S H A R Q M A S H ’ A L I
3
ЭРОН
-
АФҒОН
ФИЛОЛОГИЯСИ
КАФЕДРАСИНИНГ
ЮЗ
ЙИЛЛИГИ
:
ЎТМИШИ
,
ҲОЗИРИ
ВА
КЕЛАЖАГИ
ҚУРОНБЕКОВ
АҲМАДЖОН
Филология
фанлари
доктори
,
профессор
,
ТошДШИ
Ўзбекистонда
эроний
тиллардан
форс
ти
-
лини
ўрганиш
IX
асрдан
,
сомонийлар
суло
-
ласи
Бухорони
пойтахт
қилиб
,
форсий
-
дарий
тилини
“
сарой
тили
”
деб
эълон
қилган
давр
-
дан
бошланган
.
Бу
ўлкада
форс
тилининг
бунчалик
кенг
ёйилиши
бир
неча
омилларга
эга
.
Сомонийлар
салтанати
Мовароуннаҳр
,
Хуросон
ва
ҳозирги
Эрон
қаламравини
ўз
ичига
олган
.
Бу
даврда
шоирлардан
Рудакий
,
Дақиқий
,
Қ
атрон
,
Фирдавсий
ва
Анварий
,
Шаҳид
Балхий
ҳамда
бошқа
кўплаб
шоир
ва
ёзувчилар
форс
тилида
ижод
қилишган
.
Шу
даврдан
бошлаб
масжид
ва
мадраса
-
ларда
араб
тили
билан
бир
қаторда
форс
тили
ҳам
ўқитила
бошлаган
.
Гарчи
Мовароуннаҳр
-
да
азалдан
турли
миллат
ва
элатлар
ҳамда
уруғ
-
аймоғлар
ёнма
-
ён
яшаб
келган
бўлсалар
ҳам
,
аҳолининг
зиёли
қисми
у
қайси
тилга
мансуб
бўлишидан
қатъи
назар
араб
ва
форс
тилларини
ўрганган
.
Форс
тилининг
энг
қадимий
манбаларидан
ватанимизда
2700
йиллиги
нишонланган
“
Авесто
”
муқаддас
ёдгорлик
китобини
олади
-
ган
бўлсак
,
унда
Ўрта
Осиё
ҳудудида
яшаган
саклар
,
турлар
,
қанғи
,
сўғд
қабилаларни
ва
шу
ҳудуддаги
қадимги
Хоразм
,
Нисо
,
Сўғдиёна
ҳақида
маълумот
беради
.
Демак
,
бу
террито
-
рияда
қадимги
орий
қабилалари
ва
турлар
,
яъни
Турон
қабилалари
кўп
минг
йиллар
даво
-
мида
бирга
яшаб
келишган
.
Шуниси
диққатга
сазоворки
,
бу
муқаддас
осори
атиқада
кўп
ўринларда
Афросиёб
билан
боғлиқ
таъриф
-
тавсифлар
,
турли
ҳодисалар
ва
жангу
-
жадал
манзаралари
тасвирланади
.
Маҳ
-
муд
К
ошғарийнинг
“
Девони
луғат
-
ит
-
турк
”
қомусида
Афросиёб
қадим
вақтлардаги
тур
-
кий
подшоҳ
Алп
Эртўнганинг
номи
эканлиги
изоҳланган
.
М
.
Муиннинг
“
Фарҳанги
форсий
”
изоҳли
луғатида
“
Афросиёб
” “
паҳлавий
тили
-
да
Frasyak
маъноси
– “
қўрқинчли
шахс
”.
Эроннинг
қадимги
достонларида
Эрон
билан
узоқ
муддат
жанг
қилган
Турон
подшоҳининг
номи
.
К
айхусрав
замонида
қўлга
тушган
ва
ўлдирилган
”,
деб
изоҳ
берилади
.
Шундан
маъ
-
лум
бўладики
,
Эрон
билан
Туроннинг
тақдири
азалдан
бир
-
бири
билан
чамбарчас
боғлиқ
бўлган
ва
туркий
халқлар
билан
эроний
халқ
-
лар
ҳамиша
ёнма
-
ён
бир
-
бири
билан
қўшни
-
чилик
алоқаларида
бўлишган
.
VII
асрга
келиб
араблар
истилоси
ва
Марказий
Осиёда
ислом
дини
қарор
топгани
-
дан
кейин
,
бу
минтақада
араб
–
форс
–
турк
муштарак
маданияти
вужудга
келди
.
Бу
давр
-
да
кўплаб
Мовароуннаҳр
ва
Эрондан
чиққан
олимлар
араб
ва
форс
ҳамда
туркий
тилларда
ислом
маданияти
асосларини
,
диний
таъли
-
мотларини
яратдилар
ва
IX
асрдан
бошлаб
форс
тилидаги
адабиёт
юксак
равнақ
топти
.
Ислом
дини
ва
араб
тилидаги
диний
таълимот
ҳамда
форс
тилидаги
бой
шеърий
адабиёт
асо
-
сида
бу
учта
тилда
кўп
миқдордаги
ўзаро
муштарак
тарих
,
бадиий
адабиёт
,
фалсафа
,
ди
-
ний
-
тасаввуфий
адабиёт
,
илмий
тадқиқотлар
вужудга
келди
.
Бу
тилларда
катта
миқдордаги
илмий
-
маърифий
ва
маънавий
мерос
яратилди
.
Ўрта
асрларга
келиб
бу
ҳудудда
Мовароун
-
наҳр
,
Афғонистон
,
Ҳиндистон
,
Эрон
ва
Ироқ
мамлакатларини
бирлаштирган
йирик
Тему
-
рийлар
давлати
барпо
бўлди
.
Темурийлар
дав
-
лати
Эрон
,
Афғонистон
ва
Ҳиндистонда
XV
асрдан
XVII
Ι
асргача
давом
этди
.
Бу
ҳодиса
мана
шу
ҳудудда
яшаётган
халқларнинг
ҳам
ижтимоий
-
иқтисодий
,
ҳам
маданий
ва
маъна
-
вий
муштарак
тараққиётига
сабаб
бўлди
.
Ўрта
асрлардан
бошлаб
бу
ҳудудда
икки
тиллик
ма
-
даният
вужудга
келиб
,
давлат
ишлари
мана
шу
туркий
ва
форс
тилларида
олиб
бордилар
ва
аҳолининг
зиёли
қисми
форс
ва
ўзбек
тиллари
-
ни
мукаммал
билар
эди
.
Навоий
ҳазратлари
-
нинг
таъбирлари
бўйича
“
туркий
халқнинг
фа
-
сиҳроқлари
сорт
(
форс
)
тилида
шеър
ҳам
”
ай
-
тишга
қодир
эдилар
.
Икки
тиллилик
анъанаси
XX
асрнинг
бошларигача
давом
этиб
келди
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
4
XX
асрнинг
бошларида
яшаб
ижод
этган
Муқимий
,
Фурқат
,
Завқий
ва
юзлаб
бошқа
шоирлар
икки
тилда
бирдай
шеър
айтишган
.
Бу
минтақада
жойлашган
халқларнинг
та
-
рихини
,
бадиий
адабиёти
,
фалсафаси
ва
аниқ
фанлар
бўйича
яратган
илмий
меросини
ўрган
-
моқчи
бўлган
ҳар
қандай
тадқиқотчи
бу
халқ
-
ларнинг
тилини
,
динини
,
фалсафий
қарашлари
,
урф
-
одатларини
мукаммал
ўрганмай
туриб
ҳеч
бир
муваффақиятга
эришолмайди
.
Ўзбекистондаги
олий
таълим
муассасалари
-
да
форс
тилини
ихтисослик
сифатида
ўрганиш
1918
йилда
таъсис
этилган
Туркистон
шарқ
институтида
бошланди
.
Бу
институт
1918
йил
-
дан
1924
йилгача
фаолият
кўрсатди
.
Бу
даврда
Туркистон
шарқ
институтида
М
.
С
.
Андреев
“
Форс
тили
”, “
Тожиклар
этно
-
графияси
”, “
Афғонистоннинг
тарихий
геогра
-
фияси
”
курсларини
,
А
.
А
.
Семёнов
эса
“
Эрон
филологияси
”, “
Форс
тили
ва
адабиёти
”
курс
-
ларини
олиб
борарди
.
В
.
В
.
Бартолъд
Ўрта
Осиё
ва
Эрон
тарихидан
махсус
курслар
олиб
бор
-
ган
.
Бу
даврда
шарқ
институтида
литография
усулида
бир
неча
ўқув
қўлланмалар
ва
матнлар
тўплами
чоп
этилди
. “
Темурнома
”, “
Тўти
-
нома
”, “
Ч
ор
дарвеш
”
нинг
айрим
қисмлари
,
Ҳу
-
сайн
Воиз
К
ошифийнинг
“
Анвар
-
е
Суҳайлий
”
асаридан
парча
, “
Ч
анд
ҳикояте
форсий
”
ана
шулар
жумласидандир
.
Амалга
оширилган
ишлар
ва
чоп
этилган
нашриялардан
кўриниб
турибдики
,
асосий
мақсад
талабаларга
форс
ти
-
лидан
дастлабки
маълумот
ва
форс
тилидаги
асарларни
мутолаа
қилиш
учун
тил
кўникма
-
ларини
яратиш
бўлган
.
Форс
тили
ва
мутахас
-
сисликка
оид
курслар
бўйича
дарслик
ва
ўқув
қўлланмалар
тузилмаган
.
1924
йилга
келиб
Туркистон
шарқ
институ
-
ти
Ўрта
Осиё
давлат
университетига
алоҳида
бир
факультет
сифатида
қўшилди
ва
бу
фа
-
культет
1930
йилларгача
фаолият
кўрсатди
.
Бу
даврда
яратилган
асарлар
ва
ўқув
-
услубий
қўлланмалар
эроншуносликнинг
олди
-
га
қўйган
асосий
мақсади
форс
тилини
билади
-
ган
тадқиқотчи
мутахассисларни
тайёрлаш
ва
Ўрта
Осиёга
оид
адабий
ва
тарихий
манбалар
-
ни
ўрганишдан
иборат
бўлган
.
1944
йили
ўн
тўрт
йиллик
узилишдан
сўнг
Ўрта
Осиё
давлат
университети
таркибида
Шарқ
факультети
ташкил
этилди
.
Бу
факуль
-
тет
1944
йилдан
1991
йилгача
фаолият
кўрсат
-
ди
.
Бу
факультетда
Е
.
Э
.
Бертельс
раҳбарли
-
гида
биринчилар
қаторида
Эрон
филологияси
(1955
йилдан
Эрон
-
афғон
филологияси
)
ка
-
федраси
фаолият
кўрсата
бошлади
.
Эрон
-
афғон
филологияси
кафедраси
ташкил
бўлган
даврдан
бошлаб
то
мустақилликнинг
би
-
ринчи
йилигача
бўлган
даврда
кўплаган
шарқ
-
шунос
мутахассисларни
етиштириб
чиқарди
.
Бу
кафедрани
биринчилар
қаторида
битирганлар
-
дан
бир
қанча
йирик
олимлар
етишиб
чиқишди
.
Жумладан
,
академиклар
Р
.
Аминова
,
У
.
К
ари
-
мов
,
А
.
Қ
аюмов
,
А
.
Рустамов
,
Д
.
Ю
.
Ю
супова
,
таниқли
олимлардан
профессорлар
Ш
.
Шомуҳа
-
медов
,
А
.
Ҳайитметов
,
Р
.
Ходизода
,
И
.
Абдул
-
лаев
,
М
.
Қ
одирова
,
А
.
Ўринбоев
,
эроншунослик
фанининг
ривожланишига
муносиб
ҳисса
қўшган
фан
доктори
,
профессорлардан
Э
.
Рус
-
тамов
,
Қ
.
Маҳмудов
,
С
.
Ғаниева
,
А
.
Г
.
Ғаниев
,
Л
.
С
.
Гиунашвили
,
О
.
У
.
У
смонов
,
Р
.
Т
.
Рашидов
,
С
.
Х
.
Файзулина
,
Ҳ
.
Алиқулов
,
А
.
Раззоқов
ва
фан
номзодларидан
Н
.
А
.
Муҳамедова
,
М
.
Абдуса
-
матов
,
З
.
А
.
У
маров
,
И
.
С
.
Якубова
ва
ўнлаб
бош
-
қалар
етишиб
чиқдилар
.
Мана
шу
даврда
амалга
оширилган
тилшунослик
бўйича
илмий
иш
-
ларни
таҳлил
қиладиган
бўлсак
,
Ўрта
аср
форс
тилидаги
адабий
манбаларнинг
луғавий
таркиби
ва
маъно
хусусиятлари
,
луғатчиликдаги
талқин
қилиш
усуллари
,
ҳозирги
замон
форс
тилининг
фонетик
тизими
,
пушту
тили
фразеологияси
,
сўз
ясаш
бўйича
ишлар
қилинган
.
Бу
даврда
тузилган
дарсликлар
асосан
рус
тилида
бўлиб
,
ўзбек
тилида
М
.
Абдусаматов
тузган
ва
1972
йилда
чоп
этилган
ягона
дарслик
мавжуд
эди
.
Эрон
-
афғон
филологияси
кафедрасининг
мустақилликдан
кейинги
даврдаги
фаолияти
Ўзбекистон
мустақилликка
эришган
илк
йилла
-
ридан
бошланди
. 1991
йил
15
июлда
ТошД
У
таркибидаги
Шарқ
факультети
ажралиб
чиқиб
,
ҳукумат
қарори
билан
Тошкент
давлат
шарқ
-
шунослик
институти
ташкил
бўлди
.
Шу
муно
-
сабат
билан
1978
йилда
иккига
ажралган
Эрон
филологияси
ва
Афғон
филологияси
қайтадан
бирлаштирилиб
,
Эрон
-
афғон
филологияси
ка
-
федрасига
айлантирилди
.
Мустақиллик
даврида
Шарқшунослик
инс
-
титути
олдига
бутунлай
янги
вазифалар
ва
янгича
мақсадлар
қўйилди
.
Биринчи
навбатда
,
шарқшунос
олимлар
ва
тадқиқотчилар
олдига
миллий
маънавий
меросимизни
ўрганиш
,
қай
-
та
тиклаш
ва
кенг
халқ
оммасига
етказиш
S H A R Q M A S H ’ A L I
5
вазифаси
қўйилди
.
К
ейинги
навбатда
,
ватани
-
миз
қўшни
шарқ
мамлакатларининг
тили
ва
маданий
ижтимоий
ҳаёти
,
иқтисодий
-
сиёсий
жараёнлар
,
урф
-
одатлари
,
анъаналарини
яхши
биладиган
давлатлараро
иқтисодий
ва
ҳуқу
-
қий
ҳужжатларни
таржима
қилишга
қодир
бўлган
шарқшунос
мутахассисларни
тайёрлаш
вазифаси
белгиланди
.
У
чинчи
навбатда
,
ҳам
-
ма
ўқитиладиган
фанлар
бўйича
мустақиллик
идеологиясига
йўғрилган
,
давлат
тилидаги
дарслик
ва
ўқув
қўлланмаларни
тайёрлаш
ва
чоп
этиш
вазифаси
қўйилди
.
Бу
даврда
етишиб
чиққан
эроншунос
ва
афғоншунос
олимлардан
филология
фанлари
доктори
,
профессорлар
А
.
М
.
Маннонов
,
М
.
С
.
Имомназаров
,
А
.
Қ
уронбеков
,
Б
.
Н
.
На
-
заров
,
Р
.
Иномхўжаев
,
Ш
.
С
.
Сирожиддинов
,
С
.
Қ
урбонов
форс
,
пашту
,
дарий
тили
ва
адабиёти
бўйича
илмий
тадқиқот
ишлари
олиб
бордилар
.
К
афедра
доцентларидан
О
.
З
.
Шокиров
,
А
.
А
.
Воҳидов
,
Х
.
З
.
Алимова
,
Д
.
А
.
Азимджанова
ва
бошқалар
тилшунос
-
лик
бўйича
тадқиқотлар
билан
бир
қаторда
дарслик
ва
ўқув
қўлланмаларни
яратишда
унумли
ҳисса
қўшиб
келдилар
.
У
шбу
даврда
кафедра
талабаларга
форс
,
да
-
рий
ва
пашту
тилларини
ўргатишда
энг
долзарб
муаммолардан
бўлган
форс
,
дарий
ва
пашту
тилларининг
назарий
ҳамда
амалий
грамматикаси
муаммоларини
ҳал
қилишга
диққат
-
эътиборни
қаратди
.
Шу
мақсадда
кафедра
аъзоларидан
Н
.
А
.
Муҳамедова
“
Форс
тилининг
назарий
грамматикаси
” (1994
йил
),
А
.
Қ
уронбеков
3-
курс
лицей
талабалари
учун
“
Форс
тили
”
ўқиш
китоби
(2001
йил
),
А
.
Қ
уронбеков
,
А
.
Воҳидов
,
Т
.
Зияева
1-
курс
ОТМ
талабалари
учун
“
Форс
тили
”
дарслик
(2006
йил
)
ва
шу
муаллифлар
томонидан
2-
курс
талабалари
учун
“
Форс
тили
” (2010
йил
),
А
.
Қ
уронбеков
“
Ўзбекча
ва
дарийча
сўзлашув
китоби
” (2007
йил
), “
Форс
тили
имло
қоидалари
” (2008
йил
),
Олий
ва
ўрта
махсус
таълим
муассасалари
,
академик
лицейлар
ва
ўрта
таълим
мактаблари
учун
“
Форс
тили
ўқиш
китоби
”
ўқув
қўлланмаси
(2008
йил
),
ОТМ
учун
“
Форс
тили
лексикологияси
”
ўқув
қўлланмаси
(2009
йил
), “
Форс
тили
3-
курс
лицей
талабалари
учун
”
дарслиги
(2011
йил
), “
Тасаввуф
адабиёти
лингвопоэтикаси
” (2011
йил
), “
Форсча
-
ўзбекча
тилшунослик
терминлари
луғати
” (2011
йил
),
“
Форсча
-
ўзбекча
ва
ўзбекча
-
форсча
тилшунос
-
лик
терминлари
луғати
” (2015
йил
), “
Ҳозирги
замон
форс
сўзлашув
тили
” (2016
йил
),
Р
.
Ином
-
хўжаев
1, 2
ва
3-
курс
талабалари
учун
“
Пашту
тили
” (2011, 2015, 2018
йил
),
О
.
З
.
Шокиров
,
А
.
М
.
Маннонов
“
Дарий
сўзлашув
тили
” (2002
йил
),
О
.
З
.
Шокиров
1-
курс
талабалари
учун
“
Дарий
тили
”
ўқув
қўлланмаси
(2004
йил
),
“
Дарий
сўзлашув
тили
матнлари
” (2006
йил
),
Т
.
Зияева
“
Форс
тилининг
назарий
грамма
-
тикаси
” (2009
йил
),
А
.
А
.
Воҳидов
лицей
ўқув
-
чиларининг
1-2-
курслари
учун
“
Форс
тили
ўқиш
китоби
”
ўқув
қўлланмаси
(2002
йил
),
“
Форс
тилида
сўз
ясалиши
” (2010
йил
),
Х
.
З
.
Алимова
“
Дарий
ва
ўзбек
тилларининг
со
-
лиштирма
-
қиёсий
грамматикаси
” (2002
йил
),
“
Дарий
тили
” (
морфология
) (2008
йил
), “
Эрон
тилшунослиги
” (2009
йил
),
Д
.
А
.
Азимджанова
“
Форс
ва
ўзбек
тилларининг
солиштирма
-
қиё
-
сий
грамматикаси
” (2008
йил
),
Ю
.
Хўжақулов
“
Дарий
тили
” (2010
йил
)
ўқув
қўлланмаси
ки
-
тобларини
ёзиб
чоп
эттирдилар
.
Ю
қорида
номлари
зикр
этилган
дарслик
ва
ўқув
қўлланмалар
чоп
этилгач
,
Эрон
-
афғон
филологияси
кафедрасининг
талаба
-
лари
фанлар
бўйича
дарслик
ва
ўқув
қўллан
-
малари
билан
тўла
таъминланди
.
К
афедранинг
олдида
турган
яна
бир
дол
-
зарб
муаммо
–
магистратура
босқичидаги
ўқув
режасига
кирган
фанлар
бўйича
дарслик
ва
ўқув
қўлланмалар
тайёрлашдир
.
Бу
ўта
долзарб
муаммоларни
ҳал
қилиш
учун
кафедранинг
магистрант
ва
аспирантлари
ҳамда
ёш
илмий
тадқиқотчиларига
юқорида
зикр
этилган
вази
-
фаларга
алоқадор
мавзуларни
танлаш
ва
тавсия
қилиш
тақозо
этилади
.
Таъкидлаш
керакки
,
бу
йўналишда
ҳам
ка
-
федра
профессор
-
ўқитувчилари
томонидан
бир
қанча
ўқув
қўлланмалар
чоп
этилди
.
А
.
Қ
урон
-
бековнинг
“
Мутахассислик
фанларини
ўқи
-
тишнинг
замонавий
услублари
” (2011
йил
),
“
К
лассик
форс
тили
” (2014
йил
), “
Форс
тили
(
ўрта
аср
даври
)” (2015
йил
),
Н
.
Муҳамедова
-
нинг
“
Ўрта
форс
тили
” (2010
йил
),
Д
.
А
.
Азим
-
джанованинг
“
Ўрганилаётган
мамлакатда
тил
вазияти
(
Эрон
,
Афғонистон
)” (2009
йил
), “
Ч
ет
тилидаги
махсус
адабиёт
(
форс
тили
)” (2009
йил
), “
Эронда
тил
вазияти
” (2013
йил
),
А
.
А
.
Воҳидовнинг
“
Форс
тили
балоғат
илми
”
S H A R Q M A S H ’ A L I
6
(2010
йил
), “
Мутахассисликнинг
назарий
маса
-
лалари
” (2014
йил
),
А
.
Қ
уронбеков
,
М
.
Исҳо
-
қов
,
Н
.
Муҳамедоваларнинг
“
Форс
тили
тари
-
хи
” (2012
йил
)
шулар
жумласидандир
.
Мустақиллик
йилларида
Эрон
-
афғон
фило
-
логияси
кафедрасининг
илмий
-
тадқиқот
бўйи
-
ча
амалга
оширган
ишлари
ҳам
диққатга
сазо
-
вордир
.
К
афедра
битирувчиларидан
А
.
М
.
Ман
-
нонов
,
М
.
С
.
Имомназаров
,
А
.
Қ
уронбеков
,
Ш
.
С
.
Сирожиддинов
,
С
.
Қ
урбонов
каби
фан
докторлари
ва
профессорлар
,
А
.
А
.
Воҳидов
,
Х
.
З
.
Алимова
,
Д
.
А
.
Азимджанова
,
Д
.
Р
.
Ахме
-
дова
,
Ҳ
.
В
.
Мирзахмедова
каби
фан
номзодлари
етишиб
чиқдилар
.
Бу
олимларнинг
кўпчилиги
эроншунослик
ва
афғоншуносликнинг
бугунги
кунда
долзарб
бўлиб
турган
адабиётшунослик
ва
тилшунослик
мавзуларида
илмий
тадқиқот
ишлари
олиб
бормоқдалар
.
К
афедра
аъзолари
давлат
томонидан
эълон
қилинган
фундаментал
ва
инновацион
грант
-
ларда
ҳам
фаол
иштирок
этиб
келмоқдалар
.
Профессор
А
.
Қ
уронбеков
раҳбарлигидаги
про
-
фессорлар
А
.
М
.
Маннонов
,
М
.
С
.
Имомназаров
,
катта
ўқитувчи
Д
.
Аҳмедова
,
ўқитувчи
А
.
Ни
-
шанбаева
ва
бошқалардан
иборат
гуруҳ
аъзо
-
лари
томонидан
Алишер
Навоийнинг
“
Хамса
”
достонларининг
конкорданси
тайёрланиб
нашр
-
дан
чиқди
.
Амалга
оширилган
бу
илмий
тадқиқот
маҳсули
келажакда
навоийшунослик
-
да
катта
бурилиш
ясаши
муқаррар
.
Шунингдек
,
кафедрада
катта
ўқитувчи
Д
.
Аҳмедова
раҳбар
-
лигида
“
Шарқ
тиллари
икки
тиллик
луғатлари
-
нинг
лексикографик
тадқиқотлари
”
грант
лойи
-
ҳаси
доирасида
бир
қатор
тилларнинг
луғат
-
лари
,
шу
жумладан
,
профессор
А
.
Қ
урон
-
бековнинг
“
Форсча
-
ўзбекча
ва
ўзбекча
-
форсча
тилшунослик
терминлари
луғати
”
нашрдан
чиқди
.
Бундан
ташқари
,
грантлар
доирасида
А
.
Қ
уронбековнинг
“
Маснавийи
маънавий
”
да
тасаввуф
тимсоллари
”, “
Алишер
Навоийнинг
“
Хамса
”
достонларида
тасаввуф
тимсоллари
”,
“
Хамса
”
уммонидан
қатралар
”
монографиялари
,
А
.
Қ
уронбеков
,
А
.
М
.
Маннонов
,
М
.
С
.
Имомна
-
заров
ҳаммуаллифлигида
“
Алишер
Навоий
асарлари
бўйича
конкорданс
тузиш
қўллан
-
маси
”,
М
.
Имомназаровнинг
“
Навоийшунослик
-
ка
кириш
”
монографияси
нашрдан
чиқди
.
Айни
пайтда
профессор
А
.
Қ
уронбеков
раҳбарлигидаги
бир
гуруҳ
тадқиқотчилар
Алишер
Навоийнинг
“
Хамса
”
сига
кирган
“
Ҳайрат
ул
-
аброр
”, “
Фарҳод
ва
Ширин
”,
“
Л
айли
ва
Мажнун
”, “
Сабъаи
сайёр
”, “
Садди
Искандарий
”
достонларининг
яратилган
конкорданслари
асосида
Алишер
Навоий
достонларининг
санама
сўзлиги
(
частотали
луғати
)
ни
тайёрлаш
устида
иш
олиб
боришмоқда
.
Бугунги
кунга
қадар
улардан
“
Ҳайрат
ул
-
аброр
”, “
Фарҳод
ва
Ширин
”, “
Л
ай
-
ли
ва
Мажнун
”
достонларининг
санама
сўзлиги
тайёрланиб
чоп
этилди
.
Бу
даврнинг
ўзига
хос
томони
шундаки
,
ҳозирги
кўпчилик
ёш
тадқиқотчилар
тилшу
-
носликнинг
ҳозирги
давр
учун
энг
зарур
бўлган
мавзуларида
илмий
тадқиқот
иши
олиб
бормоқдалар
.
К
афедра
узоқ
муддатга
мўлжалланган
“
Ҳозирги
замон
форс
,
дарий
,
пашту
тиллари
-
нинг
назарий
муаммолари
”
истиқболли
мав
-
зусини
ёш
тадқиқотчилар
олдига
вазифа
қилиб
белгилаган
.
Мана
шу
истиқболли
мавзу
бўйича
форс
,
дарий
,
пашту
тили
фонетикаси
,
морфологияси
,
синтаксиси
,
лексикологияси
,
сўз
ясаш
усул
-
лари
,
семасиологияси
,
луғатчилиги
,
услубшу
-
нослиги
,
қиёсий
-
типологик
грамматикаси
бў
-
йича
номзодлик
ва
докторлик
мавзулари
белги
-
ланган
.
Ҳозирги
илмга
энди
кириб
келаётган
талабалар
,
магистрант
ва
докторантлар
кўрса
-
тилган
мавзулар
бўйича
ўз
йўналишини
танлаб
олиб
,
ўша
мавзулар
бўйича
курс
иши
,
битирув
малакавий
иши
,
магистрлик
диссертацияси
ва
докторлик
диссертацияларини
ёзиб
ҳимоя
қил
-
моқдалар
.
Жумладан
,
кафедра
доценти
А
.
Во
-
ҳидов
“
Марказий
Осиёда
тасаввуф
терминлари
тизимининг
шаклланиши
ва
тараққиёти
”,
Х
.
Алимова
“
Дарий
тилида
сўз
ясалишининг
ички
лингвистик
усуллари
ва
йўналишлари
”,
Ю
.
Хўжақулов
“
Дарий
тилида
ижтимоий
-
сиё
-
сий
терминлар
”,
Д
.
Аҳмедова
“
Форс
тилидаги
сўз
туркумларининг
публицистик
матнлардаги
услубий
ва
функционал
хусусиятлари
”,
М
.
Ха
-
бибова
“
Алишер
Навоийнинг
“
Хамса
”
достон
-
ларида
форсий
ўзакдан
ясалган
содда
феъллар
-
нинг
таркиби
ва
маънолар
силсиласи
”,
Н
.
Ҳо
-
диева
“
Форс
тилида
содда
феъллар
асосида
ясалган
қўшма
феъллар
”,
Д
.
К
аримов
“
Алишер
Навоийнинг
“
Хамса
”
достонларида
форсий
ўз
-
лашмаларнинг
структур
ва
семантик
таҳлили
”,
S H A R Q M A S H ’ A L I
7
Н
.
Нуриддинов
“
Ҳозирги
форс
тилида
қўшма
сўз
ва
сўз
бирикмаларининг
дистинктив
белги
-
лари
”,
А
.
Нишанбаева
“
Алишер
Навоийнинг
достонларида
форсий
,
арабий
ва
туркий
яри
-
маффиксларнинг
таркиби
ва
семантик
хусу
-
сиятлари
”,
С
.
Султанходжаева
“
Форс
тилидаги
соматик
фразеологизмлар
”,
М
.
К
аландаров
“
К
лассик
форс
шеърияти
рамз
ва
тимсол
-
ларнинг
такомил
босқичлари
”,
З
.
Арифджанов
“
Форс
тилида
содда
ва
қўшма
феълларнинг
инвариантлари
”,
Н
.
К
абирова
“
Холед
Хоссейни
гендер
новеллистикаси
”,
О
.
Маматкулов
“
Паш
-
ту
тилида
феъл
системаси
”,
ва
шунга
ўхшаш
бошқа
мавзуларда
тадқиқотлар
олиб
бормоқ
-
далар
.
Ҳ
.
Мирзахмедова
“
Форс
тилида
транс
-
порт
терминларининг
структур
қатламлари
ва
ясалиш
усуллари
”
мавзусида
диссертация
ҳи
-
моя
қилиб
, 2017
йилда
филология
фанлари
бў
-
йича
фалсафа
доктори
(PhD)
илмий
даражаси
-
ни
олишга
муяссар
бўлди
ва
ҳозирда
“
Форс
ва
ўзбек
тилларида
термин
ясаш
муаммолари
”
мавзусидаги
докторлик
диссертацияси
устида
иш
олиб
бормоқда
.
К
афедра
мустақилликдан
кейинги
27
йил
ичида
қилинган
ишларни
сарҳисоб
қилсак
,
бажа
-
рилган
ишлар
анчагина
,
лекин
олдинда
турган
,
ўз
ечимини
кутаётган
муаммолар
унданда
кўп
.
Ҳал
қилиниши
керак
бўлган
энг
катта
муам
-
мо
–
бу
талабаларни
зарурий
,
юқори
савияда
тузилган
,
жаҳон
стандартларига
жавоб
беради
-
ган
дарслик
ва
ўқув
қўлланмалар
,
форсча
-
ўзбек
-
ча
ва
ўзбекча
-
форсча
луғатлар
,
янги
педагогик
технологиялар
асосида
тузилган
дарслик
,
ўқув
-
услубий
қўлланмалар
ва
йўриқномалардир
.
К
афедра
талабалари
асосан
Ю
.
А
.
Рубинчик
таҳрири
остида
тайёрланган
“
Форсча
-
русча
”
луғат
,
шунингдек
,
Г
.
А
.
Восканян
тузган
“
Рус
-
ча
-
форсча
”
луғатдан
,
Эрон
олимлари
А
.
Деҳ
-
худо
,
М
.
Муин
томонидан
тузилган
форсча
изоҳли
луғатлардан
фойдаланишади
.
Ҳозирги
пайтда
форс
,
пашту
,
дарий
тилла
-
рида
таҳсил
олаётган
талабаларнинг
кўпчилиги
рус
тилини
мактабда
етарли
эгалламаганлиги
сабабли
,
луғатлардан
фойдаланишда
муайян
қийинчиликларга
дуч
келишмоқда
.
К
афедра
бу
муаммони
ҳал
қилиш
учун
Эрон
Ислом
Республикасининг
маданият
иш
-
лари
бўйича
Тошкентдаги
ваколатхонаси
билан
ҳамкорлик
алоқаларини
йўлга
қўйиш
устида
иш
олиб
бормоқда
.
Яқин
келажакда
бу
ишлар
амалга
ошиб
қолса
керак
,
деган
умиддамиз
.
К
афедра
аъзолари
бакалавриат
ва
магистра
-
тура
,
шунингдек
,
форс
тили
ўқитиладиган
ТДШИ
қошидаги
лицейлар
ва
ўрта
мактаб
ўқувчилари
учун
дарслик
ҳамда
ўқув
қўллан
-
малар
ишларини
хориж
тажрибасининг
қўлла
-
ган
ҳолда
давом
эттирмоқда
.
Жумладан
,
А
.
Ни
-
шанбаева
,
Д
.
К
аримов
,
М
.
К
аландаров
1-
курс
учун
“
Форс
тили
”
дарслигини
,
А
.
Қ
уронбеков
ва
Н
.
Нуриддиновлар
“
Форс
тили
лексиколо
-
гияси
”,
А
.
Нишанбаева
“
Эрон
филологиясига
кириш
”,
Ҳ
.
Мирзахмедова
,
А
.
Воҳидов
“
Форс
тили
(
сўз
бирикмалари
синтаксиси
)”
ўқув
қўл
-
ланмаларини
тайёрлаш
устида
иш
олиб
бор
-
моқдалар
.
Галдаги
вазифалар
магистратура
босқичи
учун
ҳам
хориж
адабиётлари
асосида
дарслик
ва
ўқув
қўлланмалар
,
ўқув
-
услубий
қўлланмалар
яратишдир
.
К
афедра
олдида
турган
яна
бир
улкан
ва
-
зифа
–
бу
кафедра
аъзоларининг
илмий
сало
-
ҳиятини
давомли
равишда
ошириб
боришдир
.
Шу
мақсадда
кафедранинг
бир
қатор
ўқитувчи
-
лари
Эрон
Ислом
Республикасига
бориб
малака
ошириб
келишди
,
кафедра
профессор
-
ўқитувчиларидан
А
.
Қ
уронбеков
,
Р
.
Иномхў
-
жаев
,
З
.
Арифджанов
Эронда
ўтказилган
конфе
-
ренцияларда
маъруза
билан
қатнашиб
келишди
.
Эрондаги
Теҳрон
университети
ва
Тошкент
давлат
шарқшунослик
институти
ўртасида
ҳам
-
корлик
битими
тузилиши
кутилмоқда
.
Эрондан
таклиф
қилинган
профессор
-
ўқитувчилар
ка
-
федрага
келиб
,
форс
тили
ва
адабиёти
бўйича
бир
қатор
маърузалар
ўтказишига
келишилган
.
Эрон
таълим
ва
илмий
марказлари
билан
ҳам
-
корлик
ҳамда
ўқитувчилар
ва
талабалар
алма
-
шинуви
,
олимларнинг
қўшма
тадқиқотлари
сўзсиз
кафедранинг
илмий
-
педагогик
салоҳия
-
тини
янада
оширишга
сабаб
бўлади
.
Эрон
-
афғон
филологияси
кафедрасининг
100
йиллик
тарихида
,
айнан
мустақиллик
йил
-
лари
кафедра
учун
юксалиш
даври
бўлди
.
Бу
даврда
мустақил
Ўзбекистоннинг
Эрон
-
афғон
филологияси
соҳасида
ўз
фан
докторлари
ва
фан
номзодлари
етишиб
чиқдилар
.
К
афедра
энг
билимдон
,
барча
замонавий
педагогик
методлар
ва
шарқшунослик
билимларини
эгаллаган
мута
-
хассислар
билан
таъминлангани
қувонарлидир
.
