ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
171
OQÍWSHÍLARDÍ MUZÍKA SAZ ÁSBAPLARÍNDA SHERTIP ÚYRETIW
USÍLLARÍ
Allambergenova Gúlnara Yusupbaevna
Ózbekstan mámleketlik kórkem óner hám mádeniyat institutı Nókis filialı
«Folklor etnografiya» kafedrası professorı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10084360
Annotaciya.
Bul maqalada oqıwshılardı muzıka saz áspablarında shertip úyretiw usılları,
oqıtıwshınıń oqıwshılar menen jeke islesiwi, hámde balalardıń dóretiwshilik qábiletin
rawajlandırıw haqqında pikirler bildirilgen.
Gilt sózler:
Muzıka, oqıtıwshı, oqıwshı, muzıkalıq saz áspablar, metod, qızıǵıwshılıq,
qábilet, kónlikpe, slux, texnika.
STYLES OF TEACHING STUDENTS TO PLAY MUSICAL INSTRUMENTS
Abstract.
This article presents ideas about methods of teaching students to play musical
instruments, individual teacher work with students, as well as the development of children's
creative abilities.
Key words:
Music, teacher, student, musical instruments, method, interest, ability, skill,
hearing, technique.
СТИЛИ ОБУЧЕНИЯ СТУДЕНТОВ ИГРЕ НА МУЗЫКАЛЬНЫХ
ИНСТРУМЕНТАХ
Аннотация.
В этой статье представлены идеи о методах обучения учащихся игре
на музыкальных инструментах, индивидуальной работе учителя с учениками, а также о
развитии творческих способностей детей.
Ключевые слова:
Музыка, учитель, ученик, музыкальные инструменты, метод,
интерес, способность, умение, слух, техника.
Saz áspablarda shertiwdi úyretiw dógerekleri (duwtar, rubap, fortepiano) keyingi
waqıtları keń háwij aldı. Muǵallimniń oqıwshı menen jeke jumıs forması muzıkalıq talǵamdı
hám qızıǵıwshılıqtı tárbiyalawda, muzıkalıq qábiletiniń rawajlanıwın aktivlestiriwde, saz
áspablarında oynaw kónlikpelerin iyelew ushın qolaylı sharayat jaratadı. Álbette muǵallim
úyretiw processin dúziwde onıń qızıǵıwshılıǵına qaray jeke sapasına hám qatnasıwshınıń
múmkinshiliklerine súyenedi. Biraq tilekke qarsı bunday jaǵday mektep oqıwshıların muzıkalıq
tárbiyalawdaǵı máselelerdi (wazıypalardı) sheshiw ushın bárqulla paydalanbaydı. Kópshılıq
waqıtta sabaqtıń maqseti belgili bir repertuardıń texnikasın ózlestiriwge hám onı atqarıw ushın
zárúrli bolǵan kónlikpelerdi toplawǵa jumsaladı. Sonıń menen birge dóretiwshılıq qıyalın
rawajlandırıwshı, slux dıqqatın aktivlestiriwshi metodlarǵa jeterli dıqqat awdarılmaydı. onıń
ornın muǵallim bergen atqarıw «úlgisi» iyeleydi. Nátiyjede balalarda bunday jumısqa
qızıǵıwshılıq sónedi hám Olar ózlerine bunnanda qızıǵarlı jumıs penen shuǵıllanıwdı maqul
kóredi.
Házirgi waqıtta uqıbına ǵáressiz halda hámme balalarǵa saz áspabında úyretiw qolaylı
boldı, tek ǵana olardıń muzıkalı-dóretiwshiliginiń rawajlanıwına ayrıqsha dıqqat awdarıw kerek,
bunıń ushın hár túrli jumıs túrlerin únemli paydalanıw arqalı ǵana tabıslarǵa erisiwge boladı:
notaǵa qarap oqıw, yadtan toqıwshılıq, slux arqalı shertiw. Mısalı, endi ǵana baslawshı
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
172
oqıwshılarda ózine unaǵan melodiyalardı slux boyınsha oynawǵa tez-tez umtiliwı kórinedi.
Qaǵıyda boyınsha bul melodiyalar jeńil muzıkaladıń eń jaqsı úlgilerinen uzaqta bolǵan qosıq-
shlyagerler. Talǵamnıń qáliplesiwine kóplegen modadaǵı zamanagóy muzıkalardıń unamsiz
tásirin seze ótırıp, muǵallim, bir tárepten óziniń pikirinen qaytpay, al barlıq qurallar arsenalın
paydalana otırıp, oqıwshıǵa unaǵan melodiyanıń shablonlı ekenligi hám qızıǵıwshılıq
oyatpaytuǵınlıǵına oqıwshılardıń ózleriniń túsinip jetiwine alıp keliw. Qatnasıwshılardıń
tájiriybesiniń toplanıwı menen hár túrli fakturalardı paydalanıw arqalı uyǵınlı melodiyalardıń eń
jaqsı variantların izlewge dıqqatın tartıw.
Dóretiwshilik tapsırmalardı orınlay ótırıp, oqıwshıda dóretiwshilik uqıptı
rawajlandırıwda eń dáslep shıǵarmalardı ózlestiriwde, ózbetinshelikti qáliplestiriw jolına
túsiriw. Máselen, oqıwshıǵa melodiyadaǵı túsip qaldırılǵan taktlerdi tolıqtırıwdı talap etiw,
qıyın bolmaǵan pesanıń juwmaǵın tolıq aqırına jetkeriw, hár qıylı ózgertiwler menen oylanǵan
pikirge ǵárezli berilgen motivti oynaw, usı yamasa basqa temaǵa variaciyalar jaratıw. Sózsiz,
birinshi kúnnen baslap-aq qatnasıwshılar tartınshaqlaw bolıp hám kópshilik jaǵdayda Olar tanıs
bolǵan úlgilerdi eliklewge talpınadı, biraq áhmietlisi, Olarda bárhulla jetilistiriliwi kerek bolǵan
dóretiwshiliginde ózinshe talapshanlıq hám qızıǵıwshılıq qáliplesedi.
Birinshi sabaqlardan baslap ansamblde oynawǵa tartıw kerek, bul sheber basshılıqta
balalardıń iskerligin aktivlestiriwge járdemlesedi, Olarda qunıǵıw hám qızıǵıwshılıqtı shaqıradı.
Muǵallim menen birgelikte shertiw zárúr hám paydalı bolsa da onıń menen sheklenip qalmaw
kerek, al qatnasıwshılardan dúzilgen ansambllerde oynawdı shólkemlestiriw kerek. Onda hár
qıylı tayarlıqtaǵı hám hár túrli saz áspabında oynaytuǵın balalar bolıwı múmkin. ózlerin
muzıkalı jámááttiń (kollektiv) qatnasıwshıları ekenin sezip, Olar berilgen partiyalardı atqarıwǵa
juwapkerli qatnasadı, al kórkem wazıypanı sheshiwge baǵdarlanǵan birgeliktegi iskerlik hár
kimde dóretiwshılıq baslamanı hám ózbetinshelikti sáwlelendiriwge oyatadı.
Muǵallim oqıwshılardıń koncertlerde shıǵıwın, olardıń mektep bayramlarında
qatnasıwın qoshametlew, tematikalıq keshelerge hám kórkem háweskerler kórik-tańlawlarına
shuǵıllanawı áhmietli. Usınday taqlette muzıkalı-aǵartıwshılıq iskerliginiń qáliplesiwinde
dógerekte shuǵıllanıwǵa qizıǵıwshılıǵın hám qatnasıwshılırdıń unamlı shaqs sapasın bárhulla
tárbiyalawǵa beyimlesedi.
Tilekke qarsı búgingi kúnde bunday jámáátler kóp emes, biraq tájiriybe sonı kórsetedi,
olar muzıka mádeniyatın keń jámietshılıqke járiyalawda áhmietli rol` oynaydı. Solay etip xalıq
saz áspablarınıń dúzilisiniń ózgesheligine bola, olardı tez ózlestiriw hám sonıń menen birge
qatnasıwshılardıń muzıkalıq qábilieti aktiv rawajlanıwı múmkin.
Zamanagóy professional xalıq sazları orkestri de hám háweskerler orkestri de kóbinese
óziniń birdey saz áspablar quramına iye:duwtarlar áwladı, rubaplar, chańler, urıp shertetuǵın
áspablar. Ayırım jaǵdaylarda bayan, akkardeon da kiritiledi. Usınday saz áspablar quramı keń
tarqalǵan. Sonıń menen birge sońǵı waqıtları saz áspablardıń ózine tán dawıs xarakterin bayıtıw
ushın, xalıq orkestrleriniń texnikalıq hám kórkemlik imkanıyatların keńeytiwde simfonıyalıq
orkestr saz áspablarınan gaboy, klarnet, fleyta h.t.b. áspablardı quramına kirgizedi.
Hár bir saz áspab óziniń ayqın dawıs ózgesheligine, ráńbáreńligine, mazmunlı ırǵaǵına
jáne kórkem hám texnikalıq múmkinshiligine iye. Olardı orkestr yamasa ansambl` basshısı,
pesalarǵa bezew beriwde, orkestr qatnasıwshıların oqıtıw ushın biliwi zárúr. Eger mektepte xalıq
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
173
sazları orkestri, ansambli bar bolsa, onda endi baslap atırǵan qatnasıwshılar menen jeke
shuǵıllanıw maqsetke muwapıq. Olardı oqıtıw, tayarlıq toparı dep atalatuǵın toparda alıp
barıladı. Saz áspablarǵa bólistiriwde áwele basta hár bir oqıwshınıń fizikalıq hám muzıkalıq
uqıbın esapqa alıw zárúr. Mısalı: chań, girjek, akkardeon, bayan áspabların shertiwge tek ǵana
fizikalıq kúsh emes, al jaqsı muzıkalıq uqıpta talap etiledi. Álbette qatnasıwshınıń ózine kóbirek
unaǵan áspabında shertiw tilegin de dıqqattan shette qaldırıwǵa bolmaydı. Biraq álbette bul
qatnasıwshılardıń kópshiligi bayan yamasa akkardeonda oynawǵa talpınıwına alıp keledi. Bunıń
menen esaplaspawǵa bolmaydı, biraq bir áspabtan basqa áspabqa qızıǵıwshılıǵın baǵdarlawǵa
háreketetiw kerek, túsindiriw kerek, orkestr ushın ansambl ushın hár qanday áspabtıń partiyaları
áhmietli ekenin uqtırıw kerek. Kópshilik qatnasıwshılar, saz áspablardıń áhmieti haqqında durıs
túsinik alıp úlken qanaatlanıw menen Olarda oynawǵa oqıydı. Eger de bul isenimde járdem
bermese, álbette eki áspabta oynawdı usınıs etedi. Mısalı bayanda hám duwtarda, akkardeonda
hám rubapta. Ele de sońǵı jaǵdayda qálegen saz áspabta shuǵıllanıwǵa múmkinshilik beriw
kerek, al soń orkestrge zárúr bolǵan áspabtı ózlestiriwge kirisiw tiyis.
Xalıq saz áspabları orkestri yamasa ansambli ushın durıs repertuar tallaw ańsat is emes.
Hámmesinen burın jámááttiń kórkemlik hám texnikalıq imkanıyatınan kelip shıǵıw áhmietli.
Shıǵarmalar orkestr qatnasıwshıları ushın qızıqlı hám jeterli dárejede qolaylı, túrli obrazda bolıwı
kerek. Dáslepki etapta qıyın bolmaǵan pesalardı, melodiyalıq xalıq qosıqların qayta islengen ayaq
oyınlardı hám jáne de zamanagóy kompozitorlardıń qosıqların jeńil ózlestiredi. Biraq milliy
klassikalıq shıǵarmalardı ózlestiriwde júdá qıyın bolǵan kórkem-atqarıwshılıq wazıypalar turıptı.
Pesalardı úyreniwde muzıka tiliniń maǵizına, onıń ózine tán mazmunına dıqqattı awdarıw zárúr:
kompozitorlar haqqında aytıp, olardıń dóretiwshiligi menen tanıstırıw kerek. Qızıqlı etip
shólkemlestirilgen sabaq hám repertuar tallawdaǵı uqıplılıq, qatnasıwshılarda muzıkalıq kórkem-
ónerge súyispenshiligin hám qızıǵıwshılıǵın tárbiyalawǵa ámel qıladı.
REFERENCES
1.
Sharipova «Musiqa uqitish metodikası» Bolalar cholǵu asboblarida jur bulish 22 bet.
Toshkent 2003
2.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
3.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
4.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
5.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С.
822-828.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
174
6.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
7.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
8.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
9.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
10.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
11.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные исследования
международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
12.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные исследования
международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
13.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
14.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
15.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
16.
Tajimuratova Shakhnoza Saginbaevna. (2022). MANAGEMENT AND STUDY OF
CULTURE AND ART. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(1),
758–762.
17.
Sag’inbaevna, T. S. (2023). Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence.
Spanish Journal of Innovation and Integrity, 18, 39-41.
18.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
19.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN THE
CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of Advance
Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
20.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
21.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
175
22.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
23.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
24.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
25.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students of
the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in Advanced
Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
26.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
27.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art and
Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
28.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
29.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
30.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА Г. ҚАРАҚАЛПАҚ БАҚСЫСЫ СƏЛМЕНБАЙ САДЫҚОВТЫӉ
ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
