“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
70
5/2020
(№
00049)
ҚИШЛОҚ МЕҲНАТ БОЗОРИНИ ПРОГНОЗЛАШТИРИШ
УСУЛЛАРИ
Ташпулатов Айбек
Фарғона политехника институти, “Бухгалтерия ҳисоби ва аудит”
кафедраси доценти, и.ф.н.
E-mail:
Аннотация
:
Мақолада қишлоқ аҳолисининг иш билан бандлигини илмий тадқиқ
этиш
ва
меҳнат
бозориниг
ижтимоий
-
иқтисодий
кўрсаткичларини
истиқболлаштиришнинг назарий масалалари ва ёндошувлари ёритилган. Тадқиқот
ўтказишнинг илмий методологияси, қишлоқ меҳнат бозори
динамикасини ўрганишда
қўлланиладиган прогнозлаштириш усуллари, уларни амалиётда қўллашнинг хусусиятлари
ҳамда корреляцион
-
регрессион таҳлилнинг босқичлари келтириб ўтилган.
Калит сўзлар:
қишлоқ меҳнат бозори, бандлик, прогнозлаштириш, корреляцион
-
регрессион таҳлил
.
Аннотация
:
В статье освещаются теоретические вопросы и результаты научных
исследований по проблемам занятости сельского населения и перспективам социально
-
экономических показателей рынка труда. Рассмотрены научная методология
исследования, методы прогнозирования, используемые при изучении динамики сельского
рынка труда, особенности их применения на практике, этапы корреляционно
-
регрессионного анализа.
Ключевые
слова
:
сельский
рынок
труда
,
занятость,
прогнозирование
,
корреляционно
-
регрессионный анализ
.
Annotation.
The article covers theoretical issues and results of scientific research on the
problems of rural employment and the prospects of socio-economic indicators of the labor market.
The scientific methodology of the research, forecasting methods used in the study of the dynamics
of the rural labor market, features of their application in practice, stages of correlation and
regression analysis are considered.
Keywords:
rural labor market, employment, forecasting, correlation and regression
analysis.
Кириш
Бозор муносабатлари шароитида аҳолининг иш билан бандлигини таъминлаш
миллий меҳнат бозоридаги ишчи кучига бўлган талаб ва таклифни мувофиқлаштириш
ҳамда ортиқча меҳнат ресурсларининг бандлигини таъминлашнинг замонавий ва
таъсирчан механизмларини ишлаб чиқишга чамбарчас боғлиқ
.
Ўзбекистон
Республикасининг Меҳнат кодекси, “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги
Қонуни, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Аҳоли бандлигини таъминлаш
борасидаги ишларни такомиллаштириш
ва самарадорлигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида” Қарори
ва бошқа меъёрий
-
ҳуқуқий ҳужжатлар республикада
меҳнат бозоридаги муносабатларни тартибга солишнинг ҳуқуқий асосини ташкил
этади
.
Ўзбекистон Республикаси
аҳолисининг қарийб ярми қишлоқ
жойларида муқим
истиқомат қилиши
баробарида туманларда бандлик даражасининг нисбатан паст
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
71
5/2020
(№
00049)
даражада сақланиб қолаётганлиги қишлоқ меҳнат бозорида ижтимоий кескинликни
кучайишига таъсир кўрсатмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти
Ш.М.Мирзиёев томонидан
республика
ҳудуларида, жумладан қишлоқ жойларида аҳоли турмуш даражасини ошириш,
камбағалликни қисқартириш, ишсизликни олдини олиш, хусусий тадбиркорлик,
касаначилик, хизмат кўрсатиш ва сервисни жадал ривожлантиришга қаратилган бир
қатор Қарор ва Фармонлар қабул қилинган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси
Президентининг
2018 йил 14 июлдаги ПҚ
-3856-
сонли “Аҳоли бандлигини таъминлаш
борасидаги ишларни такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги Қарорида қишлоқ аҳолиснинг бандлигини оширишда бир
қатор муаммолар мавжудлиги таъкидлаб ўтилган: “Ҳудудлардаги меҳнат бозорида
ҳали
-
ҳамон юқори даражада кескинлик сақланиб қолмоқда, доимий иш ўринларини
ташкил этиш, ёшлар, хотин
-
қизлар, кам таъминланган оилалар аъзолари бандлигини,
айниқса, қишлоқ жойларда таъминлаш, шунингдек, ташқи
меҳнат миграцияси
жараёнларини тартибга солиш масалалари ҳал этилмаяпти...
.
Ишлаб чиқариш
кадрлари
кўпинча
иқтисодиёт
тармоқларининг
жорий
ва
истиқболдаги
эҳтиёжларини, уларнинг имкониятлари ва ресурсларини ҳисобга олмаган ҳолда
касбга тайёрланмоқда ва қайта тайёрланмоқда. Оқибатда меҳнат бозорида айрим
мутахассисликлар бўйича малакали кадрлар тақчиллиги кузатилмоқда”.
Шу маънода, меҳнат бозорининг алоҳида сегменти ҳисобланган қишлоқ
меҳнат бозорида ишчи кучига талаб ва таклифнинг прогноз кўрсаткичларини
аниқлашда қўлланиладиган мувофиқ ва самарали усулларни назарий ва методологик
жиҳатдан тадқиқ этиш
долзарб масала бўлиб ҳисобланади. Қишлоқ меҳнат бозорини
истиқбол параметрларини аниқлашдаги маҳаллий ва хорижий олимларнинг
ёндошувларини ўрганиш, прогнозлаштиришда қўлланиладиган усулларни гуруҳлаш,
корреляцион
-
регрессион таҳлил ўтказишнинг босқичларини ишлаб чиқиш ва уларни
амалга ошириш тадқиқот вазифалари сифатида белгиланади.
Мавзуга оид адабиётларнинг танқидий таҳлили
Иқтисодиёт глобал ривожланиши шароитида қишлоқ меҳнат бозорини
истиқболлаштиришга мустақил ҳамдўстлик давлатларининг бир қатор олимларнинг
илмий ишлари бағишланган.
Данилова Н.В. қишлоқ аҳолиси бандлигининг прогноз кўрсаткичларини
аниқлашда бир қатор усуллардан фойдаланиш мумкинлигини келтириб ўтади:
норматив, эксперт баҳолаш, ҳисоб
-
китоб, дастурий, халқаро аналог ва экстраполяция
усули. Шу билан бирга, ўз тадқиқотларида алоҳида олинган ҳудудда қишлоқ
аҳолиснинг иш билан бандлик кўрсаткичларини экстраполяция усули ёрдамида
аниқлаш услубиётини таклиф этган
[7].
Горелова Г.В. ўз тадқиқотларида қишлоқ меҳнат бозорини математик
моделлаштириш ва прогнозлаштиришда илмий тадқиқ этишнинг бир қатор усуллари,
жумладан, статистик, эксперт баҳолаш, сабаб
-
оқибат ва когнитив таҳлил усулларини
ўзаро боғланган ҳолда қўллашни тавсия этган ҳолда мазкур бозорни муракакаб ва
кўп қиррали тизим сифатида баҳолаш ҳамда марказлашган ҳолда тартибга солиш
механизмларини тавсия этган
[6].
Туктамышева
Л.М.
томонидан
алоҳида
олинган
ҳудуд
миқёсида
макроиқтисодий тизимнинг бозор индикаторлари ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
72
5/2020
(№
00049)
меҳнат бозоридаги яқин истиқболдаги ҳолатининг регрессия тенгламасини
аниқлашда кўрсаткичларнинг даврий тебранишни ҳисобга олиш ҳамда уларга
мувофиқ бўлган бошқарув қарорларини ишлаб чиқиш таклиф этилгани ҳолда
бозорни сегментлари бўйича истиқболлаштиришга алоҳида эътибор қаратилмаган
[9].
Қишлоқ меҳнат бозорини прогнозлаштиришга бағишланган маҳаллий
олимларнинг
илмий
ишлари
таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, мазкур тадқиқотларда
ретроспектив статистик маълумотлар асосида уларнинг истиқбол параметрларини
формализация усулларига мувофиқ бўлган моделлардан фойдаланишга кўпроқ
эътибор қаратилган. Жумладан, Холмуминов Ш.Р. тадақиқотларида қишлоқ меҳнат
бозорини прогнозлаштиришнинг моделлаштириш ва экстраполяция усуллари
батафсил ўз ифодасини топган бўлиб, бунда тадқиқот объектини
иқтисодиёт тармоқ
ва соҳалари бўйича сегментлаш асосида истиқбол кўрсаткичларини аниқлаш
услубиёти таклиф этилган. Мазкур меҳнат бозори
сегментида
конъюктуранинг
ижтимоий
-
иқтисодий омиллар
таъсирида ўзгариши, ишчи кучи таклифи ва унга
бўлган талабни тартибга солишнинг мувофиқ бўлган иқтисодий
-
математик ва
имитацион моделлари ўз ифодасини топган
[10].
Юлдашев Н.Н. тадқиқотларида алоҳида олинган ҳудуд миқёсида меҳнат
ресурсларини прогнозлаштиришнинг амалий услубиёти таклиф этилган бўлиб, бунда
меҳнатга лаёқатли аҳоли сони прогнозини ҳисоблаш учун зарур бўладиган
демографик прогнознинг ёш силжитиш усули орқали келажакдаги аҳоли сонини
ҳисоблаш афзалликлари ўз аксини топган
[11].
Қишлоқ меҳнат
бозорини истиқболлаштириш йўналишидаги илмий ишларда ва
назарий қарашларда қишлоқ хўжалиги юритишнинг янги шакллари ва шароитлари,
хусусан, агрофирмалар, кластерлар
каби бизнес субъектларида бандлик
масалаларини эконометрик тадқиқ этиш, унинг иқтисодий
-
математик моделини
ишлаб чиқиш масалалари тўлиқ ва кенг ёритилмаган. Хусусан, қишлоқ жойларидаги
хўжаликларда иш ўринлари ва уларда ёлланма ходимларга бўлган талабнинг
истиқболдаги кўрсаткичларини тадқиқ этишга қаратилган илмий
-
тадқиқот ишларида
назарий муаммоларнинг ҳал этилиши ва амалий жиҳатларини комплекс
прогнозлаштириш зарурияти юзага келмоқда.
Тадқиқот методологияси
Тадқиқот жараёнида қишлоқ меҳнат бозорини тадқиқ этишнинг тадқиқот
объектини ўрганишга тизимли ёндашув, таққослаш, гуруҳлаш, корреляцион
-
регрессион таҳлил усулларидан фойдаланилди.
Қишлоқ меҳнат бозорини эконометрик тадқиқ этиш давомида етарлди ахборот
базасини шакллантириш учун статистик кузатиш ва социологик тадқиқотлар
ёрдамида тўпланган маълумотлардан фойдаланилади. Мазкур маълумотларни
таҳлил
этиш
ва
эконометрик
баҳолаш
натижасида
олинган
истиқбол
кўрсаткичларидан ҳудудларни ижтимоий
-
иқтисодий ривожлантиришнинг илмий
асосланган дастурларини ишлаб чиқиш, меҳнат бозоридаги ижтимоий муаммолар ва
зиддиятларни ҳал этиш учун зарур бўлган ва етарли даражада ишончли ахборотларни
беради.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
73
5/2020
(№
00049)
Таҳлил ва натижалар
Ижтимоий
-
иқтисодий
жараёнларни
тадқиқ
этишда
илмий
истиқболлаштиришнинг уч гуруҳини алоҳида кўрсатиб ўтиш мумкин: тараққиёт
йўналишлари ва тенденцияларини тавсифловчи истиқболлар; келажакдаги аниқ бир
вақтда содир бўлиш эҳтимоли юқори бўлган ҳодисаларни тавсифловчи истиқболлар;
келажакда кутилаётган ҳолатни тавсифловчи истиқболлар.
Қишлоқ меҳнат бозорини истиқболлаштиришда фақатгина биринчи гуруҳга
тааллуқли бўлган моделлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ
бўлиб, бунда меҳнат
бозорини прогнозлаштириш усулларини икки гуруҳга ажратиб ўрганиш мумкин
:
формализация (расмийлаштирилган) ва интуитив усуллар
[5].
Уларнинг таркибига
кирадиган тадқиқот усулларини таснифи 1
-
расмда келтирилган.
Формализацион (расмийлаштирилган
)
усуллар тадқиқот объекти тўғрисидаги
ахборотлар асосан рақамли маълумотлар берилганда қўлланилиб, омилларнинг
таъсири математик формулалар ёрдамида тадқиқ этилади.
Оммавий ҳодисалар тўғрисидаги рақамли ахборотлар етарли бўлмаганда ва
омиллар ўртасидаги боғланишларни математик ифодалаш имконияти бўлмаганда
прогнозлаштиришда интуитив усуллар қўлланилади.
Ижтимоий
-
иқтисодий жараёнларни, шу жумладан, меҳнат бозорининг ҳолати
ва динамикаси
баҳолашда қўлланиладиган прогнозлаштириш усулларини тадқиқ
этиш масалалари илмий
-
ўқув манабаларда етарли даражада ўз ифодасини топган
[5,8,10]
. Шу билан бирга,
алоҳида олинган меҳнат бозори сегменти учун
Қишлоқ меҳнат
бозори
истиқболи
Формализация
усуллари
Интуитив усуллар
Якка тартибдаги
эксперт баҳолаш
Жамоавий эксперт
баҳолаш
Экстраполяция
усуллари
Моделлаштириш
усуллари
Сирғалувчи ўртача
Математик
моделлаштириш
Экспоненциал
текислаш
Энг кичик
квадратлар
Статистик
моделлаштириш
Мантиқий
моделлаштириш
Информацион
моделлаштириш
1-
расм. Қишлоқ меҳнат бозорини прогнозлаштириш усуллари
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
74
5/2020
(№
00049)
прогнозлаштиришда
статистик моделлаштиришнинг корреляцион
-
регрессион таҳлил
усулини кенгроқ ёритиш мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблаймиз.
Қишлоқ меҳнат бозорининг истиқбол параметрларини аниқлашда натижавий
кўрсаткич билан омиллар ўртасидаги боғланишнинг шакли ва зичлигини аниқлаш
имконини берадиган статистик прогнозлаштиришнинг корреляцион
-
регрессион
таҳлилни самарали қўллаш мумкин. Мазкур таҳлилнинг асосий босқичлари
қуйидагиларни ўз ичига олади:
–
масалани қўйилиши
;
–
ахборотларни тўплаш ва уларни бирламчи қайта ишлаш
;
–
регрессия тенгламасини тузиш
;
–
омиллар ўртасидаги боғланиш зичлигини баҳолаш
ва регрессия
тенгламасини текшириш
;
–
регрессия тенгламаси ёрдамида қишлоқ меҳнат бозори
кўрсаткичларини прогнозлаштириш
.
Регрессион таҳлилда бир омилли чизиқли регрессия тенгламасининг
кўриниши қуйидагича бўлади:
y=a
0
+ a
1
x,
(1)
бунда
:
x
–
омил ўзгарувчи
y
–
натижавий ўзгарувчи
a
0
–
озод ҳад;
x
=0
бўлганда
y
озод ҳадга тенг бўлади.
a
1
–
чизиқнинг бурчак коэффициенти ёки баҳоланган чизиқ граддиенти
.
a
0
ва
a
1
баҳоланган регрессия чизиғининг коэффициентлари деб юритилади.
Тадқиқотлар давмоида бир омилли чизиқли регрессия тенгламасида
натижавий ўзгарувчи сифатида иш билан бандлик даражаси, ўзгарувчи омил
сифатида эса сифатида демосоциал манбалар, жумладан, аҳоли сони, меҳнатга
лаёқатли аҳоли сони ёки меҳнат ресурслари, ҳудуд миқёсида иқтисодий тизимга
киритилган инвестициялар ҳажми кўрсаткичларидан бир олиниши мақсадга
мувофиқлиги аниқланган.
Кўп омилли регрессия тенгламасини қуйидагича акс эттириш мумкин:
y= a
0
+a
1
x
1
+ a
2
x
2
+... a
n
x
n
+
e
(2)
бунда
:
a
0
–
озод ҳад;
n
–
омиллар сони;
a
1
, a
2
,... a
n
–
регрессия коэффициентлари, энг кичик квадратлар усули орқали
аниқланади;
x
1
,x
2
,... x
n
-
натижавий ўзгарувчига таъсир этувчи омиллар
;
e
–тасодифий миқдор
Қишлоқ меҳнат бозорининг кўп омилли регрессия
тенгламасида омил
ўзгарувчиларига қишлоқ жойларидаги
ер майдони, асосий воситаларнинг қиймати,
инвестициялар ҳажми, кредитлар ҳажми, иш ҳақи, меҳнатни техник ва энергия билан
қуролланганлик даражаси ва бошқалар киради.
Қишлоқ аҳолисини иш билан бандлигининг прогноз
моделларини ишлаб
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
75
5/2020
(№
00049)
чиқишда тадқиқот объектининг қуйидаги жиҳатлари эътиборга олинади:
1)
минтақанинг
иқтисодий
-
ҳудудий
хусусиятларини
ҳисобга
олган
макроиқтисодий модели асосида тармоқ ва соҳалар бўйича бизнес субъектлари
ривожланишиининг эконометрик моделларини тузиш. Бунда субъектларда
иш
ўринларига талаб ва ишчи кучи таклифини тартибга солувчи нарх, яъни иш ҳақи
механизмининг тўғри ва тўлиқ шаклланмаганлигини ҳисобга олиш лозим. Шу
боисдан ҳам,
ишчи кучига талаб ва таклифни нарх ёрдамида тартибга солишнинг
мувофиқ эконометрик моделларини тузиш алоҳида ёндашувни талаб қилади;
2)
алоҳида
олинган
ҳудуднинг
меҳнат
бозори
сегментларини
истиқболлаштиришда жойлардаги корхона ва хўжаликларнинг санацияланиши ёки
банкрот бўлиш эҳтимолларини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга;
3)
тузилмавий ўзгаришлар амалга оширилаётган шароитда истиқболдаги
бандлик кўрсаткичларини аниқлашда ахборот таъминотининг ишончли манбаи
ҳисобланган социологик тадқиқотларга алоҳида эътибор қаратиш лозим;
4) аҳоли бандлигини тадқиқ қилишда аҳолининг миграцияси, унинг йўналиши
,
ҳажми
ва динамикасини ҳисобга олиш лозим;
5)
сўнгги йилларда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши тармоқларида иш
жойларининг қисқариши, янги технологияларга асосланган кластерлар, хорижий
инвестиция иштирокидаги корхоналарнинг
кўпайиши таъсирида малакали кадрларга
бўлган эхтиёжнинг
борган сари ортиб бориши ҳамда олий таълимга қамров
даражасининг ортиб бориши ҳам эконометрик моделларда ўз аксини топиши лозим;
6)
меҳнат бозорини прогнозлаштиришда иқтисодиёт
ва бизнеснинг очиқлиги
ва шаффофлигини таъминлаш
ҳамда яширин иқтисодиётни легаллаштириш
ҳисобига
жойларда фуқароларнинг ўзини
-
ўзи банд қилишнинг йўналишларининг
кенгайиши
,
замонавий
Интернет
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларига
асосида
фрилансинг, аутсорсинг ва бандликнинг бошқа
шаклларини ҳисобга олиш зарур.
Хулоса
ва таклифлар
Алоҳида олинган ҳудуд миқёсидаги қишлоқ меҳнат бозори кўрсаткичларини
прогнозлаштиришнинг мувофиқ бўлган усулларини илмий тадқиқ этиш
республикада
қишлоқ аҳолисининг истиқболда иқтисодиёт тармоқ ва соҳалари кесимида бандлик
йўналишлари ва уларнинг миқдорий параметрларини ишончли ва мувофиқ
воситалар ёрдамида аниқлаш имкониятини юзага келтиради.
Қишлоқ меҳнат
бозорини истиқбол параметрларини аниқлашдаги маҳаллий ва хорижий
олимларнинг томонидан таклиф этилган усулларни қиёсий таққослаш натижасида
хулоса қилиш мумкиник, мазкур тадқиқот объекти учун формализация усулларига
мувофиқ бўлган ёндошувлардан фойдаланиш кўпроқ самара келтиради. Бунда
омиллар ўртасидаги боғланишнинг корреляцион
-
регрессион таҳлил усулларини
таклиф этилаётган босқичлар асосида ўтказилиши мақсадга мувофиқдир.
Шундай қилиб, қишлоқ жойларида ишчи кучи таклифи ва унга бўлган талаб
кўрсаткичларини истиқболлаштиришнинг самарали усулларидан фойдаланиш
бошқарув қарорлари қабул қилиш мақсадида меҳнат бозорининг ҳолати ва
динамикаси
тўғрисида
аниқ
ҳамда
ишончли
аҳборотлар
базасини
шаклланлантиришга хизмат қилади.
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil
76
5/2020
(№
00049)
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Ўзбекистон Республикасининг меҳнат Кодекси// Lex.uz
2.
Ўзбекистон Республикасининг “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”
ги Қонуни //Lex.uz
3.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2018 й. 14 июлдаги
ПҚ
-3856-
сонли
“Аҳоли бандлигини таъминлаш борасидаги ишларни такомиллаштириш ва
самарадорлигини ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги Қарори
//Lex.uz
4.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 28 октябрдаги
877-
сонли 1
-
иловаси билан тасдиқланган “Меҳнат бозорининг жорий ва
истиқболдаги эҳтиёжларини ҳисобга олиб иш ўринларини ташкил этиш ва кадрлар
тайёрлашга давлат буюртмасини шакллантириш тартиби тўғрисида Низом”
//Lex.uz
5.
Абдуллаев А.М., Гулямов С.С., Абдуллаев У.О, Ишназаров А.И. Экономико
-
математические методы и прикладные модели прогнозирования. –Т.: Ўқитувчи, 2006.
–650 с.
6.
Горелова Г.В. Моделирование рынка труда: комплексный подход //
Вестник Адыгейского государственного университета. 2012. № 3. С. 35
-41.
7.
Данилова Н.В. Методы прогнозирования занятости населения региона
.
Электрон ресурс манзили:
https://cyberleninka.ru/article/n/metody-prognozirovaniya-
8.
Колемаев В. А.Эконометрика: учебник / В.А.
Колемаев. —
М.
: ИНФРА
-
М,
2017.
—
160 с. —
(Высшее образование: Бакалавриат).
-
Режим доступа:
http://znanium.com/catalog/product/768143
9.
Туктамышева Л
.
М
.
Математические модели регионального рынка труда:
оперативный мониторинг и прогнозирование
.
Азимут научных исследований:
Экономика и управление. 2018. Т 7. №2(23).стр.335
-338.
10.
Холмўминов
Ш.Р.
Қишлоқ
меҳнат
бозорининг
шаклланиши
ва
ривожланиши ҳамда уларни моделлаштириш. Монография. –
Тошкент: “Fan va
texnolo
giya”, 2014. 232
-
бет.
11.
Юлдашев Н.Н. Меҳнат ёшидаги меҳнатга лаёқатли аҳоли сони прогнозини
ҳисоблаш методикаси. ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 7
-
сон.
54-60-
б.
