310
XALÍQTÍŃ JASLARDÍŃ SAZ SHERTIWGE ÚYRETIW DÁSTÚRLERI
Tawbemuratova Aziza
ÓzMKÓMI NF “Folklor hám etnografiya” kafedrası
“Baqsıshılıq hám dástanshılıq” qaniygeligi 1-kurs student
Allambergenova Gúlnara
“Folklor hám etnografiya” kafedrası professorı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10535625
Annotaciya.
Bul maqalada xalıqtıń jaslardıń saz shertiwge úyretiw dástúrleri hámde
muzıkalıq ásbap qaraqalpaqlarda bul-duwtar, bul ásbap derlik barlıq xojalıqlarda bolǵanlıǵı,
duwtardıń oynawdı úyretiw, esitken namanı shertiw, esitkenin qaytalaw dástúrleri menen júzege
asırılǵanlıǵı haqqında sóz etilgen.
Gilt sózi:
Muzıka, qosıq, saz, xalıq, ustaz, ata-ana, shıǵarma, dóretiwshilik, baqsı, duwtar.
FOLK TRADITIONS OF TEACHING YOUNG PEOPLE TO PLAY MELODIES
Abstract.
This article describes the folk traditions of teaching young people to play melodies,
as well as the fact that a musical instrument in Karakalpaks is a dutor, this instrument was in
almost all houses, learning to play the dutor, playing the heard Tarona, repeating what was heard.
Key word:
music, qwshiq, melody, people, teacher, parent, work of art, creativity, bakhshi,
dutor.
НАРОДНЫЕ ТРАДИЦИИ ОБУЧЕНИЯ МОЛОДЕЖИ ИГРЕ НА МЕЛОДИИ
Аннотация.
В этой статье рассказывается о народных традициях обучения
молодых людей игре на мелодии, а также о том, что музыкальный инструмент в
каракалпаках-это дутор, этот инструмент был почти во всех домах, обучение игре на
дуторе, игра на услышанной Тароне, повторение услышанного.
Ключевое слово:
музыка, qwshiq, мелодия, народ, учитель, родитель, произведение
искусства, творчество, Бахши, дутор.
Qaraqalpaq xojalıqlarında balalardı xalıqtıń muzıkalıq mádeniyatına, muzıkalıq ásbaplarda
oynawǵa, muzıkalıq dóretiwshilikke úyretiw dástúrlerinde ózgeshelik bar. Mısalı, balalardı jas
gezinen baslap muzıkalıq ásbaplardı shertiwge úyretken. Olardıń ustazları ata-anaları hám
muzıkalıq sawatlıǵı bar oqıtıwshılar bolǵan. Tiykarǵı muzıkalıq ásbap qaraqalpaqlarda bul-
duwtar, bul ásbap derlik barlıq xojalıqlarda bolǵan. Óytkeni qaraqalpaq xalqınıń jan sezimide, jan
sherigi de -duwtar bolǵan.
311
Duwtar-xalıq danalıǵı, “góne kóz shejiresi, kópti kórgen qariyanıń kókrek naması” atadan-
balaǵa násilden-násilge kózdiń qarashıǵınday saqlanıp jetkerilip beriletuǵın miyras esaplanǵan.
Baqsınıń ózi duwtarı menen otırıp, jeke dawıs penen qosıq aytıw yamasa jeke duwtarda nama
shertiw qaraqalpaqlardıń muzıkalıq óneriniń tiykarǵı dástúri esaplanǵan. Duwtardıń oynawdı
úyretiw, esitken namanı shertiw, esitkenin qaytalaw dástúrleri menen júzege asırılǵan. Sonıń
ishinde esitkendi qaytalaw usılı (sluxo-podrajatelnıy metod) balanıń muzıkalıq esitiw qábiletin
rawajlandırıwǵa, esitken namanı tez qabıllap qaytadan namaǵa salıp shertiwge, uzaq waqıt esinde
saqlawǵa tásirin tiygizedi. Mısalı, ustaz ásbaptı qalay uslawdı, qalay namaǵa keltiriwdi, qolı
menen perdelerdi uslawdı, qol menen háreket etiwdi kórsetkennen keyin, bala óz ásbabında ózine
tanıs muzıkanı yamasa ustazı úyretken muzıkanı shertedi. Ustaz hám oqıwshı bir-birine qarap
háreket qıladı, yamasa biriniń-biri háreketin kórgenindey etip qaytalaydı. Usınday etip izbe-izlikte
úyretilgen shınıǵıwlar nátiyjesinde bala tez úyrenip, kórgenlerin este saqlap tez qabıl etedi.
Burın balanıń jasına qaray, boyınıń uzın yamasa qısqalıǵına qarap muzıkalıq ásbaptı ata-
anaları ózleri jasaǵan yamasa satıp alıp bergen. Jas dáwir ózgesheligine qaray duwtarǵa úyretiw
dástúrleride názerde tutılǵan. Kelte namalardı úlkenler de, jaslar da duwtarda sherte beredi.
Qaraqalpaq qızlarınıń arasında duwtardı sheber shertiwshiler oǵada kóp. Qaraqalpaqlar haqıqıy
muzıkantlar desek qátelespeymiz.
Mısalı, baqsı qız Húrliman jasınan baslap saz shertti, birinshi namaların ol óz ákesi Berdaq
baqsıdan úyrenedi. Berdaq duwtardı oǵada jaqsı shertken.
Ol óziniń jeke ónerin, nama shertiw sırların, atqarıw usılların shákirti Húrlimanǵa kúnde
qadaǵalap úyretip saz shertiw qábiletlerin rawajlandırıp otırǵan.
Joqarıda aytılǵanlardıń bári xalıq pedagogikasında muzıkalıq ásbaplardı shertiwge úyretiw
dástúrleriniń hár túrli, jeke xarakterde bolǵanlıǵın dálilleydi.
Muzıkaǵa úyretiw hám tárbiyalawdıń ózgesheligi burınları arnawlı muzıkalıq oqıw
orınlarınıń, nota jazbalarınıń joq bolıwına baylanıslı óz betinshe úyreniw qosıqshı- sazendelerden,
jırawlardan tálim-tárbiya alıw hám belgili bir óner túrin úyreniw, óz sheberligin rawajlandırıw,
jetilistiriw ushın kórgenleri menen esitkenlerin este saqlap qalıw qábiletin rawajlandırıw tiyis
bolǵan. Biziń oymızsha bul esitkenin eliklep qaytalaw usılı (sluxo-podrajatelnıy metod) búgingi
kúnde eń bir qolaylı kerekli usıl. Sebebi, nota menen shertiw úyreniwshiniń muzıkalıq esitiw
qábiletin hár tárepleme jetilistre almaydı, ol tek kóriw qábiletine basımıraq tásir etedi. Al xalıq
paydalanǵan bul usıl, kerisinshe úyreniwshiniń muzıkalıq esitiw qábiletin ǵana rawajlandırıp
qoymaydı, esitken namanı tez arada qabıllap qayta namaǵa salıp shertiw qábiletin arttıradı.
312
REFERENCES
1.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
2.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
3.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
4.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. –
С. 822-828.
5.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
6.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
7.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
8.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
9.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
10.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
//Образование
и
инновационные
исследования международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
313
11.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
12.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN
THE CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of
Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
13.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
14.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
15.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
16.
Nawrızbaeva A. A. BAQSÍ, SÁZENDE GENJEBAY TILEWMURATOVTÍN
ACTQARÍWSHÍLÍQ METHODS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
10. – С. 218-223.
17.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
18.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
19.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students
of the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in
Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
20.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
21.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
22.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
314
23.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
24.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
25.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
26.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
27.
АЛЛАМБЕРГЕНОВА
Г.
ҚАРАҚАЛПАҚ
БАҚСЫСЫ
СƏЛМЕНБАЙ
САДЫҚОВТЫӉ ДӨРЕТИЎШИЛИК ЖОЛЫ //Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 10. – С. 112-117.
28.
Allambergenova G. THE LIFE AND CAREER OF COMPOSER OSERBAI
ALLANAZAROV //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 217-224.
29.
Allambergenova G. GOALS AND OBJECTIVES OF MUSIC EDUCATION IN
PRIMARY SCHOOL //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 849-
855.
30.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
31.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
32.
Sag’inbaevna T. S. Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence //Spanish
Journal of Innovation and Integrity. – 2023. – Т. 18. – С. 39-41.
33.
Tajimuratova S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 841-849.
34.
Saginbaevna T. S. Management and study of culture and art. – 2022.
35.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
36.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
315
37.
Qudenov R. QORAQALPOQ XALQ QO'SHIQLARI ASOSIDA YOSHLARNI
TARBIYALASH //«ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ». – 2023.
38.
Kudenov R. WAYS TO TEACH FOURTH GRADERS A SINGING LESSON //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 225-232.
39.
Kudenov R. METHODS OF CONDUCTING A MUSIC CULTURE LESSON IN THE
FOURTH GRADE //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 856-861.
40.
Шыныбеков А. САМАРАЛИ НАТИЖАГА ЭРИШИШДА ЎҚУВЧИЛАР УЧУН
ПЕДАГОГИК ВОСИТАЛАР //Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры. – 2023. – Т. 3. – №. 11. – С. 76-79.
41.
Shinibekov A. QORAQALPOQ MUSIQA MADANIYATIDA MILLIY OGZAKI
IJODINING GAVDALANISHI //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 39. – С. 204-206.
42.
Shinibekov A. Historical and Social Events in Folklore Works from the Point of View of
People's Relationships //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 199-201.
43.
Шыныбеков А. Қорақалпоқлар санъатининг сарчашмалари Шарқий Европа ва Осиё
қадимий маданияти билан чамбарчас боғликлиги //Science and Education. – 2022. – Т.
3. – №. 12. – С. 910-915.
44.
Niyazbaeva A., Kamalova G. ÓZBEKISTON XALQ BAXSHISI QALLIEV TEŃELBAY
GENJEBAEVICH IJODI //Общественные науки в современном мире: теоретические
и практические исследования. – 2023. – Т. 2. – №. 7. – С. 22-24.
45.
Segizbaeva G., Kamalova G. M. DEVELOPMENT OF THE ORCHESTRA OF
MUSICAL INSTRUMENTS IN KARAKALPAKSTAN //Modern Science and Research.
– 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 875-879.
46.
Abdikarimova I. T., Kamalova G. M. QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNDAǴÍ
BIRINSHI FLEYTA ATQARÍWSHÍSÍ //Journal of new century innovations. – 2023. – Т.
43. – №. 3. – С. 178-181.
47.
Guldana S., Kamalova G. M. J. CHARSHEMOVTIŃ DÓRETIWSHILIGINDE FUGA
JANRI //World scientific research journal. – 2023. – Т. 22. – №. 2. – С. 32-38.
48.
Omarova A. SCHOOL CHEERS THROUGH MUSIC PROFESSIONAL DIRECTION
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 151-8. 8.Omarova A.
SCHOOL CHEERS THROUGH MUSIC PROFESSIONAL DIRECTION //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 151-156.
316
49.
Омарова
А.
ПРИМЕНЕНИЕ
ИННОВАЦИОННО-ПЕДАГОГИЧЕСКИХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ ПРИ ПРЕПОДАВАНИИ
МУЗЫКАЛЬНОГО УРОК.
50.
Begis P., Kamalova G. М. SÓNBES JULDIZ //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 32. – №. 2. – С. 55-59.
51.
Niyazbaeva A., Kamalova G. ÓZBEKISTON XALQ BAXSHISI QALLIEV TEŃELBAY
GENJEBAEVICH IJODI //Общественные науки в современном мире: теоретические
и практические исследования. – 2023. – Т. 2. – №. 7. – С. 22-24.
52.
Segizbaeva G., Kamalova G. M. DEVELOPMENT OF THE ORCHESTRA OF
MUSICAL INSTRUMENTS IN KARAKALPAKSTAN //Modern Science and Research.
– 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 875-879.
53.
Abdikarimova I. T., Kamalova G. M. QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASÍNDAǴÍ
BIRINSHI FLEYTA ATQARÍWSHÍSÍ //Journal of new century innovations. – 2023. – Т.
43. – №. 3. – С. 178-181.
54.
Kamalova G. M. et al. ÓZBEKSTAN XALIQ BAQSISI ǴAYRATDIN ÓTEMURATOV
//TADQIQOTLAR. – 2023. – Т. 25. – №. 1. – С. 40-42.
55.
Kamalova G. M. et al. ÓZBEK MUZIKASINDA BALALAR FOLKLORI //Journal of
new century innovations. – 2023. – Т. 39. – №. 2. – С. 85-87.
56.
Kamalova G. M. et al. QARAQALPAQTIŃ BAY MIYRASI //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА
И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 32. – №. 2. – С. 52-54.
57.
Kamalova G. M. et al. QARAQALPAQSTANDA AKADEMIYALIQ VOKAL JÓNELISI
//World scientific research journal. – 2023. – Т. 22. – №. 2. – С. 21-25.
58.
Guldana S., Kamalova G. M. J. CHARSHEMOVTIŃ DÓRETIWSHILIGINDE FUGA
JANRI //World scientific research journal. – 2023. – Т. 22. – №. 2. – С. 32-38.
59.
Kamalova, G. (2023). QÁLEMI ÓTKIR KOMPOZITOR (D.Djańabaeva dóretiwshilik
jolı). Вестник музыки и искусства, 1(2), 37–39.
60.
Charshemov J. A REVIEW OF MARKABAY JIEMURATOV'S WORK //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 818-821.
61.
Чаршемов Ж. МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕК КИНОМУСИҚАСИ
//Вестник музыки и искусства. – 2023. – Т. 1. – №. 2. – С. 16-22.
62.
Charshemov J. A REVIEW OF MARKABAY JIEMURATOV'S WORK //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 818-821.
317
63.
Abdikarimova, I. (2023). ORTA AZIYADAǴÍ OYANÍW DÁWIRI. Вестник музыки и
искусства, 1(2), 161–163
64.
Чаршемов, Ж. (2023). МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИДА ЎЗБЕК КИНОМУСИҚАСИ.
Вестник музыки и искусства, 1(2), 16–22
65.
Charshemov J. Problems of Using Karakalpak Folklore in Composers //Vital Annex:
International Journal of Novel Research in Advanced Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. –
С. 270-273.
66.
Abatbayeva U. INITIAL LEVEL OF STUDENTS'MUSICAL CREATIVITY
DEVELOPMENT //Modern Science And Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 323-326.
67.
Абатбаева У. А. Арт-Педагогические И Арт-Терапевтические Технологии, Методы
Пребывания В Образовании, Формы И Инструменты //Miasto Przyszłości. – 2023. –
Т. 40. – С. 496-498.