Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
38
DOI: 10.38095/2181-466X-2021992-38-45 УДК 616-001.629.113.053
АВТОМОБИЛЛАР КУЗОВИ КОНСТРУКТИВ ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ПИЁДА-
БОЛАЛАРДАГИ ЖАРОҲАТЛАНИШЛАР ШАКЛЛАНИШИГА ТАЪСИРИ
С. И. Индиаминов, Ш. У. Шойимов
Самарқанд давлат тиббиѐт институти, Самарқанд, Ўзбекистон
Республика суд тиббий экспертиза илмий амалий маркази Самарқанд филиали
Таянч сўзлар:
автомобил травмаси, кузов конструкцияси, пиѐда-болалар, жароҳатланишлар.
Ключевые слова:
автомобильная травма, конструкция кузова, дети-пешеходы, повреждения.
Key words:
car injury, div structure, pedestrian children, injuries.
Транспорт травмаларда пиѐда-болаларда жароҳатланишлар шаклланишига автомобиллар кузови кон-
структив хусусиятларининг таъсирини ўрганиш мақсадида ҳаракатланаѐтган автомобиллар билан тўқнашув
натижасида вафот этган 140 нафар 6-17 ѐшли болаларга оид СТЭ натижалари ва иш материаллари маълумот-
лари таҳлил қилинди. Тўқнашувларнинг энг кўп қисмини (86) Даеwоо – uz. русумли замонавий енгил автомо-
биллар томонидан содир этилган. Эски русумдаги енгил автомобиллар (Ваз – 2106, Иж - Москвич) билан
тўқнашувлар 18 та ҳолатни ташкил этди. 33 ҳолатда пиѐда-болалар йўловчи ташувчи ва юк автомобиллари
билан тўқнашув натижасида жароҳат олишган, қолган 4 ҳолатда автомобилларнинг турлари ва маркалари
аниқланмади. Енгил русумли автомобиллар иштирокидаги жароҳатланишларга нисбатан, йўловчи ташувчи ва
юк машиналари билан тўқнашув ҳолатларида, болалар тана қисмларидаги қўшма жароҳатланишлар салмоғи
сезиларли даражада юқори бўлди. Шунингдек эски русумли енгил автомобилларнинг пиѐда-болалар билан
тўқнашувида тана қисмлари тузилмалари зарарланиши даражаси, замонавий русумли енгил автомобиллар
тўқнашуви билан боғлиқ жароҳатларга нисбатан, салмоқли ва ифодаланган даражада қайд этилди.
ВЛИЯНИЕ КОНСТРУКТИВНЫХ ОСОБЕННОСТЕЙ КУЗОВА АВТОМОБИЛЯ НА
ФОРМИРОВАНИЕ ПОВРЕЖДЕНИЙ У ДЕТЕЙ - ПЕШЕХОДОВ
С. И. Индиаминов, Ш. У. Шойимов
Самаркандский государственный медицинский институт, Самарканд, Узбекистан
Самаркандский филиал Республиканского научно-практического центра судебно-медицинской экспертизы
С целью изучения влияния конструктивных особенностей кузова автомобиля на формирование повре-
ждений у детей - пешеходов были проанализированы результаты СМЭ и материалов дел 140 детей в возрасте
6–17 лет, погибших в результате столкновения с движущимися автомобилями. Наиболее часто столкновения
(86) совершались современными легковыми автомобилями марки Dаеwоо – uz. В 18 случаях столкновения
совершались с участиями автомобилей старых марок (ВАЗ-2106, Иж-Москвич). В 33 случаях дети-пешеходы
пострадали при столкновении с пассажирскими и грузовыми автомобилями, а в остальных 4 случаях типы и
марки транспортных средств не были установлены. У детей-пешеходов, получивших травму от столкновений
с пассажирскими и грузовыми автомобилями объем и характер сочетанной травмы были значительно выше,
по сравнению с травмой, причиненной легковыми автомобилями. Также установлено, что у детей пострадав-
ших при столкновении с автомобилями старых марок выраженность структурных повреждений была в мень-
шей степени, по сравнению со случаями столкновений с современными автомобилями, что было обусловлено
конструктивными особенностями кузова современных автомобилей - относительной гладкостью и меньшей
упругостью наружных выступающих частей.
THE INFLUENCE OF CONSTRUCTIVE FEATURES OF THE CAR BODY ON THE FORMATION OF
DAMAGE IN CHILDREN – PEDESTRIANS
S. I. Indiaminov, Sh. U. Shoyimov
Samarkand state medical institute, Samarkand, Uzbekistan
Samarkand Branch of the Republican Scientific and Practical Center for Forensic Medicine
In order to study the influence of the design features of the car div on the formation of injuries in children -
pedestrians, the results of the SME and case materials of 140 children aged 6–17 years who died as a result of colli-
sions with moving cars were analyzed. The most frequent collisions (86) were carried out by modern passenger cars of
the Daewoo-uz brand. In 18 cases, collisions were made with the participation of old cars (VAZ-2106, Izh-Moskvich).
In 33 cases, pedestrian children were injured in collisions with passenger and cargo vehicles, and in the remaining 4
cases, the types and brands of vehicles were not identified. In children-pedestrians who were injured from collisions
with passenger cars and trucks, the volume and nature of the associated injuries were significantly higher than those
caused by passenger cars. It was also found that in children injured in a collision with old cars, the severity of structur-
al damage was less than in cases of collisions with modern cars, which was due to the structural features of the div
of modern cars - the relative smoothness and less elasticity of the outer protruding parts.
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
39
Автомобилларнинг пиѐдалар билан тўқнашув ҳолатлари энг кўп учрайдиган
травмалар (АТ) бўлишига ва замонавий автомобиллар, хусусан енгил русумли
автомобилларнинг ҳавфсизлигини таъминлаш борасида ташқи ва салон ичи
қонструкциясининг тубдан ўзгарганлиги, уларнинг ҳаракатланиш тезлигининг ҳам
ошганлигига қарамасдан, автоҳалокатнинг бу турида суд-тиббий экспертиза (СТЭ) си
жараѐнида ҳал этилиши лозим бўлган бир қатор масалалар етарлича ўрганилмаган [Авдеев
А.И., 2014; Фетисов В.А., Смиренин С.А., Нестерев А.В., Хабова З.С., 2014; Мантаков М.С.,
2014].
АТ да болаларга етказилган жароҳатланишлар механизмини баҳолашда, ҳодиса
тафсилоти ва ҳалокат тури билан бир қаторда, жабрланган бола ѐши, бўйи узунлиги, тўқима
ва аъзолар анатомо-морфологик хусусиятлари, боланинг ўзини идрок этиши билан боғлиқ
жавоб реакцияси каби ҳолатлар инобатга олинган ҳолда ҳар бир ҳолатга индивидуал
ѐндашувни талаб этади [Кешишян Р.А., 2009; Popov V.L., ҳаммуал., 2012;Савенкова Е.Н.,
ҳаммуал., 2014;].
Суд-тиббий экспертиза маълумотлари таҳлили шуни кўрсатадики, сўнгги 5 йил
мобайнида (2015-2019 йй.) Самарқанд вилоят миқѐсида ЙУҲ билан боғлиқ 1838 та ўлим
ҳолати қайд этилган бўлса, шундан 1744 та (95,0%) ни АТлар ташкил этиб, улар орасида 6-
17 ѐшли болалар ва ўсмирлар 103 нафарини (6,0%) ташкил этган. Шу давр мобайнида ЙУҲ
оқибатида турли даражали тан жароҳат олганлар (леталсиз ҳолатлар)16947 нафарни, улар
орасида АТларда жабрланганлар 16618 (98,0%) нафарни, шундан 1300 (8,0%) нафарини бо-
лалар ташкил этган. Жароҳатланишлар оқибатида вафот этган болалардан ўғиллар 60% ни,
қизлар – 40% бўлиб, улар орасида энг кўп қисми 14-15 ѐшдаги болаларга тўғри келади. Бо-
лалар ўлимининг сабаблари асосан оғир даражали бош мия жароҳатлари ва қўшма жароҳат-
ланишлар ҳамда паренхиматоз аъзолар жароҳатланиши оқибатидаги массив қон йўқотиш
бўлган [Индиаминов С.И. ҳаммуаллифлар, 2020]. Ушбу маълумотлар ТТ, шу жумладан АТ-
ларда болалар жароҳатланишларининг турли жиҳатларни ўрганиш ва таҳлил этиш ўта дол-
зарб муаммо эканлигидан далолат беради.
Тадқиқот мақсади.
Ҳаракатланаѐтган автомобиллар билан тўқнашувда жабрланган
пиѐда-болаларда жароҳатланишлар шаклланишига автомобиллар кузови конструктив ху-
сусиятларининг таъсирини ўрганиш.
Тадқиқот материаллари ва методлари.
Ҳаракатланаѐтган автомобиллар билан
тўқнашув натижасида вафот этган 140 нафар болаларга оид СТЭ натижалари ва иш матери-
аллари маълумотлари таҳлил қилинди. Жабрланган пиѐда-болаларнинг жинси ва ѐши бўйи-
ча маълумот 1- жадвалда келтирилган.
Жадвалдан кўриниб турибдики, жабрланган пиѐд- болалар орасида:ўғил болалар - 91,
қизлар - 49. Ёши бўйича: 6-7 ѐш - 53; 8-10 ѐш - 41; 11-14 ѐш - 37; ва 15-17 ѐшда - 9 та
ҳолатни ташкил этади.
ЙУҲ ни содир этган автомобил турлари, ҳалокат содир бўлган ҳамда ўлим қайд
этилган жой тўғрисидаги маълумот 2- чи жадвалда келтирилган.
2-жадвалдан кўриниб турибдики, пиѐда болалар билан тўқнашувларнинг энг кўп
қисмини Даеwоо – uz. русумли замонавий енгил автомобиллар томонидан содир этган (86).
Эски русумдаги енгил автомобиллар (Ваз – 2106, Иж - Москвич) билан тўқнашувлар 18 та
ҳолатни ташкил этди. 33 ҳолатда пиѐда-болалар йўловчи ташувчи ва юк автомобиллари би-
С. И. Индиаминов, Ш. У. Шойимов
Жинси
Ёши (йили)
Жами
Ўғил болалар
Қизлар
6-7
8-10
11-14
15-17
91
49
53
41
37
9
140
Жами 140
53
41
37
9
140
1 жадвал
АТ ларида етказилган жароҳатлар оқибатида вафот этган пиѐда-болаларнинг жинси ва ѐши
бўйича маълумот
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
40
лан тўқнашув натижасида жароҳат олишган, қолган 4 ҳолатда автомобилларнинг турлари ва
маркалари аниқланмади.
Пиѐда-болалар билан автоуловларнинг тўқнашуви кўпинча йирик шаҳарлар ичи
йўлларида ва туман ва маҳаллар ичидаги йўлларда (95), нисбатан камроқ ҳолларда кичик
шаҳар йўлларида – 30 ва 15 ҳолатда эса автомагистралларда кузатилган. Шикастланган бо-
лалар аксарият ҳолларда воқеа жойларида вафот этганлар (112), даволаш-профилактика му-
ассасаларида (ДПМ) - 28 нафар вафот этган.
Daewoo Damas (15), автобуслар (5) ва юк машиналари -13 билан тўқнашув билан
боғлиқ бўлган 33 нафар болалар ўлими бўйича СТЭ натижалари алоҳида таҳлил қилинди (3-
жадвал). Мазкур ҳолатларда жабрланганлар орасида ўғил болалар - 18, қизлар - 15. жабр-
ланганлар ѐши: 4-6 ѐш - 9, 7-10 ѐш - 16, 11-14 ѐш - 6, 15-17 ѐш - 1.
Пиѐда болаларнинг тўқнашуви деярли барча ҳолатларда транспорт воситаларининг
олд ва олд – ѐн қисмлари томонидан содир этилган. Тадқиқот жараѐнида ҳар бир ҳолат
бўйича тўқима ва аъзолар жароҳатлари хусусиятлари, жойлашув ўрни, учраш частотаси ва
ҳажми батафсил ўрганилди ва таҳлил қилинди. Пиѐда-болалар танаси қуйи қисмларидаги,
айниқса оѐқлардаги жароҳатлар жойлашуви бола ѐшига боғлиқлигини инобатга олиб, ҳар
бир ҳолат тана узунлиги ўлчаниб ўрганилди. Жабрланганлар ўлимнинг асосий ва бевосита
сабаблари мурдалар СТЭ си, суд-гистологик ва суд-кимѐвий текширувлар асосида аниқлан-
ди.
Пиѐда-болаларда жароҳатланишларнинг шакллантириш ва механизмига баҳо беришда
айни пайтда минтақада энг кўп ҳаракатланаѐтган енги русумли автомобиллар қонструкция-
си ва кузови тузилмалари хусусиятлари инобатга олинди (4-жадвал).
Жадвалдан кўриниб турибдики, замонавий енгил русумли автомобилларнинг барчаси-
да бампер эни кенг юзали (29,0 смдан 38,0 см гача), деярлик силлиқ, ўртача қаттиқликда ва
бампернинг пастки ҳамда юқори қисмларидаги кузов қисмлари – радиатор решеткаси,
ѐритгичлари қопламалари ва бошқа деталлари текс қияликга эга бўлиб, бампернинг улар
сатҳидан бўртиб чиқиш баландлиги атиги 2,0 – 3,0 смни ташкил этади, фақат «Ласетти» ва
Оригинальная статья
т/р
Автомобиль турлари
ЙУҲ содир этилган жой
Ўлим юз берган
жой
Dae
woo-
uz.
Эски
русум-
ли
Йўловчи
ва юк
ташувчи
автомо-
биллар
Аниқ-
лан-
маган
Йирик
шаҳар-
лар,
туман
(маҳал-
ла ичи
йўли)
Кичик
шаҳар
ичи
йўли
Авто-
магист-
рал йўли
Воқеа
жойида
Тиббий
муасса-
салар
Жами 86
18
33
4
95
30
15
112
28
2 жадвал
АТ ларида жабрланган пиѐда-болаларнинг автомобиллар турлари, ЙУҲ содир этилган ва
ўлим қайд қилинган жойи ҳақидаги маълумоти
Автомобил турлари
Ҳолатлар
сони
Жинси бўйича
Пиѐда болаларининг ѐши бўйича
Ўғил
болаларда
Қизларда
4-6
ѐш
7-10 ѐш
11-14
ѐш
15-17 ѐш
Daewoo Damas
15
8
7
4
7
2
1
Юк машиналари ва
автобуслар
18
10
8
5
9
4
0
Жами
33
18
15
9
16
6
1
3 жадвал
Кузатувларнинг жинси, ѐши ва транспорт воситаларининг турлари бўйича тақсимоти.
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
41
Т/р
Автомо-
биллар
маркалари
Оғир-
лиги
(кг)
Кузов ўлчами
(см)
Бампер ўлчами
(см)
Бампер қирралари
ер сатҳидан
баландлиги (см)
Пастки
қирралари
Юқори
қирралари
1.
Нексия
1530
4516х1662х1383
1405х35.0
30.0
65,0
2.
Ласетти
1665
4515х1725х1445
1480х29.0
32.0
61,0
3.
Кобальт
1590
4479х1735х1514
1735х29.0
28.0
57,0
4.
Спарк
1363
3640х1597х1522
1417х33.0
21.0
54,0
5.
Матиз
1210
3495х1495х1485
1315х38.0
18.0
56,0
6.
Дамас
1330
3230х1400х1920
1350х31.0
35.0
66,0
7.
Ваз Жигули
1445
4166х1611х1440
1630х8.0
32.0
40,0
8.
Иж Москвич
1550
4250х1550х1270
1635х12.0
33.0
45,0
4 жадвал
Турли русумли автомобиллар кузови тузилмалари маълумотлари.
«Нексия» русумли автомобилларда бу ўлчам 7,0 см ва 9,0 смни ташкил этади – мос ҳолда.
Шунга кўра, мазкур турдаги автомобиллар олд, олд-ѐн қисмларининг биргаликда таъсири –
1-чи фазадаги пиѐда - болалар тана қисмларидаги жароҳатлар кам ҳолларда кузатилсада ѐки
енгилроқ даражада бўлсада, кузов деталларининг консистенцияси ва тезда деформацияла-
ниши ҳисобига, улар эгаллаган майдон ўлчами майдонни кенгроқ бўлиши эҳтимоли
мавжуд.
Эски русумли енгил автомобиллар (Москвич, Жигули) да бампер жуда мустаҳкам қат-
тиқ консистенцияли металдан, унинг эни 8,0-9,0 см чамасида, атроф соҳадан олдинга
бўртиб чиқиши – 10,0 см ва 11,0 смни ташкил этади. Бундан ташқари, бампер пастки ва уст-
ки соҳаларида кузов олд қисми деталлари-радиатор решеткаси, фара қопқоқлари ва бошқа
қия эмас, аксинча вертикал тик кўтарилувчан ва бу қисмлар ҳам қаттиқ консистенцияли.
Демак, бу турдан автомобиллар иштирокидаги тўқнашувларда пиѐда-болаларда, нафақат
бампер ѐки олд-ѐн қанот қисмлари таъсири, балки кузов олдинги қисми барча деталлари
таъсири пиѐда-болалар танасида яққолроқ бўлиши эҳтимоли кўпроқ ва бевосита бампер
таъсири билан боғлиқ 1-чи фаза жароҳатлари жиддийроқ бўлиб, улар энсизроқ (8,0-10,0 см
чамасида) бўлиши мумкин.
Тадқиқот натижалари ва муҳокамаси.
АТнинг ушбу турида жабрланган 140 нафар
пиѐда – болаларда қўшма бош-мия жароҳатлари – ҚБМЖ (78%), кўкрак қафасининг қўшма
жароҳати (ҚЖ) (40,6%), қорин бўшлиғининг ҚЖ (50,2%), умуртқа – орқа мия жароҳати –
УОМЖ (25,7%) ва оѐқ суякларининг синиши (55%) каби шикастланишлар қайд қилинди.
Алоҳида БМЖ фақат 16 та ҳолатда қайд этилган. Қолган ҳолатларда жароҳатланишлар та-
нанинг 2 дан ортиқ қисмини қамраб олувчи ҚЖ лар тарзида кузатилган. Жароҳатланганлар-
нинг аксарияти оғир БМЖ, травматик шок, массив қон йўқотиш, айрим ҳолларда энса-
бўйин жароҳатидан вафот этганлар.
Daмas –uz. русумли ва йўловчи ташувчи ҳамда юк машиналари тури бўйича пиѐда-
болалардаги жароҳатларнинг хусусиятлари алоҳида таҳлил қилинди, натижалари 5-
жадвалда келтирилган.
Кўриниб турибдики, оғир транспорт воситалари билан тўқнашувда жароҳатланган пи-
ѐда-болаларда БМЖ ва тананинг икки ѐки ундан ортиқ қисмларида шикастланиш билан
бирга келадиган ҚЖ юзага келади. Шу билан бирга, пиѐда-болаларнинг ҳаракатланаѐтган
Даеwоо Дамас автомашиналари билан тўқнашганда, асосан, оғир БМЖ, шунингдек, кўкрак
ва қорин жароҳати билан кечадиган ҚЖ лар кузатилади.
Пиѐда-болаларнинг юк автомобиллари ва йўловчи ташувчи автомобиллар билан
тўқнашувида, БМЖ, кўкрак ва кўкрак қафаси ҚЖлари, шунингдек қорин бўшлиғи аъзолари
ва чаноқ тузилмалари, шу жумладан, оѐқ-қўл суяклари синишлари каби тананинг 3-5 қисми-
С. И. Индиаминов, Ш. У. Шойимов
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
42
1 расм. Бўйи узунлиги 95,0 смдан 140,0 смгача бўлган пиѐда-болаларда
сон суяклари диафизар синишлари жойлашуви.
ни қамраб олувчи оғир ҚЖ лар ҳосил бўлади. Бу маълумотлар мазкур типдаги автомобил-
лар иштироки билан боғлиқ пиѐда-болалар жароҳатланишлари салмоғининг ўта оғирликдан
далолат беради ва жабрланганлар аксарият ҳолларда ҳодиса жойларида ҳаѐт учун номуно-
фиқ ҚЖ лардан вафот этганлар.
Маълумки, ҳаракатдаги автомобилнинг пиѐдалар билан тўқнашуви оқибатидаги етка-
зиладиган жароҳатланишлар ҳажми ва хусусияти автомобиллар оғирлиги, ҳаркат тезлиги,
тўқнашув варианти, жабрланувчи индувидуал ҳолати ва ер қопламаси хусусиятлари каби
омилларга боғлиқ. 4-жадвалда кўрсатилган енгил русумли автомобиллар оғирлиги 1210,0 кг
дан 16665,0 кг. гачани ташкил этади, улар кузов ўлчамлари ва айниқса бампер жойлашуви,
ўлчамлари, консистенцияси билан ҳам фарқланади. Автомобиллар кузовларининг бу каби
хусусиятлари ўз ўрнида пиѐда-болаларга етказилган жароҳатлар шаклланиши, жойлашув
жойи ва хусусиятларига ўз таъсирини кўрсатади. Бизнинг кузатувимиздаги пиѐда-
болаларнинг оѐқ суяклари синишлари жойлашуви ва уларнинг хусусиятлари ўрганилганда,
бўйи узунлиги 140,0 смгача бўлган 6-12 ѐшли болаларда синишлар энг кўп ҳолларда сон
суяклари диафизар қисми юқори ва ўрта учлигида қайд этилган бўлса, бўйи узунлиги 140,0
см дан баланд 12-14 ѐшдан ошган болаларда синишлар кўпинча болдир суяклари диафизар
қисми ўрта ва пастки учлигида юзага келиши қайд қилинди (1,2 расм).
№
Жароҳатларнинг хусусиятлари
Daewoo
Damas
Юк машиналари ва
йўловчи ташувчи
автомобиллар
Жами
1.
Умуртқа орқа мия жароҳати - УОМЖ
3
2
5
2.
Бош ва қорин қўшма жароҳати (ҚЖ)
1
5
6
3.
Бош, кўкрак ва қорин бўшлиғи ҚЖ
4
3
7
4.
Бош, корин ва оѐқ-қўллар ҚЖ
3
2
5
5.
Бош ва кўкрак ҚЖ
3
-
3
6.
Бош ва оѐқ- қўллар ҚЖ
1
2
3
7.
Бош, кўкрак, корин, чаноқ суяги ва оѐқ- қўллар ҚЖ
-
1
1
8.
Бош, умуртқа ва кўкрак ҚЖ
-
1
1
9.
Бош, умуртқа кўкрак, қорин ва қўл-оѐқлар ҚЖ
-
1
1
Жами
15
18
33
5 жадвал
Автомобиллар турига мос ҳолда пиѐда-болалардаги жароҳатларнинг хусусиятлари.
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
43
1-чи расмдаги сон суяклари диафизар синишларининг энг катта ўрта арифметик қий-
мати (=0,462) ўрта учликга тўғри келганлиги ушбу гуруҳдаги болаларда синишларнинг ай-
нан шу соҳада кузатилиши ишончлилик юқори даражали ҳисобланади.
2-чи расмдаги болдир суяклари диафизи ўрта учлигидаги энг катта ўрта арифметик
қийматдан () хулоса қилиш мумкинки, бу гуруҳдаги пиѐда-болаларда болдир суяклари си-
ниши энг кўп ҳолларда айнан шу қисмда кузатилишининг ишончлилик даражаси юқори
ҳисобланади.
Бундан ташқари, замонавий русумли автомобилларнинг бўйи узунлиги 140,0 смдан
ошган 12-14 ѐшдан катта ѐшли пиѐда-болалар билан тўқнашувида болдир суяклари ўрта
учлигида, тавон саҳидан 43,0-45,0 см баландда ―бампер типдаги‖ синиқлар аниқланди ва бу
ҳолатларда жабрланган пиѐда-болалар танасини шу қисми терисида кўп ҳолларда қонталаш,
шилинма ѐки яра ва бошқа тарзидаги жароҳатлар кузатилмади. Бу ҳолатни замонавий ру-
сумли автомобиллар кузови ташқи қисмлари (бампер ва бошқа) нинг эски русумли автомо-
биллар шу қисмларига нисбатан юмшоқроқ консистенцияли хусусияти ва замонавий авто-
мобилларда тўқнашувда аксарият ҳолларда кузов ташқи қисмлари деформацияланиши би-
лан изоҳлаш мумкин. Бу борада қуйидаги кузатувни келтириб ўтамиз.
Мисол.
2017 йил 18 сентябрь куни соат 2130 лар чамасида туман посѐлкаси, ичидан
ўтувчи йўлда ҳаракатланиб бораѐтган «Лада-Ларгус» русумли автомобил 15 ѐшли пиѐда
Э.И. ни уриб юборган, пиѐда-ўсмир танасида ҚБМЖ – бош гумбаз ва асос суяклари сини-
ши, бош мия лати, чап томондан 2-8 қовурғалар ва чап сон ўрта учлигида ѐпиқ синиш куза-
тилган, сон суяги синиш соҳасида юмшоқ тўқималар қонталашли, лекин эзилмаган. Сон ѐки
болдир соҳа териларида жароҳатланишлар қайд қилинмаган. Сон суягининг тиббий-
криминалистик текширувда ўрта учлигида «бампер типда» синиш мавжудлиги аниқланган
(3 расм), кўриниб турибдики, пиѐда-ўсмир сон суягида АТ га характерли синиш юзага кел-
ган ҳолда, бу соҳада ташқи жароҳатлар кузатилмаган. Авто техник эккспертизада автомо-
бил бампери ва чап томон олд-ѐн қисмларда яққол деформациялар қайд қилинган.
Кузатувимизда бўлган ҳолатлардан, эски русумли (Москвич – 412, Ваз- 2106) автомо-
билларининг пиѐда-болалар билан тўқнашувида деярлик барча ҳолатларда 1-фазада тери ва
юмшоқ тўқималар ҳамда суяк жароҳатланишлари, шу соҳада юмшоқ тўқималарнинг жид-
дий эзилиши, гематомалар ҳосил бўлиши кабилар, яъни АТ мазкур турига хос бўлган жа-
роҳатлар қайд этилди. Шу билан биргаликда тана бошқа қисмлари жароҳатланишлари
(ҚЖлар) ҳам талофатли бўлди.
Эски русумли енгил автомашиналарнинг пиѐда-болалар ва ўсмирлар билан тўқнашу-
видаги жароҳатланишларнинг жиддий кўринишда бўлиши, ҳатто оѐқ травматик ампутация-
си ҳам кузатилиши мумкинлигини тадқиқотда ўрганилган қуйидаги ҳолат тўлиқ мисолида
кўрсатиб ўтамиз:
2 расм. Бўйи узунлиги 143,0 смдан-156 ,0 см гача бўлган пиѐда-болаларда
болдир суяклари диафизар синиши жойлашуви
С. И. Индиаминов, Ш. У. Шойимов
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
44
Мисол.
21-сонли хулоса. 14.01.2016 й, жабрланувчи Э.Я, 15 ѐш, тана узунлиги 165 см:
2016 йил 13 январь куни соат 18:00 ларда ички йўлда Ваз – Жигули (2106) русумли автома-
шина уриб юборган, пиѐда воқеа жойида вафот этган. СТЭ жараѐнида қуйидагилар
аниқланди:
- шилинмалар - кўкрак кафаси олдинги юзасида, нотўғри овалсимон шаклли, ўлчами
28,0х34,0 см; ўнг тизза бўғими олдинги юзасида, нотўғри овалсимон шаклда, ўлчами
3,0х3,5см; чап болдир юқори учлиги соҳаси танадан тўлиқ травматик узилган (ампутация),
товон сатҳидан 32,0 см баланддан; чўлтоқланган соҳада юмшоқ тўқималар тўлиқ эзилган,
катта болдир суяги синган, қон томирлар узилган ва эзилган ҳолатда, кучли қонталашли,
лахтали қон тўпланган (1-чи фазада юзага келган); БМЖ - калла асос ва гумбаз суяклари-
нинг синиши, мия пардалари остига, мия коринчаларига қон қуйилиши мавжуд; кўкрак-
қорин соҳада - ўпка илдизига, диафрагмага, жигар бойламига, ичак тўтқичига ва деворлари-
га қон қуйилган;
Кўриниб турибдики, 15 ѐшли пиѐда – ўспирин болада мазкур ҳолатда ташқи жа-
роҳатлар (терида) жуда кам бўлишига қарамасдан, тананинг қупол анатомик бузилиши,
яъни чап болдирнинг юқори учлигидан тўлиқ травматик узилиши, катта болдир суяги орқа
юзасида бампер синиши, юмшоқ тўқималар эзилиши (1-чи фарзада) ҳамда бош асос ва гум-
баз суякларининг синиши, мия пардалари остига, қоринчаларига қон қуйилиши ва кўкрак-
қорин аъзоларига ифодаланган қон қуйилишлар кузатилган (кейинги фазаларда).
Хулосалар.
1. АТ лардан вафот этган пиѐда-болаларда аксарият ҳолларда қўшма бош-мия жа-
роҳати - ҚБМЖ (78%), шунингдек, кўкрак қафаси ҚЖ (46,4%), қорин бўшлиғи ҚЖ (50,2%),
ҳамда оѐқ-қўллар узун найсимон суяклари синиши (55%) кузатилади. Айнан шу соҳалар
жароҳатланиши хусусиятлари ўрганиш механизмига баҳо беришда асос бўлиши мумкин.
Йўловчи ташувчи ва юк машиналари билан пиѐда-болалар тўқнашуви ҳолатларида ушбу
қўшма ҚЖ лар салмоғи сезиларли даражада юқори бўлади.
2. Сон ва болдир суякларининг синиши ушбу турдаги жароҳатлар учун характерли
бўлиб, кўп ҳолларда парчаланиб ва айрим ҳолларда - бампер тарзда синиши кузатилади (1-
фаза). Сон суяклари синишлари кўпинча 6-12 ѐшгача, бўйи баландлиги 140,0 смдан паст
бўлган болаларда кузатилса, болдир суяклари синишлари 12-14 ѐшдан ошган, бўйи баланд-
лиги 140,0 смдан кўп бўлган пиѐда болаларда кузатилади.
3. Эски русумли енгил автомобилларнинг пиѐда-болалар билан тўқнашувида ушбу
соҳа тузилмалари зарарланиши даражаси, замонавий русумли автомобиллар тўқнашувига
нисбатан салмоқли ва ифодаланган бўлади. Бу ҳолат эски русумли автомобиллар кузови
3 расм. Пиѐда-болаларда сон суяги диафизар синиши хусусиятлари (15 ѐш).
а- олд томон; б- ички томон; в – орқа томон; г- ташқи томон
а
б
в
г
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 2 (99)—2021
45
конструкциясига ташқи қисмлари мустаҳкам қаттиқлиги билан изоҳланади. Пиѐда-
болаларда болдир суяклари пастки учлигида синиши локализацияси теридаги контактли
жароҳатлар жойлашувига мос келмаслиги мумкин, бу ҳолат мазкур тузилма анатомо-
физиологик хусусиятига боғлиқ ҳисобланади.
Фойдаланилган адабиѐтлар:
1. Авдеев А.И. К вопросу о характерных признаках транспортной травмы (случай из практики) // Избранные
вопросы судебно-медицинской экспертизы. - Хабаровск, 2014. - Вып.14. - с. 6-8.
2. С. И. Индиаминов, Р. А. Исмаилов Методологические основы секционного исследования позвоночно-
спинномозговых повреждений при тупой сочетанной травме // Доктор ахборотномаси, 3 (95), 2020. С. 23-
28. DOI: 10.38095/2181-466X-2020953-23-28
3. Индиаминов С.И., Шойимов Ш.У., Асатулаев А.Ф. Структура смерти детей от внешних повреждающих
воздействий. Журнал биомедицины и практики. Ташкент, №5, 2020. 322-327.
4. Кешишян Р.А. Детский дорожно-транспортный травматизм (проблемы и пути решения). Вопросы совре-
менной педиатрии. 2009;8(4):18-22.
5. Савенкова Е.Н., Ефимов А.А., Курзин Л.М., Семижонова В.Н. Сравнительный анализ повреждений у детей
при некоторых видах транспортной травмы в нелетальных случаях // Вестник Тамбовского университета.
Серия: Естественные и технические науки. – 2014. – Т.19. № 3. – С. 983-985.
6. Фетисов В.А., Смиренин С.А., Нестеров А.В., Хабова З.С. Актуальные вопросы автомобильной травмы в
материалах статей журнала «Судебно-медицинская экспертиза» за период с 1958 по 2012 г // Судебно-
медицинская экспертиза. – 2014. - №3. - с. 56-62.
7. Попов В.Л., Караваев В.М. Возрастные особенности структуры смертельной сочетанной травмы у детей.
Судебно-медицинская экспертиза. 2012;55(4):4-9.
С. И. Индиаминов, Ш. У. Шойимов
