194
HO
O
HOH
2
C
HO
HO
O
HOH
2
C
HO
OH
HO
O
CH
2
H
H
C
H
3
C
H
3
C
O
O
O
O
HOH
2
C
HO
HO
1'
2'
3'
4'
5'
6'
1''
2''
3''
4''
5''
6''
1'''
2'''
3'''
4'''
5'''
6'''
Kraxmal,
-CGtase
HO
O
HOH
2
C
R
1
O
HO
O
HOH
2
C
HO
OH
R
2
O
O
CH
2
H
H
C
H
3
C
H
3
C
O
O
O
O
HOH
2
C
HO
HO
24-soat
β-CGTase - β-cyclodextringlucanotransferase, I. R
1
=H, R
2
= -4α-G’’-4α-G’’’; II. R
1
=H, R
2
=-
4α-G’’; III. R
1
=-4α-G’’’-α-G’’’’, R
2
= H; IV -4α-G’’’-4α-G’’’’, R
2
=-4α-G’’-4α-G’’’.
Yuqorida amalga oshirilgan reaksiya hosil bo’lgan uchta mahsulot, ya'ni 13-O-[β-
maltotriosyl (1→2)-β-Dglucosyl]-19-O- β-D-glucosyl steviol, 13-O-[β-maltosyl (1→2)- β-D-
glucosyl]-19-O-β-D-glucosyl steviol and 13-O-β-sophorosyl-19-O-β-D-glucosyl kam unumda
bo’lib, taxir ta’mi yuqolgan.
Adabiyotlar
1. Abelyan V.A., Balayan A.M., Kochikyan V.T., Markosyan A.A. Trans glycosylation of stevioside
by cyclodextrin glucanotransferases of various groups of microorganisms.
Applied Biochemistry
Microbiology
. - 2004. – Vol. 40
(2). – P. 129-134.
2. Kochikyan V.T., Markosyan A.A., Abelyan L.A., Balayan A.M., Abelyan V.A. Combined
enzymatic modification of stevioside and rebaudioside-A.
Applied Biochemistry Microbiology
. 2006. - Vol.
42 (1). –P. 31-37.
3. Kinghorn A.D., Wu C.D, Soejarto D.D. Stevioside.
In alternative Sweetener
(3rd edn. Revised and
Expanded) // Marcel Dekker, Inc., New York. - 2001. pp 167-182.
MAHALLIY UNLARGA NOANANAVIY BOYITUVCHILARNI QO’LLASH TA'SIRIDA
UNNING BIOLOGIK QIYMATIGA TA’SIRI
dotsent. Normatov A.M. , magistrlar. Eshquvvatov M.B, kat.o’q. Abdullayeva F.B
Toshkent kimyo-texnologiya instituti, Biotexnologiya kafedrasi, +998 97 113 19 93
Oziq-ovqat sanoatining un tegirmoni uchun asosiy vazifalardan biri yuqori biologik
ahamiyatga ega bo'lgan barqaror sifatli mahsulotlarni, xususan, oqsilni ishlab chiqarishdir. Kerakli
sifatli unni olishda noananaviy xomashyolarni qo’llab un sifatini yaxshilash bugungu kunda asosiy
dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Unni zarracha kattaligi bo'yicha pnevmosortsiyalash va olingan fraktsiyalarni qiyosiy
o'rganish Nagem tegirmon zavodida (Germaniya) 70% laboratoriya boyitish yo’li bilan olingan
unning prototiplari nazorat variantiga nisbatan kichikroq va bir hil zarracha hajmiga ega ekanligini
va shuning uchun oqsil miqdori oshganligini aniqlashga imkon berdi (1-jadval).).
1- jadval
Turli o'lchamdagi fraktsiyalar bo'yicha i navli bug'doy unidagi oqsil miqdori
Hajmi bo'yicha un
fraktsiyalari
Fraktsiyaning
chiqishi, unning asl
massasining %
Protein tarkibi, quruq
moddalar
massasining %
Protein tarkibidagi
o'zgarish, uning asl
undagi ulushining %
nazorat
tajriba
nazorat
tajriba
nazorat
tajriba
195
Asl un (70%
maydalash)
100
100
12,11
12,29
-
-
Elakdan tushish:
27К
1,6
1,3
9,75
10,0
-2,36
-2,29
38К
3,1
2,6
10,10
10,15
-2,01
-2,14
43К
2,3
1,7
11,21
11,35
-0,9
-0,94
Elakdan o'tish 43К
93,0
94,4
12,25
12,40
+0,14
+0,11
Jadvaldagi ma'lumotlardan. 1-jadvaldan ko'rinib turibdiki, prototiplar unida nazoratga
qaraganda 1,49% ko'proq protein mavjud. Protein moddalari, ularning miqdori va tarkibi un
mahsulotlarining oqsil qiymatini ko'p jihatdan aniqlaydi. Oqsillarning biologik qiymati muhim
aminokislotalarning muvozanatli tarkibi bilan tavsiflanadi.
а)
b)
1-rasm. Nazorat (a) va tajriba (b) variantlarida un oqsillarining aminokislota tarkibining
xromatogrammasi
Tadqiqot natijalarining eksperimental ma'lumotlari 1-rasmda ko'rsatilgan va 2-jadvalda
keltirilgan.
Unning nazorat va tajriba namunalari oqsilining aminokislotalar tarkibi bo'yicha biologik
qiymati aminokislotalar tarkibi bilan taqqoslash yo'li bilan baholandi. FAO/VOZ qo'mitasi
shkalasiga ko'ra "ideal" protein.
Turli xil tozalash usullariga duchor bo'lgan don unining sinov namunalarining aminokislota
tarkibini "ideal" oqsil bilan taqqoslash tahlili shuni ko'rsatdiki, unning prototiplari, nozikroq
tarqalgani kabi, taqqoslash namunalariga qaraganda yuqori biologik qiymatga ega.
2-Jadval
O'rganilgan un namunalarida muhim aminokislotalarning tarkibi
Aminokislotalar
Aminokislotalar tarkibi
"ideal" oqsilda, 1 g
nazorat unida
tajribali un bilan
196
protein uchun mg
1 g protein
uchun mg
АК*
1 g protein
uchun mg
АK
Izoleysin
40
7,0
17,5
7,5
18,7
Leytsin
70
31,7
45,3
32,4
46,3
Lizin
55
18,5
33,6
14,6
26,5
Metionin+sistin
35
29,0
82,9
33,7
96,3
Fenilalanin+tirozin
60
20,7
34,5
19,4
32,3
Treonin
40
20,1
50,3
21,6
54,0
Triptofan
10
-
-
-
-
Valin
50
17,7
35,4
22,3
44,6
Jami:
360
144,7
40,2
151,5
42,1
* AK-aminokislota tezligi ("ideal" oqsil tarkibidagi%).
Tajribali versiyada unning aminokislota tezligi nazorat qiymatidan 1,9% ga oshdi. Bundan
tashqari, tajribali va nazorat unidagi barcha muhim aminokislotalar cheklangan.
Shunday qilib, unni maydalashning katta miqdori va natijada uning biologik, bu holda oqsil
qiymati donni maydalashga tayyorlash usuliga, xususan, uni oldindan oqlashga bog'liq ekanligi
aniqlandi. Tadqiqot natijalari OZ-I qurilmasi yordamida donni oqlashning uch bosqichli usulini
qo'llash uchun asosdir.
Foydalanilgan adabiyot.
1.
Normatov A., Investigation of the preparation medhod of grain for milling in the for
mation of baking properties of flour // The Austrian Journal of Technical and Natural Sciences
. Vienn Prague.-2017. -№9-10 -s. 45-49
BALIQ UCHUN LICHINKALARDAN TAYYORLANGAN YANGI TARKIBLI
OZUQA MUHITI
dotsent. Normatov A.M. , magistrlar. Abduxaliqov Sh.A., Azamatov U.Sh.
Toshkent kimyo-texnologiya instituti, Biotexnologiya kafedrasi, +998 94 162 29 59
Ma’lumotlarga ko‘ra, 2050 yilga borib, insonlar soni 9.1 mlrd. ga etib, ularni oziq-ovqat
mahsulotlari bilan ta’minlashda katta muammolar paydo bo‘ladi. Hayvon oqsiliga bo‘lgan talab
keskin oshib ketishi natijasida, keyingi 35 yil davomida go‘sht mahsulotlarini ishlab chiqarishni
72% ga oshirish talab etiladi. Bu esa foydalanilayotgan qishloq xo‘jalik er maydonlarining 3/2
qismida chorva mollarini etishtirish taqazo etadi. Bu esa o‘z navbatida er maydonlaridan, suv
zahiralaridan samarali foydalanish, atrof muhitga ajraladigan is gazining keskin ko‘payishiga sabab
bo‘lishi bilan bir qatorda, juda katta miqdorda ozuqa mahsulotlari etishtirish muammosini ham
keltirib chiqaradi. Mazkur muammolarni hal etish uchun muqobil manba sifatida ozuqabop
hasharotlardan foydalanish zaruriyati paydo bo‘lmoqda.
Ozuqabop hasharotlar orasida birinchi navbatda sariq un qo‘ng‘izi lichinkalariga muqobil
oqsil manbai sifatida qaraladi. Uning ko‘plab turlari juda sifatli oqsil saqlashi bilan xarakterlanib,
tarkibidagi almashinmaydigan aminokislotalardan lizin, metionin va leysinning miqdori o‘simlik
manbalariga nisbatan yuqori darajada bo‘lishi bilan izohlanadi.
Mazkur almashinmaydigan aminokislotalar o‘simliklar manbalarida juda kam miqdorda
uchrasa, hayvonlar oqsilida uchramasligi bilan ahamiyatlidir.
Tenebrio molitor
lichinkalari izoleysin,
leysin va lizinga juda boy muqobil manba ekanligi ko‘plab ilmiy manbalarda qayd etilgan.
Jumladan, mazkur lichinkalar izoleysin, leysin, valin, tirozin va alanin saqlashi bo‘yicha qoramol
go‘shtidan ustun turadi. Ayniqsa go‘shtga bo‘lgan talabning oshib borishi natijasida mazkur
lichinkalarning potensial oqsil manbai sifatida qaralishiga sabab bo‘lmoqda.
Ilmiy manbalarda
Tenebrio molitor
lichinkalarining oqsil saqlashi, ozuqa mahsuloti
tarkibidagidan bir necha barovar farq qilsa ham o‘z turg‘unligini saqlab turishi bilan muhim
ahamiyatga ega ekanligi qayd etilmoqda. Mazkur lichinkalarning oqsil saqlashidan keyingi o‘rinda
