2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
321
ZAMONAVIY ODAMNING METAFORASI SIFATIDA DIABET: HADDAN TASHQARI
KO’P SHAKAR VA MA’NAVIY TASHNALIK
B.X. Shakarov
1
M.M. Tohirova
2
Toshkent Davlat Tibbiyot Universiteti, Toshkent, Oʻzbekiston
Ijtimoiy fanlar kafedrasi assistenti
1
2-son davolash ishi, I bosqich talabasi
2
https://doi.org/10.5281/zenodo.17745802
Annotatsiya.
Ushbu maqola zamonaviy odamning hayoti va uning ijtimoiy, iqtisodiy
hamda ma’naviy kontekstini
diabet metaforasi
orqali tahlil qiladi. Diabet kasalligi organizmdagi
glyukoza darajasining me’yoridan oshishi natijasida metabolik muvozanatsizlikni keltirib
chiqarishi bilan tavsiflanadi. Shu metafora yordamida zamonaviy odamning
ortiqcha iste’mol
qilish
,
haddan tashqari moddiy talablarga bo‘ysunish
, va
ma’naviy qoniqmaslik
kabi
xususiyatlari ilmiy tahlil qilinadi.
Maqolada zamonaviy insonning ijtimoiy va madaniy hayoti, raqamli platformalar va
global kapitalizm sharoitida “shakar” iste’moli bilan bog‘liq hodisalar tahlil qilinadi. Bu yerda
“shakar” atamasi nafaqat moddiy ortiqcha iste’molni, balki ruhiy va ma’naviy ehtiyojlarning
yetarli qondirilmasligini ham ifodalaydi. Tadqiqot jarayonida psixologik, sotsiologik va falsafiy
manbalar asosida
metaforik tahlil
,
komparativ tahlil
va
sistemali yondashuv
metodlari
qo‘llanildi.
Maqola shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy odamning hayotida ortiqcha moddiy va madaniy
“shakar” metabolik va ma’naviy muvozanatsizlikni keltirib chiqaradi, bu esa nafaqat ruhiy
salomatlik, balki ijtimoiy integratsiya va shaxsiy erkinlik uchun ham xavf tug‘diradi. Tadqiqot
natijalari shuni ko‘rsatadiki, insonning sog‘lom va barqaror hayotini ta’minlash uchun
ma’naviy
intizom, shaxsiy qadriyatlar va muvozanatli iste’mol
tamoyillari ahamiyatli hisoblanadi.
Kalit so‘zlar:
zamonaviy odam, diabet metaforasi, ortiqcha iste’mol, ma’naviy tashnalik,
ijtimoiy metabolik muvozanat, raqamli madaniyat, ruhiy salomatlik.
ДИАБЕТ КАК МЕТАФОРА СОВРЕМЕННОГО ЧЕЛОВЕКА: ЧРЕЗМЕРНОЕ
ПОТРЕБЛЕНИЕ САХАРА И ДУХОВНАЯ ЖАЖДА
Аннотация.
В данной статье анализируется жизнь современного человека и его
социальный, экономический и духовный контекст через
метафору диабета
. Диабет
характеризуется повышением уровня глюкозы в организме, что приводит к
метаболическому дисбалансу. С помощью этой метафоры исследуются особенности
современного человека, такие как
чрезмерное потребление
,
подчинение материальным
требованиям
и
недостаток духовного удовлетворения
.
В статье рассматриваются социальные и культурные аспекты жизни
современного человека, влияние цифровых платформ и глобального капитализма на
потребление «сахара». Здесь термин «сахар» обозначает не только чрезмерное
материальное потребление, но и неудовлетворённость духовных и психологических
потребностей. В исследовании применялись методы
метафорического анализа
,
сравнительного анализа
и
системного подхода
на основе психологических,
социологических и философских источников.
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
322
Результаты показывают, что чрезмерное материальное и культурное
«потребление сахара» приводит к метаболическому и духовному дисбалансу, что создаёт
риски не только для психического здоровья, но и для социальной интеграции и личной
свободы. Для обеспечения здоровой и устойчивой жизни человека важны
духовная
дисциплина, личные ценности и сбалансированное потребление
.
Ключевые слова:
современный человек, метафора диабета, чрезмерное
потребление, духовная жажда, социальный метаболический баланс, цифровая культура,
психическое здоровье.
DIABETES AS A METAPHOR FOR THE MODERN HUMAN: EXCESSIVE SUGAR
CONSUMPTION AND SPIRITUAL THIRST
Annotation.
This article examines the life of modern humans and their social, economic,
and spiritual context through the
metaphor of diabetes
. Diabetes is characterized by elevated
glucose levels in the div, leading to metabolic imbalance. Using this metaphor, the study
explores characteristics of modern humans, such as
excessive consumption
,
submission to
material demands
, and
spiritual dissatisfaction
.
The article analyzes social and cultural aspects of modern life, the influence of digital
platforms, and global capitalism on the consumption of “sugar.” Here, the term “sugar” refers
not only to excessive material consumption but also to the unfulfilled spiritual and psychological
needs. The research employs
metaphorical analysis
,
comparative analysis
, and a
systemic
approach
based on psychological, sociological, and philosophical sources.
The results indicate that excessive material and cultural “sugar” consumption leads to
metabolic and spiritual imbalance, posing risks not only to mental health but also to social
integration and personal freedom. Ensuring a healthy and sustainable human life requires
spiritual discipline, personal values, and balanced consumption
.
Keywords:
modern human, diabetes metaphor, excessive consumption, spiritual thirst,
social metabolic balance, digital culture, mental health.
Kirish
Zamonaviy odam hayoti murakkab va ko‘p qirrali jarayonlar to‘plami sifatida namoyon
bo‘ladi, uning kundalik tajribasi iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ma’naviy komponentlar bilan
chambarchas bog‘langan [1]. Shu kontekstda, inson hayotidagi ortiqcha iste’mol va ma’naviy
tashnalik kabi hodisalarni tahlil qilish uchun
metaforik yondashuvlar
samarali vosita bo‘lib
xizmat qiladi [2]. Diabet kasalligi esa metabolik muvozanatsizlikning aniq biologik modeli
sifatida ishlatiladi, chunki u glyukoza darajasining me’yoridan oshishi natijasida turli sog‘liq
muammolarini yuzaga keltiradi [3].
Zamonaviy insonning hayoti ko‘pincha ortiqcha “shakar” bilan bog‘liq hodisalar bilan
tavsiflanadi: bu shakar nafaqat moddiy resurslar va ortiqcha iste’molni, balki raqamli platformalar
orqali uzluksiz axborot oqimi, ma’lumot iste’moli va psixologik qoniqmaslikni ham ifodalaydi
[4]. Shu jihatdan, diabet metaforasi insonning jismoniy va ruhiy ehtiyojlari o‘rtasidagi
nomuvofiqlikni, ya’ni
ma’naviy va psixologik disbalansni
aks ettiradi [5].
Global kapitalizm va neoliberal iqtisodiy tizim insonni ortiqcha iste’mol qilishga
rag‘batlantiradi, bu esa uning psixologik barqarorligi va ma’naviy salomatligiga sezilarli ta’sir
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
323
ko‘rsatadi [6]. Shuningdek, moddiy manfaat va bozor erkinligi bilan bog‘liq jarayonlar shaxsiy
erkinlik, ijtimoiy adolat va jamiyatdagi tenglik tamoyillariga tahdid soladi [7]. Shu bilan birga,
psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy odamning “shakar”ga bo‘lgan ehtiyoji faqat
moddiy darajada emas, balki ruhiy va ma’naviy sohada ham mavjud bo‘lib, u o‘z ehtiyojlarini
raqamli platformalar, tezkor axborot oqimi va madaniy tendensiyalar orqali qondirishga intiladi
[8]. Falsafiy nuqtai nazardan qaralganda, zamonaviy odamning hayoti metabolik va ma’naviy
disbalans bilan tavsiflanadi, bu esa uning psixologik holati, shaxsiy erkinligi va ijtimoiy o‘zaro
munosabatlariga ta’sir qiladi [9]. Shu sababli, diabet metaforasi orqali zamonaviy odamning
psixologik, ijtimoiy va madaniy xususiyatlarini tizimli tahlil qilish mumkin, bu esa “ortiqcha
shakar”ning oqibatlarini ilmiy tarzda yoritish imkonini beradi [10].
Shuningdek, metabolik va ma’naviy disbalans insonning stress darajasini oshiradi, qaror
qabul qilish qobiliyatini pasaytiradi va shaxsiy hayotda ham, ijtimoiy muhitda ham barqarorlikni
kamaytiradi [1]. Shu jihatdan, zamonaviy odamni diabet metaforasi orqali tahlil qilish, uning
hayotidagi ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy jarayonlarni vizual va tushunarli tarzda ko‘rsatish
imkonini beradi. Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, barqaror va sog‘lom hayot uchun
ma’naviy
intizom, shaxsiy qadriyatlar va muvozanatli iste’mol
tamoyillari zarur [2].
Materiallar va metodlar
Ushbu tadqiqot zamonaviy odam hayoti va uning psixologik, ijtimoiy hamda ma’naviy
xususiyatlarini
diabet metaforasi
orqali tizimli tahlil qilishga qaratilgan. Tadqiqot materiali va
metodologiyasi bir nechta darajada shakllantirildi, bunda
nazariy, empirik va falsafiy manbalar
integratsiyalangan.
Materiallar:
1.
Nazariy manbalar:
Kapitalizm va zamonaviy iqtisodiy tizimlarni o‘rganuvchi klassik va
zamonaviy adabiyotlar tahlil qilindi. Ushbu manbalar zamonaviy odam hayotidagi iqtisodiy,
ijtimoiy va madaniy jarayonlarni tushunish uchun nazariy asos vazifasini bajardi. Misol uchun, W.
Sombartning
Modern Capitalism: Its Origin and Evolution
[1], A. Smithning
The Wealth of
Nations
[2], K. Marxning
Capital
[3], F. Engelsning
Anti-Dühring
[4] ishlari iqtisodiy va ijtimoiy
jarayonlarning strukturaviy tahlilini taqdim etdi.
2.
Empirik va statistik manbalar:
Jahon banki, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (ILO) va boshqa
global tashkilotlarning hisobotlari, raqamli platformalar va gig-iqtisodiyot bo‘yicha statistik
ma’lumotlar tadqiqot uchun asos bo‘ldi. Masalan, ILOning
World Employment and Social
Outlook 2021
hisobotida raqamli platformalar orqali ish sharoiti va iqtisodiy noaniqliklar batafsil
tahlil qilingan [5]. Ushbu ma’lumotlar zamonaviy iqtisodiy tizimning odam hayotiga ijtimoiy va
psixologik ta’sirini raqamli va empirik dalillar bilan ko‘rsatishga imkon berdi.
3.
Falsafiy va psixologik manbalar:
Shaxsiy erkinlik, adolat va ma’naviy barqarorlik
masalalari J. Rawlsning
A Theory of Justice
[6] va S. Zuboffning
The Age of Surveillance
Capitalism
[7] ishlari orqali tahlil qilindi. Shu bilan birga, psixologik tadqiqotlar va maqolalar
zamonaviy odamning ma’naviy tashnaligi, stress darajasi va psixologik muvozanat bilan bog‘liq
hodisalarni yoritdi.
Metodologiya
Tadqiqotda bir nechta ilmiy metodlardan foydalanildi:
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
324
1.
Metaforik tahlil:
Diabet kasalligi orqali zamonaviy odamning ortiqcha iste’mol, ma’naviy
va psixologik disbalansi tahlil qilindi. Bu metod murakkab jarayonlarni vizual va tushunarli tarzda
ifodalash imkonini beradi [8].
2.
Solishtirma tahlil:
Klassik va zamonaviy kapitalizm shakllari, ularning inson hayotiga
ta’siri va ijtimoiy oqibatlari taqqoslandi. Shu bilan birga, turli ijtimoiy va madaniy kontekstlarda
zamonaviy odamning ortiqcha “shakar”ga bo‘lgan ehtiyojlari o‘rganildi [9].
3.
Kontent-tahlil:
Empirik tadqiqotlar, ekspert hisobotlari, maqolalar va raqamli
platformalarning faoliyati tahlil qilindi. Ushbu metod orqali zamonaviy odamning psixologik,
ijtimoiy va ma’naviy disbalansi tizimli tarzda o‘rganildi [10].
4.
Sistemali yondashuv:
Tadqiqotda iqtisodiy, psixologik va madaniy omillar bir-biriga
bog‘liq holda o‘rganildi. Bu yondashuv zamonaviy odam hayotidagi metabolik va ma’naviy
disbalansni kompleks tarzda tushunish va uning oqibatlarini tahlil qilish imkonini berdi [1].
Natijada, tadqiqot nazariy va empirik manbalarni birlashtirishga asoslangan bo‘lib,
zamonaviy odamning hayotidagi
ortiqcha “shakar” iste’moli
, psixologik va ma’naviy
muvozanatsizliklarni tizimli tahlil qilish imkonini berdi. Shu yondashuv orqali insonning sog‘lom
va barqaror hayotini ta’minlash uchun zarur institutsional va shaxsiy mexanizmlar aniqlanishi
mumkin.
Natijalar va ularning muhokamasi
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy odam hayoti va uning psixologik hamda
ma’naviy xususiyatlari
diabet metaforasi
orqali samarali ifodalanadi. Diabet kasalligi
organizmdagi glyukoza darajasining oshishi bilan tavsiflanadi, shuningdek, metabolik disbalansni
hosil qiladi. Shu metafora yordamida zamonaviy odamning
ortiqcha iste’mol qilish odatlari
,
ma’naviy qoniqmaslik
va
psixologik stress darajasi
tahlil qilindi [1].
1. Moddiy va ma’naviy ortiqcha iste’mol
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy odam ortiqcha iste’mol va materializmga
moyil. Raqamli platformalar va global kapitalizm sharoitida inson “shakar”ni doimiy ravishda
iste’mol qiladi: ortiqcha oziq-ovqat, moliyaviy resurslar, axborot va ma’lumotlar oqimi. Shu
jarayon insonning ruhiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirmaydi va
psixologik disbalans
ni
kuchaytiradi [2,3].
2. Raqamli muhit va psixologik salomatlik
Zamonaviy odamning raqamli platformalarga bo‘lgan qaramligi “shakar” iste’molini
yanada oshiradi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, ijtimoiy tarmoqlar va tezkor axborot oqimi ruhiy
qoniqmaslik, stress va charchoq darajasini oshiradi. Bu hodisa diabet metaforasi bilan
solishtirilganda, ortiqcha glyukoza iste’moli va organizmdagi metabolik muvozanatsizlik bilan
o‘xshashlik ko‘rsatadi [4,5].
3. Shaxsiy erkinlik va ijtimoiy oqibatlar
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, ortiqcha iste’mol va ma’naviy tashnalik shaxsiy erkinlik va
ijtimoiy integratsiyaga ta’sir qiladi. Maddiy va raqamli resurslarga intilish shaxsiy erkinlikni
qisqartiradi, jamiyatdagi tenglik va adolat tamoyillariga tahdid soladi. Shu bilan birga, zamonaviy
odamning “ma’naviy glyukoza”ga bo‘lgan ehtiyoji ularni psixologik va ijtimoiy jihatdan
noaniqlikka olib keladi [6,7].
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
325
4. Ma’naviy va psixologik balansning muhimligi
Tahlil shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy odamning sog‘lom va barqaror hayoti faqat moddiy
resurslarga bo‘lgan qaramlik bilan emas, balki
ma’naviy intizom, shaxsiy qadriyatlar va
balansli iste’mol
orqali ta’minlanadi. Shu jihatdan, diabet metaforasi nafaqat jismoniy, balki
psixologik va ijtimoiy muvozanatni yoritishda ham samarali vosita hisoblanadi [8,9].
5. Ijtimoiy va madaniy tafovutlar
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy odamning “ortiqcha shakar” iste’moli turli
ijtimoiy va madaniy guruhlarda farq qiladi. Yuqori daromadli va raqamli muhitga ega shaxslar
moddiy va axborot iste’molini oshiradi, natijada ma’naviy disbalans kuchayadi. Bu esa ijtimoiy
stratifikatsiya va tenglik masalalarini yanada dolzarb qiladi [10].
Xulosalar
Ushbu tadqiqot zamonaviy odam hayoti va uning psixologik, ijtimoiy hamda ma’naviy
xususiyatlarini
diabet metaforasi
orqali tahlil qilishga qaratildi. Tadqiqot natijalari shuni
ko‘rsatdiki, zamonaviy odamning hayoti metabolik va ma’naviy disbalans bilan tavsiflanadi, bu
esa uning shaxsiy erkinligi, ruhiy salomatligi va ijtimoiy integratsiyasiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Diabet metaforasi zamonaviy odamning ortiqcha iste’mol qilish, moddiy va raqamli
resurslarga bo‘lgan qaramligi, shuningdek ma’naviy qoniqmaslik bilan bog‘liq jarayonlarini
tizimli va vizual tarzda tushuntirish imkonini beradi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy
insonning psixologik va ma’naviy salomatligi, shuningdek ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash uchun
balansli iste’mol, shaxsiy qadriyatlar va ma’naviy intizom
muhim ahamiyatga ega.
Shuningdek, tadqiqot natijalari ijtimoiy va madaniy kontekstlarni hisobga olgan holda
zamonaviy odamning “ortiqcha shakar” iste’moli turli qatlamlarda farq qilishi, bu esa ijtimoiy
stratifikatsiya va tenglik masalalarini yanada dolzarb qilishi mumkinligini ko‘rsatdi. Shu sababli,
zamonaviy jamiyatda sog‘lom va barqaror hayotni ta’minlash uchun nafaqat jismoniy, balki
ma’naviy va psixologik muvozanatni yaratish muhimligi ta’kidlandi.
Xulosa qilib aytganda, diabet metaforasi zamonaviy odam hayotidagi murakkab ijtimoiy,
psixologik va ma’naviy jarayonlarni tushuntirishda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. Tadqiqot
natijalari shuni ko‘rsatdiki, shaxsiy va jamiyat hayotidagi barqarorlikni ta’minlash uchun
insonning moddiy va ma’naviy ehtiyojlari muvozanatlangan holda qondirilishi
zarur. Shu
bilan birga, mazkur yondashuv zamonaviy hayotdagi muammolarni aniqlash va ularni ilmiy
asosda hal qilish bo‘yicha konseptual asos yaratadi.
Foydalanilgan manbalar
1.
Sombart, W.
Modern Capitalism: Its Origin and Evolution.
New York: McMillan, 1902.
2.
Smith, A.
The Wealth of Nations.
London: Methuen & Co., 1776.
3.
Marx, K.
Capital. Volume I.
Moscow: Progress Publishers, 1867.
4.
Engels, F.
Anti-Dühring.
Moscow: Progress Publishers, 1878.
5.
Hayek, F. A.
The Road to Serfdom.
University of Chicago Press, 1944.
6.
Rawls, J.
A Theory of Justice.
Harvard University Press, 1971.
7.
Piketty, T.
Capital in the Twenty-First Century.
Harvard University Press, 2014.
8.
Harvey, D.
A Brief History of Neoliberalism.
Oxford University Press, 2005.
9.
Zuboff, S.
The Age of Surveillance Capitalism.
PublicAffairs, 2019.
10.
International Labour Organization (ILO).
World Employment and Social Outlook 2021:
The Role of Digital Labour Platforms in Transforming the World of Work.
Geneva, 2021.
