ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
415
ONA TILIDAN SINFDAN TASHQARI ISHLARNI TASHKIL ETISH.
Ukibaeva Sanimxan Toymagambetovna
Toshkent Gumanitar Fanlar Universiteti
"Amaliy gumanitar fanlar kafedrasi" assistent ôqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10115208
Annotatsiya.
Ona tilidan sinfdan tashqari ishlar, ona tili to’garagi va unga rahbarlik
qilish, boshlang`ich sinflarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish va uni o’tkazish usullari
pedagogik muammo sifatida shakl va metodlari Boshlang`ich sinflarning tarbiyaviy ishlar
tizimida sinf rahbarining faoliyatini tashkil etish metodikasi haqida sóz etilgan.
Kalit sózler:
to’garag, rahbarlik qilish, murakkab vazifa, ta’lim berish,
tashkil etish.
ORGANIZATION OF EXTRACURRICULAR ACTIVITIES IN THE MOTHER
TONGUE.
Abstract.
Extracurricular activities from mother tongue, mother tongue circle and
herleading, organizing extracurricular activities in primary classes andits forms and methods as
a pedagogical problem. The method of organizing the activity of the class leader in the system of
educational work of primary classes is mentioned.
Key words:
circle, leadership, complex task, education, organization.
ОРГАНИЗАЦИЯ ВНЕКЛАССНОЙ РАБОТЫ НА РОДНОМ ЯЗЫКЕ.
Аннотация.
Внеурочная деятельность по родному языку, кружок родного языка и
ееруководить, организовывать внеклассную работу в начальных классах и его формы и
методы как педагогическая проблема Упоминается метод организации деятельности
классного руководителя в системе воспитательной работы начальных классов.
Ключевые слова:
кружок, лидерство, комплексная задача, образование,
организация.
O‘zbekiston Respublikasi Qomusi sahifalarida har bir fuqaroning ilm olish, o‘z ijodiy kuch
va qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirish ta’kidlanadi. Hozirgi zamon maktabi tubdan
yangilanmoqda.
Mamlakatimizda “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunning qaytadan ko‘rib chiqilganligi
maktabning buguni va kelajagiga umid bilan qarashga undaydi. Yosh avlodga tarbiya berishdek
murakkab vazifani hal etishda maktab juda katta ahamiyat kasb etadi.
Ayni shu joyda yoshlarimiz ijtimoiy jamiyat va ilmiy texnika taraqqiyoti talablariga javob
bera oladigan mukammal ma’lumotlarni oladilar. Maktab yoshlarning dunyoqarashlariga
poydevor hamda g‘oyaviy etiqodlari uchun negiz yaratadi, ularning irodalarini shakllantiradi,
xalqimiz baxt-saodati yo‘lida sidqidildan mehnat qilishga tayyorlaydi.
O‘quvchilarga tarbiya berish ularga ta’lim berish bilan mustahkam va yaxlit birlikda
amalga oshiriladi. Ammo, tarbiyaning o‘z vazifasi, mazmuni, shakl hamda uslublari bor. O‘quv-
tarbiyaviy jarayonning uzviyligi maktab oldiga qo‘yilgan eng muhim pedagogik qoidalardan biri
hisoblanadi, shuning uchun ham sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar bevosita o‘quv
jarayoni bilan bog‘langandir.
Darsdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarda asosiy vazifalari bo‘lmish ilm olishga
ishtiyoq uyg‘otish, qobiliyati va iste’dodlarini ro‘yobga chiqarishga imkoniyat yaratishdan,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
416
maktabni muvaffaqiyatli tugatish, kasb-korga intilish hissini tarbiyalashdan iboratdir. Yoshlarning
kundalik ehtiyojlari, intilish-lari, talab va qiziqishlarini faqat dars jarayoni bilan qondirib
bo‘lmaydi. Sinfdan va maktabdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quv-chilar faoliyatining barcha
qirralarini qamrab olmog‘i lozim. Har bir o‘quvchi bilan yakkama-yakka ishlash, uni ijtimoiy-
ruhiy jihatdan o‘rganish sinf faoliyatiga yangicha mazmun olib kiradi.
Yoshlarning g‘oyaviy-siyosiy ongini shakllantirish, ularda atrof-muhitga, jamiyatga
ongli munosabatda bo‘lish, jonajon Vatanini cheksiz sadoqat bilan sevish, xalqimizning milliy
qadriyatlarini e’zozlash hissini tarkib toptirish – vatanparvarlik tarbiyasining mag‘zi bo‘lmog‘i
lozim. Maktab va maktabdan tashqari muassasalarning tashkiliy shakllarini, mazmuni va
maqsadini belgilash bugungi kunimizning barcha qirralarini hisobga olishini talab etmoqda. Sinf
va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga
qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Mazkur muammoni ijobiy hal etish uchun sinfdan va maktabdan
tashqari tarbiyaviy ishlar tizimida quyidagilar bo’lishi lozim: Maktab va maktabdan tashqari
muassasalarning tashkiliy shakllarini, mazmuni va maqsadini belgilash bugungi kunimizning
barcha qirralarini hisobga olishini talab etmoqda. Sinf va maktabdan tashqari mazkur tarbiyaviy
ishlar shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. Mazkur
muammoni ijobiy hal etish uchun sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tizimida
quyidagilar bo’lishi lozim:
• Ulg`ayayotgan inson shaxsini tarbiyada oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola,
o’smir va yosh yigitning betakror va o’ziga xosligini hurmatlash, ijtimoiy xuquqini e`tiborda tutish
zarur.
• Milliylikning o’ziga xos an`ana vositalariga tayanish.
Pedagoglar o’rtasida o’zaro hurmat munosabatlarini shakllantirish.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar o’quvchilarni darsdan bo’sh vaqtlardagi o’quv
tarbiya jarayonini to’ldiradi va kengaytradi, o’quvchilarni mustaqil bilim olishlari, ijodiy
qobiliyatlarini, tashabbuskorligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinfdan tashqari tashkil
etiladigan tadbirlarda fan o’qituvchilari o’z faniga qiziqqan o’quvchilar bilan mashg`ulot o’tqazib,
o’quvchilarning qiziqishlarini o’stiradi.
Sinfdan tashqari ishlarni to’la qamrab olgan to’garaklar bir necha xilda bo’lishi mumkin:
A) fan to’garaklari B) mohir qo’llar to’garaklari V) sport to’garaklari G) badiiy to’garak. O’rta
umum ta`lim maktablarida bu ishlarni sinf rahbari va tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi uyushtiradi.
Sinf rahbari sinfdan tashqari ishlarni uyushtirishda to’garak rahbarlariga yaqindan yordam beradi.
Qiziqishlari, intilishlari bir xil bo’lgan o’z o’quvchilarini biror to’garakka a`zo bo’lishga
chorlaydi. Ularni qaysi to’garakda mashg`ul bo’lishlari hisboga olinadi.
Maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar bolalarni ijodkorlikka da`vat etuvchi tarbiyaviy
maskandir. Pedagogik tajribalar shuni ko’rsatmoqdaki, hozirgi sharoitda maktabdan tashqari
tarbiyaviy ishlarni olib boruvchi bolalar uylari, yoshlar saroylari, yosh texniklar saroylari, yosh
texniklar uylari maktab tarbiyasining uzviy davomchisi bo’lib qolishi kerak. O’zbekiston
Respublikasining «Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar kontseptsiyasi», bu ishlarni
rejalashtirish va amalga oshirishda asos bo’ladi. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar
kontseptsiyasida tarbiyaviy tadbirlarni takomillashtirish zaruriyati, alohida ta`kidlangan: siyosiy
tuzumiing o’zgarganligi, yangicha iqtisodiy munosabatlarning shakllanib borishi, tarbiyaviy ishni
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
417
yaxshilashda davr talabiga javob beradigan yangicha tamoyillari g`oyalar, ish uslubiyatlarini
ishlab chiqish hamda o’qituvchining ijodkorlik faoliyatinn qaytadan qurmoq lozimdir.
Tarbiyachining navbatdagi vazifasi bolalar jamoasini tashkil qilish, tarbiyalash va jipslashtirish
borasidagi nazariy bilimlarni o’zlashtirib, ilg`or tajribalarga suyanib o’quvchilarni tarbiyaviy
jarayonda o’rtoqlik-do’stlik, o’zaro hamkorlik, hamjihatlik, o’z-o’zini tarbiyalash va boshqarish
kabi jamoatchilik sifatlarini tarbiyalash mahoratini o’zlashtirishdan iborat. Ular:
- sinfning boshlang`ich jamoasini tarbiyalash va ularda o’zaro munosabat aloqalarini
yaratish.
- o’quvchilar kundalik faoliyatlarining hamma qirralarida jamoaga jipslashtirish.
- shaxsiy manfaatdan jamoa manfaatini yuqori qo’yishga o’rgatish.
- jamoada bir-biriga mehr-oqibatli, muruvvat va sahiylik, do’stona hamkorlik mavjud
bo’lsa, u katta tarbiyaviy kuchga aylanadi. Kichik yoshdagi maktab o’quvchilar jamoalari tashkil
qilishda o’qituvchidai turli-tuman usul va vositalardan mahorat bilan foydalanish talab qilinadi:
1.O’qituvchi jamoa a`zolarini yangi sharoitga (maktabning I sinfidan boshlab) moslashuv
davrida ularga ishonch, xurmat, xushmuomalalik, talablarni to’g`ri qo’ya bilish shu bilan birga
o’quvchini tushunish va eshita bilish mahoratiga ega bulish talab etiladi;
2.O’quvchilar jamoasidagi etaklovchi kuch tayanch o’zagini tanlash;
3.Jamoa a`zolarining har birining kuchiga, qobiliyatiga qarab topshiriqlar berish;
4.Jamoada yangi an`ana, qonun-qoidalarni dastlabki kurtagini yaratish va unga amal qilish;
5.Jamoa istiqbolini davr talabi bilan moslashgan holda belgilash talab qilinadi.
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning tarbiyaviy ta`siri ko’p darajada o’quv jarayonini
tashkil etish saviyasiga hamda o’quvchilar jamoasininig xilma -xil ishlarni qanday yo’lga
qo’yishlariga bog`liqdir. Sinfdan tashqari faoliyat majburiy dastur bilan chegaralanmaydi, balki
yoshlar har xil o’quvchilarni ixtiyoriy ravishda birlashtiradi. Ularning tashabbusi asosida ishlarni
amalga oshiradi, fanga qiziqtiradi, ularni xalqning madaniy hayoti muhitiga olib keladi. Sinfdan
tashqari ishlar shaxsdagi ijtimoiy faollik, ijtimoiy ong hamda axloqiy odatlarni tarkib toptirishning
eng muhim omilidir. Tarbiya jarayonining mazmuni bolalarga beriladigan ma`naviy axloqiy
bilimlar tizimi, ishonch, e`tiqod, intizom, xulq-atvorni bir butun holatini tashkil etadi. Mustaqil
O’zbekistoning, istiqlol va istiqboli uchun fidoiylik ko’rsatuvchi avlodni tarbiyalash mazmuni
tamoman o’zgacha xarakter kasb etmoqda:
fuqarolik demokratik jamiyatni barpo etish mohiyatini anglab oluvchi;
vatanini har doim turli oqimlardan himoya etuvchi;
diniy bag`rikenglik va mehr-muravvatli bo’lish;
davlat siyosatini tushunish unga fidoiy bo’lish;
o’zligini anglash, ajdodlar merosini qadrlash;
yuqoridagi komil insonga xos sifatlarni tarbiyalashda;
maqsadni aniqligi va uni to’g`ri yo’naltirish madaniyati;
tarbiyachi-o’qituvchi va tarbiyalanuvchini hamkorlik faoliyati; - o’zini anglash, mustaqil
fikrlovchi e`tiqodligi va ixtiyorlik.
REFERENCES
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
418
1.
K.Turǵunboev, M.Ortiqova “Pedagogik innovaciya asoslari” –Andijon. “Andijon nashriyot-
matbaa”. 2011 yil.
2.
Mavlonova R.A. Boshlanǵich ta’limda innovaciya. -T.: 2007.
3.
M.Umarova, X.Hamroqulova, R.Tojiboeva “3 sinf wqish” kitobi, “ózbekiston” nashriyoti, -
Toshkent. 2012 yil.
4.
Esemuratov B. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY ON THE BASIS OF
PEDAGOGICAL TECHNOLOGY AS AN EXAMPLE OF KARAKALPAK FOLK
SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 835-840.
5.
Esemuratov B. EDUCATION OF YOUNG PEOPLE TO PATRIOTISM, COURAGE,
AND FREEDOM THROUGH SPOONS PERFORMED BY OTHERS //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 197-202.
6.
Ospanova R. THE SITUATION OF USING THE CREATIONS OF COMPOSER
MUKHTOR ASHRAFIY AND DONI ZOKIROV IN MUSIC LESSONS //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 190-196.
7.
Ospanova R. WAYS OF DEVELOPMENT AND IMPROVEMENT OF MUSIC
EDUCATION PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С.
822-828.
8.
Jiyenbaevich M. I. The evolution of music pedagogy of the karakalpak people: Historical
and theoretical aspects //Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities. –
2021. – Т. 11. – №. 10. – С. 27-32.
9.
Jiyenbaevich M. I. Competence-based approach in higher musical and professional
education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2022.
– Т. 12. – №. 4. – С. 42-47.
10.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
11.
Jiyenbaevich M. I. COMPETENCE-BASED APPROACH IN HIGHER MUSICAL AND
PROFESSIONAL EDUCATION //PROMINENCE OF INFORMATION BASES&
MEDIA ASSESSMENTS IN THE POST CONFLICT MARKETING ENVIORNMENT.
12.
Moyanov I. TRAINING AND DEVELOPMENT OF ART PERSONNEL //Modern
Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 65-69.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные исследования
международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
13.
Моянов Ы. Д. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚИ МУСИҚИЙ ПЕДАГОГИКАСИНИНГ
ТАРИХИЙ-НАЗАРИЙ ЖИҲАТЛАРИ //Образование и инновационные исследования
международный научно-методический журнал. – 2021. – №. 5.
14.
Тажимуратова Ш. С. САНЪАТШУНОСЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ОРҚАЛИ
ТАЛАБАЛАРНИНГ
МУСТАҚИЛ
ИШЛАШ
КЎНИКМАЛАРИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШ. – 2023.
15.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
419
16.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
17.
Tajimuratova Shakhnoza Saginbaevna. (2022). MANAGEMENT AND STUDY OF
CULTURE AND ART. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(1),
758–762.
18.
Sag’inbaevna, T. S. (2023). Cultural Life in Uzbekistan during the Years of Independence.
Spanish Journal of Innovation and Integrity, 18, 39-41.
19.
Ануаровна O. Р. ҚОРАҚАЛПОҚ ХАЛҚ КУЙЛАРИ ВОСИТАСИДА БОЛАЛАР
ИЖОДКОРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. – 2023.
20.
Anuarovna U. E. IMPROVING THE MECHANISMS OF EDUCATING STUDENTS IN
THE SPIRIT OF INTER-ETHNIC HARMONY BASED ON NATIONAL MUSIC IN THE
CONDITIONS OF ETHNO-CULTURAL RELATIONS //International Journal of Advance
Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 329-333.
21.
БОЛАЛАР Қ. Х. К. В., РИВОЖЛАНТИРИШ И. MODERN SCIENCE АND
RESEARCH //MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 2181. – С. 3906.
22.
Ospanova R. DEVELOPMENT OF CHILDREN'S CREATIVITY THROUGH BLACK
FOLK SONGS //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 70-73.
23.
Nawrizbaeva A. A. THE PERFORMANCE SKILLS OF KARAKALPAK BAKSHIS
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 906-910.
24.
Muxammetdinova L. THE DEVELOPMENT OF THE ART OF GIVING IN NORTHERN
PAKISTAN AS AN EXAMPLE OF THE YEARS OF INDEPENDENCE //Modern Science
and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 74-78.
25.
Maxamatdinovna M. L. FOLKLORE AS A SPECIAL FORM OF CREATIVITY
//International Journal of Advance Scientific Research. – 2023. – Т. 3. – №. 09. – С. 282-
284.
26.
Makhammatdinovna M. L. As a Means of Providing Aesthetic Education to the Students of
the Art of Embroidery //Vital Annex: International Journal of Novel Research in Advanced
Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3. – С. 149-152.
27.
Askarova Z., Maxamatdinova L. Ceremonies Solemnly Held in Connection with Public
Holidays //Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 181-183.
28.
Махамматдинова Л. ЎЗБЕК ВА ҚОРАҚАПОҚ МУСИҚА МАДАНИЯТИНИНГ
РИВОЖЛАНИШИДА БАСТАКОРЛАРНИНГ ҚЎШГАН ҲИССАСИ //Oriental Art and
Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 782-786.
29.
Saginbaevna T. S. FORMATION OF STUDENTS'SKILLS OF INDEPENDENT
PERFORMANCE THROUGH THE TEACHING OF ART HISTORY //Spectrum Journal
of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 9. – С. 386-392.
30.
Tajimuraova S. S. INFORMATION AND COMMUNICATIONS IN MANAGEMENT
//Journal of Integrated Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 5. – С. 509-511.
31.
Есанов М. ФОРМИРОВАНИЕ НРАВСТВЕННЫХ КАЧЕСТВ ЛИЧНОСТИ
СРЕДСТВАМИ МУЗЫКИ //Oriental Art and Culture. – 2023. – Т. 4. – №. 1. – С. 719-
725.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
420
32.
Ayapova K., Yesanov M. Organization of Music Lessons by the Teacher in Various Ways
//Miasto Przyszłości. – 2022. – Т. 27. – С. 189-191.
33.
Esanov M., Ametov A. DOIRA SAN’ATINING RIVOJLANISHI VA TARIXI //Oriental
Art and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 729-733.
34.
Eсанов М. Знание особенностей воздействия музыкального искусства на человека
//Science and Education. – 2022. – Т. 3. – №. 12. – С. 767-771.
35.
Есанов М. О. ЎЗБЕК ХАЛҚ ЧОЛҒУЛАРИДА ИЖРОЧИЛИК ТАРИХИ //Oriental Art
and Culture. – 2022. – Т. 3. – №. 1. – С. 578-584.
