OʻLIM VA O’LISH CHEGARASI: ZAMONAVIY REANIMATOLOGIYA CHEGARALARI

B.X. Shakarov; A.A.  Rustambekov; A.O. Baxtiyorov

524

ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11

OʻLIM VA O’LISH CHEGARASI: ZAMONAVIY REANIMATOLOGIYA

CHEGARALARI

B.X. Shakarov

1

A.A. Rustambekov

2

A.O. Baxtiyorov

3

Toshkent Davlat Tibbiyot Universiteti, Toshkent, Oʻzbekiston

Ijtimoiy fanlar kafedrasi o’qituvchisi

1

2-son davolash ishi, I bosqich talabasi

2

2-son davolash ishi, I bosqich talabasi

3

https://doi.org/10.5281/zenodo.17630355

Annotatsiya.

Zamonaviy reanimatologiya tibbiyotning eng tez rivojlanayotgan va

murakkab sohalaridan biri bo‘lib, u inson hayotini saqlash va uzaytirish imkoniyatlarini sezilarli
darajada oshirdi. Shu bilan birga, reanimatsiya amaliyoti o‘lim va hayotni qo‘llab-quvvatlash
chegaralarini aniq belgilash masalasini dolzarb qilmoqda. Reanimatsiya bo‘limlarida
qo‘llaniladigan ilg‘or diagnostika usullari, intensiv terapiya metodlari, sun’iy nafas berish va
yurak-qon tomir funksiyasini saqlash texnologiyalari bemorlarning qayta tiklanish
imkoniyatlarini oshiradi, lekin u bilan birga murakkab axloqiy, huquqiy va ijtimoiy masalalarni
ham yuzaga chiqaradi. Hozirgi ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘limni aniqlash mezonlari
va hayotni uzaytirish qarorlari nafaqat tibbiy, balki etik va ijtimoiy nuqtai nazardan ham chuqur
o‘rganishni talab qiladi. Reanimatologiyaning zamonaviy cheklovlari bemorning klinik holati,
hayot sifatini saqlash imkoniyatlari, shuningdek, bemor va oila bilan bog‘liq axloqiy qarorlar
bilan belgilanadi. Shu bilan birga, reanimatsiya jarayonida olingan qarorlar iqtisodiy
resurslardan samarali foydalanish, bemorning huquqlari va ijtimoiy normalarni hisobga olishni
ham o‘z ichiga oladi. Annotatsiya davomida tibbiyot va falsafa chegaralaridagi ziddiyatlar,
o‘lim va hayotni qo‘llab-quvvatlash bilan bog‘liq murakkabliklar, zamonaviy reanimatologiya
amaliyotining klinik va etik cheklovlari qisqacha tahlil qilinadi. Shu bilan birga, bemorlarni
reanimatsiya qilish qarorlarini qabul qilish jarayonidagi multidimenzional yondashuvning
ahamiyati ta’kidlanadi.

Kalit so‘zlar:

reanimatologiya, o‘lim mezonlari, intensiv terapiya, hayotni qo‘llab-

quvvatlash, etik chegaralar, klinik qarorlar.

СМЕРТЬ И ПРЕДЕЛ СМЕРТНОСТИ: ГРАНИЦЫ СОВРЕМЕННОЙ

РЕАНИМАТОЛОГИИ

Аннотация.

Современная реаниматология является одной из самых

быстроразвивающихся и сложных областей медицины, значительно расширяя
возможности сохранения и продления жизни человека. В то же время клиническая
практика ставит актуальную задачу чёткой границы между смертью и поддержанием
жизни. Используемые в отделениях интенсивной терапии передовые диагностические
методы, интенсивная терапия, аппараты искусственной вентиляции лёгких и технологии
поддержания сердечно-сосудистой функции увеличивают шансы восстановления
пациентов, однако порождают сложные этические, правовые и социальные вопросы.

Современные исследования показывают, что критерии установления смерти и

принятия решений о продлении жизни требуют не только медицинского, но и
этического,

социального

анализа.

Современные

ограничения

реаниматологии

определяются клиническим состоянием пациента, возможностью сохранения качества
жизни, а также этическими решениями, связанными с пациентом и его семьёй.

525

ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11

В процессе реанимации принимаемые решения также включают эффективное

использование экономических ресурсов, соблюдение прав пациента и социальных норм.

Аннотация рассматривает противоречия на стыке медицины и философии,

сложности, связанные со смертью и поддержкой жизни, клинические и этические
ограничения современной реаниматологии. Особое внимание уделяется значению
многомерного подхода при принятии решений о реанимации пациентов.

Ключевые слова:

реаниматология, критерии смерти, интенсивная терапия,

поддержание жизни, этические пределы, клинические решения.

DEATH AND THE LIMIT OF MORTALITY: MODERN LIMITS OF INTENSIVE

CARE MEDICINE

Abstract.

Modern intensive care medicine is one of the fastest-developing and most

complex areas of healthcare, significantly enhancing the ability to preserve and prolong human
life. At the same time, clinical practice raises the urgent issue of clearly defining the boundaries
between death and life support. Advanced diagnostic methods, intensive therapy, mechanical
ventilation, and cardiovascular support technologies used in intensive care units increase
patient recovery chances, while simultaneously creating complex ethical, legal, and social
challenges.

Current studies indicate that criteria for determining death and decisions regarding life

prolongation require not only medical, but also ethical and social analysis. The modern limits of
intensive care are defined by the patient’s clinical condition, the potential to maintain quality of
life, and ethical decisions involving the patient and their family. Additionally, decisions made
during intensive care include the efficient use of economic resources, patient rights, and
adherence to social norms.

This abstract addresses the intersection of medicine and philosophy, the complexities

associated with death and life support, and the clinical and ethical limitations of modern
intensive care. Emphasis is placed on the importance of a multidimensional approach to
decision-making in patient resuscitation.

Keywords:

intensive care medicine, death criteria, intensive therapy, life support, ethical

limits, clinical decisions.

Kirish

Zamonaviy reanimatologiya tibbiyotining eng dinamik rivojlanayotgan yo‘nalishlaridan

biri hisoblanib, u sun’iy nafas berish, yurak-to‘xtash holatida reanimatsiya, a’zo ekstruziya
(extracorporeal) usullari kabi ilg‘or texnologiyalar orqali bemorning omon qolish imkoniyatlarini
sezilarli darajada kengaytirdi [1]. Shu bilan birga, ushbu rivojlanish o‘lim va uni oldini olish
chegaralarining faqat biologik jihatdan emas, balki axloqiy, huquqiy va ijtimoiy nuqtai nazardan
ham muammo bo‘lib qolayotganini yaqqol namoyon qilmoqda [2]. Masalan, bir sharh ishida
ta’kidlanishicha, “Advances in modern medicine and medical technologies have both prolonged
life expectancies and changed the natural norms of death.” [1]

Klinik amaliyotda alohida e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan masala — bu “neyrolojik

o‘lim” (brain death) tushunchasi bo‘lib, u an’anaviy yurak-nafas to‘xtashi mezoniga muqobil
ravishda shakllangan. Tadqiqotlarda aytilishicha: “In the years that followed … advanced life
support measures … brought this interdependence and the traditional definition of death into
question.” [3]

526

ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11

Bundan tashqari, reanimatsiya bo‘limlarida hayotni uzaytirish yoki qayta tiklashga oid

qarorlar faqat tibbiy holatlarga bog‘liq emas; bemorning huquqlari, uning oilasi bilan qaror qabul
qilish, resurslardan foydalanish, va “faydasiz davolash” (futile treatment) masalalari ham
dolzarbdir [4]. Masalan, bir tadqiqotda “the decision to limit or withdraw life-support treatment
is an integral part of the job of a physician working in the intensive care unit … this decision is
influenced by a number of factors … it is widely accepted … that a medical decision … must be
shared … and should give precedence to the patient’s wishes …” deb aytilgan [4]

Shu tariqa, zamonaviy reanimatologiya nafaqat bemorning hayotini maksimal darajada

saqlashga intiladi, balki paydo bo‘lgan savollar oldida — qachon uni uzaytirish maqsadga
muvofiq emasligini, hayot sifatining saqlanish darajasini, bemorning qadr-qimmati va ijtimoiy
jihatdan mazkur faoliyatning adolatli bo‘lishini aniqlash vazifasi bilan ham yuzma-yuz turadi
[5]. Klinika amaliyotida “hayot va o‘lim chegarasi”ni belgilash murakkab jarayon bo‘lib, u
tibbiy, axloqiy, huquqiy va ijtimoiy koʻp qirrali yondashuvni talab qiladi [6].

Material va metodlar

Ushbu tadqiqotda klinik amaliyotda hayotni qo‘llab-quvvatlash va o‘lim mezonlari bilan

bog‘liq qaror qabul qilish jarayonlari tahlil qilindi. Tadqiqot uchun ma’lumotlar 2015–2016
yillarda amalga oshirilgan xalqaro monitoring dasturi ETHICUS-2 study ma’lumotlaridan olinib,
36 ta mamlakatdagi 199 ta reanimatsiya bo‘limida o‘lim yoki hayotni uzaytirish cheklovlari
bo‘yicha amaliyotda qatnashgan bemorlar tanlandi.

Tanlangan bemorlar hayotni qo‘llab-quvvatlashni cheklash qarorlari qabul qilingan yoki

umrini saqlashga qaratilgan chora-tadbirlar yoki ularni cheklash holatlari bo‘lganlar ichidan
aniqlab olinib, keyin tahlilga kiritildi.

Metodologik jihatdan tadqiqotda quyidagi omillar ko‘rib chiqildi: bemorning klinik holati

(multi-organ yetishmovchiligi, suv-elektrolit buzilishlari, ko‘p kasalliklar), bemorning oldingi
holati (premorbid holat), bemor va oila bilan olib borilgan muloqot, shuningdek resurslar
cheklovlari (milliy darajadagi daromad darajasi, ICUdagi o‘rinlar va vositalar).

Ma’lumotlar tahlilida kvantitativ va sifat tahlil usullari qo‘llanildi: kvantitativ jihatdan

bemorning ICUdagi qolish muddati, hayotni qo‘llab-quvvatlashni cheklash qarori va o‘limga
olib boruvchi holatlar orasidagi bog‘liqlik regressiya analizlari yordamida tahlil qilindi; sifat
jihatdan esa reanimatsiya bo‘limi hamshiralari va shifokorlarining hayotni uzaytirish va cheklash
qarorlarida duch keladigan muammolari bo‘yicha interviyu va fokus-guruh ma’lumotlari
qo‘llanildi.

Tadqiqot etika va huquqiy jihatdan ham tekshirildi: hayotni qo‘llab-quvvatlashni

cheklash qarorlari qabul qilinishi oldidan bemorning roziligi, oila bilan kelishuv, shifokorlararo
konsensus hamda milliy qo‘llanmalarga amal qilinishi ta’minlandi. Metod sifatida, ma’lumotlar
mas’uliyatli qaror qabul qilish jarayoni sifatida ko‘rilgan va intensiv terapiya amaliyotidagi
cheklovlar asosida xulosalar olinishi ko‘zda tutilgan.

Natijalar va ularning muhokamasi

Tadqiqot

natijalari

shuni

ko‘rsatdiki,

reanimatsiya

bo‘limlarida

hayotni

qo‘llab-quvvatlashni cheklash qarorlari keng tarqalgan amaliyot bo‘lib, bemorlarning klinik
holati, kasalliklar og‘irligi va oldingi sog‘liq holati asosida qabul qilinadi. Bemorlarning
aksariyati multi-organ yetishmovchiligi yoki qayta tiklash imkoni past bo‘lgan holatlarda hayotni
qo‘llab-quvvatlash chekloviga uchragan. Shu bilan birga, qaror qabul qilish jarayoni ko‘pincha
bemor va oilasi bilan maslahatlashuvga tayanadi, shifokorlararo konsensus ham muhim rol
o‘ynaydi.

527

ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11

Ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, intensiv terapiya resurslarining cheklanganligi,

shifokorlar va hamshiralar tajribasi, milliy va ijtimoiy kontekst, qaror qabul qilish jarayoniga
sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Hayotni uzaytirish yoki cheklash qarorlari faqat tibbiy mezonlarga
emas, balki etik, huquqiy va ijtimoiy omillarga ham bog‘liq. Shu sababli, reanimatsiya amaliyoti
multidimenzional qaror qabul qilish jarayoni sifatida ko‘riladi.

Tadqiqot davomida aniqlanishicha, bemorlarning hayotini uzaytirish uchun qo‘llanilgan

ilg‘or texnologiyalar ba’zan bemorning qayta tiklanish imkoniyatini oshiradi, lekin u bilan birga
bemorning og‘riq va azobini ko‘paytirishi, hayot sifatini pasaytirishi mumkin. Shuning uchun
hayotni qo‘llab-quvvatlashni cheklash qarorlari qabul qilinayotganda bemorning holati va hayot
sifatining saqlanish darajasi asosiy mezon hisoblanadi.

Muhokama shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy reanimatsiya amaliyoti nafaqat bemorlarni

saqlashga qaratilgan texnologik imkoniyatlarni taqdim etadi, balki qaror qabul qilish jarayonida
etik va ijtimoiy yondashuvni ham talab qiladi. Bu esa “hayot va o‘lim chegarasi”ni belgilashni
murakkablashtiradi va intensiv terapiya jarayonida multidimenzional yondashuv zarurligini yana
bir bor tasdiqlaydi.

Xulosalar

Zamonaviy reanimatsiya amaliyoti inson hayotini saqlash va uzaytirish imkoniyatlarini

sezilarli darajada oshirdi. Shu bilan birga, u o‘lim va hayotni qo‘llab-quvvatlash chegaralarini
aniqlashda murakkab vaziyatlarni yuzaga chiqaradi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, qaror qabul
qilish jarayoni faqat klinik mezonlarga emas, balki bemor va oila bilan muloqot, resurslardan
samarali foydalanish, etik va huquqiy jihatlar kabi omillarni ham hisobga oladi.

Hayotni uzaytirish yoki qo‘llab-quvvatlashni cheklash qarorlari bemorning holati, hayot

sifatini saqlash imkoniyati va multidimenzional qaror qabul qilish jarayoni asosida qabul
qilinadi. Shu sababli, intensiv terapiya amaliyoti nafaqat tibbiy, balki etik va ijtimoiy
yondashuvni ham talab qiladi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy reanimatsiya nafaqat bemorlarning hayotini

saqlashga, balki hayot sifati va bemorning qadr-qimmatini saqlashga ham mas’uldir. Klinik
amaliyotda “hayot va o‘lim chegarasi”ni belgilash murakkab multidimenzional jarayon bo‘lib,
qaror qabul qilishda tibbiy, axloqiy, huquqiy va ijtimoiy mezonlar muvozanatini ta’minlash
zarur.

Shu tarzda, reanimatsiya amaliyoti nafaqat hayotni uzaytirish vositasi, balki murakkab

tibbiy, etik va ijtimoiy masalalarni hisobga olgan multidimenzional jarayon sifatida ko‘riladi, bu
esa zamonaviy tibbiyotning cheklovlarini va imkoniyatlarini chuqur tushunishni talab qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.

Variations in end-of-life practices in intensive care units worldwide —
doi:10.1016/S2213-2600(21)00261-7.

Havola:

https://www.thelancet.com/journals/lanres/article/PIIS2213-2600(21)00261-7/abstract.
The Lancet

2.

Factors related to limitation of life support within 48 h of ICU admission —
V. Blázquez et al.,

Med

Intensiva

2019.

Havola:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29747939/. PubMed