ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
478
ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ИЖТИМОИЙ ИДЕАЛ ВА РЕАЛЛИКНИНГ
ЎЗГАРИШИ
Сатторова Д.Ғ.
Тошкент Давлат Стоматология Институти
Ижтимоий фанлар Биоэтика курси билан
кафедраси ф.ф.н.доцент
Абдуллаева Г .Ж.
1 курс клиник ординатори
https://doi.org/10.5281/zenodo.7943718
Аннотация.
Миллий идеал – ўзида жамиятнинг умуммиллий жамоавий ибтидосига
хизмат қилувчи меъёрий-ахлоқий қадриятлар тўпламини мужассам қилувчи ижтимоий-
ғоявий категория. У миллатнинг яратувчанлик йўналишида асосий ғоявий хоҳиш-истаги
сифатида намоён бўлади. Миллий идеал жамиятни демократлаштириш ва
модернизациялаш жараёнида миллий ривожланишнинг меъёрий ва аксиологик
йўналишларини, миллий давлатчиликнинг яратувчанлик стратегияси мукаммал
томонларини ва алоқадорлик жиҳатларини қамраб олинган.
Калит сўзлар:
Аксиологик ,
идеал қадриятлари, саноат революцияси,
Идеални
яратиш –миллий ўтмишни, инсон капиталини ривожлантириш , миллий иқтисодиёт ,
модернизациялаш, умуммиллий жамоавий, эволюцион жараён.
CHANGE OF SOCIAL IDEAL AND REALITY IN THE CONDITIONS OF
GLOBALIZATION
Abstract.
National ideal is a socio-ideological category emdiving a set of normative and
moral values serving the national collective beginning of society. It is manifested as the main
ideological desire of the nation in the direction of creativity. In the process of democratization and
modernization of the national ideal society, the normative and axiological directions of national
development, the excellent aspects of the creative strategy of national statehood, and the aspects of
communication are covered.
Key words:
Axiological, ideal values, industrial revolution, Creation of ideal - national past,
development of human capital, national economy, modernization, national collective, evolutionary
process.
ИЗМЕНЕНИЕ СОЦИАЛЬНОГО ИДЕАЛА И РЕАЛЬНОСТИ В УСЛОВИЯХ
ГЛОБАЛИЗАЦИИ
Аннотация.
Национальный идеал - это социально-мировоззренческая категория,
воплощающая в себе совокупность нормативных и нравственных ценностей, служащих
национальному коллективному началу общества. Оно проявляется как основное идейное
стремление нации в направлении творчества. В процессе демократизации и модернизации
национального идеального общества освещаются нормативно-аксиологические направления
национального развития, отличные аспекты созидательной стратегии национальной
государственности, аспекты коммуникации.
Ключевые слова:
аксиологические, идеальные ценности, промышленная революция,
созидание идеального - национальное прошлое, развитие человеческого капитала,
национальная экономика, модернизация, национальный коллектив, эволюционный процесс.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
479
Глобаллашув объектив, тарихий жараён. XV -XVII асрлардаги географик
кашфиётлар кўплаб мамлакатлар ва минтақаларнинг халқаро савдо доирасида
тортилишига, саноат революцияси эса умумий алоқаларнинг янада кучаюви, кенг қамров
касб этишига иқтисодий замин яратган эди. Кейинги даврларда бундай муносабатлар янада
чуқурлашиб борди. XX аср бошларига келиб янги сифатий характер касб этган ва ижтимоий
ҳаётнинг барча соҳаларини қамраб олган мазкур жараён глобаллашув тушунчаси орқали
ифодалана бошланди.
Глобаллашув эволюцион жараён, унинг жадаллиги дунёнинг турли географик
минтақаларида бир хил эмас, ушбу жараённинг алохида ташкил қилувчилари ҳам бир
хилликдан узоқ. ХХ асрнинг сўнгги чораги ва ХХ1 асрнинг бошида глобаллашув муаммоси
жаҳоннинг етакчи олимлари томонидан ўрганилган.
Кундалик ҳаётда глобаллашув асосан умуминсоний аҳамиятга эга муаммоларни ўз
таркибига қамраб олади. Фалсафа фанлари профессори А.Очилдиев қуйидагича ёзади:
“...энг умумий маънода глобаллашув бир томондан муайян ҳодиса, жараённинг барча
минтақалар, давлатлар ва бутун Ер юзини қамраб олганини, иккинчи томондан уларнинг
инсоният тақдирига дахлдор эканлигини англатади”
1
. Олим тўғри таъкидлаганидек
глобаллашув жараёни шиддат билан кечаётган ҳозирги даврда Ўзбекистон мустақил, очиқ
ва демократик тамойиллар асосида ривожланаётган давлатларнинг бири сифатида ушбу
воқелик таъсиридан четда қола олмайди. Бу муҳит кенг имкониятлар очгани билан бир
қаторда ҳар бир миллат ва мамлакат олдига ўзига хос муаммо, миллийликни, миллий
маънавият, маданият, ахлоқ ва қадриятларни сақлаб қолиш масалаларини қўймоқда. Биз
маданият деганда урф-одатларимиз ва маросимларимизнигина тушунишга кўникиб
қолганмиз. Ахир бизни асл ўзбек қилиб турган нарсалар тарихимиз, қадриятларимиз,
динимиз, ахлоқимиз, ўзимизга хос андишамиз, оримиз, биздаги ҳурмат ҳисси,
меҳмондўстлигимиздир. Уларни йўқотиш бу ўзлигимизни йўқотиш демакдир. Дарҳақиқат
биз инсоннинг асосий ҳуқуқлари ва идеал қадриятлари инобатга олинган, демократик
бошқариладиган ҳамда ҳамма учун адолатли, бир хил имкониятларни очувчи глобаллашув
жараёнига ўтиш сари ҳаракат қилаяпмиз. Бу жараённи тушуниш барчамиз учун муҳим
манфаатли масалалардан ҳисобланади.
Глобаллашувга берилган баҳоларнинг турли-туманлиги жараёнларнинг ўзи зиддиятли
эканлигини ҳам акс эттиради: барча ҳодисалар ўзаро боғлиқ бу дунёда умуминсоний
манфаатлар, миллий ва этник ўзига хослик ўртасидаги, глобаллашув ва халқларнинг ўз
тақдирини ўзи белгилашга интилиши, ижтимоий умумийлик ўртасидаги қарама-қаршиликлар
(зиддиятлар) ва ҳоказолар
2
.
Глобаллашув — объектив жараён. Бироқ, тўғри стратегия танланганда у ёки бу
моментларнинг салбий таъсирларини бартараф этиш мумкин. Глобаллашувнинг фарқлаб турувчи
ўзига хослиги шундан иборатки дунёни ягона макон сифатида англаш миқёси, теранлиги ўсиб
боради. У ёки бу мамлакат ичкарисида содир бўлаётган воқеалар ташқи сиёсий ҳаракатлардан кўра
бошқа халқ ва давлатларга анча кучли таъсир кўрсатади. Глобаллашувнинг ижтимоий
1
Очилдиев.А. Глобаллашув ва мафкуравий жараёнлар.Т.: “Муҳаррир нашриёти”.2009, 64 б.
2
С.Жўраев, О.Аҳмедов, М. Рахимова. Ўзбекистон ва жаҳон ҳамжамияти: халқаро муносабатлар ва ташқи
алоқаларни ташкил этиш. Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат ва жамият қурилиши
академияси.-Т.; Ғафур Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2008, 77 бет.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
480
муносабат ва манфаатларга таъсири инсоннинг ўзлигини, ҳаётий қадриятларнинг бир
бутунлигини, эзгу ниятларнинг беғуборлигини таъминлаб ҳар бир инсонга
мавжудлигининг моҳиятини англаб яшашга нисбатан идеал ва реалликнинг ўзгариш
жараёнини ўргатади.
Фалсафада идеални олий намуна, “намунали ўлчов эҳтиёжи” ва инсоннинг ўз
маънавий-руҳий ҳаётий стратегиясини қуриши учун асос сифатида тушуниш И. Кант
томонидан ишлаб чиқилган. Унинг таъкидлашича “ғоя қоидаларни туғдирса, идеал унга
тақлид қилишни ҳар томонлама белгилаш учун дастлабки андоза сифатида хизмат
қилади”
3
. Кант ўзининг бу фикри орқали идеалнинг мукаммаллиги ва бажарилиши
эҳтимоллиги асосида ётадиган бошқарувчи принципларга алоҳида эътибор қаратади. Кант
идеални аниқ фикрлаш тури билан боғлиқ деб билади. Масалан, инсон онгининг идеали
сифатида у донишмандликни келтириб ўтади. Инсон идеали онгда мавжуд бўлиб у
донишмандлик ғоясига жуда тўғри келади. Бу билан у “ичимиздаги илоҳий инсон” идеалига
ўзимизни солиштирамиз, ўзимизга баҳо берамиз, дейди. Кантнинг бу фикрларидан маълум
бўладики, инсон доимий равишда идеал, намуналарга интилиб яшайди.
Шу маънода ижтимой идеал барҳаётликдир. Идеални яратиш –миллий ўтмишни ва
алоҳида ҳудудий тарихни яратишдир, бу эса инсонни алоҳида ҳудудга, ватанга маънавий
боғлиқ бўлишини талаб қилади. Бу орқали ижтимоий идеал халқ, давлат ва ҳудуд
ўртасидаги “вақт билан ёритилган” барқарор алоқаларни яратади.
Ижтимоий идеал жамоавий мавжудликка вақтли ўлчов бериб аъзоларининг умумий
ўтмишдаги ҳамкорлигини янада мустаҳкамлайди, дастлаб мавҳумлик касб этсада,
кейинчалик ижтимоий реаллик сифатида қабул қилинади. Худди шу тарзда миллий идеал
ҳар бир миллат вакилига умумий келажак ҳиссини тақдим этади. Шундай қилиб миллий
идеал – ижтимоий тараққиётни таъминлайдиган мураккаб ижтимоий-ғоявий ва маънавий
кучдир.
Ижтимоий идеал функционал муносабатда давлат бирлигини қўллаб-қувватлаш ва
сақлаш ҳамда жамиятнинг қадриятлар тўпламлари билан фарқ қилувчи турли ижтимоий
гуруҳлар бирлашуви сифатида маънавий бирдамлигининг муайян унсури сифатида намоён
бўлади. Жамиятнинг қизиқиш доирасига одатда миллий идеалнинг мавжудлиги ва
шакллантирилганлиги киради. Бу қизиқиш негизида давлатни вужудга келтирувчи ёки
доминантлик қилувчи миллатнинг ёки миллий ҳудудда истиқомат қилувчи бошқа титулли
этносларнинг миллий ўзлигини англаши ётади.
Миллий идеал – ўзида жамиятнинг умуммиллий жамоавий ибтидосига хизмат
қилувчи меъёрий-ахлоқий қадриятлар тўпламини мужассам қилувчи ижтимоий-ғоявий
категория. У миллатнинг яратувчанлик йўналишида асосий ғоявий хоҳиш-истаги сифатида
намоён бўлади. Миллий идеал жамиятни демократлаштириш ва модернизациялаш
жараёнида миллий ривожланишнинг меъёрий ва аксиологик йўналишларини, миллий
давлатчиликнинг яратувчанлик стратегияси мукаммал томонларини ва алоқадорлик
жиҳатларини қамраб олиши билан алоҳида ажралиб туради. Миллий идеал ўзида “кучли
давлат” нинг ижтимоий -сиёсий шаклини ҳам ифода этади.
3
Кант И. Критика чистого разума. СПб, 1993. С. 341.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
481
Ўзбекистон кўп миллатли давлатлар жумласига киради. Биз ўз миллий
тараққиётимизни бошқаларнинг ҳаракатларини, эркинлигини сиқиб қўймайдиган даражада
ташкил қилишимиз керак бўлади. Моҳият жиҳатидан миллий тараққиёт муайян миллатнинг
ўз тараққиёт йўлини белгилаб олишидаги эркинлиги, янги ҳаракатлари, имкониятлари,
турли воситалар ёрдамида фаолият олиб бориши билан белгиланади. Бундай ҳатти-
ҳаракатларни амалга оширишда муайян миллат вакиллари, айниқса ёшлар бошқаларга
ўхшаш бўлишга харакат қилишса ҳам ўзларининг қиёфасини сақлаб қолишга интиладилар.
Тўғри, буни ҳар ким турлича уддалайди Кўпчилик мутлақо уддасидан чиқа олмайди ҳам.
Бундай ёшларнинг муваффақиятли ҳаётий фаолияти улар тушиб қоладиган
вазиятларгагина эмас балки ирода эркинлигига ҳам боғлиқ бўлади.
Ирода эркинлиги туфайли ҳар бир одам айни бундай шароитда турли қарор қабул
қилиши ва турли ҳаракат қилиши мумкин. Бироқ миллий ўзликни англашга қаратилган
ёшлар ҳаётий дунёсини умумий маънога эга бўлган жиҳатлари уларнинг биргаликда
мувофиқлашиб ҳаракат қилишлари учун кафолатдир. Агар улар бу борадаги яшашларининг
умумий мақсадларини тан олмасалар у ҳолда индивидуал ижод қилишлари ва ўзга маданий
қадриятларга киришиб кетишлари хавфи туғилади. Зеро ҳар қандай яхши ўзгаришларнинг
умумий мақсадлари ҳар бир давлатда маҳаллий шарт-шароит ва аҳолининг ўзига хос
хусусиятлари асосида шаклланадиган муносабатларга мувофиқ кечади. Шунинг учун ҳам
миллий ўзликни англашга қаратилган миллий фалсафий мулоҳазалар, умумий мақсадлар,
идеаллар, нормалар ва мўлжаллар бўлмаса ёшлар ўзлигини англашдан маҳрум бўладилар.
Ҳозирги кунда аксарият миллат вакиллари ўз миллати эркинлиги ҳиссини йўқотиш
чегарасидан аста-секин чиқиб кетмоқда. Бу борада фалсафа миллий қадриятларнинг
ўткинчи эмаслигини қайд қилиб туради, бу қадриятларсиз ҳаёт ўз маъносини йўқотади. Ҳар
бир миллатнинг ўзи белгилаб олган ҳаётий режалари, ёки жамият тараққиёти
истиқболларини белгилаш ақлнинг шунчалик қуруқ ўйини эмас.Юксак асосга эга бўлган
миллий мақсадлар, идеаллар ҳаётимизни такрорланмас ва жозибали қилади. Улар ҳар бир
миллат ҳаётини сақлаб туради. Чунки ҳар бир миллат вакили ўз ҳаётини ана шу миллий
мақсадлар ва идеалларга мослаб, мувофиқлаштириб яшайди. Донишмандлик ўзини ҳам,
бошқаларни ҳам бостиришда эмас, балки ўз-ўзига ва атроф дунё билан мувофиқликда
яшашдир . Инсоният доимо яхшиликни ёқлаб, ёмонликка қарши курашади.
Кишилик тараққиёти босқичларига эътибор берадиган бўлсак ҳар бир ижтимоий
тараққиёт босқичи иккинчисига ўтиши давомида ўша жамият ҳаётининг турли жабҳаларида
туб бурилишлар қилинишига тўғри келган.
Ҳаракатлар стратегиясидан — Тараққиёт стратегияси сари» тамойилига асосан
ишлаб чиқилган қуйидаги еттита устувор йўналишда ҳам миллий идеалларни
ривожлантириш асосий мақсад сифатида белгиланди.
2022 — 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси
ёки Тараққиёт стратегияси ва уни «Инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳалла йили»да
амалга ошириш да ҳам бу масалалар белгилаб берилди .
Унда инсон қадрини юксалтириш ва эркин фуқаролик жамиятини янада
ривожлантириш орқали халқпарвар давлат барпо этиш;
мамлакатимизда адолат ва қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг
асосий ва зарур шартига айлантириш;
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
482
миллий иқтисодиётни жадал ривожлантириш ва юқори ўсиш суръатларини
таъминлаш;
адолатли ижтимоий сиёсат юритиш, инсон капиталини ривожлантириш;
маънавий тараққиётни таъминлаш ва соҳани янги босқичга олиб чиқиш;
миллий манфаатлардан келиб чиққан ҳолда умумбашарий муаммоларга ёндашиш;
мамлакатимиз хавфсизлиги ва мудофаа салоҳиятини кучайтириш, очиқ, прагматик
ва фаол ташқи сиёсат олиб бориш муҳим вазифалар сифатида кўрсатиб берилди.
Таълим тизимини ривожлантириш ва талаба ёшларни тарбиялашда миллий
идеални, мамлакат ҳаётида юз бюераётган ислоҳатларни моҳиятини ёритиш муҳим аҳамият
касб этади.
REFERENCES
1.
Сатторова Д. Ғ. БУГУНГИ ЗАМОНАВИЙ МУАММОЛАР, ЗИДДИЯТЛАР ВА
МУЛОҲАЗАЛАР-2022-
165-169
-.
https://doi.org/10.24412/2181-1385-2022.
2.
Сатторова Д. Ғ. Ҳаракат стратегиясидан-тараққиёт стратегияси сари асосий ғояси
асосида олий тиббий таълимни такомиллаштириш //Медицина ва инновация.-
Тошкент,2022.-Б.205-208.
3.
Сатторова Д. Ғ. Ҳаракат стратегиясидан-тараққиёт стратегияси сари тамойили
асосида замонавий ўқитишнинг аҳамияти // “Цифровизация в обучении
гуманитарнқх дисциплин в медицинском вқсшем образовании”Сборник научнқх
трудов -2022.-193-196.
4.
Сатторова Д. Ғ.Янги Ўзбекистон ривожланишида ижтимоий идеал ва миллий
ўзликни англаш//Сурхондарё илм ва тафаккур-Тошкент,2021.-№4-Б. 86-90.
5.
Сатторова Д.Ғ.Маънавий маданиятда миллий идеалнинг ўрни // Фалсафа ва ҳуқуқ-
Тошкент,2021-№1-Б.24-26.
6.
Сатторова Д. Ғ.Янги Ўзбекистонда миллий қадриятларимиз миллий идеаллар
тимсолида //Сурхондарё илм ва тафаккур-Тошкент,2021.-№2-86-90.
7.
Д. Г.Саттарова.Рихсиева Д.Ф.Цели и задачи всеобщей декларации о правах человека
и биоэтике // Научный медицинский журнал “ АИЦЕННИА”-Россия,2020-№74-Б.20-
23. Wwww.аvicenna-idp-ru.
8.
ПТ Худайбергенова ОБРАЗ МАВЛОНО ДЖАЛОЛИДДИНА РУМИ В КОНТЕКСТЕ
ГУМАНИСТИЧЕСКИХ ТРАДИЦИЙ ВОСТОКА И МУСУЛЬМАНСКОЙ
БИОЭТИКИ. // Гуманитарный трактат .РОССИЯ,2018- Б.28-30.с.nttp//gumtraktat/ru/
