ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
145
SUG’URTA FAOLIYATINI BARQAROR RIVOJLANTIRISH: FAN VA TA’LIMDA
INNOVATSIYALAR
Nasimova Sevinch Umidjon qizi
Jizzax viloyati yuridik texnikumi 2-bosqich o’quvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10279572
Annotatsiya.
Ushbu maoqlada asosan sug’urta boyicha malumotlar bayon etilgan. Hozirgi
kunda sug’urtaning inson hayotidagi ahamiyatlari ham keltirib o’tilgan. Sug’urta faoliyatini
barqaror rivojlantirishda fan va inovatsiyalarning ahamiyati haqida ham bayon etilgan.
Kalit so’zlar:
Sug’urta faoliyati tog’risidagi qonun, mulkiy sug’urta, shaxsiy sug’urta,
uchinchi shaxslar oldidagi javobgarlik sug’urtasi.
SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF INSURANCE ACTIVITY: INNOVATIONS
IN SCIENCE AND EDUCATION
Abstract.
This article mainly describes the information on insurance. Nowadays, the
importance of insurance in human life is also mentioned. The importance of science and innovation
in the sustainable development of insurance activity was also explained.
Keywords:
Law on insurance activity, property insurance, personal insurance, third party
liability insurance.
УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ СТРАХОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ: ИННОВАЦИИ
В НАУКЕ И ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация.
В этой статье в основном рассматривается информатция о
страховании. В наши дни также упоминается важность страхования в жизн человека.
Также обьяснена важность науки и инноваций в устойчивом развитии стаховой
деятельности.
Ключевые слова:
Закон о осраховой деятельности, страхованности
собственности, личное страхование, ответственности перед третьими лицами.
Avvalo sug’urta o’zi nima degan savolga javob topib olamiz?
Sug’urta
1
- bu tabiiy ofatlar (zilzila, suv toshqini, yog’in va boshqalar), har xil baxtsiz
hodisalar ro’y beishi natijasida ko’rilgan zararni qoplash va boshqa pul qoplamlari to’lash uchun
maqsadli pul jamg’armalarini tashkil etish va undan foydalanish bilan bog’liq iqtisodiy
munosabatlar tizimi. Sug’urta yunoncha so’zdan olingan bo’lib qo’riqlash himoya qilish degan
manoni anglatadi. Sug’urta ko’p asrlik tarixga ega bolgan ijtimoiy munosabatdir. Sug’urta
masalalari dastlab o’rta asrlarda, dengiz orqali olib boriladigan savdodagi xavfxatarlar bilan
bog’liq bo’lgan holda paydo bo’lgan. Keyinchalik esa boshqa sohalarga ham yoyila boshladi.
Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning turli bosqichlarida sug’urta fuqarolarning manfaatlarini ishonchli
himoya etuvchi vosita bolib hizmat qilib kelgan.
Sug’urta jamg’armasi milliy iqtisodiyot zaxira jamg’armasining muhim va o’ziga xos
bo’g’ini hisoblanadi, milliy iqtisodiyotni turli tasodiflardan moliyaviy himoya qiladi. Rivojlangan
mamlakatlarda sug’urta ishi nihoyatda taraqqiy etgan bo’lib, bu mamlakatlar yalpi ichki
mahsulotida sug’urta badallari ya’ni mukofotlarining hajmi o’rtacha 8-12 % ni tashkil etadi.
1
O’zbekiston milliy ensiklopediyasi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
146
Sug’urta qilinayotgan obyektga qarab quyidagi bir nechaga bo’linadi: mulkiy sug’urta,
shaxsiy sug’urta, uchinchi shaxslar oldidagi javobgarlik sug’urtasi.
Mulkiy sug’urta – yuridik va jismoniy shaxslarning manfaatlari, binolar, ekinlar, uy
hayvonlari, mol-mulk, transport vositalarini sug’urtalash uchun ishlatilinadi. Shaxsiy sug’urta –
inson, uning sog’lig’I, uning hayoti, mehnat qobiliyatini sug’irtalash uchun foydalaniladi.
Uchinchi shaxslar oldidagi javobgarlik sug’urtasi- transport egalarining fuqarolik javobgarligini,
kredit oluvchilarning bank oldidagi kreditni o’z vaqtida qaytarish javobgarligini sug’urtalash va
shu kabi boshqa masalalarda ishlatilinadi.
Sug’urta tartibi va shartlari, turlari, obyektlari mamlakatdagi qonunchilik bilan belgilanadi.
Davlatimiz mustaqillikka erishgunga qadar 1918-1991- yilllar davomida O’zbekiston
Respublikasida sug’urta faoliyatini sobiq Ittifoq miqiyosida yagona bo’lgan davla sug’urta idorasi
yani « Gosstrax » va uning ittifoqdosh respublikalardagi boshqarmalari amalga oshirgan. 1991-
yildan O’zbekiston Respublikasida o’tkazilgan chuqur iqtisodiy islohotlar jarayonida bozor
iqtisodiyotiga o’tishining dastlabki bosqichlarida davlat sug’urta organlari qayta tashkil etildi,
ularga raqobatda bo’la oladigan turli millatchilik shaklida sug’urta kompaniyalari va agentliklari
vujudga keldi. Sug’urta xizmati bozori, sug’urtafaoliyatining asosiy yo’nalishlari, huquqiy
qonunchilik asoslari yaratildi. 1993- yil 6-mayda O’zbekiston Respublikasining « Sug’urta
to’g’risidagi» qonuni qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasi Prezideantining 1997-yil 25-
fevraldagi farmoniga asosan Moliya vazirligi huzurida o’z faoliyatini yurgazib kelayotgan Davlat
sug’urta bosh boshqarmasi «O’zagrosug’urta» sug’urta kompaniyasi shaklida qayta tashkil etildi.
«Kafolat» sug’urta kompaniyasi, « Madad » sug’urta agentligi, «O’zbekinvest» eksport import
milliy sug’urta kompaniyasi va boshqalar o’z faoliyatini boshladi.
Sug’irtalash majburiy va ixtiyoriy shakllarda amalga oshiriladi. Majburiy sug’urtaning o’zi
majburiy va majburiy davlat sug’urtalariga bo’linadi. Ularning har ikkalasi ham qonunchilik
hujjatlariga muvofiq joriy etiladi. O’zbekistonda umumiy foydalanishdagi avtomobil transportda,
suv, havo, temir yo’l transportlari yo’lovchilari, transport tvositalari egalarining fuqarolik
javobgarligi va boshqalarga majburiy sug’urta turlari belgilangan.O’zbekiston Respublikasi
Mudofaa, Ichki ishlar, Favqulodda vaziyatlar vazirliklarining harbiy xizmatchilari, Milliy
xavfsizlik xizmati, Davlat chegaralarini qo’riqlash, Davlat bojxona, Davlat soliq qo’mitalari
xodimlari majburiy davlat sug’urtasiga olingan va bunday sug’urta turlari uchun sug’urta badali
yani mukofoti davlat budjeti hisobidan to’lanadi. Ixtiyoriy sug’urta turlari sug’urta
munosabatlarida qatnashuvchi tomonlarning o’zaro roziligi va yozma shartnoma asosida amalga
oshiriladi, ushbu sug’urta javobgarligi hajmi yani sug’urta narxi , sug’urta badali yani sug’urta
mukofoti miqdori, sug’urta hodisasi ro’y berganda to’lanadigan sug’urta ouli yani sug’urta
qoplamasi yokida tovoni summasi – shartnoma shakillari sug’urta qiluvchi bilan sug’urta
qilinuvchi tomonlar o’rtasida kelishiladi. O’zbekiston Respublikasida jami sug’urta
kompaniyalarining sug’urta javobgarligi 3,25 trln. So’mni, yig’ilgan badallar yani mukofotlar
tushumlari summasi 21,7 mlrd. so’mni, to’langan sug’urta puli yani koplamalari summasi 2,4
mlrd. So’mni tashkil etadi; sug’urta to’lovlarining umumiy tuzilmasida molmulkiy sug’urtasida
70%, shaxsiy sug’urta 6,2%, javobgarlik sug’urtasi 5%dan iborat bo’ladi ( 2002- yil
ma’lumotlariga ko’ra). 2004-yilda O’zbekistonda 20 dan ortiq, shu jumladan 10 ta yirik
davlataksiyadorlik, nodavlat sug’urta kompaniyalari faoliyat ko’rsatmoqda.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
147
O’zbekiston Respublikasida sug’urta sohasida tartibga soluvchi qonunchilik hujjatlari,
normalari xalqaro zamon standartlariga muvofiqlashtirilgan.
Respublikada sug’urtaga oid huquqiy munosabatlar O’zbekiston Respublikasining yangi
tahrirdagi « Sug’urta faoliyati to’g’risida »
2
qonuni yani 2002-yil 5-apreldagi qonun bilan tartibga
solinadi.
Sug’urta faoliyati to’g’risidagi qonun 10 bob, 72 moddadan iborat. Ushbu qonunda
sug’urta faoliyatida amalga oshirilishi kerak bo’lgan vazifalar kengaytirilgan holda bayon etilgan.
Ushbu qonun Qonunchilik palatasi tomonidan 2021-yil 15-iyunda qabul qilingan Senat tomonidan
2021-yil 27-avgustda maqullangan.
Ushbu qonunning 1-moddasi qonunning maqsadi va qollanish sohasi haqida: Ushbu
qonunning maqsadi sug’urta faoliyati sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat.
Ushbu qonun davlat ijtimoiy sug’urtasi va davlat tibbiy sug’urtasi bilan bog’liq
munosabatlarga nisbatan tadbiq etilmaydi.
Qonunning 72-moddasida qonunning kuchga kirishi haqida bayon etilgan: Ushbu qonun
rasmiy e’lon qilingan kundan e ‘tiboran uch oy o’tgach kuchga kiradi.
Ushbu qonunda sug’urtalovchining huquqlari ham aniq keltirilgan. Sug’urtalovchining
nomidan va topshirig’iga binoan sug’urta shartnomasining tuzilishi va ijro etilishini tashkil qilish
bo’yicha faoliyat yurutuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs sug’urta agenti hisoblanadi.
Sug’urtalovchining boshqaruv organlari raxbarlari sug’urta agenti bo’la olmaydilar.
Sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlarining sug’urta faoliyati O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda maxsus vakolatli davlat organi beradigan
litsenziyalar asosida amalga oshiriladi.
Litsenziya sug’urtalovchiga yokida hayotni sug’urta qilish sohasida, yoxud umumiy
sug’urta sohasida yokida faqatgina qayta sug’urta qilish bo’yicha sug’urta faoliyatini amalga
oshirish uchun beriladi.
Insonlar ehtiyojlariga ko’ra sug’urta turlari mavjud ular quyidagilar: Hayot sug’urtasi,
majburiy sug’urta, fuqarolik mas’uliyatini sug’urtalash, avtotransport sug’urtasi.
Bundan tashqari sug’urta faoliyati to’g’risida yana O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik
Kodeksining 52-bobida ham keltirib o’tilgan. 52- bob sug’urta 914-moddadan 961-moddalargacha
bolgan malumotlarni o’z ichiga oladi. Bunda ixtiyoriy va majburiy sug’urta, ikki tomonlama
sug’urta, mulkiy sug’urta shartnomasi, tadbirkorlik hafini sug’urta qilish va boshqalar haqida
batafsil malumotlar aytib o’tilgan.
Endi esa O’zbekistondagi eng yirik sug’urta kompaniyalari bilan tanishib chiqamiz:
«O’zagrosug’urta» davlat aksiyadorlik sug’urta kompaniyasi , «Alksom» sug’urta kompaniyasi,
«Kapital sug’urta», «Asia insurance», «O’zbekinves», «Kapital sug’urta» kabi sug’urta
kompaniyalari mavjud. O’zbekistondagi bu ikki yirik sug’urta kompaniyalarning asosiy
faoliyatlari quyidagicha.
«Alskom» sug’urta kompaniyasi yurtimizdagi yetakchi sug’urta kompaniyalaridan biridir.
Uning o’ziga xos jihati shundan iboratki, kompaniya asosan axborot –kommunikatsiyalar sohasida
faoliyat ko’rsatadigan subyektlarni sug’urtalash orqali kompleks himoyalashga intiladi.
2
O’zbekiston Respublikasi Sug’urta faoliyati to’g’risidagi qonun O’RQ-730-son 23/11/2021
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
148
Kompaniya sug’urta bozorida 1996-yildan buyon faoliyat ko’rsatib keloqda. Kompaniya
bugungi kunda viloyatlar markazlarida 15 ta filiallarga ega. Shuningdek tuman va qishloqlarda
polislarni sotish bo’yich 40 dan ortiq bo’lim va markazlariga ega.
Ushbu kompaniyalar hozirgi kunda ham o’z faoliyatini yaxshi olib bomoqda.
REFERENCES
1.
O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi 2000-2005
2.
O’zbekiston Respublikasi Sug’urta faoliyati to’g’risisdagi qonun 23.11.2021
