276
ПИРОТЕХНИКА БУЮМЛАРИНИНГ ҚОНУНГА ХИЛОФ
МУОМАЛАСИНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ
Илёсбек ТОЖАЛИЕВ
Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети
мустақил изланувчиси
ПРАВОВАЯ ОСНОВА ДЛЯ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ НЕЗАКОННОГО
ОБРАЩЕНИЯ ПИРОТЕХНИЧЕСКИХ ИЗДЕЛИЙ
Ильясбек ТОДЖАЛИЕВ
Самостоятельный соискатель Университета общественной безопасности
Республики Узбекистан
LEGAL FRAMEWORK TO PREVENT ILLEGAL HANDLING OF
PYROTECHNICAL PRODUCTS
Ilyasbek TOJALIEV
Independent Applicant University of Public Safety of the Republic of Uzbekistan
Аннотация
:
Мақолада
сўнгги
йилларда
юртимизда
жамоат
хавфсизлигини сақлаш
,
бу борада давлат органларининг мажбуриятлари
масалаларига тўхталиб ўтилган
.
Хусусан
,
таҳллилар орқали
“
жамоат
хавфсизлиги
”, “
пиротехника
воситалари
”
тушунчалари
шарҳланган
,
пиротехника буюмларининг қонунга хилоф муомаласи ҳамда унинг олдини
олиш масалалари назарий таҳлил этилган
.
Аннотация
:
В
статье
рассматриваются
вопросы
обеспечения
общественной безопасности в нашей стране и обязанности государственных
органов в связи с этим
.
В частности
,
путем анализа разъяснены понятия
«общественная безопасность
»
и
«
пиротехника
»,
а также теоретически
проанализированы вопросы незаконного обращения с пиротехникой и ее
предотвращения
.
Abstract:
The article deals with the issues of ensuring public safety in our
country and the obligations of state bodies in this regard. In particular, the concepts of
277
"public safety" and "pyrotechnics" are clarified through analysis, and the issues of
illegal handling of pyrotechnics and its prevention are theoretically analyzed.
Калит сўзлар
:
жамоат хавфсизлиги
,
жамоат тартиби
,
пиротехника
воситалари
,
Миллий гвардия
,
маъмурий жавобгарлик
.
Ключевые слова
:
общественная безопасность
,
общественный порядок
,
фейерверки
,
Национальная гвардия
,
административная ответственность
.
Key words:
public safety, public order, fireworks, National Guard,
administrative responsibility.
Инсон ҳуқуқларини таъминлаш
,
давлат органларининг ҳисобдорлиги ва
очиқлигини кучайтириш ҳамда фуқаролик жамияти институтлари
,
оммавий
ахборот воситаларининг роли
,
аҳоли ва жамоат бирлашмаларининг сиёсий
фаоллигини ошириш бўйича тизимли ишлар амалга оширилди
.
Сўнгги беш йиллик ислоҳотларнинг натижасида мамлакатимизда Янги
Ўзбекистонни барпо этишнинг зарур сиёсий-ҳуқуқий
,
ижтимоий-иқтисодий ва
илмий-маърифий асослари яратилди
[1].
Давлатнинг фуқаролар олдидаги энг катта бурчи бу уларнинг ҳуқуқ
,
эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишдир
.
Фуқароларнинг
соғлиғи ва хавфсизлиги ҳақида қайғуриш
,
шу билан бир қаторда уни таъминлаш
ҳам асосий вазифаларидан бири
.
Бу борада жамоат хавфсизлигини таъминлаш
улкан аҳамият касб этади
.
Шу сабабдан ҳозирги кунда дунё мамлакатларида
жамоат хавфсизлигига катта эътибор берилмоқда
.
Ўзбекистон Республикасида
ҳам бу соҳага катта эътибор қаратилган бўлиб
,
улкан ишлар комплекс тарзда
сифатли амалга ошириб келинмоқда
. 2021
йил ноябрь ойининг ўзидаёқ
Ўзбекистон Республикасида жамоат хавфсизлигига оид иккита муҳим ҳужжат
қабул қилинди
.
Булар
: “2022–2025-
йилларда Ўзбекистон Республикасида
жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини ривожлантириш стратегияси
”
ҳамда
“
Ўзбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепцияси
”
эди
.
278
“Ўзбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепция”нинг
1-
бандида жамоат хавфсизлиги тушунчасига таъриф берилган бўлиб
,
унга кўра
жамоат хавфсизлиги-жамиятнинг қонунга хилоф тажовузлар
,
ижтимоий ва
миллатлараро низолар
,
фавқулодда вазиятлар ва бошқа таҳдидлардан
ҳимояланганлик ҳолати бўлиб
,
у жамиятнинг барқарор ривожланишига хизмат
қилади ҳамда инсоннинг ҳуқуқлари
,
эркинликлари ва қонуний манфаатлари
рўёбга чиқарилишини таъминлайди деб белгилаб қўйилган
.
Жамоат хавфсизлигига таҳдид сифатида пиротехника воситаларидан
қонунга хилоф равишда фойдаланишни ҳам кўришимиз мумкин
.
Гарчи унинг
хавфини юқори деб бўлмаса-да
,
инсонларнинг соғлиғига жиддий зарар
етказмоқда
.
Сабаби ундан фойдаланганда аввало
,
ундан фойдаланган шахснинг
ўзи турли хилдаги тан жароҳати олиш мумкин бўлса
,
яна бир томондан эса
атрофдаги шахсларга ҳам зиён етказиши мумкин
.
Шифокорлар сўзига кўра
пиротехника воситаларнинг овози одамни бехосдан чўчитгани боис юрак-қон
томир тизимига ўта салбий таъсир кўрсатади
.
Айниқса
,
бундан уни оддий
ўйинчоқ ёки оддий бир кўнгилочар нарса деб билган болалар кўпроқ жабр
кўради
.
Улар орасида куйиш
,
турли тан жароҳатлари олиш ҳолатлари
,
ҳатто қўл
-
оёқларидан ажраб қолганлар
,
кўриш ва эшитиш қобилиятини йўқотганлар ҳам
учрайди
.
Ўзбекистон Республикасида пиротехника воситаларининг ноқонуний
муомаласига қарши комплекс кураш олиб борилмоқда
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси Миллий гвардияси тизимида ҳам бунга қарши курашда кўп ишлар
амалга оширилмоқда
.
2021
йилда Миллий гвардия ва унинг жойлардаги бўлинмалари томонидан
48
та жиноят иши кўрилган бўлса унинг катта қисми айнан Жиноят Кодексининг
2501
-моддаси бўйича суриштирув ишлари олиб борилган
.
Одатда янги йил яқинлашиб келиши билан
,
пиротехника воситаларини
республикамиз ҳудудига олиб киришга ва ноқонуний савдосига уринишлар
кўпаяди
. 2021
йилнинг ўтган даври мобайнида божхона органлари томонидан
279
234
та ҳолатда умумий қиймати
4
миллиард
551
миллион сўмлик
3
миллион
569
минг
364
дона пиротехника воситалари ушлаб қолинган
.
Бунда
,
олиб қўйилган
мол-мулк
,
қоидага кўра
,
сақлаш учун Ўзбекистон Республикаси Бош
прокуратураси
ҳузуридаги
Мажбурий
ижро
бюросининг
ҳудудий
бошқармаларига топширилди
.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки
,
мазкур масала юзасидан амалга
оширилган аниқ-таҳлил натижаларига кўра мамлакатимизда хавфли юклар ва
буюмларнинг таснифланиши ва бошқа хусусиятларининг айрим жиҳатлари
қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан тартибга солинади
.
Жумладан
,
Ўзбекистон Республикасининг
2009
йил
23
апрелдаги
“
Техник жиҳатдан
тартибга солиш тўғрисида”ги Қонуни
[2],
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамасининг
2002
йил
21
февралдаги
“
Ўзбекистон Республикаси ҳудуди
орқали махсус юклар ва ҳарбий таркибларнинг транзитини давлат томонидан
тартибга солиш ва назорат қилиш тўғрисида
”[3]
ги
62-
сонли қарори
,
Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2004
йил
6
майдаги
“
Портловчи
моддалар ва портлатиш воситаларини Ўзбекистон Республикасига олиб кириш
,
транспортда
ташиш
,
сақлаш
ва
улардан
фойдаланиш
тартибини
такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги
213-
сонли қарори
[4],
Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий алоқалар
,
инвестициялар ва савдо
вазирлиги ва давлат божхона қўмитасининг
2013
йил
7
февралдаги
“
Махсус
юклар таснифини тасдиқлаш тўғрисида”ги
2, 01-02/12-14-
сон Қарори
[5],
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
ва
“
Саноатконтехназорат
”
давлат
инспекциясининг
2005
йил
25
майдаги
“
Портловчи моддаларни ишлаб чиқариш
,
сотиб олиш
,
сақлаш
,
транспортда ташиш
,
улардан фойдаланиш ва уларни
ҳисобга олиш тўғрисидаги йўриқномани тасдиқлаш ҳақида”ги
3/78-
сон
Қарори
[6]
билан тартибга солинади
.
Юқорида келтирилган халқаро-ҳуқуқий ҳужжатлар ва миллий қонунчилик
нормаларини таҳлил қилиш пиротехника буюмларини турларга ажратиш ва
таснифлашнинг имкони берди
.
280
Шу билан бирга
, 2010
йил
22
сентябрдаги
“
Пиротехника буюмлари
муомаласи тартибга солиниши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг
айрим қонун ҳужжатларига қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонун билан
пиротехника буюмларини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш
,
тайёрлаш
,
сақлаш
,
ташиш
,
жўнатиш
,
улардан фойдаланиш
,
худди шунингдек
,
уларни
қонунга хилоф равишда Ўзбекистон Республикасига олиб кириш
(
Ўзбекистон
Республикасидан олиб чиқиш
)
ёки ўтказиш каби қонунбузарликлар учун
Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси
2501
-модда ҳамда Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодекс
1851
-модда
билан
тўлдирилиб
,
қонунбузарларга нисбатан жазо чоралари кескин кучайтирилди
.
Мазкур қонун билан яна бир тартиб жорий қилинди
,
яъни пиротехника
буюмларини
(
ҳарбий мақсаддаги маҳсулотлардан ташқари
)
яратиш
,
ишлаб
чиқариш
,
ташиш
,
сақлаш
,
реализaция қилиш
,
фойдаланиш
,
йўқ қилиш ва
утилизaция қилиш
–
амалга оширилиши учун лицензиялар талаб қилинадиган
фаолият турлари рўйхатига киритилди
.
Пиротехника буюми
–
пиротехник бирикмани ёндириш
(
портлатиш
)
орқали тегишли ёруғлик ёки овозли эффектга эришиш мақсадида ёндириладиган
восита
.
Халқаро даражада пиротехника буюмларининг алоҳида таснифи мавжуд
бўлмасдан
,
мазкур буюмлар хавфли юклар қаторига киритилган ва айнан шу
мезонга асосан таснифланиши амалга оширилган
.
Хавфли юкларнинг
таснифланиши Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иқтисодий ва ижтимоий
кенгашининг хавфли юкларни ташиш бўйича экспертлар қўмитасининг
тавсияларига
(
Нью-Йорк
, 2005
й
.),
Хавфли юкларни халқаро ташишга оид
Европа битими
[7]
га
(
Женева
, 2005
й
.),
Глобал даражада келишилган кимёвий
маҳсулотларни хавфлилиги таснифини белгилаш ва маркировкалаш тизимига
(Глобаллй Ҳармонизед Сйстем оф
C
лассифиcцион анд Лабеллинг оф Чемиcалс
(ГҲС
)
асосан тартибга солинади
.
281
Бундан ташқари
,
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2020
йил
11
мартдаги
“
Фуқаровий ва хизмат қуролини ҳамда унинг ўқ
-
дориларини ишлаб чиқариш
,
таъмирлаш ва реализaция қилиш бўйича фаолиятни
лицензиялаш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида”ги
138-
сон
Қарори
[9]
ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2010
йил
25
октябрдаги
“
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида пиротехника буюмлари
муомаласини давлат томонидан тартибга солиш ва назорат қилишга доир
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги
234-
сон Қарорининг лицензиялаш
талаблари ва шартларининг қиёсий таҳлили натижалари қуйидагиларни намоён
этди
.
Ҳар икки низом
[10]
да қурол ва пиротехника буюмларининг қонуний
айланмаси билан боғлиқ норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар талабларига
,
қурол билан
муомала қилиш
,
пиротехника ва портлаш моддалари билан ишлашнинг техник
регламентларига риоя этиш
,
қурол ҳамда пиротехника буюмлари ва портловчи
моддалари билан ишлашнинг стандартлари талабларига риоя этиш
,
техника
хавфсизлиги
,
меҳнатни муҳофаза қилиш қоидаларини бажариш шунингдек
жамоат тартиби
,
санитария-гигиена
,
ёнғин хавфсизлиги
,
экология ва норма
талабларига риоя этиш талаблари белгиланган
.
Шу билан бирга қурол билан боғлиқ лицензиялаш фаолиятида
“
техник
жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив ҳужжатларга
...
риоя қилиш
”
бўлса
,
пиротехника билан боғлиқ фаолиятни лицензиялашда
“
тегишли техник
регламентларга ёки стандартларга
...
мажбурий риоя қилиш
”
деган жумлалар
фойдаланилган
.
Бизнингча ушбу ҳолатларни бир-бирига мувофиқлаштириш
мақсадга мувофиқ
.
Шу билан бирга қурол билан боғлиқ лицензиялаш
фаолиятида
“
жамоат тартибини
...
таъминлаш
”
кўрсатилмаган
,
аслида айнан
қуролни белгиланмаган тартибда олиниши ва фойдаланилиши жамоат
хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид солади
.
Шунинг учун қурол билан
боғлиқ фаолиятни лицензиялаш шартлари қаторига
“
жамоат хавфсизлиги ва
тартиботини таъминлаш
”
жумласини қўшиш мақсадга мувофиқ
.
282
Хулоса қиладиган бўлсак
,
юқорида келтирилган халқаро-ҳуқуқий
ҳужжатлар ва миллий қонунчилик нормаларини таҳлил қилиш пиротехника
буюмларини турларга ажратиш ва таснифлашнинг имкони берди
.
Адабиётлар рўйхати
;
Библиографические ссылки
; References:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvar kunidagi “2022–
2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning tarqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”gi PF-60 son Farmoni.
2.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами
, 2009
й
., 17-
сон
,
211-
модда
; 2016
й
., 17-
сон
, 173-
модда
, 52-
сон
, 597-
модда
; 2017
й
., 24-
сон
, 487-
модда
, 37-
сон
, 978-
модда
;
3.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами
, 2002
й
., 3-4-
сон
, 34-
модда
; 2004
й
., 28-
сон
, 321-
модда
, 30-
сон
, 345-
модда
; 2005
й
., 8-9-
сон
, 67-
модда
;
2010
й
., 51-
сон
, 486 -
модда
; 2015
й
., 46-
сон
, 584-
модда
; 2017
й
., 29-
сон
, 693-
модда
;
4.
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами
, 2004
й
., 19-
сон
,
219-
модда
; 2008
й
., 19-
сон
, 161-
модда
; 2010
й
., 51-
сон
, 486-
модда
; 2012
й
., 38-
сон
, 436-
модда
, 44-
сон
, 507-
модда
; 2013
й
., 34-
сон
, 458-
модда
; 2015
й
., 26-
сон
,
338-
модда
; 2016
й
., 25-
сон
, 308-
модда
;
5.
Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий алоқалар
,
инвестициялар ва
савдо вазирлиги ва давлат божхона қўмитасининг
2013
йил
7
февралдаги
“Махсус юклар таснифини тасдиқлаш тўғрисида”ги
2, 01-02/12-14-
сон Қарори
//
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами
, 2013
й
., 8-
сон
, 110-
модда
;
2014
й
., 30-
сон
, 377-
модда
; 2015
й
., 4-
сон
, 44-
модда
6.
Ўзбекистон Республикаси ИИВ ва
«
Саноатконтехназорат
»
давлат
инспекциясининг
2005
йил
25
майдаги
“
Портловчи моддаларни ишлаб чиқариш
,
сотиб олиш
,
сақлаш
,
транспортда ташиш
,
улардан фойдаланиш ва уларни
ҳисобга олиш тўғрисидаги йўриқномани тасдиқлаш ҳақида”ги
3/78-
сон Қарори
//
Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами
, 2005
й
., 27-
сон
, 200-
модда
283
7.
Европейское соглашение о международной дорожной перевозке опасных
грузов
(
ДОПОГ
)
было совершено в Женеве
30
сентября
1957
года под эгидой
Европейской экономической комиссии Организации Объединенных Наций и
вступило в силу
29
января
1968
года
.
Текст самого Соглашения был изменен
Протоколом о внесении поправки в пункт
3
статьи
14,
который был принят в
Нью-Йорке
21
августа
1975
года и вступил в силу
19
апреля
1985
года
.
8. http://www.unece.org/trans/danger/danger.htm;
http://www.unece.org/trans/danger/publi/ghs/ghs/e.html
9.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2020
йил
11
мартдаги
“Фуқаровий ва хизмат қуролини ҳамда унинг ўқ-дориларини ишлаб чиқариш
,
таъмирлаш ва реализация қилиш бўйича фаолиятни лицензиялаш тартиби
тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида”ги
138-
сон Қарори
//
Қонун ҳужжатлари
маълумотлари миллий базаси
, 29.07.2020
й
., 07/20/455/1118-
сон
/
10.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг
2010
йил
25
октябрдаги
“
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида пиротехника буюмлари
муомаласини давлат томонидан тартибга солиш ва назорат қилишга доир
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги
234-
сон Қарори
//
Ўзбекистон
Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами
, 2010
й
., 42-43-
сон
, 363-
модда
; 2012
й
., 6-
сон
, 57-
модда
, 44-
сон
, 507-
модда
; 2014
й
., 10-
сон
, 105-
модда
, 32-
сон
, 398-
модда
; 2015
й
., 1-
сон
, 9-
модда
.
11.
Р
устамбаев
,
М
.
Х
. "
Жиноят ҳуқуқи
:
Махсус қисм
."
Тошкент
,
Ўқитувчи
(2003).
