157
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI JISMONIY RIVOJLANISHINING
O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.
Ramazonova Nodira Nabijonovna
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetining
2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10170134
Annotatsiya.
Mazkur maqolada bolalardagi maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy
tarbiyasi haqida ma'lumot berilgan.
Kalit so'zlar:
jismoniy tarbiya, maktabgacha ta'lim muassasasi, harakat faoliyati,
tarbiyachi, bola, sog'lomlashtirish.
PECULIARITIES OF PHYSICAL DEVELOPMENT OF PRESCHOOL
CHILDREN.
Abstract.
This article provides information about the physical education of children of
preschool age.
Key words:
physical education, pre-school educational institution, physical activity,
educator, child, wellness.
ОСОБЕННОСТИ ФИЗИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО
ВОЗРАСТА.
Аннотация.
В данной статье представлена информация о физическом воспитании
детей дошкольного возраста.
Ключевые слова:
физическое воспитание, дошкольное образовательное
учреждение, двигательная активность, воспитатель, ребенок, оздоровительный.
Maktabgacha yoshdagi bolalar 3 yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan bolalardir.
Oldingi davr
bilan solishtirganda (tug'ilishdan 3 yoshgacha) bu bosqichda umumiy jismoniy rivojlanish
dinamikasi biroz sekinlashadi: o'sish va vazn ko'rsatkichlari bir tekisda o'zgaradi, o'rtacha bo'y 5-
7 sm va vazni 1-1,5 kg. yil. Ammo faolroq aqliy rivojlanish boshlanadi - nutq, idrok, fikrlash,
xotira, tasavvur shakllanadi. Bola xulq-atvorni nazorat qilishni, ongli ravishda fikrlashni, o'z
harakatlari uchun javobgarlikni o'rganadi, uning o'zini o'zi qadrlashi rivojlana boshlaydi va shu
bilan kelajakdagi shaxs uchun "g'ishtdan g'isht" uchun mustahkam poydevor yaratadi.
Bu yoshda bolalar hali bir-biri bilan qanday munosabatda bo'lishni bilishmaydi, aksincha,
ular yonma-yon o'ynashadi, lekin birga emas. Bola kattalar bilan muloqot qilishga ko'proq
qiziqadi, u hamma narsada taqlid qilishga harakat qiladi. O'yin yetakchi faoliyatga aylanadi, uning
158
yordamida bola nafaqat dunyoni o'rganadi, balki o'zini ifoda etishga ham harakat qiladi.
Maktabgacha ta'limda o'yinning o'rni har qanday bola o'yinining shartliligi atrof-muhitni tasavvur
orqali qayta yaratishni talab qiladi. Bu jarayonni bolaning birinchi ijodiy tajribasi deb atash
mumkin.
U orqali u turli xil hayotiy vaziyatlarni taqlid qilishi, ularni yashashi, haqiqiy, jonli his-
tuyg'ularni boshdan kechirishi mumkin. U "yaxshi va yomon", "yaxshi va yomon" toifalarini
aniqlashni o'rganadi, buning yordamida uning axloqiy tarbiyasining asoslari qo'yiladi. Hayotning
to'rtinchi yilida bola allaqachon o'qilgan ertaklardan yoki hayotining o'tmishdagi voqealaridan
syujetlarning motivlarini o'yinga kiritishga qodir. U rollarni taqsimlashi, o'yinning borishini
kuzatishi, unda muayyan maqsadlarni qo'yishi va muammolarni hal qilishi mumkin. O'yinning
syujet rivojlanishini nazorat qilish, maqsadga erishishdan qoniqish olish, bola atrofdagi dunyoni
o'rganishni o'rganadi. Bu bolani tarbiyalashda o'yinning asosiy faol omili bo'lib, keyinchalik
o'qituvchilar tomonidan muvaffaqiyatli qo'llaniladi, bolalarni murakkabroq faoliyatga o'rgatadi:
o'qish, matematika va boshqa fanlar. Aqliy tarbiyaning dinamikasi va xususiyatlari o'yinda bola
birinchi marta o'zini jamoa a'zosi sifatida anglaydi (bolalar bog'chasida yoki oilada uyda). U
boshqa odamlarning kayfiyati, xususiyatlari va xulq-atvoriga e'tibor berishni o'rganadi, bu o'ziga
qanday ta'sir qiladi va uning harakatlari atrofdagi odamlarga qanday ta'sir qiladi. Bu bolalarning
egosentrizmini yengishning eng muhim jihati.
Darhaqiqat, ilgari, eng kichik noqulaylik (sovuq, och va h.k.) bo'lsa, chaqaloq ovozli signal
berishi (qichqirishi) uchun yetarli edi va darhol yaqin atrofda kattalar paydo bo'lib, yordam
ko'rsatdi. 3 yildan keyin bola o'z-o'zini parvarish qilish ko'nikmalarini rivojlantiradi va u
allaqachon ko'plab ehtiyojlarni mustaqil ravishda qondirishga qodir. Ammo shu bilan birga, yuqori
sinfning xatti-harakati va ehtiyojlarida mutlaqo yangi xususiyatlar paydo bo'ladi, ularni hal qilish
boshqalar bilan o'zaro munosabatda bo'lish va rivojlangan fikrlashni talab qiladi. Maktabgacha
yoshdagi bolaning aqliy rivojlanishi ijtimoiy soha bilan chambarchas bog'liq. U turli ijtimoiy
rollarni o'qiydi va o'zlashtiradi - uyda u o'g'il yoki qiz, bog'da u do'st, shogird, jamoaning bir qismi,
u ham nabira, qo'shni va qo'shni va hokazo. O'yinda u turli xil ijtimoiy rollarni (ona / ota, aka roli)
yoki professional (shifokor, oshpaz, o'qituvchi va boshqalar) rollarini sinab ko'rishi mumkin.
Bolaning rivojlanishidagi juda muhim vaqt umumiy jismoniy salomatlikning asosiy
ko'rsatkichlari qo'yilganda boshlanadi. Bu davrda bolaning genetik xususiyatlari eng sezilarli
bo'ladi. Bu vaqtda skeletning o'sish dinamikasi juda yuqori, ammo turli suyak guruhlarining
ossifikatsiyasining boshlanishi va oxiri 14-15 yilgacha davom etadi.
159
Endi eng muhim rolni mushaklarning faolligi o'ynaydi. Muskullar, ligamentlar, tendonlar
suyak skeletiga yukni teng taqsimlashga yordam beradi, oyoqning to'g'ri holatini va kamarini
shakllantirishga yordam beradi, qorin pardaning ichki organlarining anatomik jihatdan to'g'ri
joylashishiga yordam beradi.
Bola uchun harakat zarur biologik ehtiyojdir. Agar chaqaloqda mushak massasining ulushi
umumiy massaning 23% dan oshmasa, maktabgacha yoshdagi bolada bu ko'rsatkich o'rtacha 27%
gacha ko'tariladi. Shuningdek, mushaklarning funktsional imkoniyatlarini oshiradi. Bolaning
tanasida mushak yukining ortishi, kattalar bilan solishtirganda, cheklovlar mavjud. Kislorod
rejimini tartibga soluvchi nafas olish tizimi hali ham rivojlanmagan.
Bolani burun orqali nafas olishni, tinchgina nafas olishni va nafas olishni o'rgatish kerak.
Vaqt o'tishi bilan nafasni nazorat qilish qobiliyati rivojlanadi va muammolar yo'qoladi. Yurak-qon
tomir tizimining rivojlanishini boshqa tizimlardan alohida ko'rib chiqish mumkin emas. Bolaning
yuragi ish qobiliyati yuqori. Pediatr mutaxassislarning fikricha, erta bolalikdan bolalar uchun
mashqlar sog'lom yurak to'qimasini shakllantirishga yordam beradi.
Bolaning maktabgacha rivojlanishi sog'lom va barkamol shaxsni shakllantirishning eng
muhim muammolaridan biridir. Asab tizimining xususiyatlari va yuqori plastikligi juda ko'p
ko'nikma va qobiliyatlarni o'zlashtirishga yordam beradi. Ushbu davrda ilgari noto'g'ri shakllangan
odatlarni tezda tuzatish va ta'limda paydo bo'lgan muammolarni bartaraf etish mumkin. Bola
kiruvchi ma'lumotni shimgich kabi o'zlashtiradi. Ota-onalar va o'qituvchilar esa o'sib borayotgan
shaxsning mustaqil faoliyatini rag'batlantirishlari, ijodiy faollikning ijobiy mustahkamlanishini
yaratishlari kerak. Ko'proq o'qing: Bolalarning yoshi, barcha odamlarning yoshi kabi, tug'ilishdan
to hisoblangan vaqtgacha bo'lgan taqvim qiymatlariga muvofiq hisoblanadi, shuningdek, biologik
bo'lishi mumkin, tananing fiziologik yetukligini tavsiflovchi, huquqiy va psixologik,
muvofiqligini baholaydi. Bolaning bolalik yoshi mamlakat, madaniyat, jamiyat va vaqt
normalariga qarab farq qiladi. Rossiyada bolalikni tug'ilishdan balog'atga yetish davri (balog'atga
yetishish, 12-13 yosh) deb hisoblash odatiy holdir, shundan so'ng bola o'smirlik davriga kiradi.
Bolaning bolaligining har bir davri o'ziga xos rivojlanish xususiyatlariga, jismoniy, aqliy, ijtimoiy,
o'ziga xos yetakchi faoliyat turlariga va o'ziga xos ehtiyojlarga ega. Turli yoshdagi bolalarning
rivojlanishi, bola tarbiyasi va yoshi bo'yicha bolalar bilan ma'lum bir yosh uchun zarur bo'lgan
faoliyat turlari haqida gapiradi.
Bolaning bolalik yoshi o'sish va rivojlanish jarayonlarining uzluksizligi bilan tavsiflanadi,
shu sababli yosh davrlarining chegaralari bolaning tanasi va psixikasi faoliyatining bosqichlari
to'g'risidagi o'rtacha ma'lumotlar asosida shartli ravishda belgilanadi. Bu yosh chegaralari
160
bolalarning genetik, ijtimoiy, individual fiziologik xususiyatlari va ularning muhiti ta'siri ostida
o'zgarishi mumkin.
Bolalar o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy va afsonaviy obrazlarni yaratadilar. Odamning
tashqi muhitdagi narsa va hodisalarni aks ettirish jarayonlari passiv jarayon emas, balki aktiv
hamda ijodiy yaratuvchan, o‘zgartiruvchan jarayondir. Bolalar o‘yin faoliyatining yana bir
xususiyati, o‘yinning umumiylik xarakteriga ega bo‘lishidir.
Xulosa
Tarbiyachi bolalardan jismoniy tarbiya jihozlarini o'zlari tartibli va toza saqlashlarini
(ixcham o'ralgan bayroqchalar, dazmollangan lenta, ro'molchalar va h.k.) muntazam talab qilib
turadi. Bu haqida birinchi navbatda navbatchilar qayg'uradilar va zarur buyumlarni avaylab
joylashtiradilar. Shu bilan birga ular barcha bolalar foydalanishlari qulay bo'lishi uchun predmet
va inventarlarning joylashish tartibini ham e'tiborda tutadilar. Bolalar sharlar, to'plar va
hokazolarni vaqti-vaqti bilan yuvib, yirik jihozlarni artib turadilar. Bunday tadbirda barcha
tarbiyalanuvchilar tarbiyachi rahbarligida ishtirok etadilar.
Shunday qilib, harakatlarga o'rgatish jarayonida bolalarda aqliy qobiliyat, axloqiy va
estetik tuyg'ular rivojlanadi, o'z faoliyatiga ongli munosabat va shu bilan bog'liq ravishda
maqsadga intilish, uyushqoqlik shakllanadi. Bularning hammasi o'zaro aloqadorlikda ta'lim
jarayoniga umumiy yondashishni amalga oshirilishi hisoblanadi. Mazkur jarayon har tomonlama
rivojlangan shaxsning shakllanishiga xizmat qiladi.
REFERENCES
1.
Mirziyoyev SH.M. 7 fevral 2017 yil kuni “О‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bо‘yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947 sonli Farmoni.
2.
Mirziyoyev. Sh. ”Erkin va faravon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz’’ T.O’zbekiston nashiriyoti 2016 yil
3.
“Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni,
16.12.2019 yildagi O‘RQ-595-son
4.
Tojiyev M. Pedagogik texnologiya ta’lim jarayoniga tadbig’i.T.: Tafakkur. 2010.
5.
Xasanboeva O.U. va boshqalar. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. T.:Ilm ziyo. 2012
( o’quv qollanma)
