«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
34
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI MARKAZI HODIMLARI UCHUN
SERVIS XIZMATLARI BUYURTMALARI QAYD ETIB
BORISHNING MA
’LUMOTLAR BAZASINI ISHLAB CHIQISH
Rasulmuxamedov M.M.,
f.-m.f.n., dotsent, Toshkent Davlat transport universiteti Transportda axborot
tizimlari va texnologiyalari kafedra mkdiri;
mrasulmuxamedov@list.ru
Azimov A.A.,
Toshkent Davlat transport universiteti Transportda axborot tizimlari
va texnologiyalari kafedra assistenti;
azimovabdulhay1915@gmail.com
G‘affarov N.Y.,
Toshkent Davlat transport universiteti Transportda axborot tizimlari
va texnologiyalari kafedra assistenti;
mrgaffarov28@gmail.com
https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-v2-pp34-37
Annotation: This article presents the database, their management systems,
and the processes of database formation, which are important for recording the
work process of the information technology center operating system. The
phpMyadmin platform and MySQL language were used to create the provided
database.
Keywords: information technology center, ATM staff, distance education,
client and server, database.
Annotatsiya: Ushbu maqolada axborot texnalogiyalari markazi ishlash
tizimining ish jarayonini qayd etib borish uchun muhim b
o‘lgan ma’lumotlar bazasi,
ularni boshqarish tizimlari hamda ma
’lumotlar bazasini shakllantirish jarayonlari
keltirilgan. K
o‘zda tutilgan ma’lumotlar bazasini yaratishda phpMyadmin platformasi
va MySQL tilidan foydalanilgan.
Kalit s
o‘zlar: axborot texnologiyalari markazi, ATM xodimlari, masofaviy
ta
’lim, klient vа server, mа’lumоtlаr bаzаsi.
Toshkent davlat transport universiteti axborot texnologiyalari markazi ish
jarayonlarida amalga oshiriladigan xizmat k
o‘rsatish jarayonlari uchun qabul
qilinadigan xizmat buyurtmalarini t
o‘liq elektron ko‘rinishda qabul qilish tizimini
tashkil etish [1-5]. Ushbu tizimni tashkil etish jarayonida q
o‘yiladigan vazifalar:
– Xizmat buyurtmalarini beruvchilar tomonidan amalga oshirilgan har bir qayd
yozuvlarini doimiy r
o‘yhatga olib borish;
– Qayd etilgan yozuvlarni doimiy ravishda ma’lumotlar bazalarida saqlanishini
ta
’minlash;
– Ma’lumotlar bazalariga kirish cheklovlarini o‘rnatish;
– Foydalanuvchilar uchun qulay dasturiy ta’minot yaratish.
Yuqoridagi vazifalarni bajarilishi davomida quyidagilar qat
’iy inobatga olinishi
nazarda tutiladi [6]. Vazifa ikki bosqichda amalga oshirilishi lozim b
o‘lib birinchi
bosqichda ish jarayonlari ustida tahlillar
o‘tkazish, axborot tizimining loyihasini
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
35
ishlab chiqish, tizimning ishlash prinsplarini belgilash, ma
’lumotlar bazasini
loyihalash jarayonlari amalga oshiriladi [7]. Ikkinchi bosqichda loyiha asosida
ma
’lumotlar bazasi bilan real vaqt rejimida ma’lumotlarni almashishga asoslanga
dasturiy ta
’minot ishlab chiqish jarayoni amalga oshiriladi [8].
Avvalambor, ushbu ishlarni amalga oshirish axborot texnologiyalari markazi
ish jarayonlarini
o‘rganish, ma’lumotlar yig‘ish va ularni tahlil etish ishlari amalga
oshirish bilan boshlandi [9]. Buning natijasida ma
’lum bo‘ldiki hozirgi vaqtda ish
jarayonlari telefon q
o‘ng‘iroqlari yoki ATM xodimlari va buyurtmachilar o‘rtasidagi
yuzma-yuz k
o‘rishish orqali tashkillashtirilmoqda. Shu bilan birgalikda, ATM xodimi
uchun katta k
o‘lamdagi ish hajmi yuklatilgan bo‘lib, har bir xodim bir vaqtning o‘zida
bir necha sohalar b
o‘yicha o‘z ish faoliyatini amalga oshirmoqda [10]. Bu esa
ATM
xodimlarining
doimiy
ravishda
ish
joylarida
b
o‘lishlarining imkoni
b
o‘lmaganligini va shu sababdan o‘z buyurtmachilari bilan yuzma-yuz yoki telefon
q
o‘ng‘iroqlari orqali bo‘glanish imkoniyatlarini kamaytirmoqda [11]. Quyida ATM ish
jarayonlari yuzasidan olib borilgan ish jarayonlari batafsil keltiriladi [12].
ATM universitetning barcha y
o‘nalishlar bo‘yicha axborot kommunikatsiya
vositalarining ish va xizmat faoliyati uchun javobgar b
o‘lim hisoblanib, ularning
doimo ish holatida b
o‘lishi, yuzaga keladigan kamchiliklarning o‘z vaqtida bartaraf
etilishi yuzasidan doimiy nazoratni olib borish vazifalarini amalga oshiradi [13]. Shu
bilan bir qatorda universitetning ATM b
o‘limi o‘quv hamda universitet ish
jarayonlarini yoritib borish bilan shu
g‘ullanishni ham o‘z xizmat vakolati doirasida
qamrab oladi [14]. B
o‘lim texnik jihatdan universitetning barcha kafedralar, bo‘limlar,
va
o‘quv jarayonlarida axborot kommunikatsiya qurilmalarining uzluksiz ishlashini
qat
’iy nazorat etib boradi [15]. Hamda ushbu ishlarni tashkil etish jarayonida
quyidagi xizmat turlarini
o‘z tasarrufiga oladi:
1. Universitet tassarrufiga kiruvchi barcha xizmat kompyuterlarining doimiy
ish holatda ekanligini ta
’minlash;
2. Universitet tasarrufiga qarashli barcha chop etish va nusxalash(printer va
scanner) qurilmalarining doimiy ish holatda b
o‘lishini ta’minlash;
3. Universitet hududida doimiy ravishda uzluksiz simli yoki simsiz aloqa
liniyalarining ish holatda b
o‘lishini ta’minlash;
4. Tashkil etilgan tarmoqlar orqali tashqi internet aloqasining doimiy ravishda
ish faoliyatida b
o‘lishini ta’minlash;
5. Universitet hududida sodir b
o‘layotgan yangiliklar va o‘zgarishlar yuzasidan
doimiy ravishda internet vositalarida axborotlarlarni yoritib borish( Universitetning
rasmiy veb sahifasini yuritish);
6. Masofaviy ta
’limni tashkil etish jarayonlarida professor-o‘qituvchilar va
talabalar
o‘rtasida online ta’lim platformalarini yuritishni amalga oshirish va nazorat
qilish ishlari bilan shu
g‘ullanadi.
Hozirgi kunda yuqoridagi qayd etilgan 1-4 xizmat turlarining barchasi
universitet ish faoliyatida asosiy bo
g‘inlardan hisoblanib, ularning doimiy ravishda
tezkorlik bilan amalga oshirilishi juda muhimdir [7]. Hozirgi kunda ATM ish
jarayonlarida bu faoliyat turlari quyidagi ish ketma-ketligida amalga oshirilmoqda.
ATM xodimlari
o‘z ish jarayonlarida o‘zlari uchun biriktirilgan ish joyiga
va xizmat buyumlariga egadirlar hamda ularning doimo ish holatda b
o‘lishi uchun
har birlari mas
’uldirlar [16-19].
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
36
Sоddа holda klient/server аrхitekturа аmаliy dаsturdаgi qаytа ishlаshni ikki
yoki undаn ko‘p mаntiqiy qismlаrgа аjrаtishgа аsоslаngаn. Mа’lumоtlаr bаzаsi
qаndаydir аmаliy dаstur tоmоnidаn fоydаlаnish uchun yarаtilgаndir. Sоddаlаshtirib
аytish mumkinki mа’lumоtlаr bаzаsi klient/server аrхitekturаsining bir qismini tаshkil
qilаdi. Mа’lumоtlаr bаzаsi “server”, undаn fоydаlаnuvchi har qаndаy аmаliy dаstur
“klient” hisoblanadi. Оdаtdа klient vа server har хil mаshinаlаrdа jоylаshgаn; ko‘p
hоllаrdа klient аmаliy dаsturi mа’lumоtlаr bаzаsigа do‘stоnа interfeysda bo‘ladi.
Quyidаgi grаfik shаkldа klient/server sоddа tizimi tаsviri berilgаn(1-rasm).
1-rasm. Klient-server
аrхitekturаsi
M
а’lumоtlаr bаzаsi bilаn ishlаydigаn аmаliy dаsturlаr yarаtilgаndа
аvvаlаmbоr klientni mа’lumоtlаr bаzаsi bilаn bоg‘lаsh imkоniyatigа egа bo‘lish
ker
аk.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YXATI:
1.
O‘zbekiston respublikasi prezidentining 2017–2021-yillarda O‘zbekiston
respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor y
o‘nalishi bo‘yicha harakatlar
strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga
oshirishga oid davlat dasturi t
o‘g‘risida 02.03.2020dagi PF–5953 sonli farmoni.
2.
O‘zbekiston respublikasi prezidentining raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
maqsadida raqamli infratuzilmani yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari
t
o‘g‘risida 21.11.2018dagi PQ-4022 qarori
3. Karimov I.A.
O‘zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. –
T.:
“O‘zbekiston”, 1996, – 349 b.
4.
Gаvrilovа T.А. Xoroshevskiy V.F. Базы знаний интеллектуалных систем.
– SPb. Piter. 2001.
5. Djekson Piter.
Введение в экспертные системи. Per. s аngl: Uchebnoe
posobie.
– M., «Vilyams» 2001.
6. Digo S.M
. Базы данных. Часть I: Учебное пособые. – M., MESI 2004.
7. Rikk
аrdi G. Системи баз данних. Теория и практика использования
в Интернет и среде Java. Per. s аngl. – M., “Vilyams”, 2001.
8. Xalmedova L, Aliev R. Using new site templates based on ms sharepoint //
Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на
транспорте. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 17-20.
9.
Алиев Р.М. и др. Методы Расчёта Коэффициентов Рельсового
Четырехполюсника Бесстыковых Рельсовых Цепей // Фундаментальная и
Прикладная наука: состояние и тенденции развития. – 2022. – С. 60–75.
«Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте» АВРИИТТ-2022
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 21-22 ноября 2022 года)
37
10. Aliev R.M. & Aliev M.M. Mathematical model of the sensor for controling
the condition of the track section with an adaptive receiver at the free condition of
the controlled section Journal of Physics: Conference Series this link is disabled,
2021, 1973(1), 012021
11. Gulyamova M., Aliev R. Mysqlni Ishlab Chiqish va Boshqarish Vositalari //
Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий
на транспорте. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 196–198.
12. R.M. Aliev, E.T. Tokhirov, M.M. Aliev Mode Choice Model of Movement in
Different Modes
Наука, Общество, Образование в современных условиях:
монография / Под общ. ред. Г.Ю. Гуляева – Пенза: МЦНС «Наука и
Просвещение». – 2022. – C. 160.
13. Aliev R. Model Coordinate System of Interval Regulation Train Traffic //
International Conference on Computational Techniques and Applications.
–
Springer, Singapore, 2022.
– С. 459–467.
14.
Алиев Р.М. Концепция разработки бесстыковых рельсовых цепей //
Интерактивная наука. – 2021. – №. 6. – С. 56–57.
15. Tokhirov E.T., Aliev R.M., Aliev M.M. Modern Means and Methods for
Monitoring the Condition of Track Sections //
Наука, Общество, Технологии:
проблемы и перспективы взаимодействия в современном мире. –
2022.
– С. 186–203.
16.
Технологический процесс склада вагонного депо при автоматизации
учетных операций. Т.Р. Нурмухамедов, Ж.Н. Гулямов – SUSTAINABLE
DEVELOPMENT FORUM 2022, 2022.
17. Development of the information system for inventory control of wagon
depot stock. T.R. Nurmukhamedov, J.N. Gulyamov, T.S. Tashmetov
– AIP
Conference Proceedings, 2022.
18. Modeling of a railway warehouse commodity and material values
accounting (on the example of a train depot). T.R. Nurmukhamedov, Z.N.
Gulyamov, S.T. Shaxidaeva
– AIP Conference Proceedings, 2021
19.
Складские операции вагонного депо пассажирской службы
с элементами логистики. Т.Р. Нурмухамедов, Ж.Н. Гулямов – Глобус:
технические науки, 2021
