“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
1
www.iqtisodiyot.uz
Д. Рустамова.,
Б. Хуррамов, ЖИДУ
ХИТОЙ ИҚТИСОДИЁТИДА ЭРКИН ИҚТИСОДИЙ ҲУДУДЛАР
ФАОЛИЯТИ ВА УЛАРНИ ТАРТИБГА СОЛИШ
При привлечении иностранных инвестиций, создании свободных
экономических зон и обеспечении необходимых условий и льгот иностранным
инвесторам использование иностранного опыта в нашей республике играет
важную роль. В условиях модернизации развития деятельности свободных
экономических зон эмпирически опыт Китая анализирован в разрезе периодов и
разработаны рекомендации использования данного опыта Узбекистане.
The importance of study of the experience of creating privileges to national
and international investors through organizing free economic zones is increasing.
The development of the performance of free economic zones in China is empirically
analyzed and recommendations of the use of those experience in Uzbekistan are
given.
Калит сўзлар:
Хитой, эркин иқтисодий ҳудудлар, ривожланиш
тажрибаси, ҳорижий инвестициялар, имтиёзлар, иқтисодий ривожланиш.
Ҳозирги кунда иқтисодиёт соҳаларини модернизациялаш учун етарли
шарт-шароитларни яратиш замонавий тараққиётнинг муҳим шарти сифатида
хизмат қилиш баробарида, мамлакат иқтисодиётининг жадаллик билан ўсиш
суръатида муҳим ўрин эгалламоқда. Глобаллашув шароитида барқарор
иқтисодий ўсишини таъминлашда иқтисодиётнинг реал сектори кохоналарини
модернизациялаш учун инвестициялар жалб қилиш муҳим аҳамият касб этади.
Бу
борада
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И.А.Каримов
таъкидлаганларидек,
“мамлакатимизнинг
салоҳияти,
қудрати
ва
иқтисодиётимизнинг рақобатдошлигини оширишда ҳал қилувчи аҳамият
касб этадиган муҳим устувор йўналиш асосий етакчи соҳаларни
модернизация қилиш, техник ва технологик янгилаш, транспорт ва
инфратузилма коммуникацияларини ривожлантиришга қаратилган
стратегик аҳамиятга молик лойиҳаларни амалга ошириш учун фаол
инвестиция сиёсатини олиб боришдан иборат»”[1].
Демак, фаол инвестиция
сиёсатини олиб бориш мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишида
муҳим ўрин тутувчи ички ва ташқи инвестицияларни жалб қилишни
такомиллаштиришни назарда тутади. Айнан шу боисдан сўнгги йилларда
мамлакатлар томонидан эркин иқтисодий ҳудудларнинг самарали моделларини
ташкил қилиш орқали хорижий инвестицияларни кенг жалб қилиш механизми
яратилиб, иқтисодий ривожланишнинг юқори кўрсаткичларига эришишга
асосий эътибор қаратилмоқда.
Хорижий тажрибалар тадқиқоти шуни кўрсатадики, эркин иқтисодий
ҳудудларни ташкил қилишдан кўзланган мақсад, ишлаб чиқарилаётган
махсулотларни дунё стандартларига жавоб берадиган бўлишини таъкинлаш ва
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
2
www.iqtisodiyot.uz
жаҳон бозорлари талабларига мос даражага олиб чиқиш, ишлаб чиқариш
корхоналарида замонавий технологияга асосланган ишлаб чиқариш асбоб-
ускуналарини ўрнатиш, транспорт ва ижтимоий инфратузилмани
ривожлантириш, шунингдек, мамлакатда
жадал ижтимоий-иқтисодий
ривожланишни таъминлаш учун чет эл капиталини, истиқболли технология ва
бошқарув тажрибасини жалб этиш муҳим аҳамиятга эга.
Мамлакат ичидаги иқтисодий жараёнларни фаоллаштиришда ташқари
эркин иқтисодий ҳудудлар муҳим вазифани бажарадилар:
саноат экспортини рағбатлантириш ва шу орқали валюта маблағларини
жалб этиш;
бандлик даражасини ошириш;
ҳудудларни хўжалик юритишнинг янги усулларини синаш майдонига,
миллий хўжалик ривожланишининг қутбига айлантириш.
Маълумки, эркин иқтисодий ҳудудлар, ички ва ташқи иқтисодий
алоқаларнинг қайта қуриш, миллий иқтисодий механизмининг замонавий
талабларга мослаштириш ва шу орқали, ижтимоий йўналтирилган бозор
иқтисодиётининг
шаклланишини
тезлаштиради.
Эркин
иқтисодий
ҳудудларнинг ўзига хос жиҳати шундан иборатки, улар учун давлат томонидан
кўплаб имтиёзлар яратилиб, уларнинг фаолияти доимий тарзда рағбатлантириб
борилади.
Жаҳон амалиётига назар ташлайдиган бўлсак, Хитой эркин иқтисодий
ҳудудлар барпо этиш орқали ўзининг иқтисодий салоҳиятини юқори
нуқталарга кўтаришга эришган мамлакатлардан бири ҳисобланади.
Эркин иқтисодий ҳудудларнинг самарали моделлари яратилиши Хитой
иқтисодий тизимида туб ўзгаришларни юзага келтиргани ҳолда, мамлакатнинг
жаҳон иқтисодиётида етакчи ўринни эгаллашига замин яратган.
Хитойда эркин иқтисодий ҳудудлар фаолиятининг ривожланиши
бевосита мамлакатда инвестицион фаолиятни жадаллаштириш, ички бозорни
ҳимоя қилиш ва яратилаётган миллий маҳсулотнинг рақобатбардошлигини
оширишга хизмат қилмоқда. Ҳозирги кунда, Хитойда эркин иқтисодий
ҳудудларни ташкил этиш механизмида қўйидаги мақсадлар кўзда тутилади:
хорижий инвестицияларни кенг жалб қилишга имкониятлар яратиш;
хомашё импортини оширган ҳолда, экспортбоп тайёр маҳсулотлар ишлаб
чиқаришни кенгайтириш;
мамлакат ҳудудида жойлашган мавжуд эркин иқтисодий ҳудудларнинг
ўзаро алоқаларини ривожлантириш;
ривожланишнинг паст тенденцияси мавжуд бўлган иқтисодий шарт-
шароитда, юқори технологиялар асосида ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш;
эркин иқтисодий ҳудудларда, шунингдек, улардан ташқари ҳудудларда
меҳнат ресурслари бандлигини тўла таъминлаш;
маҳаллий корхоналар фаолиятига тўсқинлик қилмаган ҳолда, экспорт
қилишга қодир бўлган йирик компанияларни ўзида мужассам этган иқтисодий
ҳудудларни ташкил этиш
[2].
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
3
www.iqtisodiyot.uz
XX асрда Хитой иқтисодиёти ривожланишидаги энг муҳим
хусусиятларидан бири - турли кўринишдаги эркин иқтисодий ҳудудларнинг
барпо этилиши ҳисобланади. Чунки жаҳонда дастлаб, айнан, Хитойда эркин
иқтисодий ҳудудларни ташкил этиш орқали иқтисодиётда таркибий туб
ўзгаришлар амалга оширилди. Хитойда эркин иқтисодий ҳудудларнинг 1979-
2000 йиллар оралиғида ривожланиши саккизта босқични ўз ичига олади.
Биринчи босқичда
махсус иқтисодий ҳудудларнинг ташкил этилиши
(1979-1981 йй.), дастлабки 4 та махсус эркин иқтисодий ҳудудлар Гонгконг,
Макао ва Тайван яқинидаги географик ҳудудларни ҳисобга олган ҳолда,
Фуцзянь ва Гуандун провинцияларида ташкил этилди. Ушбу махсус эркин
иқтисодий ҳудудларда замонавий хорижий технологиялар, асбоб-ускуналар,
халқаро капитални кенг жалб қилиш ва самарали бошқарув тажрибаларини
ўзлаштириш мақсадида ҳамда иқтисодий имтиёзлар тақдим этилиши
баробарида, Хитой очиқ иқтисодий сиёсатига асос солинди.
Иккинчи босқичда
очиқ қирғоқбўйи шаҳарларининг ташкил этилиши
(1984 й.), яъни махсус эркин иқтисодий ҳудудларни ташкил этиш тажрибасига
асосланган ҳолда, саноат тармоқларини модернизациялаш ва хорижий
инвестицияларни жалб этиш мақсадида, 14 та очиқ қирғоқбўйи шаҳарлари
очилди. Тўртта махсус иқтисодий ҳудудлар ва очиқ қирғоқбўйи шаҳарлар
билан биргаликда, Хитойнинг дастлабки эркин иқтисодий ҳудудларнинг
чегаралари ташкил этилди.
Учинчи босқич
очиқ қирғоқбўйи ҳудудларини ташкил этилиши (1985-
1987 йй.) билан тавсифланади. 1985 йилда очиқ қирғоқбўйи ҳудуд Чангжин
дарёси, Зужиан дельтаси, шунингдек, Циамен, Жангжу ва Гуангжоу шаҳарлари
ўртасида очилган бўлса, 1987 йилда Лиадонг ва Шандонг ярим ороллари очиқ
иқтисодий ҳудудларга айлантирилди.
Тўртинчи босқичда
1988 йилга келиб, катта очиқ қирғоқбўйи ҳудудлари
ташкил этилган бўлиб, (1988 й.) очиқ қирғоқбўйи иқтисодий ҳудудлар
кенгайтирилиб, Хангжоу, Нангжин ва Шенгян каби провинциал шаҳарларни
ҳам ўз ичига олган, бир юз қирқта шаҳар ва қишлоқлар қирғоқбўйи ҳудудига
қўшиб юборилди. Натижада 1988 йилда ташкил этилган йирик қирғоқбўйи
иқтисодий ҳудуд 160 млн. аҳолидан иборат 9 та провинция, 288 та шаҳар ва
қишлоқларни ўз ичига олган эди.
Бешинчи босқичда
Пудун янги иқтисодий ҳудудини ташкил этилган
(1990 й.). Пудун янги иқтисодий ҳудудини ривожлантиришдан кўзланган
асосий мақсад, Шангхай ва Чангжин дарёси водийсини тез суръатларда
иқтисодий ривожланишига катта таъсир кўрсатиш эди. Ушбу босқичнинг ўзига
хос хусусиятларидан бири - эркин иқтисодий ҳудудларнинг жанубий
қирғоқбўйи ҳудудлардан шимол томонга ҳамда қирғоқбўйи ҳудудларидан ички
ҳудудларга қараб кенгайишида эди.
Олтинчи босқич
очиқ ички ва чегара ҳудудларининг ташкил этилиши
билан бошланди (1992 й.). 1992 йилдан бошлаб, эркин иқтисодий ҳудудлар
ички ва чегара ҳудудлари томон кенгайтирилди. Мамлакат ичидаги 19 та
провинциал шаҳарлар, Чангжианг дарёси бўйидаги 5 та порт шаҳри ва чегара
ҳудудларида жойлашган 13 та шаҳарни қамраб олувчи очиқ иқтисодий
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
4
www.iqtisodiyot.uz
ҳудудларда хорижий инвесторлар учун кенг имтиёзлар берилди. Очиқ ички ва
чегара ҳудудларида халқаро савдо муносабатлари жадал суръатларда ўсиши
кузатилиб, замонавий технологияларга асосланган саноат парклари барпо
этилди.
Еттинчи босқич
чегара ўсувчи учбурчаклар ва буюк очиқ ҳудудларнинг
ташкил этилиши билан тавсифланади (1993-1998 йй.). 1992 йилдан кейинги
даврда, асосан, ички ҳудудлар ва чегара ўсувчи учбурчаклар ҳисобига эркин
иқтисодий ҳудудларнинг кенгайиши кузатилди. 1992-1993 йилларда Хитой ва
қўшни мамлакатлар расман Тумен дарёси ва Лангканг Мекон дарёсининг
ўсувчи учбурчакларини тасдиқладилар.
Ва ниҳоят, саккизинчи босқичда Буюк Ғарбий ривожланиш доирасида
эркин иқтисодий ҳудудлар ташкил этилиши (2000 й.), Хитойда ҳудудий
тенгсизликни бартараф этиш, ёқилғи ва бошқа ресурслардан самарали
фойдаланиш ҳамда барқарор иқтисодий ривожланишни сақлаб қолиш
мақсадида ғарбий эркин иқтисодий ҳудудларни ривожлантириш бошланди.
Зеро, Тибетда эркин иқтисодий-техникавий ҳудудини ривожлантириш Буюк
ғарбий
эркин
иқтисодий
ҳудудларини
ташкил
этишнинг
асосий
йўналишларидан бири ҳисобланади[3].
Бугунги кунда Хитойда 6 та эркин иқтисодий ҳудудлар фаолият олиб
бориб, улардан 4 таси мамлакатнинг Жануби-Шарқий қирғоқларида
жойлашгандир:
Шаньтоу эркин иқтисодий ҳудудида
нефть-кимё, порт инфратузилмаси,
кийим-кечак, оёқ-кийим, электроника маҳсулотлари ишлаб чиқариш соҳасида
хорижий капитал иштирокидаги 3000 дан ортиқ лойиҳалар амалга оширилади.
Иқтисодий ҳудудига жалб қилинаётган инвестицияларнинг 95 %и Гонконг,
Тайван ва Сингапурга тегишлидир.
Шеньчжень эркин иқтисодий ҳудудида
17 500 тадан ортиқ корхоналар
фаолият олиб бориб, жалб қилинаётган инвестицияларнинг 85 %дан ортиғи
Гонконг ҳиссасига тўғри келади. Хорижий инвестицияларнинг асосий қисми
атом энергетикаси, электроника, машинасозлик, молиявий сектор ва юқори
замонавий технологиялар соҳаларига кириб келмоқда.
Чжухай эркин иқтисодий ҳудудида
хорижий капитал иштирокидаги
4980 тадан ортиқ корхоналар фаолият юритмоқда. Хорижий инвестициялар
хизмат кўрсатиш, оғир саноат, электроника, порт ва йўл қурилиши соҳаларига
жалб қилиниб, уларнинг 80 %и Гонконг, Макао, Тайвань ва Сингапур ҳиссасига
тўғри келади.
Сяминь эркин иқтисодий ҳудудида
хорижий капитал иштирокидаги
4150 дан ортиқ корхоналар фаолият юритиб, жалб қилинган инвестицияларнинг
80%и Тайвань ҳиссасига тўғри келади. Электроника, текстиль, озиқ-овқат
саноати ва кимё саноати инвестициялашнинг асосий соҳалари ҳисобланади.
Хайнань эркин иқтисодий ҳудудида
7320 тадан ортиқ корхоналар
фаолият олиб бориб, ҳорижий инвестицияларнинг умумий ҳажми 22,3 млрд.
АҚШ долл.ни ташкил этади.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
5
www.iqtisodiyot.uz
Янги Пудун тумани
Шанхайнинг таркибий қисми автомобилсозлик,
электроника, телекоммуникация, энергетика соҳаларида 5400 дан ортиқ
лойиҳалар амалга оширилмоқда[4].
Хитойда хорижий инвесторлар учун имкониятлар нафақат махсус
иқтисодий ҳудудлар доирасида, балки йирик шахарларда ҳам яратилгандир.
Жумладан, 1980 йиллар ўрталарида маҳаллий қонунчиликда хорижий
инвесторларга солиқ ва бошқарув соҳасида имтиёзларни тақдим этувчи давлат
даражасидаги 54 та техник-иқтисодий ривожланиш ҳудудлари, 15 та эркин
савдо ҳудудлари ва 14 та давлат даражасидаги иқтисодий ҳамкорлик чегара
ҳудудлари ташкил этилди[5].
Натижада, 1979-2011 йилларда Хитойга жалб
қилинган
тўғридан-тўғри
хорижий
инвестициялар
ҳажми
1164,3
млрд.АҚШ.долл ни ташкил этди. Шу боисдан, 2000-2012 йилларда ялпи жалб
қилинган хорижий инвестициялар ҳажмида тўғридан-тўғри ҳорижий
инвестицияларнинг улуши 95 % га тенг бўлди. Махсус иқтисодий
ҳудудларнинг ташкил этилиши, Хитойда иқтисодий ўсишга катта туртки берди.
1978 йилда умумжаҳон товарлар экспорти ҳажмида Хитойнинг улуши
фақатгина 0,75 %ни ташкил этган бўлса, 2010 йилда 3,86 %га тенг бўлди[6].
Хитой ҳукумати махсус иқтисодий ҳудудлар фаолиятининг шарт-
шароитлари юзасидан доимий мониторинг олиб бориб, махсус иқтисодий
ҳудудларнинг ижобий томонларидан юқори даражада фойдаланиш ва салбий
таъсирини камайтиришга ҳаракат қилади.
Эркин иқтисодий ҳудудларда иқтисодий ўртача иқтисодий ўсиш
кўрсаткичлари, хусусан, Макао эркин иқтисодий ҳудудида 11,47 %, Хитойда
9,94 % ва Гонконгда 3,64 %ни ташкил қилди. Жаҳонда ривожланаётган
давлатларда ташкил этилган эркин иқтисодий ҳудудларда ўртача иқтисодий
ўсиш 5,53 % га тенг бўлиб, ушбу кўрсаткич ривожланган давлатларга нисбатан
4,59 %га юқоридир (1-жадвал). Демак, Хитой иқтисодиётининг самарадорлиги
махсус иқтисодий ҳудудларни ривожлантириш билан бевосита боғлиқ.
1-жадвал
Эркин иқтисодий ҳудудларда иқтисодий ўсишнинг қиёсий таҳлили
Минтақа 2005 2008 2009 2010 2011
Ўртача
ўсиш сурати
Рейтинг
1 Дунё
3,5
1,4
-2,3
4,0
2,7
1,83
5
2
Ривожланган
давлатлар
2,4
0,1
-4,0
2,7
1,4
0,49
6
3
Ривожланаётган
давлатлар
6,8
5,1
2,5
7,5
5,8
5,53
3
4 Хитой
11,3
9,6
9,2
10,4
9,2
9,94
2
5 Гонконг (ЭИХ)
7,1
2,3
-2,7
7,0
5,0
3,67
4
6
Макао, Хитой
(ЭИХ)
8,3
2,8
1,5
26,2
20,7
11,47
1
Манба: World investment report 2013. Towards a New Generation of Investment
Policies.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
6
www.iqtisodiyot.uz
Хитойда эркин иқтисодий ҳудудларнинг халқаро даражада фаолият
юритиши ва хорижий инвесторларни кенг жалб этиш учун яратилган
рағбатлантириш
тизими
иқтисодий
ривожланиш
жараёнларини
чуқурлаштиришда муҳим восита сифатида хизмат қилмоқда. Жумладан,
резидент саноат корхоналари имтиёзли фойда солиғи ва иқтисодий фаолиятни
амалга оширишнинг дастлабки 5 йилида қисман солиқлардан озод қилинади.
Хитой солиқ қонунчилигида эркин иқтисодий ҳудудларда фаолият юритувчи
саноат корхоналарига имтиёзлар қўйидагича тақдим этилади: икки йил
давомида фаолият юритувчи резидент корхоналар солиққа тортилмайди ва
кейинги уч йил давомида солиққа тортиш ставкасининг 50 %и қўлланилади [5].
Зеро, 2008 йилгача эркин иқтисодий ҳудудларда имтиёзли солиқ ставкаси
15 %ни ташкил этган бўлса, эркин иқтисодий ҳудудлардан ташқарида 33 %га
тенг бўлди. 2007 йил 26 декабрдаги Хитой Халқ Республикаси давлат
Кенгашининг “Корхоналар фойда солиғига нисбатан имтиёзлар тақдим
этишнинг ўтиш сиёсати тўғрисида”ги 39-сонли билдиришномага асосан, 2008
йил 1 январдан бошлаб, ЭИҲларда фаолият кўрсатувчи корхоналар учун
имтиёзли солиқ ставкаси қўйидагича белгиланди: 2008 йил 18 %, 2009 йил
20 %, 2010 йил 22 %, 2011 йил 24 %. Имтиёзли солиққа тортиш, фақатгина,
эркин иқтисодий ҳудудларда 2007 йил 15 мартгача ўз фаолиятини бошлаган
корхоналар учун тегишли ҳисобланиб, 2012 йилдан бошлаб, эркин иқтисодий
ҳудудларда фаолият юритувчи корхоналар 25 % миқдорида фойда солиғига
тортилади[7].
Хитой эркин иқтисодий ҳудудлар асосида замонавий хорижий юқори
технологиялар асосида ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш ётади. Жумладан,
Шеньчжен эркин иқтисодий ҳудудида юқори технологияли ишлаб чиқариш энг
муҳим секторлардан бири ҳисобланиб, юқори технология асосида ишлаб
чиқариш томонидан қўшилган қиймат яратилган ЯИМнинг 35 %ини ташкил
қилади[8].
Натижада, Шеньчжен эркин иқтисодий ҳудудида юқори
технологияли корхоналарнинг ялпи гуруҳи шакллантирилган бўлиб, жаҳон
иқтисодиётида катта таъсирга эга бўлиб бормоқда.
2008 йилдан 2013 йилгача Шеньчжен эркин иқтисодий ҳудудида
яратилган ЯИМ 778 млрд. 680 млн. юандан 1 трлн. 145 млрд. 530 млн. юангача
ошди. Шунингдек, аҳоли жон бошига ЯИМ 89 814 юандан 99 541 юангача
ошиб, 10,8 % ўсиш суратини ташкил қилди. Товарларнинг экспорт ва импорти
айланмаси 299 трлн. 970 млрд. юандан 513 трлн. 873 млрд. юангача ошиб,
ўсиш сурати 71,3 %ни ташкил қилди. Сўнгги йилларда Шеньчжен эркин
иқтисодий ҳудуди Хитой иқтисодий ривожланишида муҳим аҳамият касб этиб
бормоқда (2-жадвал).
Тадқиқотларга кўра,
Хитой иқтисодий ривожланишида эркин иқтисодий
ҳудудлар ўрнининг йилдан-йилга ошиб бориши қуйидагилар билан изоҳланади:
эркин иқтисодий ҳудудларда фаолият юритувчи хорижий инвесторлар
учун божхона тўловлари ва солиқлар бўйича имтиёзларнинг берилганлиги;
эркин иқтисодий ҳудудларда юқори хорижий технология асосида ишлаб
чиқаришни ташкил қилиш орқали, яратилган маҳсулотларни кенг кўламли
экспорт қилишнинг самарали механизми ташкил этилганлиги;
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
7
www.iqtisodiyot.uz
оддий ва юқори технологияли ишлаб чиқариш жараёнлари ўзаро
уйғунликда ривожланиши таъминланганлиги;
эркин иқтисодий ҳудудларда иқтисодий ривожланишга эришишда илмий-
техник жараёнлардаги моддий ресурслар истеъмолини ошириш ва
бошқарувдаги инновацияларни оширишга қаратилган ҳар томонлама мустақил
инновацияларга кенг имкониятлар берилганлиги.
2-жадвал
2008-2013 йилларда Шеньчжен эркин иқтисодий ҳудудида асосий
макроиқтисодий кўрсаткичларнинг ўсиши
Йил
ЯИМ
(млрд.
юан)
Аҳоли жон
бошига
ЯИМ (юан)
Ялпи саноат
даромади
(млрд. юан)
Ташқи савдо
ҳажми
(млрд.АҚШ.
долл.)
Бюджетга
даромад
(млрд.юан)
2008 778,68
89814
1586,011
299,970
80,036
2009 820,13
92100
1548,408
270,050
88,100
2010 951,09
91893
1821,175
346,749
110,682
2011 952,16
91651
1828,012
384,657
117,378
2012 1031,25
98712
1904,421
402,523
124,011
2013 1145,53
99541
2145,320
513,873
137,982
Манба: www.mofcom.gov.cn маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилди.
Жаҳон иқтисодиётида етакчи ўринга эга бўлган Хитойда ҳам эркин
иқтисодий ҳудудлар фаолиятида ўзига хос камчиликлар йўқ эмас. Бундай
камчиликлар таркибига эркин иқтисодий ҳудудларни ташкил этилишининг
асосий мақсади ҳисобланган, саноат ишлаб чиқариш корхоналарини
мамлакатнинг ривожланган ҳудудларидан ривожланиш даражаси паст
ҳудудларга ўтказилиши, ишчиларни иш билан таъминлаш, маҳсулот ишлаб
чиқаришда халқаро андозаларга тўла риоя этишни таъминлаш муаммолари
тўлиқлигича ҳал этилмаганлиги ҳисобланади. Шу боисдан, эркин иқтисодий
ҳудудларни ташкил этишда шошилмасдан пухта ўйланган усулларга таянган
ҳолда фаолият юритиш талаб этилади. Чунки узоқ муддатли дастурларнинг
қандай унум билан ишлашини олдиндан башорат қилиш қийин.
Умуман олганда, Хитойнинг бугунги кундаги иқтисодий ривожланишида
эркин иқтисодий ҳудудларнинг самарали фаолияти муҳим ўрин эгаллайди.
Уларга кўп миқдорда хорижий инвестициялар ва замонавий технологияларнинг
кириб келиши мамлакат иқтисодий фаровонлик даражасининг юқори ва
барқарор бўлишини таъминламоқда. Тадқиқотлар натижасида ўрганилган
тажрибалардан республикамизда эркин-иқтиодий ҳудудларни ташкил этишда
фойдаланиш, айниқса, солиқ ва божхона имтиёзларини шакллантириш ҳамда
инфратузилмани таъминлашда Хитой тажрибасидан фойдаланиш муҳим
аҳамият касб этади.
“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2014 йил
8
www.iqtisodiyot.uz
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараққиёти ва халқимиз
фаровонлигини янада юксалтиришдир. – Т.: Ўзбекистон, 2010. – б. 65.
2. Баранов
М.
Специальные
экономические
зоны
Китая//
http://www.chinalaw.ru/CCI/l023.htm
3. Оценка индийскими экономистами опыта КНР по созданию СЭЗ //БИКИ
№21, 22 февраля 2003 г.
4. Шухунь Г. Эволюция развития свободных экономических зон в Китае.
Журнал Европейской экономики. Том 11 (№2). 2013. С.201-202
5. Особые
(свободные)
экономические
зоны
в
Китае.
–
URL:
http://newinspire.ru/lektsii-pomirovoy-ekonomike/osobie-svobodnie-
ekonomicheskie-zoni-vkitae-1688.
6. World investment report 2012. Towards a New Generation of Investment Policies.
– URL: http://www.unctad-docs.org/files/UNCTAD-WIR2012-Full-en.pdf.
7. Энь Д. Сравнение китайско-вьетнамских экономических реформ/Азиаткско -
Тихоокеанская экономика. Китай. 2013.№1. С.7-9
8. Чао В. Особенности экономического роста СЭЗ Китая. Экономика и
управление. №2. 2013.С.68
