256
IQTISODIY ÕSISH TURLARI
А.А. Nizametdinov
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali katta oʻqituvchisi
alwaysbirich@gmail.ru
Sultonaliyeva Zulayho Sherzod qizi
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy unversiteti Jizzax filiali
https://doi.org/10.5281/zenodo.10070386
Annotatsiya
. Iqtisodiy õsish bu birinchi navbatda mamalakatning farovonligini ta'minlaydi
va shu bilan birga aholining turmush tarzini ham yaxshi tomonga õzgartiradi. Iqtisodiy õsishni
turlari ham barcha ishlab chiqaruvchilarga yoki tadbirkorliklarga ancha foyda
keltiradi.Tadbirkorlarning ishlab chiqarish mahsulotini ham yaxshilaydi. Iqtisodiy õsish -har
qanday davlatning ustun xususiyatlaridan biridir zamonaviy jamiyat tomonidan sõralgan maqsad
hisoblanadi.
Kalit so’zlari
: Iqtisodiyot, resurs, resurstalab, resurstejam, xomashyo, ishchi kuchi,
texnologiya, biznesmen.
TYPES OF ECONOMIC GROWTH
Abstract.
Economic growth primarily ensures the well-being of the country and at the same
time changes the lifestyle of the population for the better. The types of economic growth are also
very beneficial to all producers or businesses. It also improves the production output of
entrepreneurs. Economic growth is one of the main features of any state and is the goal sought by
modern society.
Key words:
Economy, resource, resources, resources, raw materials, workforce, technology,
businessman.
ТИПЫ ЭКОНОМИЧЕСКОГО РОСТА
Аннотация.
Экономический рост в первую очередь обеспечивает благосостояние
страны и в то же время меняет образ жизни населения к лучшему. Типы экономического
роста также очень выгодны для всех производителей и предприятий, а также повышают
производительность предпринимателей. Экономический рост является одной из основных
характеристик любого государства и целью, к которой стремится современное
общество.
Ключевые слова:
Экономика, ресурс, ресурсы, ресурсы, сырье, рабочая сила,
технологии, бизнесмен.
257
Har qanday ishlab chiqarish resurs talab qiladi, lekin uning õsishi resursning naqadar yaxshi
ishlatilishiga ham boğliq. Shu bois Iqtisodiy õsishga baho berishda uning qanday sarflar
hisobiga va qandaydir usullar bilan yuz berishga ham e'tibor beriladi. Shu munosabat bilan uning
serresurs va resurstejam usullari borligini baytib õtish lozim. Bular ekstensiv va instensiv usul
deb ham aytiladi.
Resurstalab Iqtisodiy õsish yaratilgan tovarlar va xizmatlarni resurslarni ishlab chiqarishga
kõproq jalb etish hisobidan kõpaytirish demakdir.Bu usulda Iqtisodiy õsishning miqdoriy omillari
harakatga keladi:kõproq yangi yerlarda ochiladi, yangi konlar ishga tushiriladi, yangi-zavod-
fabrikalar, sexlar quriladi, ishlab turgan korxonalardagi stanoklar kõpaytiriladi, ishlovchilar soni
ortadi, ammo mehnat unumdorligi oshmaydi, mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari qisqarmaydi.
Bu usul resurslarning kõproq ishlatilishiga asoslanganidan, oxir-oqibat resurslarning
yetishmasligi muammosi paydo bo'ladi. Resurslar kamayib borishi bilan bu usul ish bermay
qõyadi. Mazkur usul tabiatni avaylash va uning resurslaridan ehtiyotkorlik bilan foydalanish
talablariga javob bermaydi.Natijada Iqtisodiy õsish resurslar kamyobligi bilan sig'ishmay qoladi,
ishlab chiqarishning o'sish o'rniga uning qisqarishi yuz beradi.
Resurslarni avaylamay, ularni talon-taroj qilish nimaga olib kelishini Gaiti misolida
kõrish mumkin. Bu yerda resurslarga vahshiyona munosabatda bõlinadi, qisqa vaqtda
dengizda ovlab, yeyish mumkin bõlgan jonzot tugadi, õrmonlar kesilib, tamom bõldi. Xalq
ochlikka yõliqib, ommaviy ravishda mamlakatdan kõchib keta boshladi.
Resurstalab ishlab chiqarish uzoqqa bormaydi, chunki resurslar vaqti kelib tugaydi. Ular
kamaygach, iqtisodiyot o'sish o'rniga pasayadi. Shu sababli bu usul nomaqbul hisoblanadi.
Resurstejam usul istiqbolli, chunki bu resurslarning cheklanganligini inobatga olib, ular
avaylab ishlatilishi kerakligini bildiradi. Bu usul resurslarni kamroq sarflagan holda Yalpi
ichki mahsulotni kõproq yaratilishini anglatadi .
Tejamkorlik bilan ishlab chiqarish hamma resurslarni, shuningdek, mashina-uskuna,
xomashyo, material, yoqilği- elektroenergiya va nihoyat, mehnatning avaylab sarflanishini
bildirad, shu bilan birga mahsulot va xizmatlar sifatini oshirishni anglatadi. Mahsulot birligiga
resurslarni kamroq sarflagan mamlakatlar boy bõladi. Masalan, Yaponiyada 1995- yil energiya
sarfi birligiga olingan Yalpi ichki mahsulot Perudagidan 8.5 marta kõp bõlgan, shu bois
Yaponiya boy, Peru esa kambag'al edi.
Resurs tejashga asoslangan Iqtisodiy õsish o'z-o'zidan bõlmaydi. Uning asosiy sharti fan
va texnikaning eng sõnggi yutuqlariga asoslangan, g'oyat mukammal va serunum
texnologiyani qõllash hisoblanadi.
258
Muayyan iqtisodiy sharoitda ham resurstalab, ham resurstejam usul birgalikda, bir
vaqtning õzida harakatda bõladi. Ammo ulardan qaysi birining iqtisodiy õsishini ta'minlashda
ahmiyati kuchli bo'lsa, shunga qarab u yoki bu usul ustun deb aytish mumkin. Iqtisodiy
õsishni ta'minlashda qaysi usulning ustunligi mehnat unumdorligi Yalpi ichki mahsulotni
õsishining qancha hissasini berishga qarab aniqlanadi.
Tejamkor Iqtisodiy õsishni amalga oshirish uchun milliy Iqtisodiyotga investitsiyalar
yuborish talab qilinadi. Ammo bu investitsiyalar fan-texnika yangiliklarini joriy etishga
yuborilsa, kam resurs sarflab ko'proq Yalpi ichki mahsulotni yaratish mumkin.
Iqtisodiy o'sish samaradorligini ko'rib chiqamiz. Samaradorlik milliy iqtisodiyotda
nima sarflab, nimaga erishilganligini bildiradi. Bunda jamiki ishlab chiqarish sarflari olingan
pirovard natija, ya'ni Yalpi ichki mahsulotning hajmi bilan solishtiriladi.
Iqtisodiy o'sish samaradorligiga 3 muhim omil ta'sir ko'rsatadi: ular Yalpi ichki
mahsulotning mehnat sig'imi, moddiy sig'imi va kapital ya'ni fond sig'imidir. Mehnat sig'imi
Yalpi ichki mahsulot birligini yaratishga ketgan mehnat sarfidir. Mehnat unumdorligi oshsa,
mehnat sig'imi qisqaradi yoki mehnat unumdorligi kamaysa, mehnat sig'imi kengayadi.
Samaradorlik ortishi uchun mahsulot birligini yaratishga ketgan xomashyo, yoqilg'i,
energiya va har xil mteriallar sarfi qisqarishi talab qilinadi. Yalpi ichki mahsulotning kapital
sig'imi uni yaratish uchun ketgan kapital miqdori bilan o'lchanadi. Kapitalning joriy sarfi
mashina, asbob-uskuna , bino-inshootlarning amortizatsiaysi, ya'ni ular qiymatining Yalpi ichki
mahsulotiga o'tgan qismidir.
Samaradorlikni oshirish resurslarning cheklanganligi bilan ehtiyojning cheksizligi
o'rtasodagi ziddiyatni hal etishga xizmat qiladi.
Samaradorlik oshganda , oz resurs sarflab, ko'p Yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarilgan
bõladi, shuningdek , cheklangan resurslar sharoitda ulardan tejamli foydalanib, ehtiyojlar
to'laroq qondiriladi.
Iqtisodiyot umuman ilgarilab borsa-da, uning o'sishi bir me'yorda va ravon
kechmaydi. Iqtisodiyotga to'lqinsimon harakat xos. To'lqin ko'tarilib va pasayib turgani kabi,
ishlab chiqarishda o'sish bilan birgalikda uning pasayib ketishi ham yuz beradi.
Iqtisodiyotda ko'tarilish va pasayish uzluksiz o'rin almashib turishi mumkin.
Iqtisodiyotning yuksalib va pasayib turishini o'z ichiga oluvchi davr Iqtisodiy sikl deb ataladi.
Iqtisodiyot tarmoqlarida chuqur tarkibiy o‘zgartirishlarni amalga oshirish, tovarlar
va xizmatlarning sifatli bozorini shakllantirgan holda raqobatbardosh bozor iqtisodiyotiga o‘tish
jarayonini jadallashtirish, aholini ijtimoiy himoya qilish tizimini takomillashtirish va
259
mustahkamlash, davlat aktivlarini boshqarishda bozor tamoyillarini joriy etish mamlakat iqtisodiy
taraqqiyotining yangi bosqichida muhim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiy o'sish aholi jon boshiga ishlab chiqarish (miqdor va sifat) ortishi deyiladi. Yani
Yalpi ichki mahsulotdan tushgan daromadlarimiz va uning bizga keltirgan foydasi va foydaning
jon boshiga kelib tushadigan daromadidan kõrishimiz mumkin, Iqtisodiyotni o'sishi yoki
pasayishin,i davlat va jamiyat, iqtisodiy o'sishning Belgilar va juda har xil omillar turlarini
aniqlash. Keng tarqalgan manbalari yoki omillar iqtisodiy o'sishiga hissa deb ataladi. Bu omillar,
barcha mamlakatlar uchun umumiy bo'lgan. iqtisodiy o'sishning manbalari hisoblanadi . Ular
quyidagilar:
-mazmuni tabiiy resurslardan. Tabiiyki, hech qanday tabiiy resurslarga ega mamlakat,
iqtisodiyotiga nisbatan tezroq o'sadi, suv, mineral, er yoki boshqa har qanday resurs ega mamlakat
iqtisodiyoti.
-ishchi kuchi xususiyatlari: soni, malakasi, ish bilan ta'minlash, va oqilona foydalanish.
-ilmiy va texnologik rivojlanish balandligi, ishlab chiqarish bu kashfiyotlar amalga oshirish
darajasi.
-kapitali mavjudligi. barqaror sarmoya, kapital rekonstruksiya, boshqalar holda iqtisodiy
o'sish to'xtaydi.
-oqilona iqtisodiyotning tuzilishi, uning qobiliyati o'zgaruvchan ehtiyojlari va iqtisodiy
sharoitlarda javoban tez o'zgartirish
-Iqtisodiyot tizimining turi. Tarixan bu bozor iqtisodiyoti boshqalardan ko'ra ko'proq
samarali ekanligini isbotladi.
-biznes rivojlanishini qo'llab-quvvatlash, ijtimoiy va siyosiy omillar, raqobat sari sog'lom
munosabatni tarbiyalash, korruptsiyaga barham.
Mana shunday omillarga e'tibor qaratsak albatta har mamlakatda Iqtisodiy õsishni kõramiz.
Xulosa
"Iqtisodiy o'sish va uning turlari" tushunchasi har qanday mamlakatda uning teskari tomoni
inflyatsiya, iqtisodiyotni yuksalishi yoki kamayib, nomukammal soliq o'sishini namoyon qilishi
mumkin, va buni "iqtisodiy beqarorlik" deb unutmaslik kerak.
260
REFERENCES
1.
O'lmasov Ahmadjon. Iqtisodiy bilim asoslari: (Akademik litsey va kasb hunar kollejlari
uchun darslik) -T .:G'afur G'ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2008.-144 b
2.
NIZAMETDINOV,
A.
(2022). THE
PRIORITY
OF
USING
INNOVATIVE
TECHNOLOGIES IN THE AGRICULTURAL EDUCATION SYSTEM.
3.
Nizametdinov, A. A. (2022). OLIY TA’LIM TIZIMIDA AGRAR SOHANING
USTUVORLIGI UNDA INNOVATSIYALARNING QULLANISHI. INTERNATIONAL
CONFERENCES, 1(6),
96–98.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/cf/article/view/104
4.
Худояров Р., Низаметдинов А. МАЛЫЙ И СРЕДНИЙ БИЗНЕС В УСЛОВИЯХ
ГЛОБАЛИЗАЦИИ МИРОВОЙ ЭКОНОМИКИ //Центральноазиатский журнал
образования и инноваций. – 2023. – Т. 2. – №. 6 Part 2. – С. 188-193.
5.
Худояров Р., Низаметдинов А. МАЛЫЙ И СРЕДНИЙ БИЗНЕС В УСЛОВИЯХ
ГЛОБАЛИЗАЦИИ МИРОВОЙ ЭКОНОМИКИ //Центральноазиатский журнал
образования и инноваций. – 2023. – Т. 2. – №. 6 Part 2. – С. 188-193.
6.
Raipovna V. S., Akramovich N. A., Sherzod Y. THE ORIGINS OF CRISES AND THEIR
IMPACT ON THE ECONOMIC SYSTEM //Journal of Academic Research and Trends in
Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С. 89-94.
7.
Sojida D., Bahrom H., Ali N. THE ROLE OF THE ECONOMY IN SOCIETY
//PEDAGOGICAL SCIENCES AND TEACHING METHODS. – 2022. – Т. 2. – №. 18. –
С. 309-315.
8.
Xolmuradovich X. B. et al. GOVERNMENT AND NON-GOVERNMENT FORMS OF
BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP SUPPORT //Journal of Academic Research and
Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С. 258-265.
9.
Akramovich N. A., Sarvar G., Yassim H. THE PLACE OF THE DIGITAL ECONOMY
TODAY //Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т.
1. – №. 12. – С. 95-99.
10.
Nizametdinov A. et al. The nature, causes and consequences of the hidden economy and
factors affecting it //Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development. – 2022. –
Т. 10. – С. 22-39.
11.
Alijon N., Sherzod Y. Factors of insurance activity implementation //Journal of Academic
Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С. 20-24.
261
12.
Raipovna V. S., Akramovich N. A., Sevinch K. PRODUCTION CAPACITY OF
INDUSTRIAL ENTERPRISES AND WAYS TO INCREASE IT //Journal of Academic
Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С. 238-241.
13.
Xolmuradovich X. B. et al. THE DEVELOPMENT OF THE SPORTS SYSTEM IN
UZBEKISTAN, THE GUARANTEE OF THE HEALTHY AND WELL-ROUNDED
YOUTH //Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т.
1. – №. 12. – С. 266-269.
14.
Akramovich N. A. et al. Problems and solutions in working with the population in the
banking system of Uzbekistan //Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences. – 2022. – Т. 1. – №. 12. – С. 25-30.
15.
Akramovich N. A. The priority of using innovative technologies in the agricultural education
system //Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences. – 2022. – Т. 1.
– №. 10. – С. 185-191.
16.
Nizametdinov А. А., Аhmedova H. Elektron ta ‘lim metodologiyasi rivojlantirishning
usullari //Scienceweb academic papers collection. – 2022.
17.
Akramovich N. A. et al. RAQAMLI IQTISODIYOTNI O’ZBEKISTONDAGI O’RNI
//Conferencea. – 2022. – С. 67-69.
18.
https://uzinterbiz.com
19.
https://uz.atomiyme.com
