Доктор ахборотномаси № 4 (97)—2020
35
DOI: 10.38095/2181-466X-2020974-35-41 УДК 611/612-053
ҲАР ХИЛ ЁШДАГИ БОЛАЛАР ЖИГАРИНИНГ АНАТОМИК ТУЗИЛИШИ
Х. К. Машарипова
1
, Р. Д. Усманов
2
, С. М. Ахмедова
2
1
Тошкент Тиббиѐт Академияси Урганч филиали, Урганч, Ўзбекистон
2
Тошкент тиббиѐт академияси, Тошкент, Ўзбекистон
Таянч сўзлар:
жигар ўт йўллари, жигар, эрта постанатал онтогенез.
Ключевые слова:
печеночные протоки, печень, постнатальный онтогенез.
Key words:
hepatic ducts, liver, postnatal ontogenesis.
Ишнинг мақсади: янги туғилган чақалоқларда, болаларда ва ўсмир ѐшида жигарнинг макроскопик тузи-
лиши, ўт йўлларининг топографик анатомияси ва макроскопик тузилишини ўрганиш. Материал ва усуллар:
Оғирлиги 3-55 килограммгача бўлган янги туғилган чақалоқлардан то 16 ѐшгача бўлган жигар ва ўт йўллари-
нинг касалликлари билан боғлиқ бўлмаган сабаб билан вафот этган ҳар хил ѐшдаги 54 та болалар мурдаси
ўрганилди. Умумий ўт йўлининг шаклланиш вариантлари батафсил ўрганилди. Натижа: Ўт йўлларининг диа-
метри, унинг ҳосил бўлиши, шохларининг сони, жигар ўт йўллари ва сегментар йўлларнинг орасидаги анасто-
мозлар ѐшга қараб ўзгариши аниқланди. Умумий жигар йўлининг диаметри биз ўрганган ҳар хил ѐшдаги бо-
лаларда 1,1 ммдан 5,0 ммгача, ўнг жигар йўлининг диаметри эса 0,87 дан 3,06 гача, чап жигар йўли 0,89 мм
дан 3,03 гача эканлиги аниқлади. Бу вақтда умумий жигар йўлининг узунлиги 4,5 мммдан 35,8 мм гачани таш-
кил қилди. Чап ва ўнг жигар йўлларининг умумий жигар йўли ҳосил қилишидаги бурчаги ҳам ўзига хос ху-
сусиятга эга. Хулоса. Олинган натижаларнинг хулосасига кўра, ўрганилган ҳамма ѐшдаги болаларнинг уму-
мий ўт йўлининг шаклланиши турлича бўлиб, унинг асосида 2-4 жигар ичи йўллари иштирок этиб, жигарнинг
ўнг бўлагидан чиқувчи йўл устунликга эга.
АНАТОМИЧЕСКОЕ СТРОЕНИЕ ПЕЧЕНИ ДЕТЕЙ РАЗНОГО ВОЗРАСТА
Х. К. Машарипова
1
, Р. Д. Усманов
2
, С. М. Ахмедова
2
1
Ургенчский филиал Ташкентской медицинской Академии, Ургенч, Узбекистан
2
Ташкентская медицинская академия, Ташкент, Узбекистан
Цель работы изучить топографическую анатомию и макромикроскопическое строение желчного пузыря
и желчевыводящих путей у новорожденных, детей и подростков. Материал и методы исследования. Объектом
исследования служили 54 трупов новорожденных, детей и подростков обоего пола до 16 лет, с массой тела от
3,0 кг до 55 кг, умерших по причинам, не связанным с патологией печени и желчных протоков. Подробно изу-
чено формирование общего желчного протока, варианты его образования. Результаты. Возрастные изменения
топографии протоков касались длины, диаметра, глубины залегания, количества ветвей и выраженности ана-
стомозов между сегментарными ветвями и между долевыми протоками. Диаметр общего печеночного протока
колебался от 1,1 мм до 5,0 мм, правого печеночного протока от 0,87 мм до 3,06 мм, а левого печеночного про-
тока от 0,89 мм до 3,03 мм в разных возрастных группах. При этом длина общего печеночного протока состав-
ляет от 4,5 мм до 35,8 мм. При рассмотрении углов впадения между общим печеночным и левыми и правыми
протоками варьирует. Заключение. Полученные результаты показали, что у детей всех возрастных групп фор-
мирование общего печеночного протока вариабельно; в его образовании принимают участие от 2 до 5 внутри-
печеночных протоков, при этом количество протоков, идущих от правой доли печени преобладает.
LIVER ANATOMICAL STRUCTURE OF DIFFERENT AGE CHILDREN
H. K. Masharipova
1
, R. D. Usmanov
2
, S. M. Akhmedova
2
1
Urgench branch of the Tashkent Medical Academy, Urgench, Uzbekistan
2
Tashkent Medical Academy, Tashkent, Uzbekistan
The purpose of the work is to study the topographic anatomy and macroscopic structure of the gallbladder and
biliary tract in newborns, children and adolescents. Material and research methods. The object of the study was 54
corpses of newborns, children and adolescents of both sexes up to 16 years old, with div weight from 3.0 kg to 55
kg, who died for reasons not related to pathology of the liver and bile ducts. Studied in detail the formation of the
common bile duct, the options for its formation. Results. Age-related changes in the topography of the ducts con-
cerned the length, diameter, depth, the number of branches and the severity of anastomoses between segmental
branches and between the lobar ducts. The diameter of the common hepatic duct ranged from 1.1 mm to 5.0 mm, the
right hepatic duct from 0.87 mm to 3.06 mm, and the left hepatic duct from 0.89 mm to 3.03 mm in different age
groups. The length of the total hepatic duct is from 4.5 mm to 35.8 mm. When considering the angles of incidence
between the common hepatic and left and right ducts varies. Conclusion. The results showed that in children of all age
groups the formation of the common hepatic duct is variable; 2 to 5 intrahepatic ducts take part in its formation, while
the number of ducts coming from the right lobe of the liver prevails.
Х. К. Машарипова, Р. Д. Усманов,...
Доктор ахборотномаси № 4 (97)—2020
36
Охирги ўн йилларда ўт йўлларининг жарроҳлик касалликлари жадал ривожланиши,
билиар тизимнинг топографик анатомиясини ўрганишга талабни янада оширди (2).
Жарроҳлик амалиѐтига диагностика ва даволаш мақсадида янги замонавий, иннавацион
усуллар тадбиқ қилиниши қорин бўшлиғи аъзолари топографиясини янада мукаммалроқ
ўрганишни талаб қилмоқда (1,4). Таъкидлаш жоизки, охирги йилларда ўт йўлларининг
касалликлари ѐшларни орасида ҳам кўпайиб бормоқда (5,6). Бу эса ўз навбатида жигар, ўт
пуфаги ва ўт йўллари анатомиясини чуқурроқ ўрганиш зарурлигини кўрсатади (3,7,8).
Аммо бугунги кундаги хорижий ва маҳаллий адабиѐтларда қорин бўшлиғи аъзоларининг
анатомиясини ѐшга қараб ўзгариши ва уларнинг топографиясига бағишланган тадқиқотлар
етарли эмас. Адабиѐтлардаги маълумотлар замонавий жарроҳлик талабларини тўлиқ
қондирмайди. Ҳозиргача илмий адабиѐтларда болаларнинг ўт йўлларининг ҳосил бўлиши,
ривожланиши уларнинг ѐшга хос хусусиятлари каби қатор ечилмаган муаммолар мавжуд.
Адабиѐтларда жигаричи ўт йўлларининг жигар дарвозаси соҳасида қўшилиши ҳақида
маълумотлар келтирилган. Лекин жигар ичи ўт йўлларининг эрта постнатал онтогенез
даврида ѐшга қараб ўзгариши ечилмаган муаммо бўлиб ҳисобланади. Шунингдек,
болаларнинг жигар ичи ва ташқарисидаги ўт йўлларининг ѐшга хос морфометрияси
етарлича ўрганилмаган.
Юқоридагиларни инобатга олиб, биз жигарнинг анатомик тузилиши, умумий ўт
йўлининг шаклланишини, уларнинг ҳар хил ѐшдаги болаларда морфометрик ва морфологик
ўзгаришини ўрганишни ўз олдимизга
мақсад
қилиб олдик.
Тадқиқотни ўрганиш материали ва усуллари.
Морфологик текшириш материали
бўлиб, ўт пуфаги ва жигар нуқсони билан боғлиқ бўлмаган сабаблар билан нобуд бўлган 54
та ҳар хил ѐшдаги 16 ѐшдаги болаларнинг мурдасининг қорин бўшлиғидан олинган аъзолар
бўлиб ҳисобланади. Тана вазни 3,0 кг дан 55 кг ча икки жинсга ҳам мансуб бўлган ҳар хил
ѐшдаги болалар мурдаларидан фойдаланилди.Ўрганиш мақсадида болаларни қуйидаги
гуруҳларга ажратдик: чақалоқлар (1-10 кун), эмизикли давр (11 кун-1 ѐш), эрта болалик
даври (1 ѐш 3 ѐш), биринчи болалик даври (4 ѐш-7 ѐш), иккинчи болалик даври (8 ѐш-12
ѐш), ўсмирлик даври (13-16 ѐш). Мурда материали Ўзбекистон Республикаси суд тиббиѐти
экспертизаси илмий амалий марказининг Хоразм филиалида олинган. Ўрганиш объекти
сифатида жигар, жигар ичи ва жигар ташқарисидаги ўт йўллари препаровка усулида олиниб
макроскопик ва морфометрик текширишлар ўтказилди. Умумий ўт йўлининг шаклланиши
ўрганилди.
Адабиѐтлардан маълумки, бола туғилганидан сўнг бошқа аъзоларга нисбатан жигар
кўпроқ ўзгаради. Янги туғилган болаларда
жигарнинг ўртача вазни 165,5±12,2 граммни
ташкил қилиб, бу ўз навбатида тана вазнининг
5,2% га тенг эканлигини кўрсатди. Боланинг ѐши
ўсган сари аста секин жигарнинг ўсиш темпи
тана вазнига нисбатан секинлашади. Эмизикли
даврда жигарнинг ўртача вазни 284±7,3 граммни
ташкил қилиб, тананинг 4,5% га тенг келади.
Эрта болалик даврида жигар вазни тана
вазнининг 3,8% ни эгаллаб оғирлиги 450±2,2
граммга етади. Жигарнинг вазни биринчи
болалик даврида 686±5,9 граммни ташкил
қилади ва тана вазнининг 3,5% эгаллайди.
Иккинчи болалик даврида эса жигарнинг вазни
963±2,8 граммга етади ва тана вазнининг 3%
ташкил қилади. Ўсмирлик даврида жигарнинг
вазни ўртача 1409±4,5 грамга етади ва тана
вазнининг 2,7 % га тенг келди (1 диаграмма).
1 диаграмма.
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 4 (97)—2020
37
Кузатувлар натижаси постнатал онтогенез даврида болаларнинг жигарининг висцерал
юзасининг шакли турлича эканлигини кўрсатди. Янги туғилган болаларда, эмизикли даврда
ва эрта болалик даврида 67% ҳолатларда жигарнинг шакли узунчоқ шаклда, 33% ҳолатда
эса овалсимон шаклда эканлиги аниқланди. Биринчи ва иккинчи болалик даврида эса
болаларнинг жигарининг шакли аста секин овал шаклга яқинлашди ва 70% ҳолатда
овалсимон, 9% ҳолатда узунчоқ ва 21% ҳолатда учбурчак шаклда эканлиги қайд этилди.
Ўсмирлик даврига келиб жигарнинг шакли кўп ҳолатда (81%) учбурчаксимон шаклни
эгаллади ва кузатувларимизнинг 19% ида овалсимон шаклда эканлиги аниқланди.
Амалий жарроҳлик учун жигар дарвозасининг шакли, унда жойлашган ҳосилаларнинг
ҳолати муҳим аҳамият касб этади. Одатда жигарнинг висцерал юзасида иккита сагитал ва
битта кўндаланг эгат кўринади. Кўндаланг эгатда жигар дарвозаси жойлашган. Мана шу
жигар дарвозасининг қайси даражада намоѐн бўлганлигига кўра очиқ тури- барча сагитал ва
кўндаланг эгатлар яққол акс этган; ѐпиқ тури – сагитал эгатлар кўринмайди, кўндаланг эгат
калта ва жигарнинг дарвозаси жигарнинг паренхемаси билан беркилган; ва аралаш турида
сагитал ва кўндаланг эгатларнинг яққол акс этмаганлиги кўринади. Жигар дарвозасининг
турини баҳолаганимизда 64% болаларда жигар дарвозасининг ѐпиқ тури, 31% ҳолатда
аралаш тури ва 5% ҳолатда ѐпиқ тури учради.
Жигарнинг дарвозасини ҳолати кузатилган 42 % ҳолатда дарвоза жигар кенглигининг
ўртасида жойлашганлиги аниқланди. 36% ҳолатда дарвоза жигарнинг орқа қирғоғига яқин
жойлашган 22% ҳолатда эса дарвоза жигарнинг олдинги қирғоғига яқин жойлашганлиги
аниқланди. Янги туғилган ва эмизикли даврдаги болаларнинг жигар дарвозасининг ѐпиқ
тури кўпроқ учрайди. Бу эса ўз навбатида жарроҳлик амалиѐтини ўтказишга қийинчилик
туғдиради.
Янги туғилган чақалоқлар жигар дарвозаси олдинги қирғоқдан 5,68±0,8 см, орқа
қирғоқдан эса 3,7±1,3 см узоқликда жойлашганлиги аниқланди. Эмизикли даврда эса жигар
дарвозаси олдинги қирғоқдан 5,4±0,3 см, орқа қирғоқдан эса 4,2±0,3 см узоқликда, эрта
болалик даврда эса олдинги қирғоқдан 5,2±1,3 см, орқа қирғоқдан эса 4,5±0,9 см узоқда
жойлашган.
Кузатувларимизга кўра биринчи болалик даврида жигарнинг ўлчамларини
катталашиши кузатилди. Жигарнинг ўлчамларини катталашиши билан жигарнинг
дарвозасини топографияси ҳам марказга силжиши билан ўзгарди. Бу ѐшдаги болаларда
жигарнинг дарвоза жигарнинг марказига тўғри келди. Бу ѐшда жигар дарвозаси олдинги
қирғоқдан 6,3±2,3 орқа қирғоқдан эса 6,1±0,7 см узоқликда жойлашганлиги аниқланди.
Иккинчи болалик даврида жигарнинг ўлчамлари олдинги ѐшга нисбатан унчалик кўп
ўзгармайди. Жигар дарвозаси эса марказда жойлашиб, олдинги қирғоқдан 6,7±1,6 орқа
қирғоқдан эса 6,9±1,1 см узоқликда жойлашган. Ўсмирлик даврига келиб жигарнинг
дарвозаси олдинги қирғоқдан 7,1±2,3 орқа қирғоқдан эса 7,3±2,2 см узоқликда жойлашади.
Жигарнинг сегментларга бўлиниши кўпгина адабиѐтларда яхши ѐритилган бўлиб, бу
сегментар бўлиниш жигарнинг дарвоза венаси системасига асосланган. Замонавий
адабиѐтларда жигарнинг сегментар бўлиниши кўп ѐритилганлигига қарамай жигарнинг қон
томирларининг ѐшга қараб тармоқланиши ҳақидаги маълумотлар аниқ эмас. 2003 йилдаги
Халқаро анатомик номеклатура бўйича жигар 2 та ўнг ва чап бўлаклардан, 4 та қисм ва 8 та
сегментдан иборат. Жигарнинг диафрагмал юзасида сегментларни чегарасини аниқлаш
мақсадида қуйидаги чизиқларни ўтказдик: кўндаланг чизиқ жигарнинг дарвоза соҳасида,
чап ва ўнг сагитал чизиқлар, ҳамда жигарни 2 та бўлакга ажратувчи ўрта сагитал чизиқ.
Висцерал юзада эса жигарни сегментларини чегараловчи бир нечта чизиқ: биринчи
горизонтал чизиқ жигар дарвозасининг давоми бўлиб кўндаланг ўтказилди, иккинчи чизиқ
чап сагитал эгатда ўтди. Учинчи чизиқ эса ўт пуфаги чуқурчасини ўнг ташқи қирраси билан
пастги ковак венанинг ташқи қирғоғини туташтирувчи бўлиб ҳисобланади. Юқорида санаб
ўтилган 3 та чизиқ билан жигарни 6 та сегментга ажратиш мумкин. Кўндаланг эгат билан
ўнг сагитал эгат кесишган нуқтадан ўнг олдинги ѐн бурчакгача жигарнинг висцерал юзаси 7
Х. К. Машарипова, Р. Д. Усманов,...
Доктор ахборотномаси № 4 (97)—2020
38
та сегментга бўлинади.
Жигарнинг бўлакларга ажратилиши иккита тизим бўйича аниқланади: дарвоза венаси
системаси ва пастги ковак тизими системаси. Бу қон томирларнинг жигарнинг ичида
тармоқланишига кўра жигарни бўлакларга бўлинади. Жарроҳлик амалиѐтида жигарнинг
бўлакларини резекция қилиш пайтида дарвоза венасининг тармоқлашнишига кўра амалга
оширилади.
Couinaud С. (1957) бўйича жигар 8 та сегментдан иборат бўлиб, ҳар бир сегмент жигар
артерияси ва дарвоза венасининг тармоғини қабул қилади ва ўт йўлининг тармоғи чиқади.
Биринчи тўртта сегмент жигарнинг чап бўлагини, қолган тўртта сегмент жигарнинг ўнг
бўлагини ҳосил қилади. Жигар бўлакларининг чегараси бўлиб ўт пуфагининг чуқурчасидан
ковак венаси эгатигача бўлган чегара ажратиб туради. Бу чегара баъзан олдинги томондан
ўт пуфагининг чуқурчаси, орқа томондан эса думли бўлакнинг ўртасига тўғри келиши мум-
кин. Couinaud С. (1957) таснифига кўра жигарнинг чап бўлагида думли бўлакга тўғри ке-
лувчи орқа сегмент (CI), орқа чап латерал сегмент (CII), олдинги чап латерал сегмент (CIII)
ва квадрат бўлагидаги чап медиал сегмент (CIV); ўнг бўлакда эса –олдинги ўнг медиал сег-
мент (CV), олдинги ўнг латерал сегмент (CVI), орқа ўнг латерал сегмент (CVII) ва орқа ўнг
медиал сегментдан (CVIII) иборат.
Ўтказилган тажрибалар жигарнинг орқа (CI) сегменти думли бўлакда жойлашганлиги-
дан далолат берди. Уни олдинги томонидан жигарни кўндаланг эгати, чап томондан эса ве-
ноз бойлам чегаралаб туради. Бу сегментни чегарасини фақатгина жигарнинг висцерал юза-
сида аниқлаш мумкин. Бу сегмент ўлчами жиҳатидан энг кичкина бўлиб, унинг ўлчами
думли бўлакнинг ўлчамига боғлиқ бўлади.
(CII) сегменти (чап латерал сегмент) жигарнинг орқа чап бўлагини эгаллайди. Жигар-
нинг висцерал юзасида унинг чегаралари қуйидагича: ўнг томондан веноз бойлам, орқадан
ва чап томондан жигарнинг чап бўлагини эркин чап орқа қирғоғи ҳосил қилади. Бу сегмент-
нинг олдинги чегараси - жигарнинг дарвоза қисмидан ўтувчи кўндаланг эгат. Сегментнинг
ўлчами жигарнинг шакли, унинг катталиги, боланинг ѐши ҳамда (CIII) сегментининг қон
томир ва тармоқларининг ривожланишига боғлиқ. Олдинги латерал чап сегмент (CIII) яққол
ривожланган пайтда, шу сегментнинг қон томир ва ирмоқлари чап бўлакнинг орқа қирғоғи-
га тегиб туриб, фақатгина олдинги латерал бўлакнигина эмас, балки қисман орқа бўлимни
ҳам қамраб олади. (CII) сегменти кўп ҳолларда унчалик катта бўлмай, медиалроқ ѐндашиб,
веноз бойламнинг эгатига яқин жойлашади. Бу вақтда сегментлар орасидаги чегара ўзгариб,
олдин кўндаланг, кейин эса жигарнинг чап бўлагининг орқа ѐн қирғоғи йўналишига қараб
қийшиқ ўзгариши аниқланди.
(CIII) сегменти (CII) сегментига нисбатан олдинроқда жойлашганлиги аниқланди.
Унинг топографияси (CII) сегментининг қон томир ва тармоқларининг ривожланишига
боғлиқ. Ўлчами эса ѐшга қараб, аъзонинг шакли ва ички қон томир ва ирмоқларининг риво-
жланиш даражасига қараб ўзгариши кузатилди. Жигарнинг учбурчаксимон шаклида қон
томирлар яхши ривожланмаган ва (CIII) сегментиниг ўлчами кичикроқ эканлиги аниқланди.
Жигарнинг тўртинчи сегменти (CIV) квадрат бўлагини ўз ичига олади. БУ сегмент-
нинг чегаралари жигарнинг юмалоқ бойламининг эгатининг эркин қирғоғи, ўт пуфагининг
чуқурчаси, ва орқадан жигар дарвоза соҳасидаги кўндаланг эгат ҳосил қилади. Жигарнинг
кенг шаклли турида (CIV) сегмент кўп ҳолларда кенг бўлади. Жигар дарвозасининг олдинги
қирғоқга яқин турида эса бу сегмент калта ва кенг эканлиги аниқланди.
CV ва CVI сегментлар жигарнинг ўнг бўлагини олдинги ѐн бўлимини эгалаб, ўзаро
қийшиқ чизиқ билан чегараланганлиги исботланди. Бу қийшиқ чизиқ жигар дарвозасининг
ўнг чегарасидан бошланиб аъзонинг олдинги ѐн қирғоғига 45 градусга йўналган бўлади. Бу
иккита сегмент (CVII) сегментдан жигар дарвозасининг давоми бўлган кўндаланг чизиқ би-
лан чегараланган бўлади. Бу сегментларнинг ҳам катталиги қон томирнинг тармоқланишига
боғлиқ эканлиги аниқланди.
CVII сегмент ўнг бўлакдаги сегментларни ичида энг каттаси бўлиб, унинг катталиги
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 4 (97)—2020
39
ва қалинлиги ўнг бўлакнинг орқа қисмида аниқланади. Бу сегмент CVI ва CVIII сег-
ментларни орасида жойлашади.
CVIII сегмент жигарнинг ўнг бўлагининг орқамедиал қисмида жойлашиб, фақатгина
диафрагмал юзада кўринади. CVIII сегмент чап томондан CIV, ўнгдан CVII, олдиндан эса
CV сегмент билан чегараланади.
Ўт йўлларининг ҳолатини ўрганишни умумий ўт йўлининг шаклланишидан бошладик.
Умумий ўт йўли жигар ўн икки бармоқли ичак бойламининг ичида жойлашиб, 80% ҳо-
латларда дарвоза венасидан ўнг томонда ва олдинда жойлашганлиги аниқланди. Янги
туғилган чақалоқларда контрас модда юборганимизда сегментар йўллар кўринди. Сегмен-
тар ўт йўлларининг қўшни сегментлар ва бўлаклар орасидаги анастамозлар яққол акс этма-
ганлиги аниқланди. Жигарнинг ўнг бўлагидаги аъзо ичи ўт йўллари ўзаро қўшилиб ўнг жи-
гар йўлини ҳосил қилади. Бундан ташқари ўнг жигар йўлининг шаклланишида, дум бўлаги-
дан чиқувчи, кам ҳолларда эса жигарнинг квадратсимон бўлагидан чиқувчи йўллар ҳам
ҳосил қилиши мумкин. Чап жигар йўлининг шаклланишида жигарнинг чап бўлагидан
чиқувчи ўт йўллар, квадратсимон бўлакдан ва думли бўлакдан чиқувчи ўт йўллари иштирок
этади.
Шундай қилиб, жигарнинг перифериясидан бошланувчи 4-5 қатор жигар ичи ўт
йўллари, бир бири билан ўзаро ўткир бурчакдан тортиб ўтмас бурчакгача турли бурчак
остида бирлашиб, жигар дарвозасига қараб йўналади. Жигар даврозасига қараб келгунча ўт
йўлларининг сони камайиб, диаметри ошиб боради. 1 қатор ўт йўллари ўзаро қўшилиб ўнг
ва чап жигар йўлларини, улар эса ўзаро қўшилиб жигар дарвозаси соҳасида жойлашган
умумий жигар йўлини ҳосил қилади.
Умумий жигар йўлининг ҳосил бўлишини ҳар хил турини кўриш мумкин. Бизларнинг
маълумоларимизга кўра, 2-5 та ўт йўлларидан шаклланади. Умумий ўт йўлининг узунлиги
ҳар хил ѐшда 4,2 мм дан 39,5 мм гача, диаметри эса 0,95 мм дан 4,93 мм гача ўлчамда экан-
лигини кўриш мумкин. Умумий ўт йўлининг узунлиги янги туғилган чақалоқларда 3,5 мм
дан 5,2 мм гача, ўртача эса 4,5±1,2 мм га тенг. Кўкрак ѐшидаги болаларда умумий ўт йўли-
ниинг узунлиги ўртача -9,9 ±1,1 мм, эрта болалик даврида эса -19,1 ±1,7 мм, биринчи бола-
лик даврида 24,3 ±1,4 мм, иккинчи болалик даврида 29,1±2,2 мм га тенг, балоғат ѐшига ке-
либ эса умумий ўт йўлининг узунлиги 35,8±2,7 мм ни ташкил қилди. Умумий ўт йўлининг
узунлиги ҳар хил ѐшдаги болларда таҳлил қилинганида кўкрак ѐшидаги болларнинг умумий
ўт йўлининг узунлиги янги туғилган чақалоқлар умумий ўт йўлига нисбатан 2,2 марта кат-
талиги, эрта боллалик даврида эса кўкрак ѐшидаги болларга қараганда 1,9 марта, биринчи
ва иккинчи болалик даврида 1,2 марта ўсмир ѐшидаги болаларда эса 1,1 марта катта эканли-
ги аниқланди.
Умумий ўт йўлининг диаметри янги туғилган чақалоқларда 1 дан 1,3 ммгача, ўртача
1,1±0,02 мм ташкил қилди. Кўкрак ѐшидаги болаларда умумий жигар йўлининг диаметри
ўртача-1,4±0,09 мм, эрта болалик даврида ўртача 1,5±0,09 мм, биринчи болалик даврида
умумий жигар йўлининг диаметри 1,85±0,5 ммга, иккинчи болалик даврида -2,91±0,2 мм,
ўсмирлик ѐшида эса-5±1,7 ммга тенг бўлди. Бизнинг таҳлиларимизга кўра, умумий жигар
йўлининг диаметрининг ўсиш темпи кўкрак ѐшидаги болаларда 27%, эрта болалик даврида
7 %, биринчи боллалик даврида 23%, иккинчи болалик даврида 57% ва ўсмирлик даврида
эса 71% ташкил қилди. Қайд этиш жоизки, бизнинг кузатувларимизга кўра, 37 та ҳолатдан 3
та ҳолатда жигарнинг ўнг бўлагидан 2 та йўл чиқади. Жигарнинг ўнг бўлагидан чиқувчи
олдинроқда жойлашган ўт йўли чап жигар йўлига, орқада жойлашган ўт йўли эса умумий
жигар йўлига қуйилади (1 расм).
Умумий жигар йўлининг шаклланишида 2 тадан 4 тагача ўт йўли иштирок этади. Кўп
ҳолларда умумий жигар йўли ўнг ва чап жигар йўллари иштирокида ҳосил бўлади. 80 %
ҳолатда ўнг жигар йўли чап жигар йўлига қараганда калтароқ. 5% ҳолатда ўнг жигар йўли
чап жигар йўлига қуйилади. 15 % ҳолатда умумий жигар йўлининг ҳосил бўлишида 3 та
жигар йўли иштирок этади. Фақатгина 5% ҳолатда умумий жигар йўли қуйидаги 4 та
Х. К. Машарипова, Р. Д. Усманов,...
Доктор ахборотномаси № 4 (97)—2020
40
1 расм
йўлдан хосил бўлади, ўнг жигар йўлининг олдинги ва орқа тармоғидан, квадрат бўлагининг
тармоғи ҳамда чап жигар йўлининг қўшилишидан ҳосил бўлади. 3 % ҳолатда эса умумий
жигар йўли чап жигар йўли, ўнг жигар йўлининг олднги ва орқа тармоқлари, квадратсимон
ва думли бўлакнинг йўлларининг қўшилишидан ҳосил бўлиши аниқланди. Умумий жигар
йўли чап ва ўнг жигар йўлларининг ўзаро қўшилиш бурчаги турлича бўлиши мумкин. Янги
туғилган чақалоқларда ўнг жигар йўли умумий жигар йўлига қуйилиш сохаси 90 градус,
чап жигар йўли эса 70-80 градус бурчак остида қуйилади. Бизнинг кузатувларимизга кўра
ўнг жигар йўли умумий жигар йўлига чап жигар йщлига нисбатан ўткирроқ бурчак остида
қуйилади.
Хулоса.
Жигар дарвозасини топография жигарнинг шаклига, унинг ўлчамларига ва
одамнинг ѐшига боғлиқ равишда ўзгаради. Жигар дарвозасининг топографияси жигар қон
томирларининг тармоқланиши, жигарни ичида ўт йўлларининг шаклланиш ҳолатидан дарак
беради. Болаларда жигар дарвозаси жигарнинг висцерал юзасининг ўртасида, ѐки олдинги
ѐки орқа қирғоқга яқинроқ жойлашиши мумкин. Шундай қилиб болаларда кўп ҳолатларда
жигар дарвозасининг ѐпиқ турдаги жойлашиши учрайди. Жигар дарвозасининг орқа
қирғоқга яқин жойлашуви жарроҳлик амалиѐти учун қийинчилик туғдиради. Сегментлар
орасидаги чегаралар шартли бўлиб, улар қон томирларнинг тармоқланиши ва
иромқларининг сохаларига мос келади. Сегментларнинг жойлашуви ўзгарувчанлиги
уларнинг чегараларини аниқлашда қийинчилиқ туғдиради. Операция пайтида сегментнинг
чегарасини аниқлаш учун маълум сегментни қон билан таъминловчи қон томир оѐқчасини
боғлаб туриш мақсадга мувофиқдир.
Сегментлар ўзаро қўшилиб, аъзонинг каттароқ қисмини ҳосил қилади. Масалан, CII ва
CIV сегментлар ўзаро чап парамедиан секторни, CII сегмент ча латерал секторни, CV ва
CVII сегментлар биргаликда ўнг парамедиан секторни, ўнг латерал секторни эса CVI ва
CVII сегментлар хосил қилади. CI сегмент эса дорзал секторни ташкил қилади.
Шундай қилиб, умумий жигар йўлининг ҳосил бўлишида 2 тадан 4 тагача йўл
иштирок этади. Кузатувларимизнинг барча ҳолатида ўнг жигар йўли, чап жигар йўлига
қараганда калтароқ. Ўнг жигар йўлининг чап жигар йўлига қуйилиш ҳолатлари кузатилди.
Лекин чап жигар йўлининг ўнг жигар йўлига қуйилиш ҳолатини кузатмадик. Олинган бу
хулосаларнинг амалий аҳамияти шундан иборатки, чап жигар йўли ўт суюқлигини
фақатгина чап бўлакдан, квадратсимон ва думли бўлакдангна хайдаб қолмайжигарнинг ўнг
бўлагидан ҳам хайдайди. Жигарнинг бундай анатомик тузилишини жигарнинг чап бўлагини
резекция қилаѐтган пайтда инобатга олиш керак. Юқорида келтирилган маълумотлар
жигарда ўтказилаѐтган жарроҳлик амалиѐтда оғир асоратлар келиб чиқишини олдини
олади.
Оригинальная статья
Доктор ахборотномаси № 4 (97)—2020
41
Фойдаланилган адабиѐтлар:
1. Артемов А. В. Алгоритм инструментальной диагностики заболеваний органов гепатопанкреатодуоде-
нальной зоны с использованием магнитно-резонансной холангиопанкреатографии // Анналы хирургии.
– 2009. – № 2 . – С. 42–46.
2. Детская оперативная хирургия: Практическое руководство / Под. ред. В.Д. Тихомировой. – М.: ООО
«Издательство «Медицинское информационное агентство», 2011. – 872 с.
3. Дронов А.Ф. Лапароскопия в диагностике у новорожденных и грудных детей и их лечении / Дронов
А.Ф., Холостова В.В. // Эндоскоп. хир. –2004. - №6. – С. 35 – 38.
4. Ефременков А.М. Вариантная анатомия печени и желчевыводящих путей у новорожденных и грудных
детей /Ефременков А.М., Игнатьев Е.М., Свиридов А.А. //Евразийский Союз Ученых .-2015.-№ 5 (14). –
С. 30 – 31.
5. Орехов В. Ф. Чреспеченочные эндобилиарные вмешательства при механической желтухе // Междуна-
родный журнал интервенционной кардиоангиологии. – 2004. – № 5. – С. 57–60.
6. Otte J.B., Reding R., de Ville de Goyet J. et al.Experience with living related liver transplantation in children.
Acta Gastroenterol Belg 1999; 62: 355—362.
7. Should open Kasai portoenterostomy be perfonned for biliary atresia in the era of laporoscopy / Wong K.K.,
Chung P.H., Chan K.L. et al. // Pediatr. Surg. Int. – 2008. – №24. – P. 931 – 933.
8. Tajiri T., Yoshida H., Mamada Y., Taniai N., Yokomuro S.,Mizuguchi Y. Diagnosis and initial management of
cholangiocarcinomawith obstructive jaundice // World j. gastroenterol. – 2008. – May 21. № 14 (19). – Р. 3000
–3005.
Х. К. Машарипова, Р. Д. Усманов,...
