193
aniqlandi.
Respublika turli hududlarda yetishtiriladigan kashtan mevasi qo’shimch komponenti sifatida
oziq-ovqat sanoatida qoʼllaniladigan biofaol birikmalarni ajratib olish, uni amaliyotga tadbiq
etishdan iborat bo’lib, uning ekstrakti tarkibida koʼpgina oʼrnini almashtirib boʼlmaydigan biologik
faol moddalardan (saponinlar, flavonoidlar, karotinoidlar, taninlar va polisaxaridlar) iboratdir.
Kashtan daraxtining mevasi oziq-ovqatga qushilsdigan biologik faol qo’shimchalar olishning tabiiy
manbasi hisoblanadi.
Kashtanining gullari va barglarida flavonoid moddalar, kvercetin va kaempferol hosilalariga
boy manba hisoblanadi. Kashtan gullarida flavonoidlardan tashqari polisaxaridlar va taninlar,
barglarida esa polisaxaridlar (pektinlar) va karotenoidlarga boy bo’ladi.
Kashtan mevasi tarkibidagi flavonoidlarni o'rganish maqsadida, Toshkent viloyati, Toshkent
tumanidan 2021-yil sentyabr oyida kashtan daraxti mevalari yig’ib olinda. Po’stidan ajratilgan
kashtan mevasi 3 mm o’lchamda maydalanib, 1:5 nisbatda 70% etil spirtida xona haroratda 12 soat
davomida 3 marta ekstraktsiya qilindi, olingan ekstraktlar yig’ib fil’trlab rotorli qurutgichda
qurutildi. Olingan ekstrakt massasi quruq xomashyoga nisbatan biologik faol birikma – flavonoidlar
ulushi 1,58 % tashkil qilgan.
Adabiyotlar
1. Жарова О.Г. Стандартизация конского каштана обыкновенного (
Aesculus
hippocastanum
L.) семян и экстракта сухого на их основе: автореф. дис. канд. наук. М., 2009.
2. Isroilova D.I., Bobaev I.D., Mardonov I.H., Elova N.A., Nurmuxamedova V.Z. Kashtan
mevasi ekstratining mikroblarga qarshi faolligi. Журн. Инфекция, иммунитет и фармакология. –
Ташкент. – 2020. № 4. – С. 61-65.
BIOTEXNOLOGIK MODIFIKATSIYALASH BILAN STEVOL GLIKOZIDLARNI
SHIRINLIK TA’MINI YAXSHILASH
tayanch dok.
1
Karimova N.B., prof.
1
Bobayev
I.D.,
dots.
1
Normatov A.M.,
dots.
2
Usmonov Z.U.
1
Toshkent kimyo-texnologiya instituti, Biotexnologiya kafedrasi, +998 93 504 29 24
2
Toshkent farmatsevtika instituti, Biotexnologiya kafedrasi
Stevia rebaudiana
o‘simlik bargidan ajratib olinadigan steviol glikozidlarni asosiy qismini
steviozid 6-10% dan iborat bo‘lib, uning ta’midagi taxirligi inson iste’moli uchun noqulayliklarga
keltirib chiqarib, foydalanish imkoniyatlarini cheklaydi. Ushbu muammoni yechish uchun
fermentativ modifikatsiyalash reaksiyalari yordamida taxir ta’mini yo‘qotishga e’tibor qaratildi.
S. rebudiana
barglarida asosiy komponentlar - steviozid, rebaudiozid A quruq massaga
nisbatan 5-15 % ni tashkil etib, ularning shirinlik darajasi saxarozaga nisbatan 250-300 baravar
shirin va kaloriyasi past bo‘lganligi uchun tijorat ahamiyatiga ega. Biroq, uning ta’midagi taxirligi
inson iste’moli uchun foydalanishni cheklaydi, oziq-ovqat va farmatsevtika mahsulotlarida
foydalanishni ham chegaralaydi. Ushbu muammoni yechish uchun ilgari fermentativ
transglikozillanish reaksiyalari yordamida taxirligini yo‘qatishga e’tibor qaratildi. Steviozid
molekulasida mono-, di-, tri- va poliglikozillangan mahsulotlarning murakkab aralashmasini olish
uchun β-CGTase fermenti ishtirokida transglikozillanishi va turli mikroorganizmlar (
B. macerans, B.
stearothermophilus, B. circulans, B. halophilus va B. alcalophilus
) yordamida qand-guruhini
ko‘paytirish usullari ishlab chiqarilgan. Ayni paytda kafedra ilmiy yo’nalishida shu mua’moga
e’tibor qaratib, steviozid molekulasida mono-, di-, tri- va poliaminlangan mahsulotlarning
murakkab aralashmasini olish bo’yich ilmiy tadqiqot ishlarni amalga oshirmoqda.
194
HO
O
HOH
2
C
HO
HO
O
HOH
2
C
HO
OH
HO
O
CH
2
H
H
C
H
3
C
H
3
C
O
O
O
O
HOH
2
C
HO
HO
1'
2'
3'
4'
5'
6'
1''
2''
3''
4''
5''
6''
1'''
2'''
3'''
4'''
5'''
6'''
Kraxmal,
-CGtase
HO
O
HOH
2
C
R
1
O
HO
O
HOH
2
C
HO
OH
R
2
O
O
CH
2
H
H
C
H
3
C
H
3
C
O
O
O
O
HOH
2
C
HO
HO
24-soat
β-CGTase - β-cyclodextringlucanotransferase, I. R
1
=H, R
2
= -4α-G’’-4α-G’’’; II. R
1
=H, R
2
=-
4α-G’’; III. R
1
=-4α-G’’’-α-G’’’’, R
2
= H; IV -4α-G’’’-4α-G’’’’, R
2
=-4α-G’’-4α-G’’’.
Yuqorida amalga oshirilgan reaksiya hosil bo’lgan uchta mahsulot, ya'ni 13-O-[β-
maltotriosyl (1→2)-β-Dglucosyl]-19-O- β-D-glucosyl steviol, 13-O-[β-maltosyl (1→2)- β-D-
glucosyl]-19-O-β-D-glucosyl steviol and 13-O-β-sophorosyl-19-O-β-D-glucosyl kam unumda
bo’lib, taxir ta’mi yuqolgan.
Adabiyotlar
1. Abelyan V.A., Balayan A.M., Kochikyan V.T., Markosyan A.A. Trans glycosylation of stevioside
by cyclodextrin glucanotransferases of various groups of microorganisms.
Applied Biochemistry
Microbiology
. - 2004. – Vol. 40
(2). – P. 129-134.
2. Kochikyan V.T., Markosyan A.A., Abelyan L.A., Balayan A.M., Abelyan V.A. Combined
enzymatic modification of stevioside and rebaudioside-A.
Applied Biochemistry Microbiology
. 2006. - Vol.
42 (1). –P. 31-37.
3. Kinghorn A.D., Wu C.D, Soejarto D.D. Stevioside.
In alternative Sweetener
(3rd edn. Revised and
Expanded) // Marcel Dekker, Inc., New York. - 2001. pp 167-182.
MAHALLIY UNLARGA NOANANAVIY BOYITUVCHILARNI QO’LLASH TA'SIRIDA
UNNING BIOLOGIK QIYMATIGA TA’SIRI
dotsent. Normatov A.M. , magistrlar. Eshquvvatov M.B, kat.o’q. Abdullayeva F.B
Toshkent kimyo-texnologiya instituti, Biotexnologiya kafedrasi, +998 97 113 19 93
Oziq-ovqat sanoatining un tegirmoni uchun asosiy vazifalardan biri yuqori biologik
ahamiyatga ega bo'lgan barqaror sifatli mahsulotlarni, xususan, oqsilni ishlab chiqarishdir. Kerakli
sifatli unni olishda noananaviy xomashyolarni qo’llab un sifatini yaxshilash bugungu kunda asosiy
dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Unni zarracha kattaligi bo'yicha pnevmosortsiyalash va olingan fraktsiyalarni qiyosiy
o'rganish Nagem tegirmon zavodida (Germaniya) 70% laboratoriya boyitish yo’li bilan olingan
unning prototiplari nazorat variantiga nisbatan kichikroq va bir hil zarracha hajmiga ega ekanligini
va shuning uchun oqsil miqdori oshganligini aniqlashga imkon berdi (1-jadval).).
1- jadval
Turli o'lchamdagi fraktsiyalar bo'yicha i navli bug'doy unidagi oqsil miqdori
Hajmi bo'yicha un
fraktsiyalari
Fraktsiyaning
chiqishi, unning asl
massasining %
Protein tarkibi, quruq
moddalar
massasining %
Protein tarkibidagi
o'zgarish, uning asl
undagi ulushining %
nazorat
tajriba
nazorat
tajriba
nazorat
tajriba
