STARS International University
253
Annotatsiya:
Ushbu maqolada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning iqtisodiy rivo-
jlanishdagi ahamiyati, aholining ish bilan bandligi va ishsizlikni kamaytirishda mehnat bo-
zorining roli, raqobatli bozor sharoitida hududlarda aholi ish bilan bandligini oshirishda
tadbirkorlikni rivojlantirish yo‘llari, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlant-
irish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini shakillantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida ma’lumot keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, bozor, musobaqa, rentabellik, tadbir-
korlik.
Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotining asosi bo‘lgan xususiy
mulk ustuvorligini mustahkamlaydigan barqaror qonunchilik bazasi yaratilganini
qayd etish zarur. O‘rta mulkdorlar sinfini shakllantirish, mamlakat iqtisodiyotini
barqaror yuksaltirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va aholi daromadini oshirishning
muhim omili bo‘lgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish
bo‘yicha qulay ishbilarmonlik muhiti hamda ishonchli huquqiy kafolatlar yaratildi.
Iqtisodiyotdagi tarkibiy islohatlar natijasid tadbirkorlik mehnat unumdorligining
o‘sishi, mehnat mazmunidagi chuqur o‘zgarishlar, qo‘l mehnati tarqalgan
sohalarning sezilarli kamayishi va inson omiliga yangicha yondashuv masalalari
bilan bog‘liq bo‘lgan mehnatga haq to‘lash tizimini tadqiq etish, ayniqsa muhumdir.
Modernizasiyalashtirish jarayonida ishlab chiqarishga joriy qilish natijasida
ishchi xodimlarning ilmiy va kasbiy tayyorgarligi, ularning mehnat va ijtimoiy
faolligiga bo‘lgan talablar kesgin ortdi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida turli ukladligi
korxonalarning raqobatga dosh berishi, korxonalarda personal mehnatni tashkil
etish va haq to‘lash tizimini takomillashtirish, mehnat ilmiy asosida tashkil etishning
muhum yo‘nalishi sifatida mehnat unumdorligi va samaradorligini oshirishning
asosiy omillaridan biri hisoblanadi.
Ushbu maqsadlarni kichik va xususiy korxonalar personallar mehnatini tashkil
etish, uning samaradorligini oshirish komleks tadqiq qilishning alohida dolzarbligini
ifodalaydi.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorliknining iqtisodiy rivojlantirishdagi ahamyati
bu kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faolyatini rivojlantirish – mamlakatimizda
iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, yangi ish o‘rinlarini tashkil qilish, bandlik muammosini
G‘AYBULLAYEV SARVAR O‘KTAM O‘G‘LI,
O‘zMUJF, o‘qituvchi
DAVLATBOYEVA SOJIDA OYBEK QIZI,
O‘zMUJF, talaba
E-mail: dilshodbekshodlikov@gmail.com
KICHIK BIZNES VA
XUSUSIY TADBIRKORLIKNI
BANDLIKNI
TA’MINLASHDAGI O‘RNI
https://doi.org/10.47689/STARS.univer-
s i t y - 5 - p p 2 5 1 - 2 5 4
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
254
hal etish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishda muhum omil sifatida
qaraladi. Shundan kelib chiqib, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish
respublikamizda keng ko‘lamli islohatlar va moderinzatsiya yo‘lini izchil davom
ettirishda asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘lmoqda.
Tadbirkorlik faolyatinining turli shakillari xilma-xil bo‘lib, ular orasida o‘zining
xo‘jalik yuritish ko‘lamini cheklanga bilan ajratib turuvchi kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik muhum o‘rin tutadi.
Tadbirkorlik sub’yektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va ularni muhandislik-
kommunikatsiya tarmoqlariga ulash tartibi sezilarli darajada soddalashtirildi
hamda bu jarayon yanada ochiqlik kasb etdi. Ro‘yxatga olish uchun davlat boji
stavkasi ikki barobarga qisqartirildi. Ishchilarning yillik o‘rtacha soni 100 kishigacha
ko‘paytirilgan kichik korxonalar shug‘ullanishi mumkin bo‘lgan faoliyat turlari
ro‘yxati sezilarli darajada kengaytirildi. Kichik biznes sub’yektlarini davlat xaridlari
jarayoniga keng miqyosda jalb qilish mexanizmi ishlab chiqildi va joriy etildi.
Davlat va nazorat idoralarining korxonalar moliyaviy-xo‘jalik faoliyatiga
aralashuvini keskin kamaytirish hamda tadbirkorlik sub’yektlarining iqtisodiy erkinligi
va huquqlarini sezilarli ravishda kengaytirish bo‘yicha choralar qabul qilindi. Yangi
tashkil qilingan kichik korxonalar va mikrofirmalarni rejali soliq tekshiruvlaridan
ozod etish muddati ikki yildan uch yilga uzaytirildi. Soliq va boshqa majburiy
to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘layotgan, shuningdek, ishlab chiqarishning barqaror o‘sish
sur’atlari va rentabelligini ta’minlayotgan kichik tadbirkorlik sub’yektlarida uch yil
davomida soliq tekshiruvlarini o‘tkazish taqiqlandi
Shu bilan birga, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning jadal rivojlanishiga
to‘sqinlik qilayotgan, tadbirkorlik faoliyati erkinligini cheklayotgan bir qator
muammolar hal etilmay qolmoqda.
Tadbirkorlik sub’yektlarining davlat, soliq va nazorat idoralari, tijorat banklari
bilan o‘zaro munosabatlarini aniq belgilab beradigan ma’muriy reglament to‘liq
ishlab chiqilmagan. Ochiqligi ta’minlanmagan ko‘plab ruxsat berish tartiblari hamon
saqlanib qolmoqda. Nazorat idoralarining tadbirkorlik sub’yektlari faoliyatiga
noqonuniy aralashish holatlari uchramoqda. Kichik biznes mahsulotlarini hududiy
va jahon bozorlariga olib chiqish bo‘yicha amaliy mexanizm yaratilmagan.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlariga soliq, bojxona hamda boshqa
to‘lovlar bo‘yicha tadbirkorlik faoliyatini jadal rivojlantirish va uning samaradorligini
oshirishga ko‘maklashadigan qo‘shimcha imtiyoz hamda preferensiyalar berish;
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlarining tijorat banklari bilan o‘zaro
hamkorlik mexanizmini yanada takomillashtirish va soddalashtirish, tadbirkorlik
sub’yektlariga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish, ularga ajratilayotgan kreditlar,
birinchi navbatda, yangi ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etishga, mavjud
ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilishga va texnologik yangilashga
yo‘naltiriladigan uzoq muddatli kreditlar hajmini ko‘paytirishdir.
Mehnat bozoridagi faol dasturlar iqtisodiy islohatlarni amalga oshirayotgan
zamonaviy iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarini modernizatsiya hamda ishchi
kuchining yuksak kasbiy tarmoq va mintaqaviy harakatchanligi zarur bo‘lgan inson
kapitali rivojlanayotgan sharoitlarda ish bilan bandlik siyosatinig eng muqobil
turlaridan biri hisoblanadi.
Mamlakatimizda kichik biznesning rivojlanishida qurilish va pardozlash
materiallari, asbob - uskunalar, mashinasozlik ehtiyot qismlari va uskunalari,
STARS International University
255
elektrotexnika, kimyo, farmatsevtika mahsulotlari, iste’mol tovarlarining ko‘plab
turlarini ishlab chiqarish va boshqalar yuqori potensial ega sohalar hisoblanadi.
Kichik biznesning mamlakat iqtisodiyotiga qo‘shadigan hissasini oshirilishini,
kichik sanoat zonalarining yaratilishi, investitsion muhit va raqobat muhitini
yaxshilanishi, kichik biznes bilan davlat-xususiy sherikchiligi doirasida davlat
xaridlari hajmini kengaytirilishi, yirik va kichik korxonalar o‘rtasida o‘zaro manfaatli
hamkorlikni mustahkamlanishi, innovatsiya jarayonlariga tadbirkorlik sub’yektlarini
jalb qilish orqali ko‘rishimiz mumkin.
Shuni ham ta’kidlash joizki, yetarli eksport salohiyatiga ega bo‘lgan, biroq
ayni paytda yanada rivojlanish uchun yetarli darajada kapitalga ega bo‘lmagan
muvaffaqiyatli va istiqbolli kichik korxonalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash katta
ahamiyatga ega.
Ushbu chora-tadbirlarlarni samarali kichik biznes sohasida ko‘proq ish o‘rnini
yaratishga, jahon bozoriga kirish imkoniyatlarini oshirishga yordam berib,
mamkalatni eksport salohiyatini oshirishga va aholi daromadlari oshishiga imkon
yaratadi.
Xulosa: Faqat katta korxonalar qurib, aholi bandligini va daromadini oshirish,
budjet tushumlarini ko
‘
paytirish masalalarini to
‘
liq hal eta olmaymiz. Turmush
darajasini oshirishning eng muhim yo
‘
li tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirishdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Akramovich N. A. THE PRIORITY OF USING INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN
THE AGRICULTURAL EDUCATION SYSTEM //Journal of Academic Research and
Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 185-191.
2.Хакимов О. М., Курбанов З. Х., Мухаммедов Ф. Реализация возможностей
получения легких наполнителей на основе меньше пластиковых почв в на-
шей республике //Science and Education. – 2021. – Т. 2. – №. 5. – С. 176-181.
3.Мухтаров Б. А., Ортиков Ё. Ю. Культурное и экономическое развитие ту-
ризма в Узбекистане //Молодой ученый. – 2016. – №. 14. – С. 375-378.
4.Rashidov U., Rashidov A. Assessment of Costs For the Quality of Logistics
Activities //INTERNATIONAL JOURNAL OF BUSINESS DIPLOMACY AND
ECONOMY. – 2022. – Т. 1. – №. 3. – С. 39-43.
5.Ҳосилмуродов И., Султоналиева Г. Тафаккур услубининг фалсафий-мето-
дологик таҳлили //Zamonaviy innovatsion tadqiqotlarning dolzarb muammolari
va rivojlanish tendensiyalari: yechimlar va istiqbollar. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 549-
551.
6.Nodira T. INNOVATIVE MANAGEMENT IN THE DEVELOPMENT OF THE
HIGHER EDUCATION SYSTEM //Journal of Academic Research and Trends in
Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 10. – С. 346-351.
7.Ali o‘g‘li A. O. STATISTICAL STUDY OF DIRECT MAINTENANCE OF SMALL
BUSINESS ACTIVITIES IN THE REGIONS //EPRA International Journal of Economic
and Business Review (JEBR). – 2022. – Т. 10. – №. 6. – С. 30-33.
8.Норбеков, Х., & Туйчиева, Н. (2022). Формирование конкурентных преиму-
ществ компании . Zamonaviy Innovatsion Tadqiqotlarning Dolzarb Muammolari
Va Rivojlanish Tendensiyalari: Yechimlar Va Istiqbollar, 1(1), 589–592. Retrieved
from https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5351
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
256
9.Nasirov B. U., Boltaeva M. J. Genesis And Transformation Of The Public
Catering System In Uzbekistan During The Soviet Period //Turkish Online Journal
of Qualitative Inquiry (TOJQI) Volume. – Т. 12. – С. 5834-5841.
10.Uchkun S., Dilshod N. PROCESS OF IDENTIFYING THE SIGNIFICANT
ACCOUNTS IN THE REVENUE CYCLE //Journal of marketing, business and
management. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 32-36.
11.Nodira T., Rashid X. PROBLEMS OF INNOVATION MANAGEMENT IN THE
HIGHER EDUCATION SYSTEM //Web of Scientist: International Scientific Research
Journal. – 2022. – Т. 3. – №. 11. – С. 155-164.
12.Abdusattarovich M. B. CALCULATING ECONOMIC EFFICIENCY IN THE
DIGITAL ECONOMY IN UZBEKISTAN //Web of Scientist: International Scientific
Research Journal. – 2022. – Т. 3. – №. 10. – С. 1189-1194.
13.Khakimov O. SOCIAL GOALS OF STUDENTS IN HIGHER EDUCATION //
International Bulletin of Applied Science and Technology. – 2022. – Т. 2. – №. 11. –
С. 55-59.
14.Nosirovich A. N. The Methodology of Preparation of Students of Vocational
Schools and Colleges for Technical Creative Activity //PSYCHOLOGY AND
EDUCATION. – 2021. – Т. 58. – №. 2. – С. 1470-1485.
15.Alimov N., Gulrukh F. Dependence of psychological maturity on the strength
of family relationships //Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences. –
2022. – Т. 6. – С. 38-41.
16.Nosirovich A. N. The Methodology of Preparation of Students of Vocational
Schools and Colleges for Technical Creative Activity //PSYCHOLOGY AND
EDUCATION. – 2021. – Т. 58. – №. 2. – С. 1470-1485.
