444
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
O‘ZBEKISTON DASTGOHLI RANGTASVIRI RIVOJI: XX ASR YEVROPA BADIIY
MAKTABLARI TASIRI KONTEKSTIDA
Zarifova Dilfuza Omon qizi
https://doi.org/10.5281/zenodo.17612703
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O‘zbekiston dastgohli rangtasvir san’atining shakllanishi
va rivojlanish jarayonlari Yevropa san’at maktablari ta’siri kontekstida tahlil qilinadi.
Renessans, realizm, impressionizm hamda modernizm kabi badiiy yo‘nalishlarning milliy
san’at tafakkuriga kirib kelish jarayoni, ularning o‘zbek rassomlari ijodidagi aks sadosi hamda
milliy rangtasvirda badiiy sintez mexanizmlari ochib beriladi. Maqolada badiiy maktablararo
o‘zaro ta’sirning estetik va metodologik asoslari tahlil qilinib, o‘zbek dastgohli rangtasvirining
bugungi bosqichidagi o‘ziga xosliklar yoritiladi.
Kalit so‘zlar:
dastgohli rangtasvir, Yevropa maktablari, realizm, impressionizm,
modernizm, milliy badiiy tafakkur, san’at sintezi.
РАЗВИТИЕ СТАНКОВОЙ ЖИВОПИСИ УЗБЕКИСТАНА: В КОНТЕКСТЕ
ВЛИЯНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ ШКОЛ ЕВРОПЫ XX ВЕКА
Аннотация.
В данной статье анализируются процессы формирования и развития
станковой живописи Узбекистана в контексте влияния европейских художественных
школ. Рассматриваются пути проникновения в национальное художественное мышление
направлений Возрождения, реализма, импрессионизма и модернизма, их отражение в
творчестве узбекских художников, а также механизмы художественного синтеза в
национальной живописи. В статье исследуются эстетические и методологические
основы взаимодействия различных художественных школ, раскрываются особенности
современного этапа узбекской станковой живописи.
Ключевые слова:
станковая живопись, европейские школы, реализм,
импрессионизм, модернизм, национальное художественное мышление, художественный
синтез.
THE DEVELOPMENT OF EASEL PAINTING IN UZBEKISTAN: IN THE CONTEXT
OF THE INFLUENCE OF 20TH-CENTURY EUROPEAN ART SCHOOLS
Abstract.
This article analyzes the formation and development of Uzbek easel painting in
the context of the influence of European art schools. It explores how artistic movements such as
the Renaissance, Realism, Impressionism, and Modernism penetrated national artistic thinking,
their reflection in the works of Uzbek painters, and the mechanisms of artistic synthesis within
national painting. The study examines the aesthetic and methodological foundations of cross-
school interaction and highlights the distinctive features of contemporary Uzbek easel painting.
Keywords:
easel painting, European art schools, realism, impressionism, modernism,
national artistic thinking, artistic synthesis.
O‘zbekiston tasviriy san’ati, xususan dastgohli rangtasvirning shakllanishi jarayoni
tarixiy jihatdan Yevropa badiiy maktablarining estetik qarashlari bilan uzviy bog‘liqdir. XIX asr
oxiri va XX asr boshlarida o‘zbek san’at muhitiga kirib kelgan yangi uslubiy yo‘nalishlar nafaqat
texnik, balki konseptual o‘zgarishlarga ham sabab bo‘ldi. Dastgohli rangtasvir san’ati,
mohiyatan, badiiy fikrning mustaqil shaklda ifodalanishini, individual uslub va kompozitsion
tafakkurning shakllanishini ta’minlagan.
445
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Shu bois Yevropa san’at maktablarining xususan, Italiya renessansi, Fransiya
impressionizmi, rus realizmi va nemis ekspressionizmi kabi oqimlarning o‘zbek san’atiga
ko‘rsatgan ta’siri murakkab, ammo samarali ijodiy jarayon bo‘lgan [1].
Dastgohli rangtasvir bu san’atning o‘ziga xos mustaqil turi bo‘lib, unda rassom o‘z
g‘oyasini ramziy, dramatik yoki falsafiy mazmunda ifodalaydi. Uning kompozitsiyasi ko‘p
hollarda monumental yoki sahnaviy tasvirlarga yaqin bo‘lsa-da, mohiyat e’tibori bilan individual
kuzatuv va badiiy izlanishga tayanadi.
O‘zbek dastgohli rangtasvirining dastlabki namunalarida xalq hayoti, urf-odatlar, mehnat
manzaralari va tarixiy obrazlar yetakchi mavzu bo‘lgan. Bunda milliy kolorit bilan birga
Yevropa akademik realizmi ta’siri kuchli seziladi. XX asr 20–30-yillarida rus badiiy maktablari
orqali akademik ta’lim tizimi O‘zbekistonga kirib kelgan, bu esa rangtasvir texnikasining
yuksalishiga xizmat qilgan [2].
Yevropa maktablari ta’sirini tarixiy bosqichlari quyidagicha amalga ohirilgan:
Renessans davri Yevropada inson shaxsining badiiy markaz sifatida tiklanishi jarayoni
bo‘lib, o‘zbek rassomlari ijodida ham inson obrazining psixologik tahliliga e’tibor kuchaygan.
Masalan, Kamoliddin Behzod miniatyuralaridagi tafsilotlarga e’tibor, keyinchalik
Mahmud Qodirov va Raxim Ahmedov asarlarida ham kompozitsion uyg‘unlik sifatida davom
etgan.
Realizm maktabi XIX asrda shakllangan bu yo‘nalish o‘zbek rangtasvirida xalq
hayotining haqqoniy tasviri, mehnat jarayonining badiiy timsolini yaratishda asos bo‘lgan. Rus
rassomlari Repin, Kramskoy, Surikovlarning an’analari, o‘zbek rassomlari Jaloliddin Mirtojiev,
Chingiz Ahmarov, Ural Tansiqboev ijodida yangicha ifodasini topgan [3].
Impressionizm ta’siri, ayniqsa, XX asr o‘rtalarida sezilarli bo‘lgan. Rassomlar yorug‘lik,
atmosfera va kayfiyatni tasvirlashda Mone, Renuar, Sisley kabi ustalarning tajribasidan
ilhomlanishgan. O‘zbekiston san’atida bu yo‘nalish kolorit va harakat dinamikasining erkin
ifodasida namoyon bo‘ladi. Ural Tansiqboevning “Tong” va “Ko‘l bo‘yida” asarlari shunday
ruhda yaratilgan.
Modernizm va avangardizm davrida esa badiiy shaklni deformatsiya qilish, hissiylikni
kuchaytirish va ramziy ifoda vositalarini qo‘llash tendensiyasi paydo bo‘ldi. Bu o‘zbek san’atida
1960–80-yillarda Abdullayev, Nuriddinov, Mirsoatov singari rassomlar ijodida o‘z aksini topdi
[4].
Yevropa badiiy tafakkurining asosiy g‘oyasi inson markaziyligi va badiiy individuallik
o‘zbek rassomlari tafakkurida milliy ruh bilan uyg‘unlashgan. Bu uyg‘unlik natijasida milliy
rangtasvir maktabi shakllandi. Rassomlar kompozitsiyada milliy dekorativlikni, koloritda esa
Sharq miniatyura maktabiga xos uyg‘un rang turlarini saqlab qolganlar.
Shu jihatdan, o‘zbek san’atida “G‘arb texnikasi va Sharq falsafasi sintezi” kuzatiladi.
Rassom ijodida texnik mukammallik va badiiy ma’no uyg‘unlashadi — bu jarayon
Yevropa akademik an’analari va o‘zbek ma’naviy qadriyatlari birlashuvining samarasi
hisoblanadi [5].
Bugungi o‘zbek dastgohli rangtasvirida Yevropa maktablarining estetik tamoyillari
yangicha shaklda davom etmoqda. Globalizatsiya sharoitida rassomlar postmodernizm va
konseptual san’at yo‘nalishlarida ham faol ijod qilmoqdalar. Ammo milliylik tamoyili hanuz
ustuvor o‘rinda: har bir asarda o‘zbek madaniy muhitiga xos ruh, ranglar uyg‘unligi, timsollar
falsafasi seziladi.
446
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Yangi avlod rassomlari Yevropa tajribasidan texnik mukammallikni olgan holda, uni
milliy badiiy til orqali yangicha kontekstda talqin etmoqdalar. Bu jarayon o‘zbek san’atining
mustaqil, lekin global miqyosda tan olingan shaklga ega bo‘lishiga xizmat qilmoqda.
Yevropa san’at maktablarining O‘zbekiston dastgohli rangtasviriga ko‘rsatgan ta’siri bir
yoqlama emas, balki ijodiy almashinuv jarayonidir. U milliy san’atning texnik, estetik va
g‘oyaviy jihatdan boyishiga sabab bo‘lgan. Dastgohli rangtasvir bugun ham o‘zbek rassomlik
maktabining asosiy ifoda vositasi sifatida G‘arb an’analarini yangicha, milliy ruhda qayta talqin
etmoqda. Bu sintez nafaqat badiiy shaklda, balki milliy tafakkurning o‘sishida ham muhim
bosqich bo‘lib, O‘zbekiston rangtasvirining jahon san’ati kontekstida munosib o‘rinni
egallashiga zamin yaratdi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Gombrich, E. H. San’at tarixi. — London, 1995.
2.
Mirzaahmedov A. O‘zbekiston rangtasviri: tarix va zamon. — Toshkent: San’at, 2008.
3.
Repin I. Ye. Iskusstvo i realnost’. — Moskva, 1977.
4.
Qodirov M. XX asr o‘zbek rangtasvir maktabi. — Toshkent: Fan, 2014.
5.
Karimov B. Milliy san’at va zamonaviy tafakkur. — Toshkent: Akademnashr, 2020.
6.
Nuriddinov R. Sharq va G‘arb estetikasining uyg‘unligi. — “San’at va madaniyat” jurnali,
2019, №2.
7.
Dzhurayeva D. Rangtasvirda badiiy sintez muammolari. — “Science and Education”
jurnali, 2023, №4.
8.
Zarifova, D. (2025). O‘ZBEKISTONDA AVTOPORTRET SAN’ATI TARAQQIYOTI
VA UNING SAN’AT TA’LIMIDA O‘ZLIKNI ANGLASH VOSITASI SIFATIDAGI
AHAMIYATI. Modern
Science
and
Research, 4(9),
197–199.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/136992
9.
Omon qizi, Z. D. (2025). The Role of Self-Portrait in Shaping Students’ Personal Identity
and Creative Expression. American Journal of Education and Evaluation Studies, 2(9),
107–108. Retrieved from https://semantjournals.org/index.php/AJEES/article/view/2438
10.
qizi Zarifova, D. O. (2023). RANGLARNING FAZOVIY BIRIKMALARI VA
XUSUSIYATLARI. Educational Research in Universal Sciences, 2(5), 159-162.
11.
Zarifova, D. (2023). TEACHING TECHNOLOGY OF THE TOPIC OF PORTRAIT OF
THE HUMAN HEAD IN PAINTING. Modern Science and Research, 2(10), 391-393.
