati uning oʼz ustida ishlashini ifodalaydi.
Pedagoglarning oʼz ustilarida izchil, samarali ishlashlarida faoliyatga loyihali
yondasha olishlari qoʼl keladi. Ularning loyihali yondashuv
asosida quyidagi modelni
shakllantira olishlari maqsadga muvofiqdir. Modelda oʼz ustida ishlash bosqichlari va
har bir bosqichda amalga oshiriladigan vazifalar qayd etiladi. Har bir bosqich uchun
belgilangan vazifalarning samarali hal etilishi navbatdagi b
osqichga oʼtish imkonini
beradi.
Pedagogning kasbiy kompetentlikka ega boʼlishida oʼzini oʼzi tahlil qila olishi ham
ahamiyatli sanaladi. Oʼzini oʼzi tahlil qilish orqali pedagog oʼzini oʼzi obʼektiv baholash
imkoniyatiga ega boʼladi. Zero, pedagoglarning
kasbiy kompetentlik sifatlariga ega
boʼlishida ularning oʼz
-
oʼzini baholash malakalariga egaligi ham muhimdir. Oʼzini oʼzi
samarali baholash omillari:
1. Oʼzini tushunish (oʼzi haqida aniq maʼlumotlarga ega boʼlish).
2. Shaxs sifatida oʼz qadr
-qimmatini a
nglash (oʼzi toʼgʼrisidagi ijobiy maʼlumotlarni
toʼplash).
3. Oʼzini
-
oʼzi nazorat qilish (oʼzi toʼgʼrisidagi shaxsiy fikrning atrofdagilar
tomonidan unga berilayotgan bahoga mos kelishi).
Oʼz
-
oʼzini baholash darajasi shaxsning oʼz
-
oʼzidan qoniqishi yoki qo
niqmasligini
belgilab beradi.
Oʼzini oʼzi oshirib yoki pasaytirib koʼrsatish oʼz
-
oʼzini baholash
koʼrsatkichlarining notoʼgʼri boʼlishiga olib keladi.
Ushbu model asosida oʼz
-
oʼzini
baholash nihoyatda oson kechadi.
Bordi-
yu, erishilgan yutuqlar soni oʼz
-o
ʼzini rivojlantirish vazifalariga nisbatan koʼp
(1 dan katta) boʼlsa, u holda pedagog yuqori darajada kasbiy kompetentlikni namoyon
etadi. Bordi-
yu, yutuqlar va belgilangan oʼzini oʼzi rivojlantirish vazifalari oʼzaro (1 ga)
teng boʼlsa, u holda u oʼzida oʼrta darajadagi kasbiy kompetenlikni ifodalaydi. Аgarda,
yutuqlar soni belgilangan rivojlantirish vazifalaridan kam (1 dan kichik yoki 0 ga teng)
boʼlsa, u holda pedagogning kasbiy kompetentlik darajasi past hisoblanadi va bu holat
pedagogdan oʼz kasbiy kompetentligini rivojlantirishga jiddiy eʼtibor berishini talab
qiladi.
Shunday qilib, bozor munosabatlari sharoitida mehnat bozorida yuzaga keladigan
kuchli raqobatga bardoshli boʼlish ehtiyoji har bir mutaxassisni oʼzida kasbiy
kompetentlik va unga xos sifatlarni tarkib toptirishga undaydi. Kompetentlik negizida
muayyan sifat (ijtimoiy, maxsus (psixologik, metodik, informatsion, kreativ, innovatsion
va kommunikativ), shaxsiy, texnologik va ekstremal kompetentlik kabi)lar namoyon
boʼladi.
Pedagogning kasbi
y kompetentsiyasi oʼquv
-tarbiya jarayonni samarali tashkil
etilishini taʼminlaydi. Kasbiy kompetentsiyaga ega boʼlish uchun pedagog oʼz
-
oʼzini izchil
rivojlantirib borishga eʼtiborni qaratishi zarur.
67
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1. Ishmuhamedov R.,
Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik
texnologiyalar.
O‘
quv q
o‘
llanma.
–
T.:, 2013.
2. Sayidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar.
–
T.: Moliya, 2003.
3. Will personalized e-learning increase deep learning in higher education?
S.Manzanares, M.C.Garcia Osorio, C.I.Diez Pastor, J.F.Martin Anton. 47 (1) 53-63 pages
TA'LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING
AHAMIYATI
Karimova N.R., University of Business and Science NOTM dotsenti
Аннотация
.
Ушбу мақолада талим тизимида ахборот технологияларини
қўллашнинг
илмий
-
педагогик
масалалари,
компьютер
телекоммуникацияларининг қўлланилиш тажрибалари, талим жараёнида
ахборот технологияларини қўллашда талабаларни фақатгина экрандаги
ахборотларни кўришига ва уларни қабул қилишгагина эмас, балки уларнинг
ўзлари ҳам бу жараёнда ижодий иштирок этиш масалалари ёритилган.
Калит сўзлар:
талим жараёни, педагогик технологиялар, ахборот
технологиялар, талим тизими, шахсиятни ривожлантириш, ахборот маданият,
компьютер саводхонлиги, талимнинг ишончлилиги, мультимедиа воситалар.
Mamlakatimiz kelajagi, uning taraqqiyoti, dunyo hamjamiyatidagi
o‘
rni shubhasiz
voyaga yetayotgan barkamol yosh avlodning taqdiri bilan bo
g‘
liqdir. Mustaqillikning
dastlabki yillaridanoq ta`lim tizimini isloh qilish masalasiga davlat siyosati darajasida
e`tibor qaratilib, yosh avlodga jahon andozalariga mos sharoitlarda bilim olishini, yetuk
inson b
o‘
lib shakllanishi, qobiliyat va iqtidorini yuzaga chiqarish asosiy maqsad qilib
belgilab olindi. Ayni paytda,
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 20
maydagi “Oliy ta`lim muassasalarining moddiy
-texnik bazasini mustahkamlash va
yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari
t
o‘g‘risida”gi 1
533-sonli Qarorining chiqishi ta`lim jarayoniga pedagogik va axborot
texnologiyalarini yanada kengroq tatbiq etish jarayonini jadallashtirish vazifasi q
o‘
yildi.
Qarorda q
o‘
yilgan vazifalarning ijrosi sifatida oliy ta`lim muassasalarida zamonaviy
pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini q
o‘
llash orqali ta`lim sifatini
yaxshilash kunning talabi b
o‘
lib qoldi.
Ta`lim muassasalarida
o‘
quv mash
g‘
ulotlar samaradorligini oshirish maqsadida,
ularni innovatsion va mul'timedia texnologiyalar foydalanib o
‘
tish y
o‘
lga q
o‘
yilmoqda.
Bunda talabalarning bilim olish darajasi oshishi kafolatlanadiki, shu nuqtai nazardan,
bunga maktabdan to oliy ta`lim muassasalarigacha katta etibor qaratilmoqda. Ta`lim
jarayoni rivojiga bir nazar tashlasak, bugungi kunda kompyuter telekommunikatsiyalari
yordamida qanchalik muhim pedagogik masalalarning yechimi topilayotganligiga
ishonch hosil qilishimiz mumkin.
Texnologiyaning rivojlanishi bilan texnik vositalardan foydalanib
o‘
qitish uchun
birgina kompyuterning mavjudligi kifoya b
o‘
lib qoldi. Avvallarite levizor,
videomagnitofon, kinoproektor, diaproektor va boshqalar bajargan funktsiyalarni
kompyuter muvaffaqiyat bilan
o‘
z zimmasiga oldi. Qolaversa, axborotni uzatish, saqlash,
tasvirlash sifati sezilarli darajada ortdi. Axborot texnologiyalari vositalarining
markazida turuvchisi kompyuterdir.
Hozirgi kunda kompyuterlar ta`lim tizimida asosan t
o‘
rt y
o‘
nalishda:
