ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1006
СУД ТИЗИМИДА КАСБИЙ ЭТИКАНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ
ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ.
Сахадинов Бобир Салохиддинович
Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги Судльялар Олий
мактаби “Фуқаролик йўналиши” тингловчиси.
https://doi.org/10.5281/zenodo.8058306
Аннотация.
Ушбу мақолада Суд тизимида касбий этикани такомиллаштиришнинг
долзарб масалалари атрофлича ёритиб берилган.
Калит сўзлар:
Судья, инсонпарварлик, суд маданиятини юксалтириш, суд
маданияти.
TOPICAL ISSUES OF IMPROVING PROFESSIONAL ETHICS IN THE
JUDICIAL SYSTEM.
Abstract.
This article covers the current issues of improving professional ethics in the
judicial system in detail.
Key words:
Judge, humanitarian, elevating judicial culture, judicial culture.
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ЭТИКИ В СУДЕБНОЙ СИСТЕМЕ.
Аннотация.
В данной статье подробно рассмотрены актуальные вопросы
совершенствования профессиональной этики в судебной системе.
Ключевые слова:
Судья, гуманизм, повышение судебной культуры, судебная
культура.
Инсон-одоби билан…
Ҳар қандай инсонни мўътабар ва азиз қиладиган фазилат-унингодоби. “Одоб” арабча
“адаб” сўзидан олинган бўлиб, яхшиликка чақириш маъносини англатади. Демак, одоб
яхшилик сифатини ҳам беради. Азалдан Шарқ халқлари инсон ҳаётининг моҳиятини яхши
тарбия олмоқ ва яхши хулқ-одоб, фазилатларга эга бўлмоқликда деб тушунган ва ҳамиша
шунга интилган. Шубҳасиз, донишманд боболаримиз беодобликни уят, иснод деб қараб,
қалбни мажруҳ ҳолатга олиб келадиган энг катта қусур деб билган. Қалбнинг мажруҳлиги
эса, вужуднинг мажруҳлиги деганидир. Одобсиз инсон ҳеч қачон обрў-эътибор қозонмаган,
бирор нарсага эришмаган. Ундай одамнинг жамиятда яхши ўрин топиши, асло мумкин
эмас. Одобсиз кишидан ҳамма қочади, узоқроқ юришга интилади. Бежиз, Мир Алишер
Навоий Ҳазратлари, “Ёмондин қуш бўлиб учиб қоч” демабдилар.
Бутун башарията ҳлини ўзининг бебаҳо асарлари билан одоб-ахлоққа, яхшиликка,
эзгуликка чорлаган Имом-Ал Бухорий бобомиз ўзининг “Ал-адаб, ал-Муфрад” китобда
одобни инсоннинг энг гўзал зийнати деб таърифлаб, одобсизлик уни жаҳолатга олиб
боришини уқтиради. Буюк бобомизнинг хулосасига кўра, инсонда одоб бўлмагунича
ҳақнинг ҳам, халқнинг ҳам меҳрини қозонаолмайди.
Судья кундалик ҳаётида ҳамда судьялик фаолиятида одобни инсоннинг кўрки деб
қараб, фақат яхшилик томонда бўлишига ўзида куч топа олиши шарт. Тенглик ҳукм сурган
жойда сотқинлик, алдамчи эҳтирослар, ғам-ғусса бўлмайди.
Одил судловнинг мақсади инсонпарварликдир. Инсонпарварлик бу маданиятдир.
Суд маданиятини юксалтириш, ҳар бир суд жараёнида суд этикаси қоидаларига тўла риоя
қилинишини таъминлаш билан пировардида адолатли суд қарорларининг қабул
қилинишига эришилади.
Судья суд жараёнида юзага келадиган ҳар қандай масалани қонунга асосланган
ҳолда, ҳеч қандай ҳиссиётларга берилмасдан, беғараз ва холисона ҳал эта билиш
қобилиятига эга бўлиши зарур. Суд қарорлари қабул қилинишида у нафақат инкор этиб
бўлмайдиган далилларга, шунингдек, касбий билим ва тажрибага этика ва маданият
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1007
тамойилларига ҳам лозим даражада асосланса мақсадга мувофиқ бўлади. Зеро, судьялик
вазифасини виждонан, қасамёдга содиқ туриб, касбий маҳоратни тўла намоён этиб ва суд
маданиятига қатъий риоя этган ҳолда бажариш унинг учун ҳам қарз, ҳам фарздир.
Судья нафақат суд жараёнида, балки ҳамма вақт ва ҳамма жойда юксак маънавиятли
шахс эканлигини намоён қилиши шарт. Бинобарин, нодир инсоний фазилатларга эга
бўлмай туриб, ҳар қандай суд ишини одилона ҳал қилиш амримаҳол. Шуни инобатга олган
ҳолда, аввало одил судловдаги маданиятнинг моҳиятига эътибор қаратиш лозим бўлади.
Фалсафий, яъни умумий маданиятнинг асл қисми бўлган “ҳуқуқий маданият” кенг
ва сиғимли тушунча саналиб, у ўзида ҳам моддий, ҳам маънавий маданиятга тааллуқли
жиҳатларни,
жумладан
ижтимоий
муносабатлар
субъектларининг
ҳуқуқий
саводхонлигини, уларнинг иқтисодий, ижтимоий ҳуқуқий андозаларга монанд хулқ-
атворга эга бўлиш ҳамда ҳаракатланиш мажбурияти, қонунларга итоаткорона муносабатда
бўлиш, ўз ҳуқуқларини бошқаларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини бузмаган ҳолда амалга
оширишдаги интизомини, шунингдек, ахлоқ қоидалари, илм-фан, санъат одоби кабиларни
ҳам мужассамлаштиради. Ана шу маданиятнинг яхлит бир бўлаги ҳисобланувчи суд
маданияти, аввало, услубий таснифга эга. Яъни у бирламчи маънода одил судловни амалга
ошириш маданиятини ифодалайди.
Мухтасар айтадиган бўлсак, суд маданияти деганда, суд ишларини чинакамига
одилона, адолатли амалга ошириш фаолиятининг маънавий асослари тушунилади. Бундан
суд жараёни иштирокчиларидан ҳар бири ўз қонуний ваколатларини амалга ошириш
давомида нафақат процессуал интизомга, қолаверса, одоб-ахлоқ қоидаларига, суд этикасига
ҳам қатъий риоя этиш мажбуриятига эгалиги англашилади.
Албатта суд маданиятида судьялик маданияти марказий ўрин эгаллаши шаксиз
эътироф этилади. Аммо судьялик маданиятини фақат касбий маданият деб ҳисоблаш
ўринсиз бўлади. Бинобарин, судья нафақат муайян суд ишини ҳал қилиш ваколатига эга
бўлган мутлақ ҳуқуқли процессуал шахс, балки у аввало, жамиятдаги энг обрўли инсон,
юксак инсоний фазилатлар соҳиби сифатида гавдалангандагина жамоатчиликда унга ва у
орқали одил-судловга ишонч шаклланади. Шундан келиб чиқиб, судьялик маданиятини
судьянинг касбий маҳорати билан ахлоқий сифатларининг ўзаро уйғунлашуви деб баҳолаш
мумкин.
Судьялик касб, лавозимгина бўлмай, у энг аввало, инсонийликдир. Дарҳақиқат,
судья инсонларнинг инсони бўлмоғи керак. Шунга кўра, судьянинг одоб-ахлоқи - этикаси
устуворликларини қолипга солишнинг, қатъий кетма-кетликда муфассал ифодалаб
беришнинг сира иложи йўқ. Қуйида баён этиладиганлар уларнинг бир қисми, яъни
уммондан бир томчи холос. Уларни Республикамиз судьялари этикасининг сара жиҳатлари
баробарида қабул қилиш даъватидан йироқ бўлсак-да, истардикки, судьяларимиз шундайин
ажойиб фазилатлар соҳиби бўлишса, одил судлов самарадорлиги янада ошган бўлар эди.
Одил судлов маданияти ва одоби ҳақида гап кетганда мамлакатимиз суд тизими
тараққиётига катта ҳисса қўшган, Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган юрист
Убайдулла Менгбоевнинг судьяларга қарата айтган истакларини алоҳида келтириб ўтиш
мақсадига мувофиқ. Яъни, судья Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларини
муқаддас билиб, уларга доимо, ҳар бир ишда қатъий риоя қилиши, ўзида ватанпарварлик
туйғусини тарбиялаши, Ватанга ва халққа бўлган садоқатини ҳар бир ҳаракатида намоён
бўлишини кўп маротаба таъкидлаб ўтган.
Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини, шунингдек қонуний манфаатларини суд
орқали ишончли ҳимоя қилишга одил судловнинг мустақиллигини, беғаразлигини ва
лаёқатлилигини таъминлаш орқали эришилади. Бу ҳар бир судьянинг конституциявий
нормаларга ва қонунларга, «Судьяларнинг одоб-ахлоқ кодекси» қоидаларига риоя
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1008
қилишини, ўз фаолиятини адолат ва холислик принципларига асосланиб амалга
оширишини назарда тутади.
Судьяларнинг мустақиллиги, дахлсизлиги, улар фаолиятига аралашишга йўл
қўйилмаслигининг давлат томонидан кафолатланиши, моддий ва ижтимоий таъминот
даражаларининг юқори эканлиги одил судловга эришиш – қонуний, асосланган ва адолатли
суд қарорлари чиқарилишининг омилларидир.
Судьянинг Кодекс қоидаларига сўзсиз риоя қилиши, ўз хизмат вазифаларини ҳалол
ва виждонан бажариши судьянинг шаъни, қадр-қиммати ва ишчанлик обрўсини ҳамда
умуман суднинг нуфузини сақлашда муҳим аҳамиятга эга.
