CATTLE EPHEMERAL FEVER DISEASE TREATMENT AND PREVENTION

HAC
Google Scholar
Branch of knowledge
To share
Mengliyev, A., Siddiqov, I., Chorshambiyev, A., Namozov, A., & Abduraiimova, G. (2023). CATTLE EPHEMERAL FEVER DISEASE TREATMENT AND PREVENTION. Modern Science and Research, 2(7), 344–348. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/22234
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

This article discusses the clinical signs of the disease, pathological changes, diagnosis, treatment and preventive measures, control and problems of ephemeral fever in cattle.


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

344

ҚОРАМОЛЛАРНИНГ ЭФЕМЕР ИСИТМАСИ КАСАЛЛИГИНИ

ДАВОЛАШ ВА ОЛДИНИ ОЛИШ

Менглиев А.С.

(в.ф.ф.д.) доцент в.б Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти

Сиддиқов И.

(в.ф.н) Тошкент аграр институти Самарқанд филали

Чоршамбиев А.

Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти ассценти.

Намозов Абдуфатдох, Абдураиимова Гулшан

Денов Ҳазорбоғ агратехналогия техникуми ветеринария фан ўқтувчилари

https://doi.org/10.5281/zenodo.8187282

Аннотация.

Ушбу мақолада касалликнинг клиник белгилари, патологик ўзгаришлар,

ташхис, даволаш ва олдини олиш чоралар қорамолларда эфемер иситмани назорат қилиш
ва муаммолари муҳокама қилинади.

Калит сўзлар:

қорамол, эфемер, иситма, вирус, қон сўрувчи пашша, дезинсекция,

дезинфекция.

CATTLE EPHEMERAL FEVER DISEASE

TREATMENT AND PREVENTION

Abstract.

This article discusses the clinical signs of the disease, pathological changes,

diagnosis, treatment and preventive measures, control and problems of ephemeral fever in cattle.

Key words:

cattle, ephemera, fever, virus, blood-sucking fly, disinsection, disinfection.

ЭФЕМЕРНАЯ ЛИХОРАДКА КРУПНОГО РОГАТОГО СКОТА

ЛЕЧЕНИЕ И ПРОФИЛАКТИКА

Аннотация.

В данной статье рассматриваются клинические признаки болезни,

патологические изменения, диагностика, лечение и профилактика, борьба и проблемы
эфемерной лихорадки крупного рогатого скота.

Ключевые слова:

крупный рогатый скот, эфемеры, лихорадка, вирус, кровососущие

мухи, дезинсекция, дезинфекция.

Долзарблиги.

Эфемер иситма касаллиги (уч кунлик, Термиз иситмаси) – ўткир

кечувчи трансмиссив вирус касаллиги бўлиб, асосан қорамолларда қисқа муддатли (гр.-
эфемер-қисқа) иситма, бурун, оғиз, қизил ўнгач, кўз шиллиқ пардаларининг яллиғланиши,
гавда ва оёқ мускулларининг таранглашиши (қотиши, тортишиши), қийин ҳаракат ва оқсаш
билан характерланади.

Бу касаллик мамлакатимиз учун экзотик касаллар тоифасига киради, чунки эфемер

иситмаси биринчи марта 1984, 2- марта 2002 йил ва 3- марта 2012 йилда қорамоллар орасида
қайд қилинган.

Касаллик биринчи марта 1867 йилда, кейинчалик 1907, 1908, 1915 йилларда Африка

қитъаси, 1887-1891, 1906-1908, 1919 йилларда Осиё қитъаси мамлакатларида, 1936-1937
йилларда Австралияда қорамоллар орасида рўйхатга олинган. Шунинг учун ушбу касаллик
айниқса, Африка, Австралия ва Японияда яхши ўрганилган ҳамда уни қўзғатадиган
вируснинг антиген бўйича яқин авлодлари мавжудлиги аниқланган. Шунингдек, эфемер
иситмаси Европа мамлакатларидан Финландия, Германия, Чехия, Словакия, Голландия ва


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

345

Данияда ҳам қорамоллар орасида қайд қилинган. Эфемер иситмаси асосан эпизоотия бўлиб
тарқалади ва иқтисодий зиёни ҳайвон маҳсулотларининг кескин пасайишидан, қисман
касал ҳайвоннинг ўлишидан, даволашга кетган дори-дармонлар, дезинфекция ва
дезинсекция харажатларидан ташкил топади. Касалликни Рабдовиридае оиласига мансуб,
нуклеоласида рибонуклеин кислота сақловчи лимфотроп Бовине эпҳемералис февер
рабдовирус вируси қўзғатади. Вирус организмга киргандан кейин, унга қарши организмда
вирусни нейтралловчи ва комплементни боғловчи антителолар ҳосил бўлади. Касаллик
контагиоз эмас, Cулех аннулиросис, Анопҳелес аннулипес ва бошқа авлодларига мансуб
пашшаларнинг қорамолларни қонини сўриши жараёнида аввал вирус уларга ўтади ва кейин
пашшалар орқали соғлом ҳайвонга ўтади. Юқорида таъкидланган пашшалар орқали вирус
соғлом қорамолга механик ўтмайди, балки уларнинг организмида яшайди. Шунинг учун
ҳам пашшалар табиатда ушбу касалликнинг резервуари ҳисобланади. Эфемер иситмаси
касаллиги жуда тез тарқалиши билан характерланади. Касаллик қўзғатувчининг манбаи
бўлиб касал ва вирус ташувчи қорамоллар ҳисобланади. Бундай ҳайвонларнинг қонини
сўриган пашша, аввало эфемер иситмаси вирусини ўзига олади, кейин у соғлом ҳайвон
қонини сўриш жараёнида уни ушбу вирус билан зарарлайди.

Вирус билан зарарланган пашшалар кучли шамол воситасида юзлаб километр

масофага учириб кетилиши оқибатида касаллик вируси фақатгина бирор бир ҳудуд билан
кифояланмасдан, балки вилоят, мамлакат, ҳаттоки қитъа бўйича тарқалиши мумкин.

2002 йилнинг август ойида Сурхондарё вилояти ҳудудида қорамоллар орасида

кузатилган ушбу касалликни кучли шамол воситасида Афғонистондан вирус билан
зарарланган пашша олиб келган деган хулосага келинди. Чунки, бу касаллик Осиё, китъаси
ҳудудларида (Индонезия, Япония, Хитой, Хиндистон) турли вақтларда рўйхатга олинган.
Эфемер истимаси касаллигининг клиник белгилари. Касалланган молларда тана
ҳароратининг бирдан 400С дан 420С гача кўтарилиши, қорамоллар мускулларининг
титраши, оқсаш, кўздан ёш оқиш, кўз, бурун ва оғиз шиллиқ пардаларининг яллиғланиши,
оғиздан сўлак ва бурундан шиллиқ ва сассиқ суюқлик оқиши, кўринадиган шиллиқ
пардаларнинг қизариши, иштаханинг тезда пасайиши, кўп ҳолларда бутунлай йўқолиши,
қорин атонияси, қалтираш, холсизланиш ва ётиш холатлари кузатилади. Тана харорати 80
% холатда 2-3 кундан сўнг, 10-20 % холатда эса 4-5 кундан сўнг меъёрга келади. Айрим
молларда йўталиш, нафас олиш ва юрак уришининг тезлашиши сезилади, 90-95 % молларда
ковшаш тўхтайди. Оёқ бўғинлари қўл панжалари билан босилса оғриқ сезилади.
Бўғинларнинг эгилувчанлик харакати сусаяди, моллар ўз оғирлигини кўтаролмасдан (расм)
кўпинча ётади.

Касалланган қорамолни қийналиб тик туриши. Касалликдаги патологоанатомик

ўзгаришлар. Эфемер иситмадан ўлган ёки мажбурий сўйилган қорамоллар ёриб кўрилганда
асосий ўзгаришлар конъюнктива, бурун, оғиз бўшлиғи, томоқ ва ҳиқилдоқ шиллиқ
пардаларида қизариш ва яллиғланиш белгилари кўринишида кўзга ташланади. Шунингдек,
яллиғланиш белгилари тизза, сакраш ва тос-сон бўғинларида ҳамда ширдон шиллиқ
пардаларида аниқланади. Бошқа ички аъзоларда айтарлик патологоанатомик ўзгаришлар
кузатилмайди.

Эфемер иситмасига диагноз қўйиш. Дастлабки диагноз клиник белгиларга,

эпизоотологик маълумотлар ва патологоанатомик ўзгаришлар асосида қўйилади. Якуний


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

346

диагноз 1-3 кунлик оқ сичқонларга ва бузоққа биологик синов қўйиш, иситма вақтида
лейкоцитлардаги вирус антигенини люминецент микроскопда флуоресцентланувчи
антителоларни кўришга, шунингдек, серологик реакциялар (иммунодиффузия, комплимент
боғлаш ёки нейтраллаш реакциялари) ёрдамида вирусга қарши касал организмда
шаклланган антителоларни аниқлашга асосланган. Эфемер иситмаси касаллигини даволаш
усуллари. Касал мол дастлаб тоза ва салқин алохида жойга ажратилади. Махсус даволаш
учун эфемер иситмасига қарши гипериммун қон зардоба ёки реконвалецент қон зардоби
қўлланилади. Бундан ташқари, симтоматик даволаш усули яхши самара беради ва
қуйидагича даволанади: ҳар куни бир марта 10 % кофеин натрий бензоат ёки камфора
молнинг оғирлигига караб 5-12 мл гача тери остига юборилади;

6 соат оралиқ билан антибиотиклардан пенициллин, тетрациклин, ампициллин,

гентамицин хар 1 кг тирик вазнга 2-4 минг бирлик хисобида мускул орасига юборилади ёки
сульфаниламид препаратларидан бири: норсульфазол, сульфантрол, сульфадемизин,
анальгин ёки аспирин молнинг вазнига караб 1-4,0 гр гача хар куни икки марта сув билан
ичирилади;

касал молдаги атония, гипотонияга карши 10-12 мл чемерица дамламаси ёки сут

кислотаси, ёки молнинг вазнига қараб 15-50 мл глаубер тузи 500 мл сув билан ичирилади;
хар куни 1 марта 0,9 % ли стерил физиологик эритма 500 мл миқдорда ёки 5 % ли ош тузи
эритмаси 250 мл миқдорда, 5 % ли аскорбин кислотаси, 10-20 мл 10 % ли калций хлорид
эритмаси билан вена томирига юборилади;
хар куни 1 марта 5-10 % ли глюкоза 200-400 мл миқдорда йодли препаратларнинг бири
(йодинол) билан вена томирига юборилади.

Оёқ бўғинларига камфора ёғи камфора спирти суртилади, оғиз шиллиқ пардаларига

5 % ли ош тузи, 1:1000 нисбатдаги калий перманганати ёки шунга ўхшаш бошқа бирорта
дезинфекцияловчи дорилар билан ишлов берилади. Касалликни олдини олиш ва қарши
кураш тадбирлари. Мойил ҳайвонларни ушбу касаллик вирусидан ҳимоя этишнинг асосий
йўли –мамлакатимизга зотни яхшилаш мақсадида келтирилаётган қорамолларни ушбу
касаллик бўйича соғлом ҳудуддан келтириш, уларни профилактик карантинда сақлаш
даврида клиник қаттиқ назорат этиш ҳисобланади.

Молхоналарни тоза ва озода сақлаш, ветеринария – санитария тадбирларини ўз

вақтида ўтказиш, яъни чорвачилик биносига киришда дезобарьер ўрнатиш, биноларга
киришда дезинфектор билан обдон ҳулланган дезогиламлар орқали киришни ташкил
қилиш, ҳар 10 кунда 3-4% ли ўювчи натрий, 5-10% фаол хлорли оҳак, 2-3% ли
формальдегид билан мунтазам дезинфекция қилиш, тўпланган гўнгни биотермик
зарарсизлантириш, гематофагларга (қон сўрувчи ҳашарот) қарши биноларни 3% ли
креолин, 0,015- 0,025% циперметрин, 0,5% ли эктомин ёки 0,0062-0,125% ли нурел -Д нинг
сувли эмулсияси билан дезинсекция қилиб туриш, ҳайвонлар резистентлигини ошириш
учун уларни зоогигиеник талаблар доирасида сақлаш, тўйимли ва витаминли озуқалар
бериш қорамоллар орасида эфемер иситмани олдини олишга ёрдам беради. Қорамолларни
эфемер иситмасидан махсус профилактика қилиш учун тирик ва фаолсизлантирилган
культурал вакциналар, гипериммун ҳамда реконвалесцент қон зардобларини ушбу
препаратларни қўллаш бўйича “Қўлланма” асосида ишлатиш тавсия этилади. Ушбу
касаллик қорамоллар орасида клиник, эпизотологик, патологоанатомик, серологик ва


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

347

вирусологик усулларда аниқланса, ветеринария Қонуни доирасида ферма ёки аҳоли пункти
носоғлом деб эълон қилинади ва унга туман (шаҳар) бош ветеринария нозири
далолатномаси асосида ҳоким қарори билан чеклов қўйилади. Носоғлом пунктда барча
чеклов тадбирларини бажариш ва касалликни тарқалмаслик чоралари кўрилади. Фермага
янги қорамолларникириши, чиқиши, уларни бошқа гуруҳлар билан аралаштириш ман
этилади.

Касаллик қўзғатувчи манба ҳисобланган касал ҳайвонлар дарҳол алоҳида бинога

ажратилади, бутунлай гематофаглардан ҳимоя қилиш учун изоляторда ҳар куни юқорида
таъкидлангандек тартибда дезинфекция, дезинсекция тадбирлари ўтказилади ва касаллар
даволанади.

Касалликка диагноз қўйилгандан сўнг шу манзилга хизмат қилаётган ветеринария

мутахассиси шу хўжалик, ферма раҳбари ёки фуқоролар йиғини
раиси ва тегишли мутассади кишилар билан хамкорликда қуйидаги тадбирларни
бажаришга мажбур:

айнан шу манзилда сақланувчи барча қорамолларни клиник кўрикдан,

термометриядан ўтказилади, барча касал ва касалликка гумон моллар ажратилади ва
алоҳида сақлаш чоралари кўрилади;

касаллик аниқлангандан сўнг туман Бош ветеринария врачи рухсатисиз хўжаликдан,

ахоли яшайдиган қишлоқдан молларни ташқарига, узоқ яйловларга чиқаришга, бошка
жойдан янги мол киритишга йўл қўйилмайди;

носоғлом манзилдаги қорамоллардан бирор хил биологик препарат (қон зардоби,

дифибринланган қон ва хоказолар) олиш таъқиқланади;

касалланган қорамоллар турган бинолар чеклаш тамом бўлганга қадар хар 10 кунда

1 марта дезинфекция қилиб турилади, унинг учун иссиқлиги 70-80 С ли 2-3 % ли ўювчи
натрий, 5 % ли сульфат ва карбол кислоталари аралашмасидан, 2-3 % ли формалиндан
фойдаланади;

дезинсекция учун 0,5 %ли неоцидол, 0,015 % ли цимбуш ёки каратэ, 0,5 % ли

эктомин эритмалари ишлатилади;

кичик ва оқмайдиган кўлмак сув манбаларида қуритиш чоралари кўрилади ёки у

ерларда дезинсекция тадбирларини ўтказиш зарур бўлади; қорамолларни пода қилиш,
харакатини тўхтатиш ва улар билан қон сўрувчи пашшаларнинг алоқасига халақит берувчи
барча чора-тадбирлар кўрилади.

Хулосалар:

1. Чорвачилик фермалари, деҳқон фермер хўжаликлари ва аҳоли хонадонларидаги

ҳайвонлар сақланадиган биноларни режа асосида мунтазам равишда 0,5 %ли неоцидол,
0,015 % ли цимбуш, каратэ, 0,5 % ли эктомин, 3% ли креолин, 0,015-0,025% циперметрин,
0,0062-0,125% ли нурел-Д эритмаларининг бири билан профилактик дезинсекция қилиш
қорамолларнинг эфемер иситмаси касалигини бошқа ҳудуддан кириб келишини ҳамда
тарқалишини олдини олади.

2. Эфемер иситмаси билан касалланган қорамолларни махсус даволаш учун ушбу

касалликга қарши гипериммун қон зардоби, реконвалецент қон зардоби 0,5-1,0 мл/кг дозада
тери остига қўлланилади. Уларнинг умумий миқдори 120 мл дан ошмаслиги ва 20 мл дан 6
жойга юбориш яхши самара беради.


background image

ISSN:

2181-3906

2023

International scientific journal

«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»

VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

348

3. Касал ҳайвонларни қуйидаги усулда симтоматик даволаш тавсия этилади:
а) ҳар куни бир марта 10 % кофеин ёки камфора молнинг оғирлигига караб 5-12 мл

гача, 10-12 мл чемерица дамламаси ёки сут кислотаси ёки молнинг вазнига қараб 15-50 мл
глаубер тузи 500 мл сув билан ичирилади; 1 марта 0,9 % ли стерил физиологик эритма 500
мл миқдорда ёки 5 % ли ош тузи эритмаси 250 мл миқдорда, 5 % ли аскорбин кислотаси,
10-20 мл 10 % ли калций хлорид эритмаси билан вена томирига юборилади; 1 марта 5-10 %
ли глюкоза 200-400 мл миқдорда йодли препаратларнинг бири (м:йодинол) билан вена
томирига юборилади;

б) оёқ бўғинларига камфора ёғи ёки камфора спирти суртилади, оғиз шиллиқ

пардаларига 5 % ли ош тузи, 1:1000 нисбатдаги калий перманганати ёки шунга ўхшаш
бошқа бирорта дезинфекцияловчи дорилар билан ишлов берилади;

в) 6 соат оралиқ билан антибиотиклардан бири (пенициллин, тетрациклин,

ампициллин, гентамицин ва бошқ.) хар 1 кг тирик вазнга 2-4 минг/б хисобида мускул
орасига юборилади ёки сульфаниламид препаратлардан бири: норсульфазол, сульфантрол,
сульфадемизин, анальгин, аспирин молнинг вазнига караб 1-4,0 г дозада хар куни икки
марта сув билан ичирилади.

REFERENCES

1.

Салимов Х.С, Қамбаров. Эпизоотология, дарслик. - Тошкент, 2016. –Б.475-481.

2.

Временная инструкция о мероприятиях по профилактике и борьбе с заболеванием
крупного рогатого скота эфемерной лихорадкой. -Ташкент, 2003. - С.-7.

3.

Макаров В.В. Эфемерная лихорадка крупного рогатого скота. В кн.:
Ветеринарный энциклопедический словарь. - Изд. “Советская энциклопедия”,
М.,1981. – С.-599.

4.

Татаринцев Н.Т. Эфемерная лихорадка крупного рогатого скота. В кн.:
Инфекционные болезни животных. - М., “Агропромиздат”, 1987.-С.-67.

5.

Шишков В.П. Ветеринарный энциклопедический словарь. М., “Советская
энциклопедия”, 1981.-С.,

References

Салимов Х.С, Қамбаров. Эпизоотология, дарслик. - Тошкент, 2016. –Б.475-481.

Временная инструкция о мероприятиях по профилактике и борьбе с заболеванием крупного рогатого скота эфемерной лихорадкой. -Ташкент, 2003. - С.-7.

Макаров В.В. Эфемерная лихорадка крупного рогатого скота. В кн.:

Ветеринарный энциклопедический словарь. - Изд. “Советская энциклопедия”,

М.,1981. – С.-599.

Татаринцев Н.Т. Эфемерная лихорадка крупного рогатого скота. В кн.:

Инфекционные болезни животных. - М., “Агропромиздат”, 1987.-С.-67.

Шишков В.П. Ветеринарный энциклопедический словарь. М., “Советская

энциклопедия”, 1981.-С.,

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов